Тіл және этникалық бірлік

“Этника” деген ұғым “этнос” деген ұғымнан, терминнен шыққан. “Этнос” грек сөзінен алынған, оның мағынасы ру, тайпа, халық дегендерді білдіреді. Этнос адамдарды тарихи – этникалық тұрақты бірлігі. Бұл термин “халық” деген ұғымға өте жақын. Бұл жерде “метаэтнос”, “субэтнос” деген терминдер шығады. Метаэтнос (немесе үлкен этникалық бірлік) – бұл халықтардың ең үлкен топ бірлігі. Мұнда мәдени және өзіндік сананың ортақ белгілері болады. Мысалы, славян немесе түрік халықтары- ортақ жақтары көп. Субэтнос немесе субэтникалық топ – бұл халықтың территориясынан бөлініп шыққан ерекше бөлігі.Этника немесе этникалық қауымдастық – белгілі бір халықтың өзіндік ерекшеліктеріне тән құрамы.Бұл табиғи – тарихи қалыптасқан адамдардың қажетті, тұрақты бірлігі, Бұлардың белгілі бір территорияда орналасқан, мәдениетте өздерінің бірлігі, бірін-бірі түсіну т.б. белгілері болады.Адам қоғамдық әлеіметтік организм ретінде өзінің ілеуметтік – этникалық дамуында алуан түрлі байланыс, қатынастардың бірнеше кезеңдерінен өтеді. Сөйтіп негізінде рудан тайпаға, тайпадан халыққа, халықтан ұлтқа өту процессі болған. Жеке адамның белгілі бір тарихи қауымдастықта болуы, оның өзін-өзі білуі, тануы, түсінуі, ұғынуы -әлеуметтік объективтік қажеттілік, ал, бұл қажеттілік алуан түрлі адам топтарының өмір сүру жағдайына, тұрмысына, қызметіне, санына, мүдде-мұқтажына, талап, тілегіне, т.б. белгілі бір деңгейде әсер етеді.
Бұл қауымдастықтардың өдеріне тән шығу және даму белгілері мен ерекшеліктері болады. Бұл еі алдымен, олардың бір белгілі территориясынан- қауымдастықтың қалыптасуының бесігінен-мәдениетінен, басқа топтардың айырмашылығын түсінуден, т.б. көрінеді. Бұл объективтік өқажеттілік адамның өмір сүруіне тікелей әсер етеді.
Әлеуметтік-этникалық қауымдастықтың біршама дербес дами отырып, қоғамда алуан түрлі қызмет атқарады. Ол, еі алдымен, адамдардың бір-бірімен қатынасуын, материаолдық игілікті бірігіп өндіруін қамтамас етеді, соның нәтижесінде өзінің дамуын жүзеге асырады. Халықтың мұң-мұқтажын, талап-тілегін, ұсыныс, сұраныстарын, т.б. қанағаттандырып отырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Бромлей Ю.В. Очерки теории этноса. М., 1983
2. Хотинец В.Ю. Формирование этнического самосознание студентов в процессе обучения в вузе. Вопросы психологии. 1998 - №3.
3. Фан Тхи Ким Нган. Социальное восприятие в условиях межэтнического общения. Дисс., М., 1990
4. Солдатова Г.У. Психология межэтнической напряженности. М., 1998
5. Стефаненко Т.Г. и др. Методы этнопсихологического исследования. М., 1993
6. Шпет Г.Г. Введение в этнопсихологию Спб. 1996
7. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы, 1996, 65-6
8. Сауранбаев Н. Қазақ тілі. Алматы, 1944

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

І. КІРІСПЕ

1.1. Тіл және этникалық бірлік туралы түсінік.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1. Қоғамның этникалық бірлігі

2.2. Этникалық бірліктің түрлері және олардың ерекшелігі.

2.3 Тілдің этноста алатын рөлі.

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ

ІҮ. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

“Этника” деген ұғым “этнос” деген ұғымнан, терминнен шыққан. “Этнос”
грек сөзінен алынған, оның мағынасы ру, тайпа, халық дегендерді білдіреді.
Этнос адамдарды тарихи – этникалық тұрақты бірлігі. Бұл термин “халық”
деген ұғымға өте жақын. Бұл жерде “метаэтнос”, “субэтнос” деген терминдер
шығады. Метаэтнос (немесе үлкен этникалық бірлік) – бұл халықтардың ең
үлкен топ бірлігі. Мұнда мәдени және өзіндік сананың ортақ белгілері
болады. Мысалы, славян немесе түрік халықтары- ортақ жақтары көп. Субэтнос
немесе субэтникалық топ – бұл халықтың территориясынан бөлініп шыққан
ерекше бөлігі.Этника немесе этникалық қауымдастық – белгілі бір халықтың
өзіндік ерекшеліктеріне тән құрамы.Бұл табиғи – тарихи қалыптасқан
адамдардың қажетті, тұрақты бірлігі, Бұлардың белгілі бір территорияда
орналасқан, мәдениетте өздерінің бірлігі, бірін-бірі түсіну т.б. белгілері
болады.Адам қоғамдық әлеіметтік организм ретінде өзінің ілеуметтік –
этникалық дамуында алуан түрлі байланыс, қатынастардың бірнеше кезеңдерінен
өтеді. Сөйтіп негізінде рудан тайпаға, тайпадан халыққа, халықтан ұлтқа өту
процессі болған. Жеке адамның белгілі бір тарихи қауымдастықта болуы, оның
өзін-өзі білуі, тануы, түсінуі, ұғынуы -әлеуметтік объективтік қажеттілік,
ал, бұл қажеттілік алуан түрлі адам топтарының өмір сүру жағдайына,
тұрмысына, қызметіне, санына, мүдде-мұқтажына, талап, тілегіне, т.б.
белгілі бір деңгейде әсер етеді.

Бұл қауымдастықтардың өдеріне тән шығу және даму белгілері мен
ерекшеліктері болады. Бұл еі алдымен, олардың бір белгілі территориясынан-
қауымдастықтың қалыптасуының бесігінен-мәдениетінен, басқа топтардың
айырмашылығын түсінуден, т.б. көрінеді. Бұл объективтік өқажеттілік адамның
өмір сүруіне тікелей әсер етеді.

Әлеуметтік-этникалық қауымдастықтың біршама дербес дами отырып, қоғамда
алуан түрлі қызмет атқарады. Ол, еі алдымен, адамдардың бір-бірімен
қатынасуын, материаолдық игілікті бірігіп өндіруін қамтамас етеді, соның
нәтижесінде өзінің дамуын жүзеге асырады. Халықтың мұң-мұқтажын, талап-
тілегін, ұсыныс, сұраныстарын, т.б. қанағаттандырып отырады. Гентикалық
шығу жағынан бір-юірімен өкешелес бола отырып, ру, тайпа, халық, ұлт
әлеуметтік-этникалық жағынан ілгерілеп даму процессінің тізбегін
жасайды.Сонымен, этногенез әр түрлі қауымдық топтар негізінде жаңа
құрамдағы туыстас тайпа немесе халықтың шығу тегі болады. Этногнез халықтар
тарихының бастамасы. Ол үнемі даму үстінде болады. Бірде оған жаңа
этникалық топтар қосылып, онымен біте қайнасып, араласып кетсе, енді бірде
оның кейбір топтар бөлініп те жатады. Мысалы, Қазақстан территориясында
көптеген түркі тілдес тайпалар бірігіп, біте қайнасып, араласу процессінің
нәтижесінде қазақ халқы қалыптасты. Этногенес процесінің негізгі екі түрі
болады: бірі- жергілікті бірнеше көне тайпалық топтардың биологиялық жолмен
жаппай айналасуы арқылы қалыптасуы; екіншісі- жаңа заманда басқа жерге
қоныс аударған бірнеше халықтар өкілдерінің тікелей ықпалының нәтижесінде
болатын қалыптасу. Бір сөзбен айтқанда, этногенез уақытпен кеңістік бойынша
дараланатын тарихи процесс.Қазіргі адамзат түрі- белгілі бір биологиялық
түр. Ол белгілі әлеуметтік заңдылықтар арқылы дами келе, адамдардың әр
түрлі тарихи қауымдастығына бөлінеді: олардың ішінде мемлекет, тап, отбасы,
т.б. бар. Бұлардың ішінде этностар ерекше орын алады. Біріккен Ұлттар
Ұйымының деректері бойынша, жер бетінде 3 мыңнан астам этникалық
қауымдастықтар әлемнің 220 мемлекетінде орналасқан. Этностар мәңгілік өмір
сүре бермейді, олар туады, дамиды, өледі. Мұндай процесті этносоциология
теорисында этногенез деп атайды. Этногенездің негізін бұрынғы Кеңес ғалымы
Лев Николаевич Гумилев қалады. Астанадағы Еуроазия университеті осы кісінің
атымен аталады. Бұл ғалым теория жүзінде геобиохимия және системология
ғылымдарын тарихи географи мен біріктіріп өсты. Сөйтіп ол “этнос” деген
ұғымды биология және әлеуметтік қауымдастық ретінде анықтап, биосфераның
бір бөлігі, оның туындысы ретінде көрсетті, екінші жағынан, этногенез
әлеуметтік эволюцияның жемісі, нәтижесі ретінде дәлелденді.

Этникалық қауымдастықты білдіретін ұғым “ұлт” терминіне қолданылады.
Адамдардың белгілі бір топқа бірігуінің табиғи тірегі ретінде территория
орталығы мен олардың тіл орталығы немесе олардың өзара жақындығы этникалық
қауымдастықтың қалыптасуының негізгі шарты, факторлары болып табылады. Кей
реттерде былай да бола береді. Мысалы, Америка құрлығының бір қатар
ұлттарының бір тұтас болып қалыптасуына этникалық қауымдастықтың әр тілде
сөйлейтін бөліктері арасындағы “тіл орталығына” шаруашылық, мәдени, т.б.
байланыстардың дамуы барысында қол жетті, яғни мұның өзі этногенес
процесінің нәтижесіндеболды.Жоғарыда көрсетілгендей, бұл этникалық
процестің барысында әр түрлі әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерімен
табииғи ортаның ерекшелігіне қарай материалдық және рухани мәдениеттің,
тұрмыстық, таптық, психологиялық сипаттамаларының этникалық қауымдастыққа
тән қасиеттері қалыптасады. Бұған сәйкес этникалық сана-сезім пайда болады,
мұндабелгілі біір этникалық қауымдастыққа енетін адамдардың тегімен тарихи
тағдырларының ортақтығы туралы ұғымдар басым рөл атқарады. Ортақ территория
және тіл сияқты бұл элементтер этникалық қауымдастықтың белгілері бола
алады. Мысалы, кейде діни артықшылық пен нәсілдік, жақындық этникалық
қауымдастықтың қалыптасуына ықпал етіп жатады. Этникалық қауымдастық
белгілі бір тілді, мәдениетті, дәстүр-салттарды, этникалық бағдарладры т.б.
жаңа ұрпаққа сіңіру арқылы үздіксіз өрге басып, ұлғая беруге ұмтылады.
Неғұрлым тұрақты өмір сүру үшін этникалық қауымдастық өз алдына әлеуметтік-
территориялық ұйым құруға (мысалы, топтық қоғамда мемлекет болуға)
тырысады.Тайпа, халық, ұлт этникалық қауымдастықтың тарихи типтері болып
есептеледі. Сондай-ақ, белгілі бір жерде (яғни территория-аумақта) тұратын
әлеуметтік ұйымы бар тұтас этникалық қауымдастықтар және территориялық
жағынан бөлек-бөлек (әр жерде тұратын) этникалық қауымдастықтар болады.
“Этникалық қауымдастық” термині кейде бірнеше халықты, яғни этно-
лингивистикалық топтарды атау үшін қолданылады. (Мәселен, қазақ, қырғыз,
түркмен, өзбек, т.б. түркі тілдес халықтар моңғол типтес этникалық топқа
енеді. Сондай-ақ, бір халықтың ішіндегі этнографиялық топтарды белгілеу
үшін де “этникалық қауымдастық” термині қолданылады. Мысалы, қазақта әр
түрлі жүздер (ұлы жүз, орта жүз, кіші жүз) және алуан түрлі рулар (арғын,
қыпшақ, үйсін, дулат, қоғңырат, шапырашты, т.б.) бар. Бұлар көрсетілген
жағдайда “этнос” деп аталады. Сонымен, жалпы этникалық қауымдастық
адамдардың әлеуметтік тұрақты топтары. Ол ру, тайпа, халық, ұлт түрлерінде
ерекше тарихи жағдайларда қалыптасады.Адамдардың тарихи қалыптасқан
әлеуметтік-этникалық қауымдастығының ең жоғарғы түрі- ұлт. Ұлт адамдардың
материалдық тұрмыс жағдайларының, терииториясы мен экономикалық өмірінің,
тілі мен мәдениетінің, әлеуметтік психологиясындағы кейбір этникалық
ерекшеліктірінің ортақ болуы негізінде қалыптасты.Қауымдастықтың түрлері.
Жоғарыда көрсетілгендей, адам қауымының ұлтқа дейінгі тарихи түрлері- ру,
тайпа, халықболады. Алғашқы қауымдық құрылысқа ру мен тайпа тән болса,
құлдық қоғам мен феодализм заманындағы негізгі қауым халық болды. Халықтың
ұлтқа айналу процесі феодализмнің күйреп, капитализмнің даму кезеңімен
тығыз байланысты. Бұл ұлттардың негізгі факторлары болады. Бұл кездейсоқ
құбылыс емес. Өз алдына заң шығаратын үкіметі, әскери және салық жүйесі
бар, тіпті ақша белгісі де бөлек толып жатқан князьдектер мен хандықтарға,
“жерлерге” бөлініп, бытырап жатқан феодалдық мемлекетке адамдардың бір
тұтас берік қауымға айналуы мүмкін емес еді. Теки капиталистік экономиканың
жан-жақты тереі дамуы, сауданың мейілінше күшейіп, елдің барлық
түпкірлерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.