Мағжан Жұмабаев – қазақ жерінің жыршысы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: «Мағжан Жұмабаев - қазақ жерінің жыршысы»

Орындаған: Курмангалиева Н. С.

Тексерген: Құнанбаева А. Т.

Өскемен, 2005

ЖОСПАР

Кіріспе

«Ақындардың ақыны»

Негізгі бөлім

Қазақ поэзиясындағы саны леп
Мағжан лирикасы
«Батыр Баян» - реалистік шығарма

Қорытынды

Мағдантану - мәңгілік

Қазақ поэзиясында сыршылдығы мен сыры мол, поэмаларында суреткерлігі мен ойшылдығы қат-қабат келіп жататын, өлең өлкесінде өшпес мұра қалдырған ұлы ақын - Мағжан Жұмабаев. Оның ұлттық поэзиядағы алатын орны ерекше.

Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Қызылжар уезінің Сарайғыр болысында дүние келген. Үлкен атасы Қажы аталған Жұмабай болса, өз әкесі Бекел де елге беделді, ауқатты, болыс болып ел сөзін ұстанған жан. Ақынның анасы Гүлсім де жаны таза, адамға мейірімді, қарапайым қазақ әйелі болса керек.

1911-1912 жылы Уфадағы атақты «Ғалия» медресесіне барып оқуға түседі. Сонда жүріп әдебиетке деген құштарлық оянып, ақындық өнерге көзқарасын қалыптаса бастайды. Медреседе ол татар жазушысы Ғалымжан Ибрагимов пен танысып, көкейіндегі көп сұраққа жол тауып, біржола ақындық жолына бет бұрады. Мағжан шынайы ақынға алған білімінің аздық етерін сезіп, орысша үйренуге талаптанады. өз бетінше орысша даярлық жасап, Омбыдағы семинарияға түседі.

Оның өміріне үлкен өзгеріс әкелген оқығаның бірі - қазақтың ардақты азаматты, бұл тұста саяси күрескер ретінде де, ақыл ретінде де танылып қалған Міржақып Дулатовпен кездесуі (1910 ж) . Міржақып Мағжанның орысша сауатын ашып қана қоймай, Мағжан ақынның кейінгі саналы ғұмырындағы алаш азаттық жолындағы күреске шығуына жол сілтеп, негіз салған бірден бір тұлға.

Мағжан лирикасының сыршылдығы Мағжан поэзиясының көркі, Мағжан лирикасының сезімшілдігі мен сыршылдығы, суреткерлігі мен ойшылдығы оқырманың талай рет тамсандырып, кейбір дуалы суыздардың ілтипатына ие болып, өзіне тәнті еткен. Атын атауға жасқанып, бұқпантайлаған заманда да тасты жарған тас бұлақтың суындай нәрлі поэзия жасырын оқыған талай жүректі өзіне баурап, өзгеше күйге бөлегені шындық. Мағжан поэзиясының осылау құдірет күшін өз замандастары толық мойындап, кейі ашық, кейі жұмбақтап болса да жазып та, айтып та кеткен. Мұндайда аузымызға ілінері - Жүсіпбек Аймауытов. Ол Мағжан шығармашылығын кең талдап, Мағжанды солақай сыншылдардың зорлығынан арашалауға бар күшін салып, оның ақындық құпиясын ашып та берді. «Мағжанды суретшілік жағынан сөзсіз Пушкинге теңеуге болады» - деп ашық жар салды.

Мағжанның өнеріне бас иіп өткен, дүрбелең жылдарында да Мағжанға деген бір жақты пікірінен айнымағандардың бірі - Мұхтар Әуезов. Дарынды бағалай білетін ұлы жазушы «Әрине, Абайды сүйемін, одан соң Мағжанды сүйемін». Европалығын, жарқыраған әшекейін сүйемін. Бүгінгі күннің бар жазушыларының ішінен келешекке бой ұрып, артқы күнге оның қалуға жарайтын сөз - Мағжанның сөзі. Одан басқамыздың бәрімізді күмәнді, өте сенімсіз деп білемін, деген көрегенді ой айтқан.

Мағжан - сыршыл да өршіл маржан жырларының құдіреті арқылы өзінің болмысы мен поэзиясының ерекшелігін танытып кеткен ұлы ақын. Ақындық міндітті арына жүктеп, халыққа жеткізер ойдың ұшығын анық та айқын көре білген Мағжан өз бағытынан еш айныған емес. Құбылмалы өмір күйінен өз әуезін таба білген ақын қашанда тек ұлтының керегін іздеп, қайғысын жеңілдетуге, мұңы мен зарын жоқтауға, қуанышын көркейтуге, жеңісін тойлатуға, жаманын жасырмай, жақсысын асырмай жырлауға берік бекіген. Мағжанның алғаш жарық көрген өлеңінің өзінен-ақ ақынның кейінгі ұлы мақсаттары көзге шалынады. Мәселен, «айқап» журналының 1911 жылы 2 санында жарияланған «Жатыр» атты өленінің соңғы шумағында ақын былай дейді:

«Кешегі шешек атқан қазақ гүлі

Сырғайып, бір су тимей салып жатыр.

Мінекей, қазақ солай бітіп жатыр.

Күн сайын артқа қарай кетіп жатыр

Сезінбей өзгенікін, өзінікін.

Аты өшкір, оқығандар кетіп жатыр?»

Бұл өлең Мағжанның 17-19 жасында жазылған. Балаң ақынның осы алғашқы өлеңдерінен-ақ оның ақындық сенім-тұғырын ашық танимыз. Халқының қамын ойлап, жол жүрегі қарсы айрылған ақын қара түннің түндігін түрер күшті қазақ зиялыларынан көреді. Ел мүддесін қорғаудың даңғыл жолын әлі де болса айқын аңғарып көре алмай туған ақын қазақ зиялыларын тұйықтан шығар жолды іздеуге шақырады. Осы оқығандар қатарына жататын өзіне де үлкен міндет артып отыр. Ақын алдыңғы толқынның ізін басқан жастардың болашағына үмітпен қарайды.

«Алаш айбынды ұраны,

Қасиетті қүраны,

Алаштың олардың құрбаны,

Мен жастарға сенемін!

Алаш атын аспанға

Шығарар олар бір таңда

Мен жастарға сенемін!»

Мағжанның осы өленіңде ақынның ұлт болашағына деген үміті, тәуелсіздікке ұмтылған күресшіл рухы, ұлы тілекті жүзеге асырар көкірім жастарға деген сенімі тұтаса келіп, оның поэзиясына тән азатшыл идеяны осы өлең айқындайды.

Мағжан поэзиясының тақырыбы әр алуан. Өзі өмір сүрген жаңа ғасыр басында Мағжан бармаған, ол жырлаған тақырып жоқ деуге болады. Оның сан түріне мысал келтіріп, түгелдегі талдай беру мүмкін емес.

Біз Мағжанды сыршыл ақын дегенде, көбінесе оның махаббат, сүйіспеншілік тақырыбына жазылған өлеңдері туралы ой қозғап келеміз. Ұлы сезімнен жаны гүлденген ақын үлты үшін күреске нық сезіммен қадам жасайды. «Жарыма» атты өлең, міне осындай сезімнен туған.

«Жол алыс, жақын үшін жаннан кештім,

Батырдың халін көріп бейнет құштым

Құшақта, сүй, күл, жыла, қайраттандыр,

Жан жарым, үзақ, ауыр жолға түстім? »

Көріп отырғанымыздай, ақынның қандай да бір өлеңі болмасын, ол қай тақырыпқа арналмасын өлең өрнегінен күрескерлік рух, ұлтжандылық сарын естіліп тұрады.

Ұлттық қамын ойлаған өлең өрімдері жастықтың уыз сезімдерін жырласын, табиғаттың тылсым сырларын жырласын, ағартуды өзек етсін, қазақ әйелінің қиын тағдырын сөз етсін, отаршылдың озбырлығын әшкерелесін, тақырыптың сан алуандығына қарамай, ортақ желі біреу ғана болды. Ол елінің тағдырына ортақтастықты білдіру. «Ләззат қайда», «Жазғы таң », «Зарлы сұлу», «Балалық шақ», «Қазағым» т. б. жас ақынның балғын жырларынан тұнба тұнық ойларды ұғып, бір сәтке де елін ұмытпайтын ақын жүрегінің тебіренісін сезінеміз.

Европа ақындарының бейнешілдік ағым-әдісінің ішкі әлемін, сыртқы түрін тез қабылдап, өзінің бағытын айқындайтын мектеп ретінде таныған ақын туған халқының тағдырымен ұштасып жатқан терең толғанысты, мұңлы сарындағы өлеңдерді көптеп жазды. Көп ретте ақынның өмірден түңілуі ретінде қабылдаған бұл өлеңдер шындығында ұлтының басына түскен сергелдең кезеңдердің ақыл жүрегінде шемен болып қатып, поэзия арқылы зарлы саз болып төгілуі еді. Мағжанның терең толғаныс, ішкі қайшылықтың толқынысынан туған торығу сипаты мұңлы сарындағы өлеңдеріне: «Мен арлы», «Жаралы жан», «Алыстағы бауырыма», «Батқан күн», «Сарғайдым», «Алдамшы өмір», «Мені де өлім, әлдиле » және т. б. өлендері жатады.

«Мағжанның сары уайымға салынған», өмірден түңілген өлеңдері деп айдар тағылып, қазіргі кезеңде де бір жақты қаралып келген өлеңдерінің түпкі мақсаты мен мағынасы терең. Олай болары қазақ халқы тарих доңғалағының табанында тапталып, отаршылдық озбырлығының арқасында санасы сартап болып, қаншама адасып, жарық күнге ұмтылған үміттер қаншама кесілді. Бірақ Мағжандар жаққан шырақтар сәулесін ешкім де өшіре алмады.

Мағжан - өз өмірінің халқы үшін құрбан еткен, барлық саналы ғұмырын, елінің келешегін ойлаумен өткізген арлы азамат. Бостандықтың бозала таңың түрмек болып жүргенде шығармашылығы да өзі де қайғылы қасіретке тап болған ақын. Қазақ поэзиясында сыршылдығы жөнінен Мағжан өлеңдері деңгейіндегі биікке көтерілген ақын кемде кем. Кезіндегі Сәбит Мұқановтың Мағжанды «ақынның ақыны» деуінде осындай бір сыр жатса керек.

Мағжан - қазақ поэзиясының саздылығын, әуезділігін арттырған, соған көңіл бөле отырып, арғысы француз, бергісі орыс символистерінің өлеңдерінен дәстүр шыққан ақын. Европа ақындарының шығармашылығындағы мөлдір бұлақтан сусылдай отырып, оны қазақ поэзиясының сұлулығымен үндестіре білген ақын. Мағжанның жаңа шындығын осы тұрғыдан таныған жөн.

Мағжан поэзиясы лирикалық өлеңдерімен ғана шектеліп қалмайды. Ол эпикалық жанрда да қарымды еңбек еткен ақын. Оның «Қорқыт», «Ертегі», «Оқжетпестің қиясында», «Қойлыбайдың қобызы», «Батыр Баян », «Жүсіп хан» тәрізді бірнеше поэмалары бар. Бұлардың тақырыптары әр түрлі, көркемдік деңгейі әркелкі болғанмен қазақ поэзиясында өзіндік орны бар дүниелер. Мұның ішіндегі көркемдігі келіскен терең мағыналы шығармаларының бірі - «Қорқыт».

«Қорқыт» поэмасы қазақ ауыз әдебиетіндегі белгілі кейіпкер - Қорқыт турасындағы кейіпкер. Бұл поэмада әлемдік әдебиеттегі қаһармандық тұлғалардың бірі, улы мақсат аралап, адамзатты өлімнен арашалауға ұмтылған, өлімнен қашып, ажалмен күрескен Қорқыт бейнесін сомдай отыра, ақын Қорқыт образын өз рухымен ұштастыра береді. Қорқыт - Мағжан үшін мәңгілікке символ болар қаһармандық бейне, өлмес рух. Оны жырлау- өмір үшін күресті жырлау.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.