Шпонкалы қосылыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I.ШПОНКАЛЫ ҚОСЫЛЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1Шпонкалы және шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Призмалы шпонкалы қосыластар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.3 Призмалы шпонкалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.6 Фрикциялық шпонкалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі.10
II.ШЛИЦТІ ҚОСЫЛЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.1Шлицті қосылыстың түрлеріі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Эвольвентті шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3 Шлицалы жалғамалардың тексермелі есептелуі және таңдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
3.2 Тісті жалғамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.3 Шлицті қосылыстарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I.ШПОНКАЛЫ ҚОСЫЛЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1Шпонкалы және шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Призмалы шпонкалы қосыластар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.3 Призмалы шпонкалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.6 Фрикциялық шпонкалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі.10
II.ШЛИЦТІ ҚОСЫЛЫСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.1Шлицті қосылыстың түрлеріі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Эвольвентті шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3 Шлицалы жалғамалардың тексермелі есептелуі және таңдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
3.2 Тісті жалғамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.3 Шлицті қосылыстарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Машина бөлшектері өздерінің қызметін атқару үшін бір-бірімен қозғалысты және қозғалмайтын түрде жалғастырылады.
Жылжымалы қозғалыс дегеніміз, мысалы, біліктің тіректермен жалғастырылуы, ал қозғалмайтын жалғама дегеніміз, мойынтірек жиегінің конуспен жалғастырылуы.
Қозғалмайтын жалғамалар мынандай болу мүмкін:
алмалы-салмалы – машина бөлшектерінің жалғаушысы элементтерін бүлдіріп алмай ажыратуға мүмкіндікті ыңғайлылық (шпонкалы,қазнақты, сыналы, т.б. жалғамалар) алынбайтын және салынбайтыны олар толықтай немесе ішінара кесу, талқылаудан кейін ғана ажыратылады (пісірілген, шегемен тойтарылған, желімделген, дәнекерленген).
Бұдан басқа алмалы-салмалы жалғамалар мынадай түрлерге бөлінеді:
Күш түспейтін (шпонкалы, призматикалық, сегменттік)
Күш түсуші – жалғамаларды алдын-ала тарту туғызатын, сыртқы күштер түскенге дейін пайда болатын күш (сыналы, шпонкалы жалғастыру).
Күпшекті білікпен жалғастыру үшін күпшек кертігіне сәйкесті кіретін біліктегі шығыңқы иегі жиі пайдаланылады. Оны әдетте, шлица деп атайды. Күпшектің білікпен мұндай жалғасуын шлицтік немесе тісті жалғама деп атайды.
Тістер пішініне қарай жалғамалар былайша ажыратылады: түзу тісті, эвольвенттік және үш бұрышты шлицалар (тістер).
Шлицалы жалғамалардың шпонкалы жалғастырумен салыстырмалы айырмашылықтары:
1. үлкен сәттердің берілу мүмкіндігі;
2. біліктегі күпшекті мүмкіндігінше дәл ортаға келтіру;
3. күпшектің білік бойынша араласуы кезіндегі таңдаулы бағыты
Жылжымалы қозғалыс дегеніміз, мысалы, біліктің тіректермен жалғастырылуы, ал қозғалмайтын жалғама дегеніміз, мойынтірек жиегінің конуспен жалғастырылуы.
Қозғалмайтын жалғамалар мынандай болу мүмкін:
алмалы-салмалы – машина бөлшектерінің жалғаушысы элементтерін бүлдіріп алмай ажыратуға мүмкіндікті ыңғайлылық (шпонкалы,қазнақты, сыналы, т.б. жалғамалар) алынбайтын және салынбайтыны олар толықтай немесе ішінара кесу, талқылаудан кейін ғана ажыратылады (пісірілген, шегемен тойтарылған, желімделген, дәнекерленген).
Бұдан басқа алмалы-салмалы жалғамалар мынадай түрлерге бөлінеді:
Күш түспейтін (шпонкалы, призматикалық, сегменттік)
Күш түсуші – жалғамаларды алдын-ала тарту туғызатын, сыртқы күштер түскенге дейін пайда болатын күш (сыналы, шпонкалы жалғастыру).
Күпшекті білікпен жалғастыру үшін күпшек кертігіне сәйкесті кіретін біліктегі шығыңқы иегі жиі пайдаланылады. Оны әдетте, шлица деп атайды. Күпшектің білікпен мұндай жалғасуын шлицтік немесе тісті жалғама деп атайды.
Тістер пішініне қарай жалғамалар былайша ажыратылады: түзу тісті, эвольвенттік және үш бұрышты шлицалар (тістер).
Шлицалы жалғамалардың шпонкалы жалғастырумен салыстырмалы айырмашылықтары:
1. үлкен сәттердің берілу мүмкіндігі;
2. біліктегі күпшекті мүмкіндігінше дәл ортаға келтіру;
3. күпшектің білік бойынша араласуы кезіндегі таңдаулы бағыты
1. Омаров А.Ж, Батырмұхамедов Ж.Қ. «Машина бөлшектері». Оқу құралы.
Алматы,2003.
2. Чернавский С.А және басқалары, «Машина бөлшектерін курстық жобалау», М., «Машиа жасау» баспасы, 1989 ж.
3. Леликов О. П. Основы расчета и проектирования деталей и узлов машин. Конспект лекций по курсу «Детали машин». - М. Машиностроение, 2005.
4. Иванов М.Н., Ыиногенов В.А. Детали машин. М.: Высшая школа, 2004.
5. Леликов О. П. Основы расчета и проектирования деталей и узлов машин. Конспект лекций по курсу «Детали машин». – М. Машиностроение, 2002.
6. Д.М.Серікбаев., Машина детальдары. Алматы: - Мектеп, 1982
7. Иванов М.Н., Иванов В.Н. Детали машин. Курсовые проектирование. Учебное пособие для машинстроительных вузов. : Высшая школа, 1975
8. Колпаков А.П., Карнаухов И.Е. Проектирование и расчет механических передач. - М., 2000.
9. С.Д.Тәжібаев., Қолданбалы механика. Алматы: - Білім,1994
10. Х.А. Дианов, Н.Г. Ефремов, В.Г. Мицкевич Детали машин. Курс лекций – М., 2003.
11. Апурьев В.И. Справочник-конструктора-машиностроителя Т.1.2.3. М: - Машиностроение, 2001.
12. Х.А. Дианов, Н.Г. Ефремов, В.Г. Мицкевич Детали машин. Курс лекций - М., 2005.
Алматы,2003.
2. Чернавский С.А және басқалары, «Машина бөлшектерін курстық жобалау», М., «Машиа жасау» баспасы, 1989 ж.
3. Леликов О. П. Основы расчета и проектирования деталей и узлов машин. Конспект лекций по курсу «Детали машин». - М. Машиностроение, 2005.
4. Иванов М.Н., Ыиногенов В.А. Детали машин. М.: Высшая школа, 2004.
5. Леликов О. П. Основы расчета и проектирования деталей и узлов машин. Конспект лекций по курсу «Детали машин». – М. Машиностроение, 2002.
6. Д.М.Серікбаев., Машина детальдары. Алматы: - Мектеп, 1982
7. Иванов М.Н., Иванов В.Н. Детали машин. Курсовые проектирование. Учебное пособие для машинстроительных вузов. : Высшая школа, 1975
8. Колпаков А.П., Карнаухов И.Е. Проектирование и расчет механических передач. - М., 2000.
9. С.Д.Тәжібаев., Қолданбалы механика. Алматы: - Білім,1994
10. Х.А. Дианов, Н.Г. Ефремов, В.Г. Мицкевич Детали машин. Курс лекций – М., 2003.
11. Апурьев В.И. Справочник-конструктора-машиностроителя Т.1.2.3. М: - Машиностроение, 2001.
12. Х.А. Дианов, Н.Г. Ефремов, В.Г. Мицкевич Детали машин. Курс лекций - М., 2005.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I.ШПОНКАЛЫ ҚОСЫЛЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Шпонкалы және шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Призмалы шпонкалы қосыластар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.3 Призмалы шпонкалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.6 Фрикциялық шпонкалар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі.10
II.ШЛИЦТІ
ҚОСЫЛЫСТАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1Шлицті қосылыстың
түрлеріі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Эвольвентті шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Шлицалы жалғамалардың тексермелі есептелуі және
таңдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.2 Тісті жалғамалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.3 Шлицті қосылыстарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..21
КІРІСПЕ
Машина бөлшектері өздерінің қызметін атқару үшін бір-бірімен қозғалысты
және қозғалмайтын түрде жалғастырылады.
Жылжымалы қозғалыс дегеніміз, мысалы, біліктің тіректермен
жалғастырылуы, ал қозғалмайтын жалғама дегеніміз, мойынтірек жиегінің
конуспен жалғастырылуы.
Қозғалмайтын жалғамалар мынандай болу мүмкін:
алмалы-салмалы – машина бөлшектерінің жалғаушысы элементтерін
бүлдіріп алмай ажыратуға мүмкіндікті ыңғайлылық (шпонкалы,қазнақты,
сыналы, т.б. жалғамалар) алынбайтын және салынбайтыны олар толы қтай
немесе ішінара кесу, талқылаудан кейін ғана ажыратылады (пісірілген, шегемен
тойтарылған, желімделген, дәнекерленген).
Бұдан басқа алмалы-салмалы жалғамалар мынадай түрлерге бөлінеді:
Күш түспейтін (шпонкалы, призматикалық, сегменттік)
Күш түсуші – жалғамаларды алдын-ала тарту ту ғызатын, сыртқы к үштер
түскенге дейін пайда болатын күш (сыналы, шпонкалы жалғастыру).
Күпшекті білікпен жалғастыру үшін күпшек кертігіне сәйкесті кіретін
біліктегі шығыңқы иегі жиі пайдаланылады. Оны әдетте, шлица деп атайды.
Күпшектің білікпен мұндай жалғасуын шлицтік немесе тісті жал ғама деп
атайды.
Тістер пішініне қарай жалғамалар былайша ажыратылады: түзу тісті,
эвольвенттік және үш бұрышты шлицалар (тістер).
Шлицалы жалғамалардың шпонкалы жалғастырумен салыстырмалы
айырмашылықтары:
1. үлкен сәттердің берілу мүмкіндігі;
2. біліктегі күпшекті мүмкіндігінше дәл ортаға келтіру;
3. күпшектің білік бойынша араласуы кезіндегі таңдаулы бағыты
Авторы: Жолдасбеков Ө
II Шпонкалы және шлицті қосылыс.
Шпонкалы, шлицті қосылыстар бір бөлшекпен екінші бөлшекті қосу ж әне
айналу моменті беру үшін қолданылады. Ондай бөлшектерге шкив, тісті
дөңгелек, муфта,маховик, жұдырықша және тағы басқалар жатады. Осы
қосылыстарда айналыс моменті біліктен тісті дөңгелекке кері берілуі мүмкін.
Негізінде шпонкалар сына тәрізді және призмалы шпонка болып екіге
бөлінеді, соған сәйкес шпонкалы қосылыстар тығыз немесе бос қосылуы
мүмкін. Сына тәрізді шпонкалар күшпен қондырылады, сондықтан бөлшектер
арасында күш кернеуі пайда болады. Ал призмалы шпонкалар болса, олар к үш
кернеуінсіз қондырылады.
Шпонка қосылыстарының өлшемдері стандартталған және олар ГОСТ
8788-58 бойынша біліктің диаметрі арқылы анықталады. [1, 82б.]
1.2 Призмалы шпонкалы қосылыстар.
Призмалы шпонкалар (1.1 сурет) кернеусіз қосылысқа жатады, сондықтан
олардың жоғарғы бетінде саңылау қалдырылады және айналу моменті, біліктен
күпшекке шпонканың бүйір қабырғасында жаншылу кернеуі мен шпонканың
қимасында қиылу кернеуі пайда болады. Ал кернеу шамасын төмендегіше
табуға болады:
(1)
(2)
мұндағы h-шпонканың биіктігі;
d-біліктің диаметрі;
b-шпонканың ені;
l-шпонканың жұмыс істеу ұзындығы;
Шпонканың ені мен биіктігінің өлшемдері қиылу беріктігіне есептеу
арқылы табылып, стандартталған. Сондықтан призмалы шпонкаларды тек
жаншылу кернеуіне есептеуге, сондай-ақ мұндай қосылыстарды жылжамалы
етіп жасауға болады.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.1-сурет. Призмалы шпонка.
Бірақ үйкеліс күшінің әсерінен күшпек жылжитын болса, онда шпонканы ң
өзі де орнынан қозғалуы мүмкін, сондықтан шпонканы білікке б ұранда ар қылы
бекітеді.(1.2, а-сурет).
1.2-сурет.Жылжымалы призмалы шпонка.
а)бұранда арқылы шпонка; б)қысқа шпонка.
Кейбір жылжымалы қосылыстарда күпшекке бекітілген қысқа шпонкалар
қолданылады.(1.2, б-сурет). [2, 58б.]
II.I Призмалы шпонкалы қосылыс
Авторы: Жолдасбеков Ө
II. II. Пішінді
Призмалы шпонка конструкциясы бойынша сегментті және цилиндрлі
болып бөлінеді. Сегментті шпонканың жұмыс істеу принципі призмалы
шпонкағы ұқсас.Сегментті шпонкамен қосылған (1.3-сурет) қосылыстардың бір
қолайлылығы, шпонканы отырғызатын ойықтар оңай жасалады және оларды
ажыратып, қайта құрастыру да оңай.Бірақ теренірек жасалған ойық біліктің
қимасы ауданының азаюынан білікті әлсіретеді.
1.3-сурет. Сегментті шпонка.
Сол себепті сегментті шпонкалар көбінесе біліктің шетінде қолданылады.
Өйткені біліктің шетіне түсетін күш басқа жеріне қарағанда аздау болады.
Сегментті шпонканы да призмалы шпонка сияқты жаншылуға есептейді.
(3)
Білік қимасын әлсірету үшін сегментті шпонкалардың формасын аздап
өзгертеді немесе сегментті шпонканың доға жақ бетін кесіп, оның биіктігін
азайтады. [2, 59б.]
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс
Пішінді немесе шпонкасыз қосылыс деп втулка немесе күпшек
отырғызылған біліктің беттері цилиндрлі болмайтын қосылысты айтады.
(1.4-сурет)
Мұндай қосылыстың ең қарапайымы-төртбұрышты білікке отырғызылған
қосылыс. Оның мынадай кемшіліктері бар:тістерін өңдеу қиын және
бұрыштарда кернеу шоғырлануы пайда болады. Ал артықшылықтары:
бөлшектердің жақсы центрлеуін қамтамасыз етеді; қосылыс беттерінде
шоғырланған кернеу болмайды.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.4-сурет.Квадрат пішінді білікпен қосылыс.
Бұл қосылыстар жұмыс бүйірінде пайда болатын жаншылу кернеуіне мына
теңдеумен есептеледі: [5, 5б.]
(4)
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар
Сына тәрізді шпонкалар күшпен қойылады, сондықтан бөлшектер
арасында күш кернеуі пайда болады және оларды қолданғанда бөлшектер өзара
ығысады.(1.5-сурет).
1.5-сурет. Сына тәрізді шпонка.
Бұл қосылыстарда айналу моменті біліктен күпшекке үйкеліс арқылы
беріледі. Шпонканы күшпен қойған кезде күпшек пен біліктің ауырлық
центрлері біршама жан-жаққа ығысады, осындай ортадан ығысқан немесе
жылжыған шпонкалы қосылысты механизмдер өте үлкен жылдамдықпен
айналатын болса, онда қосымша ортадан тебу күші пайда болады. Сына т әрізді
шпонкалар көбінесе бөлшектің шапыраштануына әкеліп соғады. Мұндай
шпонканың күпшектегі ұясын көлбеу, етіп өңдеу де қиын.
1.6-сурет.Сына тәрізді шпонка әсер ететін
күштер жорамалы бойынша.
Сондықтан сына тәрізді шпонкалар қазіргі уақытта өндірісте аз қолданылады.
Сына тәрізді шпонкалы қосылыстарда күш түспей тұрып-ақ кернеу пайда
болады. Айналу моменті әсер еткенде мұндай қосылыстың беріктігін
төмендегінше табамыз (1.6-сурет).
Есептеу схемасында пайда болатын кернеулерді (1.6-сурет) жуық шамамен
тең әсерлі күшпен алмастыруға болады.
Айналу моменті білікпен бірге күпшекті айналдыруға тырысады,
сондықтан да бұлардың бұрылуына қарсы екі үйкеліс күші әсер етеді. Осының
салдарынан шпонка қысылады. Қысылған кезде шпонканың бір жақ жартысына
күш түседі де, екінші бөлігіне күш түспейді. Сол себепті бастап қы бір қалыпты
кернеу эпюрасы білік айналғанда үшбұрышты эпюраға айналады. (1.5-сурет).
Бұл жағдайда тең әсерлі күштің түсу нүктесі осьтен мына шамадай балғамен
нығыздау ауытқиды.
(5)
мұндағы b-сына тәрізді шпонканың ені.
Авторы: Жолдасбеков Ө
Ал кернеу мөлшерін мына шартпен анықтайды:
(6)
мұндағы N-тең әсерлі күш; f-үйкеліс коэффиценті. Көрсетілген теңдіктерді
шеше отырып, кернеудің шамасы табылады:
(7)
Қосылыстың ажырамау шарты бойынша:
(8)
Практикалық деформацияның болмау шарты:
(9)
Шпонканы балғамен нығыздау кезінде пайда болатын күш кернеуінің
шамасын толық білу қиын. Сондықтан практикада сына тәрізді шпонкалардың
есепке алынатын мүмкіндік кернеуі төмендегідей алынады:
(10)
(11)
осыдан
Сонымен қатар былай алуға болады: [3, 25б.]
(12)
1.6 Фрикциялық шпонкалар
Фрикциялық шпонкалар сына тәрізді шпонкалардың бір түрі болып
табылады. Бұл қосылыстардың басқа шпонкалардан ерекшелігі -айналу
моментін үйкеліс күші арқылы береді (1.7-сурет).
Сондықтан оны артық күш түсетін жерден сақтау ретінде пайдалануға
болады және де шпонка арқылы берілетін моменттің мөлшері үйкеліс к үштер
моменттерімен анықталады. Фрикциялық шпонкалар басқа шпонкалар ға
қарағанда, білікті әлсіретпейді, себебі білікке ойма салынбайды ж әне олар
арқылы қосылған күпшекті білік бойымен кез келген жерге жылжытып қою ға
мүмкіндік береді.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.7-сурет. Фрикциялық шпонка.
Бірақ фрикциялық шпонкалар арқылы берілетін айналу моментінің
мөлшері аз болады. Үйкеліс күштің моментінен пайда болған бастапқы кернеу
эпюрасы өзгермейді деп жорамалдап, қосылыстың беріктігін шамамен келесі
формуламен есептейміз. [11, 62б.]
(13)
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі
Стандартты шпонкалар беріктік шегі 50 кГмм 2 кем болмайтын көміртекті
және легирленген болаттардан жасалады. Олардың мүмкіндік кернеу мөлшері
жұмыс істеу қабілетіне және білік пен күпшектің материалдарының беріктігіне
байланысты. Көбінесе шойын күпшектерді қолданғанда және күштер шұғыл
өзгергенде мүмкіндік кернеу жоғарыдағыға қарағанда кем мөлшерде алынады.
Ал күпшекті білікке нығыздап отырғызғанда, мүмкіндік кернеу шамасын 3035% артық алуға болады. Жылжымалы қосылыстарда мүмкіндік кернеу
жоғарыдағыға қарағанда аз алынады, себебі жылудың әсерінен қосымша
қажалады және тозады. [12, 85б.]
Авторы: Жолдасбеков Ө
II.ШЛИЦТІ ҚОСЫЛЫСТАР.
Шлицті қосылыстар деп күпшектің ішкі бетіндегі тістерінің дәл сол
пішіндес етіп жасалған білік бетіндегі ойықтарына отырғызған қосылысты
айтады. Басқаша айтқанда оларды көп шпонкалы қосылыс түрінде қарастыру ға
болады. Шлицті қосылыстардың шпонкалы қосылыстарға қарағанда көптеген
артықшылығы бар. Біріншіден, шлицті қосылыс шпонкалы қосылыстан берік
келеді, сондақтан ол ауыр жүк түсетін қосылыстарда қолданылады. Екіншіден,
біліктерге отырғызылған бөлшектер ось бойымен еркін қозғала алады.Мысалы,
беріліс қорабындағы тісті дөңгелектер т.б. Сонымен қатар олардың кемшіліктері
де бар. Атап айтқанда:
1.Ось бойымен бағытталған күштерді қабылдай алмайды.
2.Тістердің бірдей дәлдікте жасалмауынан әсер етуші күштер шлицтердің
барлығына бірдей таралмайды. [1, 92б.]
2.1 Щлицті қосылыстың түрлері
Қосылыстар, біріншіден өздерінің пішініне байланысты, тік бүйірлі,
үшбұрышты, эвольвентті болып бірнеше түрге бөлінеді.(1.8-сурет). Екіншіден,
білікке отырғызылған детальдарды центрлеу амалдарына байланысты бөлінеді.
а) б)
в)
1.8-сурет. Шлицті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I.ШПОНКАЛЫ ҚОСЫЛЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Шпонкалы және шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Призмалы шпонкалы қосыластар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.3 Призмалы шпонкалардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.6 Фрикциялық шпонкалар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі.10
II.ШЛИЦТІ
ҚОСЫЛЫСТАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.1Шлицті қосылыстың
түрлеріі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2 Эвольвентті шлицті қосылыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.3 Шлицалы жалғамалардың тексермелі есептелуі және
таңдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.2 Тісті жалғамалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
3.3 Шлицті қосылыстарды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..21
КІРІСПЕ
Машина бөлшектері өздерінің қызметін атқару үшін бір-бірімен қозғалысты
және қозғалмайтын түрде жалғастырылады.
Жылжымалы қозғалыс дегеніміз, мысалы, біліктің тіректермен
жалғастырылуы, ал қозғалмайтын жалғама дегеніміз, мойынтірек жиегінің
конуспен жалғастырылуы.
Қозғалмайтын жалғамалар мынандай болу мүмкін:
алмалы-салмалы – машина бөлшектерінің жалғаушысы элементтерін
бүлдіріп алмай ажыратуға мүмкіндікті ыңғайлылық (шпонкалы,қазнақты,
сыналы, т.б. жалғамалар) алынбайтын және салынбайтыны олар толы қтай
немесе ішінара кесу, талқылаудан кейін ғана ажыратылады (пісірілген, шегемен
тойтарылған, желімделген, дәнекерленген).
Бұдан басқа алмалы-салмалы жалғамалар мынадай түрлерге бөлінеді:
Күш түспейтін (шпонкалы, призматикалық, сегменттік)
Күш түсуші – жалғамаларды алдын-ала тарту ту ғызатын, сыртқы к үштер
түскенге дейін пайда болатын күш (сыналы, шпонкалы жалғастыру).
Күпшекті білікпен жалғастыру үшін күпшек кертігіне сәйкесті кіретін
біліктегі шығыңқы иегі жиі пайдаланылады. Оны әдетте, шлица деп атайды.
Күпшектің білікпен мұндай жалғасуын шлицтік немесе тісті жал ғама деп
атайды.
Тістер пішініне қарай жалғамалар былайша ажыратылады: түзу тісті,
эвольвенттік және үш бұрышты шлицалар (тістер).
Шлицалы жалғамалардың шпонкалы жалғастырумен салыстырмалы
айырмашылықтары:
1. үлкен сәттердің берілу мүмкіндігі;
2. біліктегі күпшекті мүмкіндігінше дәл ортаға келтіру;
3. күпшектің білік бойынша араласуы кезіндегі таңдаулы бағыты
Авторы: Жолдасбеков Ө
II Шпонкалы және шлицті қосылыс.
Шпонкалы, шлицті қосылыстар бір бөлшекпен екінші бөлшекті қосу ж әне
айналу моменті беру үшін қолданылады. Ондай бөлшектерге шкив, тісті
дөңгелек, муфта,маховик, жұдырықша және тағы басқалар жатады. Осы
қосылыстарда айналыс моменті біліктен тісті дөңгелекке кері берілуі мүмкін.
Негізінде шпонкалар сына тәрізді және призмалы шпонка болып екіге
бөлінеді, соған сәйкес шпонкалы қосылыстар тығыз немесе бос қосылуы
мүмкін. Сына тәрізді шпонкалар күшпен қондырылады, сондықтан бөлшектер
арасында күш кернеуі пайда болады. Ал призмалы шпонкалар болса, олар к үш
кернеуінсіз қондырылады.
Шпонка қосылыстарының өлшемдері стандартталған және олар ГОСТ
8788-58 бойынша біліктің диаметрі арқылы анықталады. [1, 82б.]
1.2 Призмалы шпонкалы қосылыстар.
Призмалы шпонкалар (1.1 сурет) кернеусіз қосылысқа жатады, сондықтан
олардың жоғарғы бетінде саңылау қалдырылады және айналу моменті, біліктен
күпшекке шпонканың бүйір қабырғасында жаншылу кернеуі мен шпонканың
қимасында қиылу кернеуі пайда болады. Ал кернеу шамасын төмендегіше
табуға болады:
(1)
(2)
мұндағы h-шпонканың биіктігі;
d-біліктің диаметрі;
b-шпонканың ені;
l-шпонканың жұмыс істеу ұзындығы;
Шпонканың ені мен биіктігінің өлшемдері қиылу беріктігіне есептеу
арқылы табылып, стандартталған. Сондықтан призмалы шпонкаларды тек
жаншылу кернеуіне есептеуге, сондай-ақ мұндай қосылыстарды жылжамалы
етіп жасауға болады.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.1-сурет. Призмалы шпонка.
Бірақ үйкеліс күшінің әсерінен күшпек жылжитын болса, онда шпонканы ң
өзі де орнынан қозғалуы мүмкін, сондықтан шпонканы білікке б ұранда ар қылы
бекітеді.(1.2, а-сурет).
1.2-сурет.Жылжымалы призмалы шпонка.
а)бұранда арқылы шпонка; б)қысқа шпонка.
Кейбір жылжымалы қосылыстарда күпшекке бекітілген қысқа шпонкалар
қолданылады.(1.2, б-сурет). [2, 58б.]
II.I Призмалы шпонкалы қосылыс
Авторы: Жолдасбеков Ө
II. II. Пішінді
Призмалы шпонка конструкциясы бойынша сегментті және цилиндрлі
болып бөлінеді. Сегментті шпонканың жұмыс істеу принципі призмалы
шпонкағы ұқсас.Сегментті шпонкамен қосылған (1.3-сурет) қосылыстардың бір
қолайлылығы, шпонканы отырғызатын ойықтар оңай жасалады және оларды
ажыратып, қайта құрастыру да оңай.Бірақ теренірек жасалған ойық біліктің
қимасы ауданының азаюынан білікті әлсіретеді.
1.3-сурет. Сегментті шпонка.
Сол себепті сегментті шпонкалар көбінесе біліктің шетінде қолданылады.
Өйткені біліктің шетіне түсетін күш басқа жеріне қарағанда аздау болады.
Сегментті шпонканы да призмалы шпонка сияқты жаншылуға есептейді.
(3)
Білік қимасын әлсірету үшін сегментті шпонкалардың формасын аздап
өзгертеді немесе сегментті шпонканың доға жақ бетін кесіп, оның биіктігін
азайтады. [2, 59б.]
1.4 Пішінді шпонкасыз қосылыс
Пішінді немесе шпонкасыз қосылыс деп втулка немесе күпшек
отырғызылған біліктің беттері цилиндрлі болмайтын қосылысты айтады.
(1.4-сурет)
Мұндай қосылыстың ең қарапайымы-төртбұрышты білікке отырғызылған
қосылыс. Оның мынадай кемшіліктері бар:тістерін өңдеу қиын және
бұрыштарда кернеу шоғырлануы пайда болады. Ал артықшылықтары:
бөлшектердің жақсы центрлеуін қамтамасыз етеді; қосылыс беттерінде
шоғырланған кернеу болмайды.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.4-сурет.Квадрат пішінді білікпен қосылыс.
Бұл қосылыстар жұмыс бүйірінде пайда болатын жаншылу кернеуіне мына
теңдеумен есептеледі: [5, 5б.]
(4)
1.5 Сына тәрізді шпонкалы қосылыстар
Сына тәрізді шпонкалар күшпен қойылады, сондықтан бөлшектер
арасында күш кернеуі пайда болады және оларды қолданғанда бөлшектер өзара
ығысады.(1.5-сурет).
1.5-сурет. Сына тәрізді шпонка.
Бұл қосылыстарда айналу моменті біліктен күпшекке үйкеліс арқылы
беріледі. Шпонканы күшпен қойған кезде күпшек пен біліктің ауырлық
центрлері біршама жан-жаққа ығысады, осындай ортадан ығысқан немесе
жылжыған шпонкалы қосылысты механизмдер өте үлкен жылдамдықпен
айналатын болса, онда қосымша ортадан тебу күші пайда болады. Сына т әрізді
шпонкалар көбінесе бөлшектің шапыраштануына әкеліп соғады. Мұндай
шпонканың күпшектегі ұясын көлбеу, етіп өңдеу де қиын.
1.6-сурет.Сына тәрізді шпонка әсер ететін
күштер жорамалы бойынша.
Сондықтан сына тәрізді шпонкалар қазіргі уақытта өндірісте аз қолданылады.
Сына тәрізді шпонкалы қосылыстарда күш түспей тұрып-ақ кернеу пайда
болады. Айналу моменті әсер еткенде мұндай қосылыстың беріктігін
төмендегінше табамыз (1.6-сурет).
Есептеу схемасында пайда болатын кернеулерді (1.6-сурет) жуық шамамен
тең әсерлі күшпен алмастыруға болады.
Айналу моменті білікпен бірге күпшекті айналдыруға тырысады,
сондықтан да бұлардың бұрылуына қарсы екі үйкеліс күші әсер етеді. Осының
салдарынан шпонка қысылады. Қысылған кезде шпонканың бір жақ жартысына
күш түседі де, екінші бөлігіне күш түспейді. Сол себепті бастап қы бір қалыпты
кернеу эпюрасы білік айналғанда үшбұрышты эпюраға айналады. (1.5-сурет).
Бұл жағдайда тең әсерлі күштің түсу нүктесі осьтен мына шамадай балғамен
нығыздау ауытқиды.
(5)
мұндағы b-сына тәрізді шпонканың ені.
Авторы: Жолдасбеков Ө
Ал кернеу мөлшерін мына шартпен анықтайды:
(6)
мұндағы N-тең әсерлі күш; f-үйкеліс коэффиценті. Көрсетілген теңдіктерді
шеше отырып, кернеудің шамасы табылады:
(7)
Қосылыстың ажырамау шарты бойынша:
(8)
Практикалық деформацияның болмау шарты:
(9)
Шпонканы балғамен нығыздау кезінде пайда болатын күш кернеуінің
шамасын толық білу қиын. Сондықтан практикада сына тәрізді шпонкалардың
есепке алынатын мүмкіндік кернеуі төмендегідей алынады:
(10)
(11)
осыдан
Сонымен қатар былай алуға болады: [3, 25б.]
(12)
1.6 Фрикциялық шпонкалар
Фрикциялық шпонкалар сына тәрізді шпонкалардың бір түрі болып
табылады. Бұл қосылыстардың басқа шпонкалардан ерекшелігі -айналу
моментін үйкеліс күші арқылы береді (1.7-сурет).
Сондықтан оны артық күш түсетін жерден сақтау ретінде пайдалануға
болады және де шпонка арқылы берілетін моменттің мөлшері үйкеліс к үштер
моменттерімен анықталады. Фрикциялық шпонкалар басқа шпонкалар ға
қарағанда, білікті әлсіретпейді, себебі білікке ойма салынбайды ж әне олар
арқылы қосылған күпшекті білік бойымен кез келген жерге жылжытып қою ға
мүмкіндік береді.
Авторы: Жолдасбеков Ө
1.7-сурет. Фрикциялық шпонка.
Бірақ фрикциялық шпонкалар арқылы берілетін айналу моментінің
мөлшері аз болады. Үйкеліс күштің моментінен пайда болған бастапқы кернеу
эпюрасы өзгермейді деп жорамалдап, қосылыстың беріктігін шамамен келесі
формуламен есептейміз. [11, 62б.]
(13)
1.7 Шпонкалар жасалатын материалдар және олардың мүмкіндік кернеуі
Стандартты шпонкалар беріктік шегі 50 кГмм 2 кем болмайтын көміртекті
және легирленген болаттардан жасалады. Олардың мүмкіндік кернеу мөлшері
жұмыс істеу қабілетіне және білік пен күпшектің материалдарының беріктігіне
байланысты. Көбінесе шойын күпшектерді қолданғанда және күштер шұғыл
өзгергенде мүмкіндік кернеу жоғарыдағыға қарағанда кем мөлшерде алынады.
Ал күпшекті білікке нығыздап отырғызғанда, мүмкіндік кернеу шамасын 3035% артық алуға болады. Жылжымалы қосылыстарда мүмкіндік кернеу
жоғарыдағыға қарағанда аз алынады, себебі жылудың әсерінен қосымша
қажалады және тозады. [12, 85б.]
Авторы: Жолдасбеков Ө
II.ШЛИЦТІ ҚОСЫЛЫСТАР.
Шлицті қосылыстар деп күпшектің ішкі бетіндегі тістерінің дәл сол
пішіндес етіп жасалған білік бетіндегі ойықтарына отырғызған қосылысты
айтады. Басқаша айтқанда оларды көп шпонкалы қосылыс түрінде қарастыру ға
болады. Шлицті қосылыстардың шпонкалы қосылыстарға қарағанда көптеген
артықшылығы бар. Біріншіден, шлицті қосылыс шпонкалы қосылыстан берік
келеді, сондақтан ол ауыр жүк түсетін қосылыстарда қолданылады. Екіншіден,
біліктерге отырғызылған бөлшектер ось бойымен еркін қозғала алады.Мысалы,
беріліс қорабындағы тісті дөңгелектер т.б. Сонымен қатар олардың кемшіліктері
де бар. Атап айтқанда:
1.Ось бойымен бағытталған күштерді қабылдай алмайды.
2.Тістердің бірдей дәлдікте жасалмауынан әсер етуші күштер шлицтердің
барлығына бірдей таралмайды. [1, 92б.]
2.1 Щлицті қосылыстың түрлері
Қосылыстар, біріншіден өздерінің пішініне байланысты, тік бүйірлі,
үшбұрышты, эвольвентті болып бірнеше түрге бөлінеді.(1.8-сурет). Екіншіден,
білікке отырғызылған детальдарды центрлеу амалдарына байланысты бөлінеді.
а) б)
в)
1.8-сурет. Шлицті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz