Қазіргі жағдайдағы коммерциялық банктерді басқару тиімділігі

РЕФЕРАТ

Тақырыптың өзектілігі - нарықтық экономикасы дамыған қазіргі кездегі коммерциялық банктерді басқаруда тиімді басқару жүйесін орнату болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - нарықтық экономика жағдайындағы экономикалық агент ретіндегі коммерциялық банктердің ресурстарын басқаруды жетілдірудің жолдарын анықтау.

Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:

• Экономикалық қатынастардың субъектілері ретінде коммерциялық банктердің ресурстарын басқарудың мәні мен міндеттерін талқылаумен байланысты, қазіргі уақыттағы сұрақтарды қарастыру; Қазақстан Республикасының макроэкономикалық процестерінің комерциялық банктер ресурстарының қалыптасуына әсер етуін зерттеуқазақстан коммерциялық банктерін ресурстармен қамтамасыз ету үшін сыртқы ортаның ерекшеліктерін талдау, олардың қызметінің тиімділігін жоғарылататын резервтерді айқындау;
• Коммерциялық банктердің ресурстарын басқару әдістерін сипаттау, қазақстандық банктерде әдістерді қолдану ерекшеліктерін қарастыру; коммерциялық банктердің қаржылық ресурстарының қалыптасуын жан-жақты зерттеу және талдау;
• Ресурстарды басқару тиімділігін жақсарту бойынша қаржылық талдау негізінде ұсыныстарды дайындау;
• Қазақстан коммерциялық банктерінің ресурстарды басқару стратегияларының негізгі бағыттарын өңдеу;
• Қаржылық ресурстардың қалыптасуының көзі ретінде коммерциялық банктердің табыстылығын жоғарылату бойынша ұсыныстарды енгізу; Коммерциялық банктерде инновациялық процестердің тенденцияларын анықтау.

Зерттеу субъектісі «Казкоммерцбанк» АҚ, ал объектісі болып коммерциялық банктерді басқару ресурстары табылады.

Бұл дипломдық жұмыста банктік қызметті басқару аясында отандық және шетелдік ғалымдардың концепциялары мен теориялары қолданылды. Сонымен қатар, Қазақстан республикасының Ұлттық банкінің заңды және нормативті-құқықтық актілері, статистика агенттігінің, Қазақстан Республикасының ЕДБ-ң мәжілістері пайдаланылды.

Құрылымы бойынша диплом жұмысы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың бірінші бөлімінде коммерциялық банктердің ресурстарын басқарудың теориялық негіздері, қағидалары сонымен қатар банктерді басқарудың шетел тәжірибесі қарастырылды. Ал екінші бөлімде «Казкоммерцбанк» АҚ мысалында банктің қаржылық іс-әрекетіне, несиелік қоржынына және персоналды басқару қызметіне талдау жасалынды. Үшінші бөлімде коммерциялық банктердің ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары өңделіп, қарастырылады.

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ

УНИВЕРСИТЕТІ

ЭкономикА ЖӘНЕ бизнес ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ

Қаржы кафедрасы

Қаржы мамандығы

Диплом жұмысын орындауға арналған

ТАПСЫРМА

Сайдахметова Анар студентіне

«Қазіргі жағдайдағы коммерциялық банктерді басқару тиімділігі»

жұмыс тақырыбы

«30» қараша 2013 жыл № 4-3432 бұйрығымен бекітілді

Дайын жұмысты тапсыру мерзімі: «05» мамыр 2014 жыл

Жұмыстың бастапқы мәліметтері: ҚР «Банктер және Банк қызметі» туралы Заң, ҚР Ұлттық Банкі туралы заң, қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитетінің мәліметтері, банк ісі бойынша арнайы мәліметтер

Диплом жұмысын қарастыру барысындағы сұрақтар немесе жұмыстың қысқаша мазмұны:

а) Екінші деңгейлі банктерді басқарудың теориялық негіздері

б) Екінші деңгейлі банктерді басқару тиімділігін талдау («казкоммерцбанк» ақ мысалында)

в) Қазақстандағы коммерциялық банктерді басқару тиімділігін жетілдіру жолдары

Диплом жұмысын дайындау

Кестесі

Тапсырманың берілген күні 25. 12. 2013

Кафедра меңгерушісі Арзаева М. Ж.

Жұмыс жетекшісі Даулиева Ғ. Р.

Тапсырманы орындауға

алған студент Сайдахметова А. К.

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың халыққа жолдауындағы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялауды жеделдету жолында, біздің стратегиялық міндетіміз- бәсекеге барынша қабілетті елдер қатарынан беделді орын алу» ерекше атап кетеді. Осы мақсатқа жетудегі маңызды рольді экономикалық субъектілерді басқару, сол сияқты коммерциялық банктерді басқару алады. [1]

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың халыққа жолдауындағы «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялауды жеделдету жолында, біздің стратегиялық міндетіміз- бәсекеге барынша қабілетті елдер қатарынан беделді орын алу» ерекше атап кетеді. Осы мақсатқа жетудегі маңызды рольді экономикалық субъектілерді басқару, сол сияқты коммерциялық банктерді басқару алады.
Экономикада экономикалық қатынастардың субъектілері ретінде, өндірістік процестерді жүзеге асырушы фирмалар (кәсіпорындар) шығады. Өндіріс процесінің негізгі элементтеріне ақша құралдары, тауарлар, жеткізушілер, сатып алушылар жатады. Коммерциялық банк - бұл өз клиенттеріне қарыз беретін, тұрғындардың ақша құралдарын бөлу сияқты қаржылық қызмет көрсетулер мен айналысатын кәсіпорын. Қаржылық қызмет көрсетулерді (ақша құрамдары) тауар ретінде көруге болады. Банкке ақша салатын клиенттерді сатып алушылар ретінде, банк қызметін өндірістік процесс ретінде. Банк қызметін ұйымдастыру өрісінде банктік қызмет көрсетулерді өндіріс қызметінің тиімділігін жоғарылатуды қамтамасыз ету, қажет. Үнемі өзгеріп отыратын ортада, банктік құрылымның адаптациясын қамтамасыз етуші объект ретінде, банк экономикасының негізіне жататын элементтердің әрекеттестігі мен құру механизмін айқын көрсету қажет.

Басқару операцияларымен қатар өндірістік опреациялар коммерциялық банк қызметінің маңызды бөлігі болып табылады.
Банк қызметі өрісінде жоғары технологиялар мен ақпараттандырудың дамуы жағдайында, банктің экономикалық қызметінің мәні туралы ғылыми түсініктеді алдағы уақытта жетілдіру, актуалды мәселелердің бірі болып табылады. Өндірістік процесс (банк қызмет) үшін басқару жүйесі өте маңызды. Басқару ролінің үнемі өсуі - өндіріс сипатын нығайту мен даму процесіндегі басты тенденция.

Банктік қызметті басқару, банктік технологияларды жетілдіру мен өңдеуді, банк өнімдері мен қызмет көрсетулерін сапалы деңгейде қамтамасыздандыру, барлық есепайырысу түрлері мен банктік операциялардың орындалуын жоспалау мен бақылауды, персоналдармен қамтамасыздандыруды, таза табыстың тұрақтылығын ұстап тұруды кіріктіреді. Дамудың әр кезеңінде экономикалық субъектілердің қажеттілігіне сәйкес, басқарудың неғұрлым тиімді формалары мен әдістерін іздестіру, әрқашан рационалды шаруашылықтандыру шарттарының бірі және болады.
Нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық субъектінің экономикалық механизмін оның ресурстарының уақытылы қалыптасуынсыз басқару мүмкін емес.

Елдегі экономикалық дамудың қазіргі уақыттағы кезеңі, кәсіпорындардың ғана емес, коммерциялық банктердің де ресурстарын басқарудың ғылымдылығына деген талаптарды күшейтеді. Барлық экономикалық агенттер үшін нарық заңдарын қолданудың әдістері мен формаларын неғұрлым тиімді өңдеуді қажет етеді. Нарықтық экономиканың барлық мүмкіндіктері мен артықшылықтарын жүзеге асыру, осыған байланысты болады. Коммерциялық банктердің ресурстарын басқару - бұл экономикалық қатынастардың субъектілері банк дамуының күрделі міндеттерін шешуге, жақсартуға мүмкіндік беретін, қуатты тетік болып табылады. Басқару әдістері мен ұйымдастырушылық формаларын үнемі және үздіксіз жетілдіріп отыруынсыз, банк қызметін жоғарылатудағы, жаңа технологияларды ендірудегі, ресурстар тиімділігін өсірудегі ілгерілікті елестету мүмкін емес.
Осымен байланысты, экономикалық агент ретіндегі коммерциялық банктердің ресурстарын басқаруды жетілдірумен байланысты ұсыныстарды өңдеу, мәселелерді ғылыми дәлелдеуге ие болды. Бірақ, Қазақстанның қаржылық нарығы тұрақтанбайынша, банктер үшін әлі де болса күтпеген және жиі болатын өзгерістер тән болады.

Табыстылық аспектілерін толық есепке алатын. Ресурстарды басқару әдістерін өңдеу, банктің сенімді және сапалы жұмысында басты орынды болып қала береді.

Тақырыптың өзектілігі - нарықтық экономикасы дамыған қазіргі кездегі коммерциялық банктерді басқаруда тиімді басқару жүйесін орнату болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - нарықтық экономика жағдайындағы экономикалық агент ретіндегі коммерциялық банктердің ресурстарын басқаруды жетілдірудің жолдарын анықтау.

Бұл мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет:

• Экономикалық қатынастардың субъектілері ретінде коммерциялық банктердің ресурстарын басқарудың мәні мен міндеттерін талқылаумен байланысты, қазіргі уақыттағы сұрақтарды қарастыру; Қазақстан Республикасының макроэкономикалық процестерінің комерциялық банктер ресурстарының қалыптасуына әсер етуін зерттеуқазақстан коммерциялық банктерін ресурстармен қамтамасыз ету үшін сыртқы ортаның ерекшеліктерін талдау, олардың қызметінің тиімділігін жоғарылататын резервтерді айқындау;
• Коммерциялық банктердің ресурстарын басқару әдістерін сипаттау, қазақстандық банктерде әдістерді қолдану ерекшеліктерін қарастыру; коммерциялық банктердің қаржылық ресурстарының қалыптасуын жан-жақты зерттеу және талдау;
• Ресурстарды басқару тиімділігін жақсарту бойынша қаржылық талдау негізінде ұсыныстарды дайындау;
• Адам ресурстарының қалыптасуына, коммерциялық банктердің кадрлар саясатының әсер етуін сипаттау;
• Коммерциялық банктерде адам ресурстарын пайдаланудың тиімділігін талдау; Қазақстан коммерциялық банктерінің ресурстарды басқару стратегияларының негізгі бағыттарын өңдеу; Қаржылық ресурстардың қалыптасуының көзі ретінде коммерциялық банктердің табыстылығын жоғарылату бойынша ұсыныстарды енгізу; Коммерциялық банктерде инновациялық процестердің тенденцияларын анықтау.

Зерттеу субъектісі «Казкоммерцбанк» АҚ, ал объектісі болып коммерциялық банктерді басқару ресурстары табылады.

Бұл дипломдық жұмыста банктік қызметті басқару аясында отандық және шетелдік ғалымдардың концепциялары мен теориялары қолданылды. Сонымен қатар, Қазақстан республикасының Ұлттық банкінің заңды және нормативті-құқықтық актілері, статистика агенттігінің, Қазақстан Республикасының ЕДБ-ң мәжілістері пайдаланылды.

Құрылымы бойынша диплом жұмысы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың бірінші бөлімінде коммерциялық банктердің ресурстарын басқарудың теориялық негіздері, қағидалары сонымен қатар банктерді басқарудың шетел тәжірибесі қарастырылды. Ал екінші бөлімде «Казкоммерцбанк» АҚ мысалында банктің қаржылық іс-әрекетіне, несиелік қоржынына және персоналды басқару қызметіне талдау жасалынды. Үшінші бөлімде коммерциялық банктердің ресурстарын басқаруды жетілдіру жолдары өңделіп, қарастырылады.

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Коммерциялық банктердің қаржылық ресурстарын басқару

Нарықтық қатынастар жағдайында банктің экономикалық механизмін оның ресурстарының уақытылы қалыптасуынсыз басқару мүмкін емес. Елдегі экономикалық дамудың қазіргі уақыттағы кезеңі, кәсіпорындардың ғана емес, коммерциялық банктердің де ресурстарын басқарудың жүйелілігіне деген талаптарды күшейтеді. Барлық экономикалық агенттер үшін нарық заңдарын қолданудың әдістері мен формаларын неғұрлым тиімді өңдеуді қажет етеді.

Нарықтық экономиканың барлық мүмкіндіктері мен артықшылықтарын жүзеге асыру осыған байланысты болады. Коммерциялық банктердің ресурстарын басқару - бұл экономикалық қатынастардың субъектілері банк дамуының күрделі міндеттерін шешуге, жақсартуға мүмкіндік беретін қуатты тетік болып табылады. Басқару әдістері мен ұйымдастырушылық формаларын үнемі және үздіксіз жетілдіріп отыруынсыз, банк қызметін жоғарылатудағы, жаңа технологияларды ендірудегі, ресурстар тиімділігін өсірудегі ілгерілікті елестету мүмкін емес.

Банктің қаржылық ресурстары өте ауқымды және оны осы бір бөлімде ашу немесе қамту мүмкін емес, сондықтан да бұл бөлімде активтерді, пассивтерді, банк капиталын және өтімділікті басқару стратегияларын қарастыру мақсатын қойдық.

Банктік активтер және пассивтер портфелі - бұл жоғары пайдаға және қолайлы тәуекел деңгейіне жету үшін қолданылатын біртұтас бүтіндікке жатады. Активтер мен пассивтерді бірге басқару банкке депозиттер және заимдарды іскерлік активтіліктің циклдық ауытқуларынан және маусымдық ауытқуларынан қорғаудың құралын, сонымен қатар банк мақсаттарын жүзеге асыруға ықпал ететін активтер портфелін қалыптастыру үшін қажет құралдарын береді. Активтер мен пассивтерді басқарудың мәні банк балансының құрылымын оның стратегиясымен сәйкестендіруге әкелетін тактикаларды қалыптастыруда және іс - шараларды жүзеге асыруда.

Активтерді басқару - бұл өзіндік және тартылған қаражаттарды орналастырудың тәртіптері және жолы, яғни бұл нақты ақшаға, несиелерге, инвестицияларға және басқа активтерге бөлу. Қаражаттарды орналастыруда ерекше назар несиелік операцияларға және бағалы қағаздарға, инвестицияларға аударылады. Қаражаттарды орналастырудағы мәселелердің шешімі болып қолайлы тәуекел деңгейіндегі және барынша жоғары табысты әкеле алатын активтерді «сатып алу» жатады [] .

Банкпен тартылған қаражаттардың басым бөлігі талап ету бойынша немесе өте қысқа мерзімді хабарландыру бойынша төленуге тиіс. Сондықтанда банкті басқарудың дұрыс шарты немесе жағдайы болып салымшылардың талаптарын және банк клиенттерінің несиеге деген қажеттіліктерін қанағаттандыратын нақты ақшаның болуы мүмкіндігін қамтамасыз етуді жатқызуға болады.

Қаражаттарды орналастыруда банктің алдында әрдайым өтімділік және табыстылық арасындағы дауды шешу мәселесі тұрады. Банк акцияларын ұстаушылар ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға қаражат салу, несиелік қабілеттіліктері күдікті несие алушыларды несиелеу және қолданылмайтын қалдықтарды қысқарту есебінен алынатын барынша жоғары табыстарға қызығушылық танытады, бірақ бұл әрекеттер банктің салымдарды қайтару және ескі клиенттері тарапынан несиеге сұранысты қанағаттандырудағы өтімділікті нашарлатады. «Табыстылық - өтімділік» екеуінің біреуін таңдап алуды шешуге әрекеттерде активтерді басқарудың үш жолы бар. Бұл әдістердің әрқайсысының кемшіліктері және артықшылықтары бар. Нақты мәселелерді шешкенде коммерциялық банктің менеджері активтерді басқарудың кез - келген әдісін немесе олардың үйлесімділігінің элементтерін қолданса болады. Қаражаттардың жетіспеушілігі кезеңінде ортақ қор әдісі қаражаттарын кеңінен қолдануға болады. Екінші әдіс - активтерді бөліп тарату немесе қаражаттарды конверсиялау, үшінші - ғылыми басқару немесе ЭЕМ - ді қолданумен байланысты.

Әдістердің кез - келгенін қолданғанда қаражаттарды тарту бойынша шекті шығындарды активтік операциялардан түсетін шекті мүмкін табыстармен мұқият сәйкестендіру қажет. Ортақ қорлар қаражаты әдісінің негізінде барлық қаражаттарды біріктіру қағидасы жатады. Банкке қаражаттар талап ету депозиттері, жинақ, мерзімді салымдар, сонымен қатар банктің өзіндік капиталын қосқандағы әртүрлі көздерден түседі. Одан кейін бұл қаражаттар сәйкес деп саналған активтер бойынша орналастырылады. Бұл модельде банктің алдына қойылған мақсаттарға жетуге үлесін қосып жатқанда қаражаттардың қандай көздерден түскендігі маңызды емес. Активтерді басқарудың бұл әдісі келесі үлгіде сипатталады:

Талап ету депозиттері

Жинақ салымдары

Мерзімді депозиттер

Қаражат-тардың

ортақ

қоры

Алғашқы резервтер

Екінші ретті резервтер

Акционерлік капитал мен резерв қорлары

Несиелер

Бағалы қағаздар

Ғимараттар мен жабдықтар

Сурет 1- Активтерді басқарудың әдісі

Алынған көзі. Мақыш С. Б. «Коммерциялық банктер операциялары» кітабы [3]

Бұл әдіс менеджерлерден өтімділік және табыстылық қағидаларының теңдігінің сақталуын талап етеді. Қаражаттарды осы қағидаларға сәйкес активтік операцияларға орналастырады.

Банкирлер ерекше көңілді алғашқы резервтерге аударады, себебі олар несие алуға өтініштерді қанағаттандыру үшін және депозиттерді дер кезінде қайтару үшін тез қолданыла алады. Бұл банк өтімділігінің басты көзі. Алғашқы резервтерге мыналар жатады:

• касса;
• орталық банктегі корреспонденттік шоттағы және өзге де шоттардағыақшалай қаржатар;
• басқа да коммерциялық банктердегі корреспонденттік шоттағы қаражаттар;
• инкассациялау процесіндегі чектер және өзге де шоттардағы ақшалай қаражаттар.

Мұндай активтер банкке табыс әкелмейді, бірақ банктің өтімділігінің негізгі көзі болып табылады.

Екінші реттегі резервтер - бұл банкке шамалы ғана табыс әкелгенімен де жоғары өтімді активтер қатарына жатады. Себебі, оларды ең төменгі тәуекелмен, кішкене ғана кешіктіріп қолма - қол ақшаға айналдыруға болады. Кейбір шетелдік әдебиеттерде оларға мыналарды жатқызады:

• вексельдер және өзге де қысқа мерзімді бағалы қағаздар жатады;
• талап етілетін несиелер (онкольдық) ;
• бірінші класты қарыз алушыға берілетін несиелер.

Бұл топтың активтерінің тағайындалуының басты мақсаты - алғашқы резервтерді толықтыру көзі ретінде қызмет ету болып табылады. Алғашқы және екінші ретті резервтердің көлемін анықтағаннан кейін банк клиенттеріне несиелер ұсына алады. Несиелер - бұл банк активтерінің басты бөлігі, ал несиелер бойынша табыстар - банк табысының ең қомақты бөлігі.

Қаражаттарды орналастырудағы ең соңғы кезекте бағалы қағаздар портфелінің құрылымы тұрады. Инвестиция портфелінің тағайындалуы - банкке табыс әкелу және ұзақ мерзімді бағалы қағаздардың өтелу мерзімінің жақындауы шегінде екінші кезекті резервтерді толықтыру. Жоғарыда атап өткендей екінші реттегі резервтерге шетелдік әдебиеттер бойынша не кіретіндігін атасақ, ал бізде олармен қатар осы бағалы қағаздар портфелі және ссудалық шоттардағы қаражаттар да жатады. Бұл «қаражаттардың ортақ қоры» әдісі бір жағынан активтерді басқару әдісі болса, екінші жағынан өтімділікті басқарудың негізгі әдісі болып табылады. Активтерді орналастыру әдісі банкке қажетті өтімді қаражаттардың көлемі қорларды тарту көздеріне тәуелді екенін көрсетеді.

Активтерді қаражаттарды конверсиялау әдісімен басқарудың схемасы (сурет 2)

Талап ету депозиттері

Жинақ салымдар

Мерзімді салымдар

Алғашқы резервтер

Екінші ретті резервтер

Акционерлік капитал және резервтер

Несиелер

Бағалы қағаздар

Ғимараттар және жабдықтар

Сурет 2- Активтерді қаражаттарды конверсиялау әдісімен басқару

Алынған көзі. Г. С. Сейтқасымов «Банковское дело» кітабы [4] .

Осы әдістің көмегімен қаражат көздеріне міндетті резервтер нормасымен және олардың айналым жылдамдығына сәйкес шек қойылады. Мысалы, талап ету депозиттері мерзімді депозиттерге қарағанда міндетті резервтердің жоғары нормасын қажет (талап) етеді және олардың айналым жылдамдықтары да басқа салымдарға қарағанда жоғары. Бұл модельде банкте орталықтар немесе «банк ішіндегі банктер» пайда болғандай болады - талап ету депозиттерінің банкі, жинақ салымдарының банкі, мерзімді салымдар банкі және негізгі капитал банкі. Қазіргі кезде банк өтімділігін басқаруда осы әдіс «банктегі банктер» әдісі деп аталады. Қаражаттардың өтімділік және пайдалылық тұрғысына қарай әртүрлі орталықтарға тиістілігін белгілеп алып, олардың әрбір орталықтан орналастырылу тәртібі анықталады.

Талап ету депозиттері ең жоғарғы өтімді активтермен жабылуды қажет ететіндіктен және жоғары айналым жылдамдығына ие болған соң, талап ету депозиттері орталығынан маңызды бөлік алғашқы резервтерге бағытталады, қалған бөлігі артықшылықпен екінші ретті резервтерге, қысқа мерзімді мемлекеттік бағалы қағаздарға инвестициялау жолымен орналастырылады және тек үлкен емес сомма ғана несиелер ұсынуға соның ішінде тек қысқа мерзімдісіне тағайындалуы мүмкін. Ал «мерзімді депозиттер банкінен» қаражаттар бұған қарама - қарсы орналастырылады. Оның маңызды бөлігі екінші ретті резервтерді қалыптастыруға, соның ішінде орта және ұзақ мерзімді несиелерге, ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға бағытталады. Банктік инвестицияларды реттеу активтерді басқарудың дербес бағыты болып табылады. Бұл әдістің құндылығы болып өтімді активтердің үлесін азайту және инвестициялар мен несиелерге қосымша қаражаттар салу болып табылады, ал бұл өз кезегінде пайда нормасының ұлғаюына алып келеді. Пайда нормасын ұлғайту жинақ мерзімді депозиттерге және негізгі капиталға қарсы тұратын өтімді активтердің шығынын жоюмен жүзеге асады [9] .

Қарастырылған екі әдісте актив және пассив бөлімдерінің арасындағы байланысты талдауда басқарудың қарапайым тәсілдерін қолдануға әкеледі. Олар барлық инвестициялауға мүмкін қаражаттарды орналастыру, пайданың жеткілікті нормасын қамтамасыз ететіндей және өтімділікті шектелген шегінде операцияларды жүзеге асыру жолдарын көрсетеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс