Тривиалдық атаулар
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1) Фармацевтикалық терминология.
2) Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
3) Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
4) Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
5) Ферменттер аутауы мен класификациясы
6) Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1) Фармацевтикалық терминология.
2) Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
3) Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
4) Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
5) Ферменттер аутауы мен класификациясы
6) Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
«Термин» атауының өзі әр кезеңде ұлт тіліне түрліше аударылып,оның бірнеше балама нұсқасы ұсынылды.Сонымен ғасырға жуық уақыт аралығында арнаулы лекcиканың бірлігі болып табылатын бір ғана ұғым атын «Термин» сөзін ұсынды. Бұл атау латын тілінде «шек,шекара» деген мағынаны білдіреді.Терминді әдетте біз ең алдымен,адам қызметінің белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде негізінен кәсіби мамандар тілінде,арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп ұғамыз.Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі.Термин жөнінде сөз қозғағанда «Барлық термин-сөз,бірақ сөздің бәрі термин емес» деген тұжырым қолданылады.Бұл тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге қатысты дұрыс айтылған деуге болады.
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады. Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады. Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді. Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру – үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз, терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай әр автордың өзінше термин жасап, термин қолдану жұмысының әлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.1910 – 1930 жылдар аралығында үстемдік етуші орыс тілінің мүддесі көзделіп, термин жасау мен шет тілдер сөздерін қабылдауда өзге ұлт тілдерінің ерекшелігі ескерілмеді.
«Термин» атауының өзі әр кезеңде ұлт тіліне түрліше аударылып,оның бірнеше балама нұсқасы ұсынылды.Сонымен ғасырға жуық уақыт аралығында арнаулы лекcиканың бірлігі болып табылатын бір ғана ұғым атын «Термин» сөзін ұсынды. Бұл атау латын тілінде «шек,шекара» деген мағынаны білдіреді.Терминді әдетте біз ең алдымен,адам қызметінің белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде негізінен кәсіби мамандар тілінде,арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп ұғамыз.Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі.Термин жөнінде сөз қозғағанда «Барлық термин-сөз,бірақ сөздің бәрі термин емес» деген тұжырым қолданылады.Бұл тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге қатысты дұрыс айтылған деуге болады.
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады. Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады. Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді. Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру – үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз, терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай әр автордың өзінше термин жасап, термин қолдану жұмысының әлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.1910 – 1930 жылдар аралығында үстемдік етуші орыс тілінің мүддесі көзделіп, термин жасау мен шет тілдер сөздерін қабылдауда өзге ұлт тілдерінің ерекшелігі ескерілмеді.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Чернявский М.Н. Латинский язык и основы медицинской терминологии. – М.: Медицина. – 2004.
2.Чернявский М.Н.Латинский язык и основы фармацевтической терминологии.- М.:Медицина. – 2002.
3.Айкенова Р.А.,Омашева Ж.М.,Туспекова Ж.Ж. Латын тілі пәні бойынша оқу құралы (фармацевтикалық терминология).- Караганда,2006.
4.Глазкова Л.В. Пособие по латинскому языку: Фармацевтическая терминология. –Караганда: КГМА – 2002
5. Қазақстан Республикасының мемлекеттік фармакопеясы, - Алматы: Жібек жолы, 2008. - 592с.
6. Лекарственные средства: Пособие для врачей / Машковский, Михаил Давыдович. - 15-е изд.,перераб.,испр.и доп. - М. : Новая волна, 2006. - 1206 с. : ил.
7. Ахметова М.А. Медицина терминдерінің сөздігі.-Алматы-2005
1.Чернявский М.Н. Латинский язык и основы медицинской терминологии. – М.: Медицина. – 2004.
2.Чернявский М.Н.Латинский язык и основы фармацевтической терминологии.- М.:Медицина. – 2002.
3.Айкенова Р.А.,Омашева Ж.М.,Туспекова Ж.Ж. Латын тілі пәні бойынша оқу құралы (фармацевтикалық терминология).- Караганда,2006.
4.Глазкова Л.В. Пособие по латинскому языку: Фармацевтическая терминология. –Караганда: КГМА – 2002
5. Қазақстан Республикасының мемлекеттік фармакопеясы, - Алматы: Жібек жолы, 2008. - 592с.
6. Лекарственные средства: Пособие для врачей / Машковский, Михаил Давыдович. - 15-е изд.,перераб.,испр.и доп. - М. : Новая волна, 2006. - 1206 с. : ил.
7. Ахметова М.А. Медицина терминдерінің сөздігі.-Алматы-2005
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы
Тақырыбы: Дәрі-дәрмектер тривиалдық атауларының сөзжасам әдістері және дәрі-дәрмектерге атауларды беру мен соған қойылатын кейбір талаптар жөнінде.
Орындаған:Үмбет М.Ә.
Тобы:101-МІҚ
Қабылдаған: Жолдыбаева Г.Б.
Шымкент - 2015ж
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1) Фармацевтикалық терминология.
2) Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
3) Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
4) Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
5) Ферменттер аутауы мен класификациясы
6) Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Термин атауының өзі әр кезеңде ұлт тіліне түрліше аударылып,оның бірнеше балама нұсқасы ұсынылды.Сонымен ғасырға жуық уақыт аралығында арнаулы лекcиканың бірлігі болып табылатын бір ғана ұғым атын Термин сөзін ұсынды. Бұл атау латын тілінде шек,шекара деген мағынаны білдіреді.Терминді әдетте біз ең алдымен,адам қызметінің белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде негізінен кәсіби мамандар тілінде,арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп ұғамыз.Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі.Термин жөнінде сөз қозғағанда Барлық термин-сөз,бірақ сөздің бәрі термин емес деген тұжырым қолданылады.Бұл тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге қатысты дұрыс айтылған деуге болады.
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады. Жаңадан жасалған терминдер тағдыры не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады. Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді. Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру - үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз, терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай әр автордың өзінше термин жасап, термин қолдану жұмысының әлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.1910 - 1930 жылдар аралығында үстемдік етуші орыс тілінің мүддесі көзделіп, термин жасау мен шет тілдер сөздерін қабылдауда өзге ұлт тілдерінің ерекшелігі ескерілмеді. Ұлт тілінде термин жасаудың мүмкіндігі шектеліп келуінің салдарынан тіліміз термин қабылдағыш тілге айнала бастады.1990 жылдардан бері қарай ұлттық ғылыми терминологияны дамытудың жаңа принциптерін жасау күн тәртібіне қойылды. Көптеген жаңа терминдер жасалып қолданысқа ене бастады. Жасалып жатқан терминдердің бәрін бірдей мінсіз деп айта алмаймыз. Олардың ішінде терминологиялық жүйе мен терминдерге қойылатын талаптарға жауап бере алмайтындары да бар.Ондай сәтсіз жасалған терминдер қазақ тілінің термин жасауға икемсіздігін, ғылыми ұғымдарды дәл беруге мүмкіндігінің жетпейтіндігін көрсетеді. Қазіргі терминологиядағы шешімін таппай жүрген мәселенің бірі халықаралық деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібінің белгіленбеуі.Сондай-ақ көптеген терминдердің терминология комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмай немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып жатады.
Фармацевтикалық терминология.
Фармацевтикалық термин сөздерге дәрілік заттардың аталуы және химиялық қосындылар жатады. Бұл көбінесе рецептерде кездесуі мүмкін.Термин сөздерде көбінесе сөз бөліктерінің қайталануы толық немесе толық емес болуы мүмкін. Толық қайталанатындар олар, барлық құрылыс құрылымдары (бөлек морфемдегі немесе жалпы морфемдегі) басқа да сөздерде қайталанатындар. Егерде барлық тек арасында кездесуі немесе басқа жаңа медициналық терминдерде кездесу бұл толық емес деп аталады. Негізгі көптеген терминдер жасалушы сөздер қарапайым жолмен пайда болушы ежелгі грек және латын тілінде немесе арнайы морфем арқылы,тілдің негізі арқылы жасалынатын болса, бұл толығымен қайталанушы болып табылады. Қайталанудың морфем саны мен морфем жинағының маңызды бөлігі жиілік деп аталады. Морфемдік жинақтың әр түрлі сөздерде екі үш рет қайталануынынан олардың жиілігін санауға болады. Жиіктің көп мөлшерде болуы олардың қолданылуына байланысты және осы арқылы үлкен рөл атқарады. Кейбір жоғары дәрежедегі морфемдер және жинақтары ондаған терминдерді жасауға көмек береді. Көптеген ежелгі грек және латын тіліндегі морфемдерді спецификалық терминология иемденген.
Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
Дәрілік заттардың тривиальды (кәдімгі) атауларының жасалу жолдары алуан түрлі. Сөз құраушы негіз ретінде бірнеше сөз қолданылуы мүмкін. Сөз құраудың негізі "құрылыс" материалы - сөз,сөз құраушы элементтер, түбір және грек, латын сөздік бөліктері болып табылады. Мысалы: apisarthronum-апизатрон (грек:apis-apa+arthron)- ара уы (буын суықтағанда қолданылады) Mentholum-ментол (oleum menthae-ментол майы).
Аббревация (лат.қысқа)-қысқарған сөздер
Тривиальды (кәдімгі) атауларды жасауда бұл тәсіл кеңінен қолданылады. Сөздің бөліктерін жинақтап дәрілік заттар атауларын жасайды. Мысалы: dimexidum-димексид (диметильсульфооксид); Aetaeridinum-этакридин (лактат Г-этокси, 9-диамино-ридин); Phenaminum-фенамин (сульфат-х, J-фенил. Г аминопропана). Көп жағдайда қысқарту жолымен, дәрі-дәрмектер жиынтығы атаулары жасалады. Себебі, барлық әсер етуші заттарды тізіп атап жатқаннан гөрі, оларды қысқартып қолдану өте ыңғайлы. Бұл жасалған атаулар тырнақшаға алынып, дәрілік формалардан кейін жазылады. Мысалы: Tabulettae "Ancophenum" - "Анкофен"-таблеткалары. Бұл дәрінің құрамындағы әсер етуші зат тар: Antipyrini, phenaietini 0,25. Coffeini-natrii benzoatis 0,05.
Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
Жиіктік бөлшектер арқылы шартты және жуық түрде анатомиялық, физиологиялық мәліметтерді көре аламыз. Жиектік бөлшектерге фармакологиялық мәліметтер жатады. Соңғы он жылдықта Бүкіләлемдік Денсаулық Сақтау саласының шешімі бойынша дәрілік заттардың тривиальды атауларына жиіктік бөлшектерді қосуды талап етеді. Себебі, дәрілік заттардың белгілі бір анықталған фармокологиялық тобын анықтау үшін.Қазіргі таңда бірнеше ондық осындай жиіктік бөлшектер қолданылады. Солардың бірнешеуі мыналар:
Латынша
Қазақша
Фармокологияға қатысты мағынасы
Sulfa
сульфа
Микробқа қарсы сульфаниламидтер
Cillin
циллин
Пенициллиндер-антибиотиктер.
Mycin
мицин
Микробқа қарсы антибиотиктер.
Cyclin
циклин
Тетрациклиннен жасалған антибиотиктер.
Barb
барб
Ұйықтатушы - барбитураттар.
Cain
кайн
Жергілікті жерді жансыздандырушы.
Cort
корт
Бүйрек үсті қабықтарының гормондары картикостероидтар.
Oestr
эстр
Эстрогендер-аналық жыныс гормондар препараттары.
Andr
Андр,эстр
Андрогенді стероидтар - аталық жыныс гормондар препараттары.
Жиіктік бөлшектер
Жиіктік бөлшектер
Мысалдар
-mal-,-al-,-somn,( лат.тілінде,somnus-түс),-hypn-(грек .),-dorm-(фр.)
Ұйықтататын,тынышталдыратын(седатив ті) құралдар,дәрілер
Alisobumalum,Veronalum,Somnafin,Hyp nobroom,Dormital,Neodorm
-stress-(ағыл.) - tranqu-(фр)-atrax-(грек.)
Психоседативті,яғни елегізіп,есалаңданған ауруды емдеуге немесе депрессияға үрейленуге қарсы және тыныштандыратын әсері.
Anastress,Tranquil,Atraxin
-aller-(g),-flog-(phlog-)
Аллергияға,қабынуға қарсы құралдар.
Allergol,Allerton,Flogistin,Phlogex
-trast-,-gnost-,graf-
Диагностикалық, яғни анықтаудың, рентгено контрастық белгілерді береді.
Choletrast,Bilignost,Cardiografin
-ur-
1) Несеп айдаушы (diuretica) дюретикалық.2)Диагностикалық анықтауға қолданылатын жиіктік бөлшектер мен "trast" бірге несеп-жыныс жүйелердің зерттеуін білдіреді.
1) Diurometan Salurin 2)Urotrast
-lax-
Іш жүргізетін дәрілер
Laxasept,Acetolax
-verm-,-helm-(int)
Ішек құрттарына қарсы,гельминиттерге қарсылығын білдіреді.(anthelminthica)
Univerm,Helmintin,Avermex
-vom(it)-,-emet-
Құсыққа қарсы белгі береді(antiemetica)
Vomital,Vomex,Emetiral
-orex-
Анорексигенді,яғни тәбетті төмендететін немесе басатын(anorexigena)
Anorex,Cloforex
-t(h)romb-,-coum(cum)-,-arolum-
1. Қанның қоюлануына қарсы.
2. Қанның ұюына қарсы,яғни антикоагулянттар
Athrombon,Thrombinum,Dicumacyl,Coum etarolum
-mex-(c)
Құралдар құрамында сынап бар және микробтарға қарсы әсерде немесе несеп шығару әсерде белгілейді.
Mercusalum,Mercurophyllinum
-cainum-
кайн
Жергілікті ауырғандығын басушылық белгісі.
mycinum
мицин
Стрептомицин тобындағы антибиотик белгілері
cyclinum
циклин
Тетрациклин тобындағы антибиотик белгілері
-stan-
Стан
Ерлердің жыныстық гормондық препараттары
-ster-
Стер
Ерлердің жыныстық гормондық препараттары
-io-
йо
Құрамында йоды бар рентгеноконтрасты заттар
Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
Белгіленген дәрілік препараттар, дәрілік заттар немесе өсімдік шикізаттары дәрілік формада берілсе, онда оның атауы, оның мағынасынан басталады. Орамаларда дәрілік форма атаулары Nom. sing. -те, ал кейбір дәрілік форма атауларында Nom. plur. түрінде қолданылады. Дәрілік заттар немесе өсімдік атаулары Gen. sing.-те бас әріппен жазылады. Мысалы: Solutio Imizini-имизин ерітіндісі, Suspensio Zymosani-зимозан суспензиясы, Linimentum Streptocidi-стрептоцид линименті, Unguentum Aceclidini-ацеклидин жағылмасы, Tabulettae Analgini-анальгин таблеткалары, Pulvis Ampicillini-ампециллин ұнтағы, Tinctura Valerianae-валериан тұндырмасы, Extractum Calendulae-календула экстрактісі. Құрамдастырылған әсер етуші дәрілік заттар дәрілік формалар мағынасын беріп, зат есімде атау септігінде тұрып, тырнақшаға алынып, қиыспаған сөйлемдердің мағынасын дәрілік формадабереді. Мысалы: Tabulettae "Urosalum"- "Уросал" таблеткалары, Unguentum "Calendula"-"Календула" жағылмасы. Дәрілік формамен қиысқан анықтауыш дәрілік препараттың атауын жазуда соңғы орында тұрады. Мысалы: Unguentum Hydrargyri cinereum-сұр сынапты жағылма, Solutio Synoestroli oleosa- майдағы синоэстрол ерітіндісі, Solutio Tannini spirituosa-спирт тининді ерітінді, Tabulettae Tetracyclini obductae-қапталған тетрациклин таблеткалары, Extractum Belladonnae siccum-құрғақ итжидек экстракті. Тұндырма, қайнатпа атауларында дәрілік форма мағыналар аралығында және өсімдіктер ілік септігінде тұрады. Мысалы: Infusum florum ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ тілі мен латын тілі кафедрасы
Тақырыбы: Дәрі-дәрмектер тривиалдық атауларының сөзжасам әдістері және дәрі-дәрмектерге атауларды беру мен соған қойылатын кейбір талаптар жөнінде.
Орындаған:Үмбет М.Ә.
Тобы:101-МІҚ
Қабылдаған: Жолдыбаева Г.Б.
Шымкент - 2015ж
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1) Фармацевтикалық терминология.
2) Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
3) Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
4) Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
5) Ферменттер аутауы мен класификациясы
6) Дәрілік формалар туралы қысқаша мәліметтер.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Термин атауының өзі әр кезеңде ұлт тіліне түрліше аударылып,оның бірнеше балама нұсқасы ұсынылды.Сонымен ғасырға жуық уақыт аралығында арнаулы лекcиканың бірлігі болып табылатын бір ғана ұғым атын Термин сөзін ұсынды. Бұл атау латын тілінде шек,шекара деген мағынаны білдіреді.Терминді әдетте біз ең алдымен,адам қызметінің белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде негізінен кәсіби мамандар тілінде,арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп ұғамыз.Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі.Термин жөнінде сөз қозғағанда Барлық термин-сөз,бірақ сөздің бәрі термин емес деген тұжырым қолданылады.Бұл тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге қатысты дұрыс айтылған деуге болады.
Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады. Жаңадан жасалған терминдер тағдыры не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады. Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді. Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық терминологияның даму бағытын белгілеу - бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру - үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз, терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай әр автордың өзінше термин жасап, термин қолдану жұмысының әлсіздігінен, өкілетті орындардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.1910 - 1930 жылдар аралығында үстемдік етуші орыс тілінің мүддесі көзделіп, термин жасау мен шет тілдер сөздерін қабылдауда өзге ұлт тілдерінің ерекшелігі ескерілмеді. Ұлт тілінде термин жасаудың мүмкіндігі шектеліп келуінің салдарынан тіліміз термин қабылдағыш тілге айнала бастады.1990 жылдардан бері қарай ұлттық ғылыми терминологияны дамытудың жаңа принциптерін жасау күн тәртібіне қойылды. Көптеген жаңа терминдер жасалып қолданысқа ене бастады. Жасалып жатқан терминдердің бәрін бірдей мінсіз деп айта алмаймыз. Олардың ішінде терминологиялық жүйе мен терминдерге қойылатын талаптарға жауап бере алмайтындары да бар.Ондай сәтсіз жасалған терминдер қазақ тілінің термин жасауға икемсіздігін, ғылыми ұғымдарды дәл беруге мүмкіндігінің жетпейтіндігін көрсетеді. Қазіргі терминологиядағы шешімін таппай жүрген мәселенің бірі халықаралық деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібінің белгіленбеуі.Сондай-ақ көптеген терминдердің терминология комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмай немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып жатады.
Фармацевтикалық терминология.
Фармацевтикалық термин сөздерге дәрілік заттардың аталуы және химиялық қосындылар жатады. Бұл көбінесе рецептерде кездесуі мүмкін.Термин сөздерде көбінесе сөз бөліктерінің қайталануы толық немесе толық емес болуы мүмкін. Толық қайталанатындар олар, барлық құрылыс құрылымдары (бөлек морфемдегі немесе жалпы морфемдегі) басқа да сөздерде қайталанатындар. Егерде барлық тек арасында кездесуі немесе басқа жаңа медициналық терминдерде кездесу бұл толық емес деп аталады. Негізгі көптеген терминдер жасалушы сөздер қарапайым жолмен пайда болушы ежелгі грек және латын тілінде немесе арнайы морфем арқылы,тілдің негізі арқылы жасалынатын болса, бұл толығымен қайталанушы болып табылады. Қайталанудың морфем саны мен морфем жинағының маңызды бөлігі жиілік деп аталады. Морфемдік жинақтың әр түрлі сөздерде екі үш рет қайталануынынан олардың жиілігін санауға болады. Жиіктің көп мөлшерде болуы олардың қолданылуына байланысты және осы арқылы үлкен рөл атқарады. Кейбір жоғары дәрежедегі морфемдер және жинақтары ондаған терминдерді жасауға көмек береді. Көптеген ежелгі грек және латын тіліндегі морфемдерді спецификалық терминология иемденген.
Дәрілік заттардың тривиальды(кәдімгі) атауларының жасалу тәсілдері.
Дәрілік заттардың тривиальды (кәдімгі) атауларының жасалу жолдары алуан түрлі. Сөз құраушы негіз ретінде бірнеше сөз қолданылуы мүмкін. Сөз құраудың негізі "құрылыс" материалы - сөз,сөз құраушы элементтер, түбір және грек, латын сөздік бөліктері болып табылады. Мысалы: apisarthronum-апизатрон (грек:apis-apa+arthron)- ара уы (буын суықтағанда қолданылады) Mentholum-ментол (oleum menthae-ментол майы).
Аббревация (лат.қысқа)-қысқарған сөздер
Тривиальды (кәдімгі) атауларды жасауда бұл тәсіл кеңінен қолданылады. Сөздің бөліктерін жинақтап дәрілік заттар атауларын жасайды. Мысалы: dimexidum-димексид (диметильсульфооксид); Aetaeridinum-этакридин (лактат Г-этокси, 9-диамино-ридин); Phenaminum-фенамин (сульфат-х, J-фенил. Г аминопропана). Көп жағдайда қысқарту жолымен, дәрі-дәрмектер жиынтығы атаулары жасалады. Себебі, барлық әсер етуші заттарды тізіп атап жатқаннан гөрі, оларды қысқартып қолдану өте ыңғайлы. Бұл жасалған атаулар тырнақшаға алынып, дәрілік формалардан кейін жазылады. Мысалы: Tabulettae "Ancophenum" - "Анкофен"-таблеткалары. Бұл дәрінің құрамындағы әсер етуші зат тар: Antipyrini, phenaietini 0,25. Coffeini-natrii benzoatis 0,05.
Фармокологиялық мағына беретін жиіктік бөлшектер.
Жиіктік бөлшектер арқылы шартты және жуық түрде анатомиялық, физиологиялық мәліметтерді көре аламыз. Жиектік бөлшектерге фармакологиялық мәліметтер жатады. Соңғы он жылдықта Бүкіләлемдік Денсаулық Сақтау саласының шешімі бойынша дәрілік заттардың тривиальды атауларына жиіктік бөлшектерді қосуды талап етеді. Себебі, дәрілік заттардың белгілі бір анықталған фармокологиялық тобын анықтау үшін.Қазіргі таңда бірнеше ондық осындай жиіктік бөлшектер қолданылады. Солардың бірнешеуі мыналар:
Латынша
Қазақша
Фармокологияға қатысты мағынасы
Sulfa
сульфа
Микробқа қарсы сульфаниламидтер
Cillin
циллин
Пенициллиндер-антибиотиктер.
Mycin
мицин
Микробқа қарсы антибиотиктер.
Cyclin
циклин
Тетрациклиннен жасалған антибиотиктер.
Barb
барб
Ұйықтатушы - барбитураттар.
Cain
кайн
Жергілікті жерді жансыздандырушы.
Cort
корт
Бүйрек үсті қабықтарының гормондары картикостероидтар.
Oestr
эстр
Эстрогендер-аналық жыныс гормондар препараттары.
Andr
Андр,эстр
Андрогенді стероидтар - аталық жыныс гормондар препараттары.
Жиіктік бөлшектер
Жиіктік бөлшектер
Мысалдар
-mal-,-al-,-somn,( лат.тілінде,somnus-түс),-hypn-(грек .),-dorm-(фр.)
Ұйықтататын,тынышталдыратын(седатив ті) құралдар,дәрілер
Alisobumalum,Veronalum,Somnafin,Hyp nobroom,Dormital,Neodorm
-stress-(ағыл.) - tranqu-(фр)-atrax-(грек.)
Психоседативті,яғни елегізіп,есалаңданған ауруды емдеуге немесе депрессияға үрейленуге қарсы және тыныштандыратын әсері.
Anastress,Tranquil,Atraxin
-aller-(g),-flog-(phlog-)
Аллергияға,қабынуға қарсы құралдар.
Allergol,Allerton,Flogistin,Phlogex
-trast-,-gnost-,graf-
Диагностикалық, яғни анықтаудың, рентгено контрастық белгілерді береді.
Choletrast,Bilignost,Cardiografin
-ur-
1) Несеп айдаушы (diuretica) дюретикалық.2)Диагностикалық анықтауға қолданылатын жиіктік бөлшектер мен "trast" бірге несеп-жыныс жүйелердің зерттеуін білдіреді.
1) Diurometan Salurin 2)Urotrast
-lax-
Іш жүргізетін дәрілер
Laxasept,Acetolax
-verm-,-helm-(int)
Ішек құрттарына қарсы,гельминиттерге қарсылығын білдіреді.(anthelminthica)
Univerm,Helmintin,Avermex
-vom(it)-,-emet-
Құсыққа қарсы белгі береді(antiemetica)
Vomital,Vomex,Emetiral
-orex-
Анорексигенді,яғни тәбетті төмендететін немесе басатын(anorexigena)
Anorex,Cloforex
-t(h)romb-,-coum(cum)-,-arolum-
1. Қанның қоюлануына қарсы.
2. Қанның ұюына қарсы,яғни антикоагулянттар
Athrombon,Thrombinum,Dicumacyl,Coum etarolum
-mex-(c)
Құралдар құрамында сынап бар және микробтарға қарсы әсерде немесе несеп шығару әсерде белгілейді.
Mercusalum,Mercurophyllinum
-cainum-
кайн
Жергілікті ауырғандығын басушылық белгісі.
mycinum
мицин
Стрептомицин тобындағы антибиотик белгілері
cyclinum
циклин
Тетрациклин тобындағы антибиотик белгілері
-stan-
Стан
Ерлердің жыныстық гормондық препараттары
-ster-
Стер
Ерлердің жыныстық гормондық препараттары
-io-
йо
Құрамында йоды бар рентгеноконтрасты заттар
Медициналық және фармацевтикалық тәжірибеде дәрілік заттарға атаулар беру
Белгіленген дәрілік препараттар, дәрілік заттар немесе өсімдік шикізаттары дәрілік формада берілсе, онда оның атауы, оның мағынасынан басталады. Орамаларда дәрілік форма атаулары Nom. sing. -те, ал кейбір дәрілік форма атауларында Nom. plur. түрінде қолданылады. Дәрілік заттар немесе өсімдік атаулары Gen. sing.-те бас әріппен жазылады. Мысалы: Solutio Imizini-имизин ерітіндісі, Suspensio Zymosani-зимозан суспензиясы, Linimentum Streptocidi-стрептоцид линименті, Unguentum Aceclidini-ацеклидин жағылмасы, Tabulettae Analgini-анальгин таблеткалары, Pulvis Ampicillini-ампециллин ұнтағы, Tinctura Valerianae-валериан тұндырмасы, Extractum Calendulae-календула экстрактісі. Құрамдастырылған әсер етуші дәрілік заттар дәрілік формалар мағынасын беріп, зат есімде атау септігінде тұрып, тырнақшаға алынып, қиыспаған сөйлемдердің мағынасын дәрілік формадабереді. Мысалы: Tabulettae "Urosalum"- "Уросал" таблеткалары, Unguentum "Calendula"-"Календула" жағылмасы. Дәрілік формамен қиысқан анықтауыш дәрілік препараттың атауын жазуда соңғы орында тұрады. Мысалы: Unguentum Hydrargyri cinereum-сұр сынапты жағылма, Solutio Synoestroli oleosa- майдағы синоэстрол ерітіндісі, Solutio Tannini spirituosa-спирт тининді ерітінді, Tabulettae Tetracyclini obductae-қапталған тетрациклин таблеткалары, Extractum Belladonnae siccum-құрғақ итжидек экстракті. Тұндырма, қайнатпа атауларында дәрілік форма мағыналар аралығында және өсімдіктер ілік септігінде тұрады. Мысалы: Infusum florum ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz