Азаматтық құқықтық қатынастар жайлы ақпарат
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Азаматтық құқық объектілерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым қабілеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Жылжымалы мүлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін мүлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Азаматтық құқық объектілерінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым қабілеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Жылжымалы мүлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу ... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін мүлік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Кіріспе
Азаматтық құқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрініс тапқан мүліктік және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы. Бұл нормалар азаматтық заңнамада көрініс тапқан.
Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық кодекс екінші Конституцияға теңес-тірілген
Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру. Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар.
Бірінші топтағы мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастардың тікелей мүліктік сипаты мен ақшалай құны болмайды. Бұл топтың негізін интеллектуалдықменшікпен байланысы бар қатынастар құрайды.
Ғылыми еңбектің авторы немесе өнертапқыш өзінің авторлық құқығын қорғауға байланысты сотқа талап арыз беріп, арыз сот арқылы қанағаттандырылатын болса, онда ғылыми еңбектің авторының немесе өнертапқыштың қаламақы немесе басқалай сыйақы алуға құқығы болады. Бұл жағдайда мүліктік емес жеке қатынастар мүліктік қатынастармен байланыстылық сипат алады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екінші тобын — мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар құрайды.
Азаматтық құқықтың қайнар көздері
Aзаматтың құқықтың қайнар көздеріне мыналар жатады: Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция меншіктің түрлі нысандарын қалыптастыру үшін меншікке байланысты қатынастарды, оның ішінде мүліктік қатынаспен байланысты жеке мүліктік емес түрлі қатынастарды реттеу негізінде енгізілген.
6-бапта:
1. «Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс,
2. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықырын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
3. Жep мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде және жеке меншікте де болуы мүмкін» деп жария етілген.
• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтың негіздері жүйесіндегі ерекше орынға ие. Бұл заңда азаматтың-құқықтық қатынастардың негіздері, азаматтық құқықтың негізгі институттары т.б. жағдайлар нақты баяндалған.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Жалпы және Ерекше бөлімдерден тұрады. Жалпы бөлім 1994 жылы 27 желтоқсан күні қабылданып, 1995 жылы 1 наурызда заңдық күшіне енген, ал Ерекше бөлімі 1999 жылы 1 шілдеде заңдық күшіне енді. Азаматтық кодекстің құрылымы бөлім, бөлімше, тарау, баптар мен тармақтарға бөлінген. Жалпы азаматтық кодекс 1142 баптан тұрады.
Азаматтық құқық дегеніміз — тараптардың бір-біріне тәуелсіздігіне, теңдігіне негізделген тауар-ақша қатынасы, басқа да мүліктік қатынастарға тікелей байланысты жеке қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығының негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі, заңдар, заңға негізделген актілер, әдеттік құқық, т.б. жатады.
Курстық жұмыс құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Азаматтық құқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрініс тапқан мүліктік және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды реттейтін нормалар жиынтығы. Бұл нормалар азаматтық заңнамада көрініс тапқан.
Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық кодекс екінші Конституцияға теңес-тірілген
Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру. Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар.
Бірінші топтағы мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастардың тікелей мүліктік сипаты мен ақшалай құны болмайды. Бұл топтың негізін интеллектуалдықменшікпен байланысы бар қатынастар құрайды.
Ғылыми еңбектің авторы немесе өнертапқыш өзінің авторлық құқығын қорғауға байланысты сотқа талап арыз беріп, арыз сот арқылы қанағаттандырылатын болса, онда ғылыми еңбектің авторының немесе өнертапқыштың қаламақы немесе басқалай сыйақы алуға құқығы болады. Бұл жағдайда мүліктік емес жеке қатынастар мүліктік қатынастармен байланыстылық сипат алады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екінші тобын — мүліктік қатынастармен байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар құрайды.
Азаматтық құқықтың қайнар көздері
Aзаматтың құқықтың қайнар көздеріне мыналар жатады: Қазақстан Республикасының Конституциясы. Конституция меншіктің түрлі нысандарын қалыптастыру үшін меншікке байланысты қатынастарды, оның ішінде мүліктік қатынаспен байланысты жеке мүліктік емес түрлі қатынастарды реттеу негізінде енгізілген.
6-бапта:
1. «Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс,
2. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықырын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
3. Жep мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде және жеке меншікте де болуы мүмкін» деп жария етілген.
• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтың негіздері жүйесіндегі ерекше орынға ие. Бұл заңда азаматтың-құқықтық қатынастардың негіздері, азаматтық құқықтың негізгі институттары т.б. жағдайлар нақты баяндалған.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Жалпы және Ерекше бөлімдерден тұрады. Жалпы бөлім 1994 жылы 27 желтоқсан күні қабылданып, 1995 жылы 1 наурызда заңдық күшіне енген, ал Ерекше бөлімі 1999 жылы 1 шілдеде заңдық күшіне енді. Азаматтық кодекстің құрылымы бөлім, бөлімше, тарау, баптар мен тармақтарға бөлінген. Жалпы азаматтық кодекс 1142 баптан тұрады.
Азаматтық құқық дегеніміз — тараптардың бір-біріне тәуелсіздігіне, теңдігіне негізделген тауар-ақша қатынасы, басқа да мүліктік қатынастарға тікелей байланысты жеке қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығының негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі, заңдар, заңға негізделген актілер, әдеттік құқық, т.б. жатады.
Курстық жұмыс құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Нормативтік- құқықтық актілер
1. ҚР Конституциясы-Алматы -1995
2.Азаматтық Кодексі:жалпы және ерекше бөлімі.Алматы
3.ҚР Азаматтық Кодексі:жалпы және ерекше бөлімі.-Алматы,2002
4.ҚР Конституция.-Алматы: Жеті жарғы, 1995 ж (өзгертулер мен толықтырулар 2007 ж 5 мамыр)
Арнайы әдебиеттер тізімі:
1.Сапарғалиев Ғ. Заң терминдерінің түсіндірме сөздігі. 1995 ж.
2.Төлеуғалиев Ғ. І том. ҚР азаматтық құқығы. Алматы 2001 ж.
3.Қазақстан Республикасы Конституциясы. 1995 ж. 30 – тамыз.
4 .Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың қазақ халқына «Қазақстан – 2030» жолдауы.
5.Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі. 2000 жылдың 1 сәуіріне дейінгі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Алматы ІІ жеті жарғы.
6.Жайлин.Ғ.А. Азаматтық құқық. Оқулық. Ерекше бөлім. Алматы: Заң әдебиеті. 2004 ж.
7.Төлеуғалиев. Азаматтық құқық. Жалпы және Ерекше бөлім. Алматы. Жеті Жарғы-2003.
Нормативтік- құқықтық актілер
1. ҚР Конституциясы-Алматы -1995
2.Азаматтық Кодексі:жалпы және ерекше бөлімі.Алматы
3.ҚР Азаматтық Кодексі:жалпы және ерекше бөлімі.-Алматы,2002
4.ҚР Конституция.-Алматы: Жеті жарғы, 1995 ж (өзгертулер мен толықтырулар 2007 ж 5 мамыр)
Арнайы әдебиеттер тізімі:
1.Сапарғалиев Ғ. Заң терминдерінің түсіндірме сөздігі. 1995 ж.
2.Төлеуғалиев Ғ. І том. ҚР азаматтық құқығы. Алматы 2001 ж.
3.Қазақстан Республикасы Конституциясы. 1995 ж. 30 – тамыз.
4 .Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың қазақ халқына «Қазақстан – 2030» жолдауы.
5.Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі. 2000 жылдың 1 сәуіріне дейінгі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Алматы ІІ жеті жарғы.
6.Жайлин.Ғ.А. Азаматтық құқық. Оқулық. Ерекше бөлім. Алматы: Заң әдебиеті. 2004 ж.
7.Төлеуғалиев. Азаматтық құқық. Жалпы және Ерекше бөлім. Алматы. Жеті Жарғы-2003.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Азаматтық құқық объектілерінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым
қабілеттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... .6
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Жылжымалы
мүлік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін
мүлік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..35
Кіріспе
Азаматтық құқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрі ніс тапқан мүліктік
және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды
реттейтін нормалар жиынтығы. Бұл нормалар азаматтық заңнамада көрініс
тапқан.
Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық
қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық
кодекс екінші Конституцияға теңес-т ірілген
Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және
мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті
иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты
қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық
игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты
қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру.
Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен
тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен
байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар.
Бірінші топтағы мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес
жеке қатынастардың тікелей мүліктік сипаты мен ақшалай құны болмайды. Бұл
топтың негізін интеллектуалдықменшікпен байланысы бар қатынастар құрайды.
Ғылыми еңбектің авторы немесе өнертапқыш өзінің авторлық
құқығын қорғауға байланысты сотқа талап арыз беріп, арыз сот арқылы
қанағаттандырылатын болса, онда ғылыми еңбектің авторының немесе
өнертапқыштың қаламақы немесе басқалай сыйақы алуға құқығы болады. Бұл
жағдайда мүліктік емес жеке қатынастар мүліктік қатынастармен байланыстылық
сипат алады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екінші тобын — мүліктік қатынастармен
байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар құрайды.
Азаматтық құқықтың қайнар көздері
Aзаматтың құқықтың қайнар көздеріне мыналар жатады: Қазақстан
Республикасының Конституциясы. Конституция меншіктің түрлі нысандарын
қалыптастыру үшін меншікке байланысты қатынастарды, оның ішінде мүліктік
қатынаспен байланысты жеке мүліктік емес түрлі қатынастарды реттеу
негізінде енгізілген.
6-бапта:
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады
және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен
қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс,
2. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықырын
жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен
белгіленеді.
3. Жep мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар
дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер,
сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде және жеке
меншікте де болуы мүмкін деп жария етілген.
• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтың
негіздері жүйесіндегі ерекше орынға ие. Бұл заңда азаматтың-құқықтық
қатынастардың негіздері, азаматтық құқықтың негізгі институттары т.б.
жағдайлар нақты баяндалған.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Жалпы және Ерекше
бөлімдерден тұрады. Жалпы бөлім 1994 жылы 27 желтоқсан күні
қабылданып, 1995 жылы 1 наурызда заңдық күшіне енген, ал Ерекше
бөлімі 1999 жылы 1 шілдеде заңдық күшіне енді. Азаматтық кодекстің құрылымы
бөлім, бөлімше, тарау, баптар мен тармақтарға бөлінген. Жалпы азаматтық
кодекс 1142 баптан тұрады.
Азаматтық құқық дегеніміз — тараптардың бір-біріне тәуелсіздігіне,
теңдігіне негізделген тауар-ақша қатынасы, басқа да мүліктік қатынастарға
тікелей байланысты жеке қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалардың
жиынтығы болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығының
негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан
Республикасының азаматтық кодексі, заңдар, заңға негізделген актілер,
әдеттік құқық, т.б. жатады.
Курстық жұмыс құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Азаматтық құқық объектілерінің түсінігі
Азаматтық құқық қатынастар объектілеріне әр түрлі түсініктер беріледі
және олар мыналар:
-азаматтық құқық қатынастарының қатысушыларының әрекетерінің
бағыталатын объектілері;
- азаматтық құқық қатынастар субъектілері өз ішінде құқықтық
қатынастарға қатысудың себебебі болатын материалдық және рухани игілік;
- объекті бұл азаматық құқы қатыгнастың пайда болуына себепші болатын
құндылық.
Жоғарыда келтірілген анықтамалардың қайсысы сіздің пікіріңізше,
нақтылау және неліктен? Азаматтық құқықтық қатынастың объектісі, оның
элементі бол ала ма? Мәні бойынша мына екі ұғым ұқсас па: азаматық
құқықтық қатынастың объектісі және азаматтық құқық қатынастың пәні.
Азаматтық құқық қатынас объектілері азаматтық құқық қатынас түрлері
арасында байланыс бар ма? Егер болса, онда ол қандай байланыс? Мысал
келтіріңіз.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерінің әр түрлілік қатынастарда
топтастырылады.
Шығармашылық қызметтің нәтижесі және оларға теңестірілген заңи тұлғаның
жекешелендірілген құралдары (өнім, жұмыс, қызмет көрсету) бір объектілер
құрамына жатады, ол интеллектуалдық меншік деп аталады. Құқық нормасы бұл
объектілерді тікелей меншік иесі және оның рұқсатымен басқа адамдардың
қолданылуын қамтамасыз етеді. Құқық нормаларында, сондай-ақ интелектуалдық
меншік объектілерді қорғаудың тәсілдері мен тәртібі көрсетілген.
Азаматтық құқықтағы интеллектуалдық меншікке жататын объектілерді атап
шығыңыз. Интелектуалдық меншікті реттейтін нормативтік актілерді атаңыз.
Азаматық құқық объектілеріне ақпарат не оның әр түрлілігіне: қызметтік
және коммерциялық құпиялар жатады.
Ол азаматтық құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар.
Субъективтік құқықтар мен міндеттер қатысушылардың ерікті әрекеттері
арқылы жүзеге асырылады.
Азаматтық құқық қатынастарының қатысушылары (субъектілері): құқылы жақ
(несие берүші) пен міндетті жақ (борышкер) болып бөлінеді. Азаматтық құқық
қатынастарының негізгі белгісі - қатысушыларының құқықтық теңдігі болады.
Азаматтық құқық қатынастарының объектісі - олардың пайда болуына себеп
болатын, және субъектілерінің әрекеттері бағытталатын нысана болып
танылады. Азаматтық құқық пәніне байланысты, бұл құқық саласының объектісі
мүліктік (материалдық) және мүліктік емес (материалдық емес) өзіндік
құқықтар мен игіліктер болады. Объектілердің негізгі түрлері ҚР АК 115
бабында аталған. ҚР АК 7 бабында аталған заңдылық фактілер азаматтық құқық
қатынастарының пайда болу негіздері болып танылады. Сонымен бірге осы
баптың бірінші тармағында айтылғандай, азаматтық құқық қатынастары
азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына негіз болатын
субъектілердің басқа да әрекеттерінен туындауы да мүмкін. Заңдылық
фактілер, ерікті белгілерге байланысты, оқиғалар мен әрекеттерге бөлінеді.
Азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауына әкелдіретін қатысушылар
әрекеттері заңды және заңсыз болады. Азаматтық құқық қатынастарының
қатысушылары, яғни субъектілері: жеке тұлғалар (Қазақстан Республикасының
азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар); заңды тұлғалар
(кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар); мемлекет, оның атынан унитарлы
Қазақстан Республикасы және әкімшілік–аумақтық бөліністер (облыстар,
қалалар, аудандар, кенттер, ауылдар) болады. Азаматтық құқықтық
қатынастардың субъектілері болу үшін, қатысушылар құқыққа қабілетті және
әрекетке қабілетті болуы қажет. Аталған терминдарды түсіну үшін негізгі
ұғымдар: құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі болады.
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым қабілеттілігі
Азаматтық айналым — міндеттемелік құқықтың келісімшартт ық және
келісімшарттық емес институттарымен қамтамасыз етілетін айналымның
азаматтық-құқықтық сипаты. Әрқилы мүліктік құқықтық қарым-қатынасқа түсе
алатын және өзінің табысына билік жүргізе алатын заңды тұлғалар мен
азаматтар азаматтық айналымның қатысушылары болып табылады. Кейбір
реттерде, оның әкімшілік-территория бөліністері де азаматтар азаматтық
айналымға қатысады. Азаматтық айналымның қатысушыларымен жасалынған
мәмілелер немесе басқа да заңды деректердің негізінде мүліктің бір тұлғадан
екіншісіне өтуі азаматтар азаматтық айналымның мазмұнын
құрайды. Мемлекет пен әкімшілі-территория бөліністер азаматтық заңдармен
реттелетін қарым-қатынастарға өзгелермен тең негізде қатыса алады.
116-бап. Азаматтық құқық объектiлерiнiң айналым қабiлеттiлiгi
1. Азаматтық құқық объектiлерi, егер ол айналымнан алынып тасталмаса
немесе айналымға шек қойылмаса, бiр адамнан екiншi адамға әмбебап құқықты
мирасқорлық (мұрагерлiк ету, заңды тұлғаны қайта құру) тәртiбiмен не өзге
де әдiспен еркiн берiледi немесе ауысады.
2. Берiлуге рұқсат етiлмейтiн заттардың түрлерi (айналымнан алынып
тасталған заттар) заң құжаттарында тiкелей көрсетiлуге тиiс.
3. Айналымның белгiлi бiр қатысушысына ғана тиесiлi болуы мүмкiн не
алынуына немесе берiлуiне арнайы рұқсат бойынша (айналым қабiлеттiгi
шектеулi заттар) жол берiлетiн заттардың түрлерi заңдарда белгiленедi.
4. Жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтар заң құжаттарында
белгiленген реттердi қоспағанда, басқа әдiспен берiлмейдi және ауыспайды.
Азаматтык айналымның тиісті деңгейде қалыптасуы тек субъектілердің
азаматтық құқықтарын мойындаумен ғана байланысты емес, сонымен қатар бұл
құқықтарды құқықтық қорғауды қамтамасыз етумен байланысты. Ғылымда
қалыптаскан дәстүрлі түсінік азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы құқықтарды
жүзеге асыруды қамтамасыз ететін шаралардың жиынтығын қамтиды. Бұған тек
құқықтық шаралар ғана емес, сонымен қатар экономикалық, саяси,
ұйымдастырушылық сипаттағы субъективтік құқықтарды жүзеге асыру үшін
қажетті жағдайларды қалыптастыруға бағытталған баска да шаралар жатады.
Азаматтық құқықтарды қорғау – бұл азаматтық және азаматтық ic жүргізу
құқығы теориясындағы маңызды категориялардың 6ipi болып табылады. Бұл
категорияның мәнін ұғынбау азаматтық, құқықтық санкциялардың сипаты мен
ерекшеліктерін, оларды жүзеге асыру механизмі мен азаматтық, құқықтық
бұзылуымен байланысты туындайтын өзге де мәселелерді түсінуге қиындьқ
туғызады.
Азаматтық айналым субьектілердің нақты азаматтық құқықтарын ғана танып
қоймайды, сонымен қатар олардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етеді. Заттық
құқықтар мен меншік құқығы ішінара шектеу болып табылмайды. Меншік құқығын
қорғау институтына римдік жеке құқық кезеңінен бастап маңызды мағына
берілген. Ал римдік жеке құқық аппараттық түсініктің негізін қалыптастырды.
Бұл зерттеудің маңыздылығы мынада көрініс табады, яғни меншіктің
экономикалық қатынастары әрбір қоғамның негізін құрады, ал құқықтық реттеу
осы қатынастырды бекітетін, реттейтін және қорғайтын нормалардың жүйесі
ретінде пайда болады және сақталады. Қазіргі Қазақстан жағдайында меншік
айрықша мағынаға ие, себебі, ол саяси және экономикалық өзгерістің
түбегейлі базисі, демократияның қайнар көзі, сонымен қатар құқықтық
мемлекетті құрудың негізгі шарты болып табылады.Сол себепті меншік
қатынастарын қорғау барлық құқықтық жүйенің маңызды мақсаты болып табылады.
Қазақстан Республикасында жеке меншік құқығының әрекет етуінің
фундаментальді кепілі Конституцияның 6 – шы бабында бекітілген, яғни
Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және
бірдей қорғалады.
Бұл норма жоғарғы адамзат құндылығының құқықтары мен бостандықтарын
жариялаумен тығыз байланысты, ал оларды тану, сақтау және қорғау
мемлекеттің міндеті, және экономикалық жүйеде жеке меншік үшін тиімді жеке
қызығушылықты сақтауға тырысады және оған ерекше көңіл бөледі.
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің түрлері
Азаматтық құқық қатынастар объектілерін қандай түрлерге бөлуге болады?
Азаматық құқық объектілерінің барлық түрлерін оқыңдар. Объектілердің
әртүрлі аталуының негізі неде?
Жылжымайтын мүлік — Қазақстандық азаматтық құқықтың жаңа салыстырмалы
ұғымы. Жермен байланысты болатын нәрсені, әдетте жылжымайтын мүлік деп
түсіндіреді: ғимарат, жер учаскелері мен құрылыстар. Бірақ Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінде жылжымайтын мүлікке жермен байланысы
жоқ объектілерді де жатқызады.
Жылжымайтын мүлік құқықтық терминнің кең түсінілуі дәлелді ме?
Жылжымпйтын мүліктің құқықтық режимі және жылжитын заттың режимі арасында
негізгі айырмашылық неде?
Кәсіпорын азаматтық құқықта субъектісіретінде де және объектісі
ретінде де қолданылады. Кәсіпорынның азаматтық құқықтық объектісі
ретіндегі сіздің қандай көзқарасыңыз бар? Мәмілені жасау кезінде бұл жағдай
орын алады ма, егер объект ретінде бүкіл кәсіпорын емес, тек оның бір үлкен
цехы болса қандай жағдай туындайды?
Бөлінетін және бөлінбейтін заттарды бөлу мәселесі бір уақытта екі
немесе одан да көп тұлғаларға тиісті заттарды бөлу жағдайы кезін маңызды
болады.
Бөлінбейтін мүлікке ортақ мүлік құқығы негізінде бір уақыта екі субъект
құқылы болса, онда не істеу керек? Шаруа қожалығын бөлу қандай тәртіпте
жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің баптарына
сілтеме беріңіз.
Азаматтық құқық қатынастарының түрлеріне мүліктік және өзіндік
мүліктік емес, абсолюттік және қатысты, заттық және міндеттемелік
қатынастар жатады. Азаматтық құқық қатынастарының элементтері – ол
азаматтық құқық қатынастарының тараптары, мазмұны, субъектілері мен
объектілері болады. Азаматтық құқық қатынастарының мазмұны оның
субъектілерінің субъективтік құқықтары мен міндеттерінен тұрады. Жәнеде
олардың құқықтары мен міндеттері өзара тығыз байланысты болады.
2. Жылжымайтын мүлік
Римдік құқықтың классикалық уақытты мүліктің ұғымы кең түрде шығарылды.
Бұл кең мағынада сыртқы материалды заты ғана емес, сонымен қатар қатынас
пен құқықты қамтиды. Денелік және денелік емес зат мүліктер. Гай мүліктерді
денелікке бөлді, оларды осязать етуге болады және денелік емеске бөлді,
оларды осязать етуге болмайды. Мысал ретінде гай мұрагерлік атайды,
узуфрукт, мондет. Гай мысал ішінде жеке меншік құқығын атамайды: римдік
заңгерлер мүлікке және мүліктің өзіне жеке меншік құқығын бөлмейді.
Мүлік түрлері:
Жылжымалы және жылжымайтын мүлік. Римдік құқықта мүлікті жылжымалы және
жылжымайтын деп бөлу ерекше маңызға ие болған жоқ. Екеуі де бірдей заңды
нормаларға жатты. Бірақта бұл табиға бөлу құл иеленушілік Рим үшін роль
ойнады. Жылжымайтын болып тек жер учаскелері ғана саналған жоқ, меншік
иесінің жерінде бөтен еңбекпен жасалғанның барлығы жатады. Олар жер бетінің
табиғи немесе жалған бөлігі болып мойындалды. Бұған құрылыстар, егіншілік
қатысты. Бұл барлық нәрселер жермен байланысты оның құрамды бөліністері
болып саналады. Мүлікке жалпы жеке меншіктерінің тоқтатылды, яғни идуалды
үлесінде бірнеше тұлғаға маңызға ие болды: тек 1 ші жағдайда оның бөлінуі
бұрынғы жалпы жеке меншіктерге ғана рұқсат етілді. Екінші жағдайда олардың
біреуінде ғана мүлік жеке меншігінде қалды, ал қалғандары ақшалай
компенсация алды.
Бөліктік болып жер учаскелері саналды: онда құрылған құрылыстар
бөлінді. Бөлудің сыртқы белгісі жарлар, шекаралар және межи болды.
Бөлінетін мүлік болып жылжымалы мүлік те саналды, бір құрамдағы материалдар
(руда, тастар, құм).
Қолданылатын және қолданылмайтын мүліктер. Қолданылатын мүліктерге
олардың тікелей берілуіне қатысты мүліктер жатты, бірінші қолданудан кейін
материалды жайылып отырды. Бұған продовольствие және ақша жатты, соңғысы
сол мағынада, әрбір санауда жеке меншік үшін жоғалып отырды. Қолданылмайтын
мүлік болып қолданудан ескермеген мүлік саналды (қымбат тастар немесе келе
келе өзінің құндығын кетіре отырып және өзінің міндетін орындауынын
мүмкіндігі кете отырып жойылды). Қолданылатын мүліктермен қолдану оның
жойылуымен байланысты, жеке меншік иесінің қолданылатын мүліктерін басқа
адамға қолдану құқығын беру, оларды қайта алу ерекше кепілдікпен қамтамасыз
етіп отырды.
Родовой белгілермен анықталатын мүліктер және индивидуальды. Гректік
жалпы систематикалық қабылдаулармен танысу республика кезеңіндегі көне
римдік заңгерлерді мүлікке қатысты род және түр ұғымын қолдануға алып
келді. Бұл мүліктің табиғи ғылыми және логикалық бөлінуі әрбір бөлек
құқытық қатынасты әр жақтың ойын зерттеу талабымен толықтырылды олар
мүлікті заңды келісімінің объектісі ретінде қарастырды ма, классикалық
мүліктерін жатқызды, бір жалпы родтағы және индивидуальды айналымда жоқ.
Олардың меновая құндылығы олардың роды, мөлшері, көлемі, салмағы, саны
бойынша анықталды, олар өздерінің родымен өзінің белгілерін санымен,
шарасымен, салмағымен анықтап, жүзеге асырып отырды.
Родовой мүліктерге түрлі, индивидуальды, нақты мүліктер қарсы қойылды.
Егер мүлік немесе партия мүліктері родовой рет құқытық қатынасқа қатысушы
болса, ол жойылуға ұшырамайтын болып заңды түрде саналады, не болмаса басқа
бірдей мүлікпен ауыстырылуы мүмкін немесе бір түріндегі мүліктің басқа
партиямен. Индивидуальды нақты мүліктің жойылуы жағдайында, оны апаруға
міндетті тұлға, оны ауыстыру міндетінен босатылды.
Жай және күрделі мүліктер. Тұрақты философияға қарай отырып, Помпоний
мүлкінің 3 түрін ажыратты: 1) жай мүлік – corpus quod uno spiritu
continetur - физикалық байланысты нәрсені құратын және біртекті, құрамды
бөліктерге бөлінбейді. 2) күрделі мүліктер, әртүрлі мүліктерінің жалған
қосылуынан тұрады, арасында материалды байланыс болады және бірдей атайға
ие. Мысалы, құрылыс, кеме, шкаф. Күрделі мүліктерінің бөліктерге жалпы
жоғалған жоқ, олардың қатысуына дейін бөлек мүлік болады және әр түрлі
тұлғаларға жатуы мүмкін болады. Бұл тұлғалардың құқығы біріккен мүліктердің
арасындағы қатынас және байланысқа тәуелді анықталады. Кейбірде басқа
тұлғалардың құқығы тоқталған жоқ, олардың мүлкі басқа күрделі мүліктің
бөлігі болып қалса да. Басқа жағынан біріккен бөліктер жалпыға бірдей
құқыққа бағынды. 3) үшінші топты бөлек мүліктің жиынтығы құрады, материалды
байланыспаған, тек жалпы бірдей атпен байланысқан, мысалы, тобыр, легиан.
Бұл уақытша шаруашылық немесе мүліктердің немесе адамдардың ұйымдасып
бірігуі. Бұл жағдайда құқықтық қатынастың заты болып, жалпыға кіретін бөлек
мүліктер бола алады. Алайда, айналымның талаптарына жол бере отырып,
римдіктер бұл мүліктерінің құқық саласына сонымен қатар целостный
көріністік әсерінде жіберіп отырды, мысалы, жеке меншік иесі бөлек
жануарлардың көп бөлігіне өзінің жеке меншігін дәлелдей отырып, бүкіл
тобырға истребовать етуі мүмкін.
Айналмалы және айналымға келмейтін мүліктер. Римдік заңгерлер мүліктерді
айналмалы және айналымда жоқ мүліктер деп бөлді. Бірінші категорияға бүкіл
мүліктер жатқызылды, жеке меншік объектісін құрайтын және бөлек адамдардың
арасындағы айналымды құрайтын мүліктер. Айналымға келмейтін мүліктер
мыналар: өзінің табиғи свойства немесе өзіндік ерекше тағайындалудың
күшінен жеке құқықтық қатынастың нәрсесі бола алмау. Класскалық заңгерлер
мүлік тобын мойындады, ал юстиниана институттарында табиғи құқығына сәйкес
барлығына жататын мүліктерді қайтарды. Айналымға кірмейтін мүліктің басқа
тобын көпшілік мүліктер құрады. Көпшілік мүліктің басты және негізгі қожасы
римдік халық санады. Мүлік қала қоғамдастығы практикада деп те аталады.
Осылайша, біріншіден мүліктің еркіне қызмет етті немесе қоғамның
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін. Екіншіден, мемлекеттік кірістердің
қайнар көзіне қызмет етті және фискальды қажеттіліктерді жапты. Мұнда
қоғамның мекемелер және бекіністер кірді, басқаруға және қорғанысқа
мақсатында қызмет ететін. Көпшілік мүліктің келесі категориясына
мемлекеттің бүкіл азаматтың барлығы қолдануға болатын немесе
қоғамдастықтардың және қоғамдық қажеттіліктермен мақсаттарды қанағатандыру
үшін қызмет ететін мүліктер құрады. Бұған алдымен көпшілік жолдар және
өзендер кірді. Көпшіліке сарқылмайтын өзендер кірді. Көпшілік өзен және
жолдардан басқа римдіктер жалпы қолданылатын мүліктер тобына театрларды,
стадиондарды, моншаларды және тағы басқа жатқызды. Бұл мүліктерді қолдану
бүкіл адамға тиісілі. Айналымға келмейтін мүліктер құдайлық құқықтық болып,
ол қандайда бір азаматтың құқықтық мүлкі бола алмайды. Мұнда құдайға
арналған мүлік храмдар, құдайға қызмет ететін нәрселер отбасы мүшесімен,
бөлек адамдарды және құлдарды жерлейтін жерлер кірді. Көпшілік құқық
қалалық бекіністер және әрбір қоғамдастықтың варота саналды. Оларға қалалық
иелігінде болды. Бірақ айналымға скрытия киін түсе алатын болды.
Өнім табиғи болып оның ең алдымен мүліктерінің органикалық өнімі саналды.
Сулы және құрлықтық кеңестікте охота участкасының плод құрады, егер олар
арнайы охота үшін болса: жер недр қатысты классиктердің ойлары әр түрлі
болды, бірақ көпшілігі жер недр өнімі плод жатқызды. Өнім бөлінеді: а)
өндіріп жатқан мүлікпен байланысты өнім; б) өндіріп жатқан мүлікпен бөлек
өнім; в) соған қатысты өзі үшін немесе басқа біреу үшін жаулап алынған
плод. Олар өз кезегінде бөлінеді– табиғи қолма қол және қолданылған немесе
қайта өңделген өнім. Өнім заңды мағынасының ұғымы және олардың бөлінуі
олардың құқықтық жеке меншіктің құқықтық тағдырларының айырмашылығында
болды. Жеке меншік иесінің мүлікті қайтарып алу талабы қолма қол әрқашан
мүлікпен бірге жеке меншік иесіне қайтарымға жатты. Қолданылған под
қайтарып алушы жауапкершілікті алған жоқ. Жеке меншік иесінің мүлікке
құқықтық шектеу римдік Л.П. Петражицикалық негізінде түсіндірілді, өзі
қолданылған.
Өнім байланысты талаптардан иесін шектей отырып, римдік құқық
шаруашылық қатынастың тұрақтылығын қамтамасыз етуге тырысты. Кірістер.
Өнімнің заңды ұғымы римдік заңгерлермен кеңейтілді және әрбір жиі кірісті
қамтыды, мүлікті табиғи жолмен әкеуші ретінде және өнім әкелетін мүлікке
байланысты ерекше құқықтық қатынас негізінде алынатын, мысалы пайыздар
капиталдан алынатын.
Мүлік. Бірте бірте римдіктер барлық мүліктік комплектің біріккен
шаруашылығана келіп тірелді. Азаматтың мүлкінің ең ерте мағынасы кестедегі
заңды терминмен берілген, құлдардың және малдың бастапқы жиынтығы.
Кейінірек бүкіл мүліктің жиынтығын құрады. Цивильді құқықта мүліктің
құқығы бекітілді. Құқықта кейбірде әкелік және аталық жақсылық деген
термин қолданылды. Әрине мүліктің ұғымы сол адамға барлық жататын мүлікті
қамтиды, ол мүлікті өзі табылдыма, әлде мұрагерлікпен қалдыма. Жеке меншік
иесінің тірі кезінде оның добро қарыздарының төлеуде кредиторларға кепілдік
береді. Осыдан Павел қорытынды шығарды, әрбір адамның мүлкі болып
кредиторлық қанағаттануынан, берешектерді бергеннен кейінгі мүлік саналды.
Басты және ерекше мүліктер. Ерекше мүліктер деп нақты бір образбен
басты мүліктерін тәуелді және соңғысының заңды жағдайына бағынған мүліктер.
Ерекше мүліктерінің басты түрлері. Мүліктің бөліктері өзіндік заңды өмір
сүруі болған жоқ. Мүлік жалпы заңды келісімдерінің объектісі болып
табылғанда, онда ол келісімдерінің соңы мүліктерінің бөлігі жалпыдан бөліну
жағдайында болуы мүмкін. Римдіктер келесі айырмашылықтарын өткізді: а) егер
байланыс қатысатын мүліктерінің негізі өзгеруімен сопровождалось, онда
қосылған мүлікке жеке меншік иесі үшін құқығы мүлдем тоқтатылады, мысалы,
ертілген вино. б) егер, қосылған, басты мүліктер өзінің негізін өзгертпесе,
ал жиынтық мүлік, бөлінбеген болса, онда негізіне қосылғанға мүліктердің
бөлінуі кезінде, қосылған мүліктерінің бұрынғы заңды жағдайы қайта қалпына
келтіреді. Басқа мүлікпен физикалық емес, экономикалық байланысатын мүлікті
айтамыз. Негізгі мүлік бітпеген мүлік болып саналмайды, алайда осы және
басқа мүлікті бірігіп қолдануда ғана шаруашылық қорытындыға қол
жеткізіледі. Өзіндік физикалық өмір сүрудің түріне, өзіндік құқықтың
нәрсесі бола алады. Алайда қызығушы тұлғаның арнайы бүкіл құқықтық
қатынастар, негізгі мүлікке қойылатын, таралған болып саналады.
Мүліктің құқықтық түрлері. Мүлікке құқық бәрінен бұрын иелену
қалыптасты, оның артында жеке меншік құқығы тұрды. Осымен және басқада
класскалық заңгерлермен мүліктің үстінен иелік ету деп түсінді. Мүлік
қызығушылық білдіріп тұрған адамға жатпағандықтан, бірақ ол мүлікті
қолдануға ынта білдіріп тұрғандықтан, басқа адамға жататын кейінгі
заңгерлермен басқа біреулердің мүлкіне құқық деп аталған құқық пайда болды.
Осымен осыдан кейінгі орналасуы анықталды. Келесі бөлімдерді: а) иелік ету;
б) жеке меншік; в) басқа мүлікке құқық қарастырылды.
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
Бөлімнің негізгі қызметі жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу (одан әрі тіркеу), және ақпараттық
қызметтер ұсыну болып табылады.
Бөлім құқықтық кадастрды жүргізумен, электронды дерекқор
қалыптастырумен, мұрағат құжаттарының жағдайын бақылап және есебін
жүргізумен айналысады.
Тіркеу кезінде тіркеуші - инспектор ұсынылған құжаттарға құқықтық
сараптама жүргізеді , олар:
• бір құқықты тіркеуге бірнеше өтініштің түсуі жағдайын қарауға жататын
арыздың басымдылығын анықтау;
• ұсынылған құжаттарды электронды банк пен мұрағат материалдарының
деректерімен ( жылжымайтын мүлік ретінде және құқық иеленуші жөнінде
деректердің сәйкестігі) салыстыру жүргізу;
• жылжымайтын мүлік ауыртпалықтарының ( құқық қорғау, сот және басқа да
уәкілетті органдарымен қойылған тыйым салулар, шектеулер) бар-жоғын
тексеруді жүзеге асыру;
• техникалық паспортта бар жылжымайтын мүліктің техникалық сәйкестік
сипаттамаларының құқық орнатушы құжаттағы деректерге сәйкес болуын
тексеру.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электронды тіркеу тәртібі
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық тіркеу мынадай тәртіппен
жүргізіледі:
1)нотариус мәмілені куәландырғаннан кейін өзінің электрондық цифрлық
қолтаңбасымен расталған электрондық түрдегі құқық белгілейтін құжатты
бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеден құқықтық кадастрдың ақпараттық
жүйесіне жібереді. Жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық белгілейтін
құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей нөмір
туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым
сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді.
2) құқық иеленуші немесе оның уәкілетті өкілі жылжымайтын мүлікке
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төлеушінің деректерін және құқық
белгілейтін құжаттың бірегей нөмірін міндетті түрде көрсете отырып,
ақпараттандыру саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орган
көздеген кез келген тәсілмен электрондық үкіметтің төлем түрі арқылы
мемлекеттік тіркеуге алым төлейді.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым
төленгеннен кейін чектің деректемелері (төлеудің бірегей коды, төлемді
алушының атауы, бюджеттік сыныптаманың коды, екінші деңгейдегі банктің
немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның
атауы, төлем төлеушінің деректері, оның ішінде оның сәйкестендіру нөмірі,
алым сомасы, ақының күні мен уақыты, құқық белгілейтін құжаттың бірегей
нөмірі) электрондық чек түрінде сақталады және құқықтық кадастрдың
ақпараттық жүйесіне жіберіледі.
3) тіркеуші орган құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде, ал қажет
болған жағдайда жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
алым төленгенін растайтын электрондық чектің болуын, төленген алымның
толықтығын және электрондық чек пен құқық белгілейтін құжаттың электрондық
көшірмесінде көрсетілген құқық белгілейтін құжаттың бірегей нөмірінің
сәйкестігін тексереді;
- құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде жылжымайтын мүлікке
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төленгені немесе алым төлеуден
босатылғаны расталған жағдайда, жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық
белгілейтін құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей
нөмір туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым
сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді.
Мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) басым мүдделер - өзге де заңнамалық актілерге сәйкес құқықтық
кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын және мемлекеттік
тіркеусіз жарамды деп танылатын жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары);
2) бұрын туындаған құқық (құқықтар ауыртпалығы) - 1996 жылғы 1 наурызға
дейін туындаған және ол тиісті құқық туындаған сәтте қолданыстағы заңнамаға
сәйкес келген жағдайда жарамды болатын жылжымайтын мүлікке құқық (құқық
ауыртпалығы);
3) есептік тіркеу - құқықтық кадастрда мемлекеттік тіркеусіз жарамды
болатын жылжымайтын мүлікке құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын), оның
ішінде бұрын туындаған құқықтарды есепке алу мақсатында жылжымайтын мүлікке
құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын) тіркеу;
4) жеке сервитут - үстемдікке ие жылжымайтын мүлік объектісін
иеленуіне байланысты емес белгілі бір адамның пайдасына сервитут;
5) жылжымайтын мүлік - жер учаскелері, ғимараттар, құрылыстар және
жермен тығыз байланысты өзге де мүлік, яғни мақсатына шамадан тыс зиян
келтірілмей көшірілуі мүмкін болмайтын объектілер;
6) жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу - өзге де
заңдарда белгіленген тәртіппен және мерзімдерде жылжымайтын мүлікке
құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының) туындауын, өзгеруін немесе
тоқтатылуын және құқықтық кадастрдағы мемлекеттік тіркеудің өзге де
объектілерін мемлекеттің тануы мен растауының міндетті рәсімі;
7) жылжымайтын мүліктің бастапқы объектісі - әр түрлі функционалдық
мақсаттағы ғимараттар және құрылыстар, сондай-ақ ерекше реттеу және қала
құрылысын регламенттеу объектілері;
8) жылжымайтын мүліктің кейінгі объектісі - құқықтарды тіркеу
мақсатында меншіктің жеке (бөлек) құқық (өзге де заттық құқық) объектілері
ретінде оларға кадастрлық нөмірлер берілетін тұрғын және тұрғын емес үй-
жайлар;
9) жылжымайтын мүлікке құқық ауыртпалығы - Қазақстан Республикасының
заңдарында немесе тараптардың келісімімен көзделген тәртіппен туындаған
және құқық иесінің жылжымайтын мүлікке иелік ету, пайдалану және билік ету
құқығын шектеуде көрінетін жылжымайтын мүлікке құқықты кез келген шектеу;
10) жылжымайтын мүлік объектісін қалыптастыру - жылжымайтын мүлік
объектісінің бірегей сәйкестендіру сипаттамаларын белгілеу және оған
кадастрлық нөмір беру процесі;
11) қызмет ететін жылжымайтын мүлік объектісі - сервиттутпен ауыртпалық
салынған жылжымайтын мүлік объектісі;
12) жылжымайтын мүлік объектісінің сәйкестендіру сипаттамалары -
жылжымайтын мүліктің мекен-жайын, мекен-жайдың тіркеу кодын (ол бар болған
кезде), түрін, кадастрлық нөмірін, меншік нысанын, құрамдастарының санын,
жерлерінің, санаттарын, бөлінуін, нысаналы мақсатын, қабатын, ауданын
(жалпы, тұрғын, пайдалы) қоса алғанда, жылжымайтын мүлік объектісі туралы
құқықтық кадастрды жүргізу мақсатына қажетті мәліметтер;
13) заңдық талаптар - жылжымайтын мүлікке құқықтарға, онымен жасалатын
мәмілелерге қатысты үшінші тұлғалардың даулауы не мүддесінің бар екендігін
айғақтайтын заңдық фактілер;
14) кадастрлық нөмір - жылжымайтын мүлік объектісінің Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен берілетін Қазақстан
Республикасының аумағындағы жеке, қайталанбайтын нөмірі;
15) кондоминиум объектісі - жер учаскесінен (жер учаскелерінен),
бастапқы және кейінгі объектілерден тұратын, Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жылжымайтын мүлікке меншік белгіленетін кондоминиум
нысанындағы мүліктік кешен;
16) құқық белгілейтін құжаттар - солардың негізінде жылжымайтын мүлікке
құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары) туындайтын, өзгеретін және (немесе)
тоқтатылатын құжаттар;
17) құқықтық кадастр - жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтардың,
азаматтық әуе кемелеріне, теңіз кемелеріне, ішкі суда жүзу кемелеріне,
"өзен-теңіз" жүзу кемелеріне тіркелген құқықтар туралы мәліметтердің
бірыңғай мемлекеттік тізілімі;
18) бұрын туындаған құқықтарды құқықтық кадастрда жүйелі тіркеу -
жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу жүйесі енгізілгенге дейін
туындаған және егер олар туындаған сәтте қолданыстағы заңнамаға сәйкес
келсе, жарамды болатын жылжымайтын мүлікке құқықтарды (құқықтар
ауыртпалықтарын) есептік тіркеу;
19) құқықтық кадастрдан мәліметтер - құқықтық кадастрда қамтылған
жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары) және
мемлекеттік тіркеудің өзге де объектілері туралы ақпарат және тіркеуші
орган ұсынатын тіркеу ісіндегі құжаттардың көшірмелері;
20) жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық тексеру - үйлердің,
ғимараттардың және олардың құрамдастарының құқықтық кадастрды жүргізу үшін
қажетті техникалық, сәйкестендіру сипаттамаларын айқындау;
21) мемлекеттік тіркеу объектісі - құқықтық кадастрда мемлекеттік
тіркеуге жататын жылжымайтын мүлікке құқықтар мен құқықтар ауыртпалықтары,
сондай-ақ заңдық талаптар;
21-1) мекен-жайдың тіркеу коды – жылжымайтын мүлік объектісі мекен-
жайының бірегей коды;
22) өтініш беруші - құқық иесі, сатып алушы және мүддесі үшін
мемлекеттік тіркеу жүзеге асырылатын өзге де адамдар;
23) өтініш берушінің уәкілетті өкілі - өтініш берушінің атынан өтініш
беретін және сенімхатқа, заңнамаға, соттың шешіміне не құқықтық актіге
негізделген өкілеттіктерге орай мемлекеттік тіркеуге байланысты өзге де
әрекетті жүзеге асыратын адам;
24) сервитут - бөтен жер учаскесін және жылжымайтын мүліктің басқа да
объектісін шектеулі мақсатта пайдалану құқығы, оның ішінде жаяу өту,
көлікпен өту, қажетті коммуникацияларды тарту мен пайдалану және өзге де
қажеттер үшін шектеулі мақсатта пайдалану құқығы;
25) техникалық паспорт - жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық
тексерудің нәтижелері бойынша жасалған, құқықтық кадастрды жүргізу үшін
қажетті, бастапқы немесе кейінгі объектінің техникалық, сәйкестендіру
сипаттамаларын қамтитын белгіленген нысандағы құжат;
26) тіркеу ісі - құқықтық кадастрдың мемлекеттік тіркеуге ұсынылатын
құжаттардың көшірмелерін объектілік принцип бойынша сақтау жүзеге
асырылатын бөлігі;
27) тіркеуші орган - мемлекеттік тіркеуді жылжымайтын мүліктің
орналасқан жері бойынша жүзеге асыратын аумақтық әділет органдары;
28) уәкілетті орган - жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу мен
мемлекеттік техникалық зерттеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске
асыруды және қызметті мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік
орган;
29) үстемдікке ие жер учаскесінің немесе жылжымайтын мүліктің өзге де
объектісінің пайдасына сервитут - басқа, әдетте, көрші жылжымайтын мүлік
меншік иесінің (өзге құқық иесінің) пайдасына оның қажеттіктерін
қанағаттандыру үшін, оның ішінде жаяу өту, көлікпен өту, су жүргізу және
басқа да мақсаттар үшін белгіленетін сервитут;
30) үстемдікке ие жылжымайтын мүлік объектісі – меншік иесінің (өзге
құқық иесінің) бөтен жылжымайтын мүлікті шектеулі нысаналы пайдалану құқығы
(сервитуты) бар жылжымайтын мүлік объектісі.
3-бап. Мемлекеттік тіркеу объектілері
1. Жылжымайтын мүлікке құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының)
туындауы, өзгеруі немесе тоқтатылуы, сондай-ақ заңдық талаптар құқықтық
кадастрда мемлекеттік тіркеуге жатады.
2. Белгіленген тәртіппен осындай құқық тіркелмейінше, жылжымайтын
мүлікке құқықты беру де, оның ауыртпалығы да, өзгеруі немесе тоқтатылуы да
құқықтық кадастрда тіркелмейді.
4-бап. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
Жылжымайтын мүлікке мынадай құқықтар құқықтық кадастрда мемлекеттік
тіркеуге жатады:
1) меншік құқығы;
2) шаруашылық жүргізу құқығы;
3) оралымды басқару құқығы;
4) кемінде бір жыл мерзімге жер пайдалану құқығы;
5) үстемдікке ие жер учаскесінің немесе өзге де жылжымайтын мүлік
объектісінің пайдасына кемінде бір жыл мерзімге сервитуттар.
Өзге құқықтар құқық иеленушілердің қалауы бойынша тіркелуі мүмкін.
5-бап. Жылжымайтын мүлікке құқық ауыртпалықтарын мемлекеттік тіркеу
Жылжымайтын мүлікке құқықтардың мынадай ауыртпалықтары құқықтық
кадастрда мемлекеттік тіркеуге жатады:
1) кемінде бір жыл мерзімге пайдалану құқығы, соның ішінде жалға беру,
өтеусіз пайдалану, сервитуттар, өмір бойы қарауында ұстау құқығы;
2) сенімгерлікпен басқару құқығы, оның ішінде қорғаншылық,
қамқоршылық кезінде, мұралық құқық қатынастарында, банкроттықта және
басқаларында сенімгерлікпен басқару құқығы;
3) кепіл;
4) тыйым салу;
5) мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегінде жылжымайтын мүлікті
пайдалануға, оған билік етуге немесе белгілі бір жұмыстарды орындауға
шектеу қоюы (тыйым салуы);
6) басым мүдделерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жылжымайтын мүлікке құқықтардың өзге
ауыртпалықтары.
6-бап. Жылжымайтын мүлікке құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының)
өзгерістерін мемлекеттік тіркеу)
1. Құқықтық кадастрда мемлекеттік тіркеуге:
1) осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда,
жылжымайтын мүлік объектісінің құқықтық кадастрды жүргізу үшін қажетті
сәйкестендіру сипаттамаларының өзгеруі;
2) құқықтық кадастрдың тіркеу парағында қамтылған құқық иесі туралы
мәліметтердің өзгеруі;
3) заңнамалық актінің негізінде құқық түрінің өзгеру жағдайын
қоспағанда, құқық түрінің өзгеруі;
4) егер олар тіркеу парағында қамтылған мәліметтерге қатысты болса,
жылжымайтын мүлік объектісіне белгіленген құқықтардың көлеміне әсер етсе
немесе олар тараптардың келісімі бойынша тіркелуге тиіс болса, шарттар
талаптарының өзгеруі жатады
5) егер, бұл осы Заңда, өзге де заңнамалық актілерде немесе
тараптардың келісімінде көзделсе, өзге өзгерістер құқықтық кадастрда
мемлекеттік тіркеуге жатады.
2. Жылжымайтын мүліктің сәйкестендіру сипаттамаларының өзгеруі
мемлекеттік органдардың шешімі бойынша болған жағдайда, оның ішінде елді
мекендердің атауы, көшелердің аты, сондай-ақ үйлер мен өзге де
құрылыстардың реттік нөмірлері (мекен-жайы) өзгерген кезде немесе Қазақстан
Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысын реформалауға байланысты
кадастрлық нөмірлер өзгерген кезде мұндай өзгерістерді тіркеу құқық
иеленушіге жүктеле алмайды және өтеусіз жүзеге асырылады.
7-бап. Мемлекеттік тіркеудің құқықтық маңызы
1. Осы Заңның 4, 5 және 6-баптарына сәйкес құқықтық кадастрда міндетті
мемлекеттік тіркеуге жататын жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары), егер осы Заңда және өзге де заңнамалық актілерде өзгеше
көзделмесе, олар мемлекеттік тіркелген сәттен бастап туындайды.
Егер тіркеуден бас тартылмаса, мемлекеттік тіркеу сәті болып өтініш
берген сәт танылады.
2. Құқықтық кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары), егер тараптардың
келісімінде өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының тиісті
қатынастарды реттейтін заңнамалық актілеріне сәйкес туындайды.
4. Бұрын туындаған құқықтар осы Заңның 6-тарауында көзделген
тәртіппен құқықтық кадастрда есептік тіркеуге жатады.
5. Жеке тіркелетін немесе жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік
тіркеумен бірге тіркелетін бастапқы және кейінгі объектілерге құқықтарды
қоспағанда, жер учаскесіне құқықтарды мемлекеттік тіркеу кезінде бір
мезгілде жер учаскесімен тығыз байланысты жылжымайтын мүлікке құқықтар
тіркелген болып есептеледі.
6. Жылжымайтын мүліктің бір ғана сол объектісіне бірнеше құқықтардың
(құқықтар ауыртпалықтарының) арасындағы басымдықтарды белгілеу кезінде мына
ережелерді негізге алу қажет:
1) осы Заңның 4 және 5-баптарына сәйкес мемлекеттік тіркеуге жататын,
құқықтық кадастрда жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары) тіркелмегендердің алдында басымдыққа ие болады;
2) жылжымайтын мүлікке бұрын пайда болған құқықтардың (құқықтар
ауыртпалықтарының) басымдығы құқықтары туындаған күн
бойынша азаматтық заңнамаға сәйкес белгіленеді.
7. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеуді енгізген сәттен
бастап құқықтық кадастр және құқық белгілейтін құжат жылжымайтын мүлікке
тіркелген құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын) растайтын бірден-бір
ақпарат көзі болып табылады.
Құқықтық кадастрда және құқық белгілейтін құжатта қамтылатын
мәліметтерде алшақтықтар болған жағдайда, басымдық алшақтықтың мәні
ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындалады.
8-бап. Басым мүдделер
Құқықтық кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын басым
мүдделер:
1) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген жалпы
ережелер мен тыйым салулар ретіндегі ауыртпалықтар;
2) нормативтік құқықтық актілердің негізінде туындайтын құқықтар
(құқықтар ауыртпалықтары), оның ішінде жалпыға қолжетімді жабық емес жер
учаскелерінде болу және олардан жаяу өту құқығы, жария сервитуттар;
3) кемінде бір жыл мерзімге жер пайдалану құқығы;
4) бөтен жылжымайтын мүлікті бір жылдан аз мерзімге пайдалану құқығы,
соның ішінде бір жылдан аз мерзімге жалдау, өтеусіз пайдалану құқығы,
сервитуттар;
5) электр желілеріне, телефон және телеграф желілеріне және
бағандарға, құбырларға, геодезиялық нүктелерге және қоғамдық қажеттіктермен
шарттастырылған басқа да коммуникациялық желілерге адамдардың қол жеткізу
және көлік өту құқығы;
6) иелену мерзімінің ескіруіне орай іс жүзіндегі иесінің жылжымайтын
мүлікке меншік құқығын белгіленген тәртіппен танығанға дейін құқық иесі
болып табылмайтын адамдардың жылжымайтын мүлікті іс жүзінде иеленуі;
7) мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй-жайларын пайдалану құқығы
немесе жергілікті атқарушы органдардың жеке меншік тұрғын үй қорынан жалға
алған тұрғын үй-жайларын пайдалану құқығы болып табылады.
9-бап. Мемлекеттік тіркеуге құжаттарды беру мерзімі
1. Осы баптың 4 және 5-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
тұлға құқық (құқық ауыртпалығы) туындауы үшін негіз болып табылатын заңдық
факт басталған, оның ішінде шартты нотариат куәландырған, сот шешімі күшіне
енген, өзге де құқық белгілейтін құжаттар берілген кезден бастап алты айдан
кешіктірмей мемлекеттік тіркеу туралы өтінішпен жүгінуге міндетті.
2. Жеке және заңды тұлғалардың осы баптың 1-тармағында белгіленген
мерзімді бұзуы Қазақстан Республикасының заңында көзделген жауаптылыққа
әкеп соғады.
4. Мемлекеттік органдар мен уәкілетті адамдар салатын құқықтар
ауыртпалықтарын және осындай құқықтар ауыртпалықтары құқық иесінің өзінің
ерік білдіруінсіз белгіленетін басқа да жағдайларда мемлекеттік тіркеу
туралы өтініштер, сондай-ақ заңдық талаптарды тіркеу туралы өтініштер
мемлекеттік тіркеуге дереу берілуге тиіс.
5. Құқықты (құқық ауыртпалығын) мемлекеттік тіркеуді болғызбайтын
ауыртпалықтар болған кезде тұлға ауыртпалықты тоқтату үшін негіз болып
табылатын заңдық факт басталған кезден бастап алты айдан кешіктірмей
мемлекеттік тіркеу туралы өтінішпен жүгінуге міндетті.
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін мүлік
Құқық қатынастарын сөз еткенде, оны талдағанда біз алдымен
құрамдас элементтерін айқындап алуымыз қажет. Әрбір құқық
қатынастарында қатынастың субьектілері деп аталатын қатысушылар болып
табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарының субьектілері: жеке
тұлға, заңды тұлғалар, әкімшілік- аумақтық бөліністер, сондай-ақ
мемлекет болып табылады.
1.Құқық қатынастарын қатысушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Азаматтық құқық объектілерінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым
қабілеттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... .6
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2. Жылжымалы
мүлік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
... ... ... ... ... ... ..12
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін
мүлік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..35
Кіріспе
Азаматтық құқық дегеніміз — азаматтық заңдарда көрі ніс тапқан мүліктік
және мүліктік қатынастармен байланысы бар мүліктік емес жеке қатынастарды
реттейтін нормалар жиынтығы. Бұл нормалар азаматтық заңнамада көрініс
тапқан.
Нарықтық қатынастар, негізінен, азаматтық құқықпен реттеледі. Нарықтық
қатынастар кең етек жая дамыған елдерде Азаматтық
кодекс екінші Конституцияға теңес-т ірілген
Азаматтық құқықтың да өзіндік реттеу пәні бар. Ол —мүліктік және
мүліктік емес жеке қатынастар. Мүліктік қатынастар дегеніміз — мүлікті
иелену, пайдалану және билік етуге (басқа біреуге беру) байланысты
қатынастар. Басқаша айтқанда, мүліктік қатынастар —материалдық
игіліктермен(мүлік,ақша,құнды қағаз,қызмет көрсету және т.б.) байланысты
қоғамдық қатынастар. Мысалы, сату — сатып алу, жалға беру, мұраға қалдыру.
Мүліктік емес жеке қатынастар екі топқа бөлінеді —мүліктік қатынастармен
тығыз байланысты мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастармен
байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар.
Бірінші топтағы мүліктік қатынастармен тығыз байланысты мүліктік емес
жеке қатынастардың тікелей мүліктік сипаты мен ақшалай құны болмайды. Бұл
топтың негізін интеллектуалдықменшікпен байланысы бар қатынастар құрайды.
Ғылыми еңбектің авторы немесе өнертапқыш өзінің авторлық
құқығын қорғауға байланысты сотқа талап арыз беріп, арыз сот арқылы
қанағаттандырылатын болса, онда ғылыми еңбектің авторының немесе
өнертапқыштың қаламақы немесе басқалай сыйақы алуға құқығы болады. Бұл
жағдайда мүліктік емес жеке қатынастар мүліктік қатынастармен байланыстылық
сипат алады.
Жеке мүліктік емес қатынастардың екінші тобын — мүліктік қатынастармен
байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар құрайды.
Азаматтық құқықтың қайнар көздері
Aзаматтың құқықтың қайнар көздеріне мыналар жатады: Қазақстан
Республикасының Конституциясы. Конституция меншіктің түрлі нысандарын
қалыптастыру үшін меншікке байланысты қатынастарды, оның ішінде мүліктік
қатынаспен байланысты жеке мүліктік емес түрлі қатынастарды реттеу
негізінде енгізілген.
6-бапта:
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады
және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен
қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс,
2. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықырын
жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен
белгіленеді.
3. Жep мен оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар
дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер,
сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде және жеке
меншікте де болуы мүмкін деп жария етілген.
• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтық құқықтың
негіздері жүйесіндегі ерекше орынға ие. Бұл заңда азаматтың-құқықтық
қатынастардың негіздері, азаматтық құқықтың негізгі институттары т.б.
жағдайлар нақты баяндалған.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі Жалпы және Ерекше
бөлімдерден тұрады. Жалпы бөлім 1994 жылы 27 желтоқсан күні
қабылданып, 1995 жылы 1 наурызда заңдық күшіне енген, ал Ерекше
бөлімі 1999 жылы 1 шілдеде заңдық күшіне енді. Азаматтық кодекстің құрылымы
бөлім, бөлімше, тарау, баптар мен тармақтарға бөлінген. Жалпы азаматтық
кодекс 1142 баптан тұрады.
Азаматтық құқық дегеніміз — тараптардың бір-біріне тәуелсіздігіне,
теңдігіне негізделген тауар-ақша қатынасы, басқа да мүліктік қатынастарға
тікелей байланысты жеке қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалардың
жиынтығы болып табылады. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығының
негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан
Республикасының азаматтық кодексі, заңдар, заңға негізделген актілер,
әдеттік құқық, т.б. жатады.
Курстық жұмыс құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Азаматтық құқық объектілерінің түсінігі
Азаматтық құқық қатынастар объектілеріне әр түрлі түсініктер беріледі
және олар мыналар:
-азаматтық құқық қатынастарының қатысушыларының әрекетерінің
бағыталатын объектілері;
- азаматтық құқық қатынастар субъектілері өз ішінде құқықтық
қатынастарға қатысудың себебебі болатын материалдық және рухани игілік;
- объекті бұл азаматық құқы қатыгнастың пайда болуына себепші болатын
құндылық.
Жоғарыда келтірілген анықтамалардың қайсысы сіздің пікіріңізше,
нақтылау және неліктен? Азаматтық құқықтық қатынастың объектісі, оның
элементі бол ала ма? Мәні бойынша мына екі ұғым ұқсас па: азаматық
құқықтық қатынастың объектісі және азаматтық құқық қатынастың пәні.
Азаматтық құқық қатынас объектілері азаматтық құқық қатынас түрлері
арасында байланыс бар ма? Егер болса, онда ол қандай байланыс? Мысал
келтіріңіз.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерінің әр түрлілік қатынастарда
топтастырылады.
Шығармашылық қызметтің нәтижесі және оларға теңестірілген заңи тұлғаның
жекешелендірілген құралдары (өнім, жұмыс, қызмет көрсету) бір объектілер
құрамына жатады, ол интеллектуалдық меншік деп аталады. Құқық нормасы бұл
объектілерді тікелей меншік иесі және оның рұқсатымен басқа адамдардың
қолданылуын қамтамасыз етеді. Құқық нормаларында, сондай-ақ интелектуалдық
меншік объектілерді қорғаудың тәсілдері мен тәртібі көрсетілген.
Азаматтық құқықтағы интеллектуалдық меншікке жататын объектілерді атап
шығыңыз. Интелектуалдық меншікті реттейтін нормативтік актілерді атаңыз.
Азаматық құқық объектілеріне ақпарат не оның әр түрлілігіне: қызметтік
және коммерциялық құпиялар жатады.
Ол азаматтық құқық нормаларымен реттелген қоғамдық қатынастар.
Субъективтік құқықтар мен міндеттер қатысушылардың ерікті әрекеттері
арқылы жүзеге асырылады.
Азаматтық құқық қатынастарының қатысушылары (субъектілері): құқылы жақ
(несие берүші) пен міндетті жақ (борышкер) болып бөлінеді. Азаматтық құқық
қатынастарының негізгі белгісі - қатысушыларының құқықтық теңдігі болады.
Азаматтық құқық қатынастарының объектісі - олардың пайда болуына себеп
болатын, және субъектілерінің әрекеттері бағытталатын нысана болып
танылады. Азаматтық құқық пәніне байланысты, бұл құқық саласының объектісі
мүліктік (материалдық) және мүліктік емес (материалдық емес) өзіндік
құқықтар мен игіліктер болады. Объектілердің негізгі түрлері ҚР АК 115
бабында аталған. ҚР АК 7 бабында аталған заңдылық фактілер азаматтық құқық
қатынастарының пайда болу негіздері болып танылады. Сонымен бірге осы
баптың бірінші тармағында айтылғандай, азаматтық құқық қатынастары
азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына негіз болатын
субъектілердің басқа да әрекеттерінен туындауы да мүмкін. Заңдылық
фактілер, ерікті белгілерге байланысты, оқиғалар мен әрекеттерге бөлінеді.
Азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауына әкелдіретін қатысушылар
әрекеттері заңды және заңсыз болады. Азаматтық құқық қатынастарының
қатысушылары, яғни субъектілері: жеке тұлғалар (Қазақстан Республикасының
азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар); заңды тұлғалар
(кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар); мемлекет, оның атынан унитарлы
Қазақстан Республикасы және әкімшілік–аумақтық бөліністер (облыстар,
қалалар, аудандар, кенттер, ауылдар) болады. Азаматтық құқықтық
қатынастардың субъектілері болу үшін, қатысушылар құқыққа қабілетті және
әрекетке қабілетті болуы қажет. Аталған терминдарды түсіну үшін негізгі
ұғымдар: құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі болады.
1.1 Азаматтық құқық объектілерінің айналым қабілеттілігі
Азаматтық айналым — міндеттемелік құқықтың келісімшартт ық және
келісімшарттық емес институттарымен қамтамасыз етілетін айналымның
азаматтық-құқықтық сипаты. Әрқилы мүліктік құқықтық қарым-қатынасқа түсе
алатын және өзінің табысына билік жүргізе алатын заңды тұлғалар мен
азаматтар азаматтық айналымның қатысушылары болып табылады. Кейбір
реттерде, оның әкімшілік-территория бөліністері де азаматтар азаматтық
айналымға қатысады. Азаматтық айналымның қатысушыларымен жасалынған
мәмілелер немесе басқа да заңды деректердің негізінде мүліктің бір тұлғадан
екіншісіне өтуі азаматтар азаматтық айналымның мазмұнын
құрайды. Мемлекет пен әкімшілі-территория бөліністер азаматтық заңдармен
реттелетін қарым-қатынастарға өзгелермен тең негізде қатыса алады.
116-бап. Азаматтық құқық объектiлерiнiң айналым қабiлеттiлiгi
1. Азаматтық құқық объектiлерi, егер ол айналымнан алынып тасталмаса
немесе айналымға шек қойылмаса, бiр адамнан екiншi адамға әмбебап құқықты
мирасқорлық (мұрагерлiк ету, заңды тұлғаны қайта құру) тәртiбiмен не өзге
де әдiспен еркiн берiледi немесе ауысады.
2. Берiлуге рұқсат етiлмейтiн заттардың түрлерi (айналымнан алынып
тасталған заттар) заң құжаттарында тiкелей көрсетiлуге тиiс.
3. Айналымның белгiлi бiр қатысушысына ғана тиесiлi болуы мүмкiн не
алынуына немесе берiлуiне арнайы рұқсат бойынша (айналым қабiлеттiгi
шектеулi заттар) жол берiлетiн заттардың түрлерi заңдарда белгiленедi.
4. Жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтар заң құжаттарында
белгiленген реттердi қоспағанда, басқа әдiспен берiлмейдi және ауыспайды.
Азаматтык айналымның тиісті деңгейде қалыптасуы тек субъектілердің
азаматтық құқықтарын мойындаумен ғана байланысты емес, сонымен қатар бұл
құқықтарды құқықтық қорғауды қамтамасыз етумен байланысты. Ғылымда
қалыптаскан дәстүрлі түсінік азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы құқықтарды
жүзеге асыруды қамтамасыз ететін шаралардың жиынтығын қамтиды. Бұған тек
құқықтық шаралар ғана емес, сонымен қатар экономикалық, саяси,
ұйымдастырушылық сипаттағы субъективтік құқықтарды жүзеге асыру үшін
қажетті жағдайларды қалыптастыруға бағытталған баска да шаралар жатады.
Азаматтық құқықтарды қорғау – бұл азаматтық және азаматтық ic жүргізу
құқығы теориясындағы маңызды категориялардың 6ipi болып табылады. Бұл
категорияның мәнін ұғынбау азаматтық, құқықтық санкциялардың сипаты мен
ерекшеліктерін, оларды жүзеге асыру механизмі мен азаматтық, құқықтық
бұзылуымен байланысты туындайтын өзге де мәселелерді түсінуге қиындьқ
туғызады.
Азаматтық айналым субьектілердің нақты азаматтық құқықтарын ғана танып
қоймайды, сонымен қатар олардың құқықтық қорғалуын қамтамасыз етеді. Заттық
құқықтар мен меншік құқығы ішінара шектеу болып табылмайды. Меншік құқығын
қорғау институтына римдік жеке құқық кезеңінен бастап маңызды мағына
берілген. Ал римдік жеке құқық аппараттық түсініктің негізін қалыптастырды.
Бұл зерттеудің маңыздылығы мынада көрініс табады, яғни меншіктің
экономикалық қатынастары әрбір қоғамның негізін құрады, ал құқықтық реттеу
осы қатынастырды бекітетін, реттейтін және қорғайтын нормалардың жүйесі
ретінде пайда болады және сақталады. Қазіргі Қазақстан жағдайында меншік
айрықша мағынаға ие, себебі, ол саяси және экономикалық өзгерістің
түбегейлі базисі, демократияның қайнар көзі, сонымен қатар құқықтық
мемлекетті құрудың негізгі шарты болып табылады.Сол себепті меншік
қатынастарын қорғау барлық құқықтық жүйенің маңызды мақсаты болып табылады.
Қазақстан Республикасында жеке меншік құқығының әрекет етуінің
фундаментальді кепілі Конституцияның 6 – шы бабында бекітілген, яғни
Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және
бірдей қорғалады.
Бұл норма жоғарғы адамзат құндылығының құқықтары мен бостандықтарын
жариялаумен тығыз байланысты, ал оларды тану, сақтау және қорғау
мемлекеттің міндеті, және экономикалық жүйеде жеке меншік үшін тиімді жеке
қызығушылықты сақтауға тырысады және оған ерекше көңіл бөледі.
1.2 Азаматтық құқық обьектілерінің түрлері
Азаматтық құқық қатынастар объектілерін қандай түрлерге бөлуге болады?
Азаматық құқық объектілерінің барлық түрлерін оқыңдар. Объектілердің
әртүрлі аталуының негізі неде?
Жылжымайтын мүлік — Қазақстандық азаматтық құқықтың жаңа салыстырмалы
ұғымы. Жермен байланысты болатын нәрсені, әдетте жылжымайтын мүлік деп
түсіндіреді: ғимарат, жер учаскелері мен құрылыстар. Бірақ Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінде жылжымайтын мүлікке жермен байланысы
жоқ объектілерді де жатқызады.
Жылжымайтын мүлік құқықтық терминнің кең түсінілуі дәлелді ме?
Жылжымпйтын мүліктің құқықтық режимі және жылжитын заттың режимі арасында
негізгі айырмашылық неде?
Кәсіпорын азаматтық құқықта субъектісіретінде де және объектісі
ретінде де қолданылады. Кәсіпорынның азаматтық құқықтық объектісі
ретіндегі сіздің қандай көзқарасыңыз бар? Мәмілені жасау кезінде бұл жағдай
орын алады ма, егер объект ретінде бүкіл кәсіпорын емес, тек оның бір үлкен
цехы болса қандай жағдай туындайды?
Бөлінетін және бөлінбейтін заттарды бөлу мәселесі бір уақытта екі
немесе одан да көп тұлғаларға тиісті заттарды бөлу жағдайы кезін маңызды
болады.
Бөлінбейтін мүлікке ортақ мүлік құқығы негізінде бір уақыта екі субъект
құқылы болса, онда не істеу керек? Шаруа қожалығын бөлу қандай тәртіпте
жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің баптарына
сілтеме беріңіз.
Азаматтық құқық қатынастарының түрлеріне мүліктік және өзіндік
мүліктік емес, абсолюттік және қатысты, заттық және міндеттемелік
қатынастар жатады. Азаматтық құқық қатынастарының элементтері – ол
азаматтық құқық қатынастарының тараптары, мазмұны, субъектілері мен
объектілері болады. Азаматтық құқық қатынастарының мазмұны оның
субъектілерінің субъективтік құқықтары мен міндеттерінен тұрады. Жәнеде
олардың құқықтары мен міндеттері өзара тығыз байланысты болады.
2. Жылжымайтын мүлік
Римдік құқықтың классикалық уақытты мүліктің ұғымы кең түрде шығарылды.
Бұл кең мағынада сыртқы материалды заты ғана емес, сонымен қатар қатынас
пен құқықты қамтиды. Денелік және денелік емес зат мүліктер. Гай мүліктерді
денелікке бөлді, оларды осязать етуге болады және денелік емеске бөлді,
оларды осязать етуге болмайды. Мысал ретінде гай мұрагерлік атайды,
узуфрукт, мондет. Гай мысал ішінде жеке меншік құқығын атамайды: римдік
заңгерлер мүлікке және мүліктің өзіне жеке меншік құқығын бөлмейді.
Мүлік түрлері:
Жылжымалы және жылжымайтын мүлік. Римдік құқықта мүлікті жылжымалы және
жылжымайтын деп бөлу ерекше маңызға ие болған жоқ. Екеуі де бірдей заңды
нормаларға жатты. Бірақта бұл табиға бөлу құл иеленушілік Рим үшін роль
ойнады. Жылжымайтын болып тек жер учаскелері ғана саналған жоқ, меншік
иесінің жерінде бөтен еңбекпен жасалғанның барлығы жатады. Олар жер бетінің
табиғи немесе жалған бөлігі болып мойындалды. Бұған құрылыстар, егіншілік
қатысты. Бұл барлық нәрселер жермен байланысты оның құрамды бөліністері
болып саналады. Мүлікке жалпы жеке меншіктерінің тоқтатылды, яғни идуалды
үлесінде бірнеше тұлғаға маңызға ие болды: тек 1 ші жағдайда оның бөлінуі
бұрынғы жалпы жеке меншіктерге ғана рұқсат етілді. Екінші жағдайда олардың
біреуінде ғана мүлік жеке меншігінде қалды, ал қалғандары ақшалай
компенсация алды.
Бөліктік болып жер учаскелері саналды: онда құрылған құрылыстар
бөлінді. Бөлудің сыртқы белгісі жарлар, шекаралар және межи болды.
Бөлінетін мүлік болып жылжымалы мүлік те саналды, бір құрамдағы материалдар
(руда, тастар, құм).
Қолданылатын және қолданылмайтын мүліктер. Қолданылатын мүліктерге
олардың тікелей берілуіне қатысты мүліктер жатты, бірінші қолданудан кейін
материалды жайылып отырды. Бұған продовольствие және ақша жатты, соңғысы
сол мағынада, әрбір санауда жеке меншік үшін жоғалып отырды. Қолданылмайтын
мүлік болып қолданудан ескермеген мүлік саналды (қымбат тастар немесе келе
келе өзінің құндығын кетіре отырып және өзінің міндетін орындауынын
мүмкіндігі кете отырып жойылды). Қолданылатын мүліктермен қолдану оның
жойылуымен байланысты, жеке меншік иесінің қолданылатын мүліктерін басқа
адамға қолдану құқығын беру, оларды қайта алу ерекше кепілдікпен қамтамасыз
етіп отырды.
Родовой белгілермен анықталатын мүліктер және индивидуальды. Гректік
жалпы систематикалық қабылдаулармен танысу республика кезеңіндегі көне
римдік заңгерлерді мүлікке қатысты род және түр ұғымын қолдануға алып
келді. Бұл мүліктің табиғи ғылыми және логикалық бөлінуі әрбір бөлек
құқытық қатынасты әр жақтың ойын зерттеу талабымен толықтырылды олар
мүлікті заңды келісімінің объектісі ретінде қарастырды ма, классикалық
мүліктерін жатқызды, бір жалпы родтағы және индивидуальды айналымда жоқ.
Олардың меновая құндылығы олардың роды, мөлшері, көлемі, салмағы, саны
бойынша анықталды, олар өздерінің родымен өзінің белгілерін санымен,
шарасымен, салмағымен анықтап, жүзеге асырып отырды.
Родовой мүліктерге түрлі, индивидуальды, нақты мүліктер қарсы қойылды.
Егер мүлік немесе партия мүліктері родовой рет құқытық қатынасқа қатысушы
болса, ол жойылуға ұшырамайтын болып заңды түрде саналады, не болмаса басқа
бірдей мүлікпен ауыстырылуы мүмкін немесе бір түріндегі мүліктің басқа
партиямен. Индивидуальды нақты мүліктің жойылуы жағдайында, оны апаруға
міндетті тұлға, оны ауыстыру міндетінен босатылды.
Жай және күрделі мүліктер. Тұрақты философияға қарай отырып, Помпоний
мүлкінің 3 түрін ажыратты: 1) жай мүлік – corpus quod uno spiritu
continetur - физикалық байланысты нәрсені құратын және біртекті, құрамды
бөліктерге бөлінбейді. 2) күрделі мүліктер, әртүрлі мүліктерінің жалған
қосылуынан тұрады, арасында материалды байланыс болады және бірдей атайға
ие. Мысалы, құрылыс, кеме, шкаф. Күрделі мүліктерінің бөліктерге жалпы
жоғалған жоқ, олардың қатысуына дейін бөлек мүлік болады және әр түрлі
тұлғаларға жатуы мүмкін болады. Бұл тұлғалардың құқығы біріккен мүліктердің
арасындағы қатынас және байланысқа тәуелді анықталады. Кейбірде басқа
тұлғалардың құқығы тоқталған жоқ, олардың мүлкі басқа күрделі мүліктің
бөлігі болып қалса да. Басқа жағынан біріккен бөліктер жалпыға бірдей
құқыққа бағынды. 3) үшінші топты бөлек мүліктің жиынтығы құрады, материалды
байланыспаған, тек жалпы бірдей атпен байланысқан, мысалы, тобыр, легиан.
Бұл уақытша шаруашылық немесе мүліктердің немесе адамдардың ұйымдасып
бірігуі. Бұл жағдайда құқықтық қатынастың заты болып, жалпыға кіретін бөлек
мүліктер бола алады. Алайда, айналымның талаптарына жол бере отырып,
римдіктер бұл мүліктерінің құқық саласына сонымен қатар целостный
көріністік әсерінде жіберіп отырды, мысалы, жеке меншік иесі бөлек
жануарлардың көп бөлігіне өзінің жеке меншігін дәлелдей отырып, бүкіл
тобырға истребовать етуі мүмкін.
Айналмалы және айналымға келмейтін мүліктер. Римдік заңгерлер мүліктерді
айналмалы және айналымда жоқ мүліктер деп бөлді. Бірінші категорияға бүкіл
мүліктер жатқызылды, жеке меншік объектісін құрайтын және бөлек адамдардың
арасындағы айналымды құрайтын мүліктер. Айналымға келмейтін мүліктер
мыналар: өзінің табиғи свойства немесе өзіндік ерекше тағайындалудың
күшінен жеке құқықтық қатынастың нәрсесі бола алмау. Класскалық заңгерлер
мүлік тобын мойындады, ал юстиниана институттарында табиғи құқығына сәйкес
барлығына жататын мүліктерді қайтарды. Айналымға кірмейтін мүліктің басқа
тобын көпшілік мүліктер құрады. Көпшілік мүліктің басты және негізгі қожасы
римдік халық санады. Мүлік қала қоғамдастығы практикада деп те аталады.
Осылайша, біріншіден мүліктің еркіне қызмет етті немесе қоғамның
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін. Екіншіден, мемлекеттік кірістердің
қайнар көзіне қызмет етті және фискальды қажеттіліктерді жапты. Мұнда
қоғамның мекемелер және бекіністер кірді, басқаруға және қорғанысқа
мақсатында қызмет ететін. Көпшілік мүліктің келесі категориясына
мемлекеттің бүкіл азаматтың барлығы қолдануға болатын немесе
қоғамдастықтардың және қоғамдық қажеттіліктермен мақсаттарды қанағатандыру
үшін қызмет ететін мүліктер құрады. Бұған алдымен көпшілік жолдар және
өзендер кірді. Көпшіліке сарқылмайтын өзендер кірді. Көпшілік өзен және
жолдардан басқа римдіктер жалпы қолданылатын мүліктер тобына театрларды,
стадиондарды, моншаларды және тағы басқа жатқызды. Бұл мүліктерді қолдану
бүкіл адамға тиісілі. Айналымға келмейтін мүліктер құдайлық құқықтық болып,
ол қандайда бір азаматтың құқықтық мүлкі бола алмайды. Мұнда құдайға
арналған мүлік храмдар, құдайға қызмет ететін нәрселер отбасы мүшесімен,
бөлек адамдарды және құлдарды жерлейтін жерлер кірді. Көпшілік құқық
қалалық бекіністер және әрбір қоғамдастықтың варота саналды. Оларға қалалық
иелігінде болды. Бірақ айналымға скрытия киін түсе алатын болды.
Өнім табиғи болып оның ең алдымен мүліктерінің органикалық өнімі саналды.
Сулы және құрлықтық кеңестікте охота участкасының плод құрады, егер олар
арнайы охота үшін болса: жер недр қатысты классиктердің ойлары әр түрлі
болды, бірақ көпшілігі жер недр өнімі плод жатқызды. Өнім бөлінеді: а)
өндіріп жатқан мүлікпен байланысты өнім; б) өндіріп жатқан мүлікпен бөлек
өнім; в) соған қатысты өзі үшін немесе басқа біреу үшін жаулап алынған
плод. Олар өз кезегінде бөлінеді– табиғи қолма қол және қолданылған немесе
қайта өңделген өнім. Өнім заңды мағынасының ұғымы және олардың бөлінуі
олардың құқықтық жеке меншіктің құқықтық тағдырларының айырмашылығында
болды. Жеке меншік иесінің мүлікті қайтарып алу талабы қолма қол әрқашан
мүлікпен бірге жеке меншік иесіне қайтарымға жатты. Қолданылған под
қайтарып алушы жауапкершілікті алған жоқ. Жеке меншік иесінің мүлікке
құқықтық шектеу римдік Л.П. Петражицикалық негізінде түсіндірілді, өзі
қолданылған.
Өнім байланысты талаптардан иесін шектей отырып, римдік құқық
шаруашылық қатынастың тұрақтылығын қамтамасыз етуге тырысты. Кірістер.
Өнімнің заңды ұғымы римдік заңгерлермен кеңейтілді және әрбір жиі кірісті
қамтыды, мүлікті табиғи жолмен әкеуші ретінде және өнім әкелетін мүлікке
байланысты ерекше құқықтық қатынас негізінде алынатын, мысалы пайыздар
капиталдан алынатын.
Мүлік. Бірте бірте римдіктер барлық мүліктік комплектің біріккен
шаруашылығана келіп тірелді. Азаматтың мүлкінің ең ерте мағынасы кестедегі
заңды терминмен берілген, құлдардың және малдың бастапқы жиынтығы.
Кейінірек бүкіл мүліктің жиынтығын құрады. Цивильді құқықта мүліктің
құқығы бекітілді. Құқықта кейбірде әкелік және аталық жақсылық деген
термин қолданылды. Әрине мүліктің ұғымы сол адамға барлық жататын мүлікті
қамтиды, ол мүлікті өзі табылдыма, әлде мұрагерлікпен қалдыма. Жеке меншік
иесінің тірі кезінде оның добро қарыздарының төлеуде кредиторларға кепілдік
береді. Осыдан Павел қорытынды шығарды, әрбір адамның мүлкі болып
кредиторлық қанағаттануынан, берешектерді бергеннен кейінгі мүлік саналды.
Басты және ерекше мүліктер. Ерекше мүліктер деп нақты бір образбен
басты мүліктерін тәуелді және соңғысының заңды жағдайына бағынған мүліктер.
Ерекше мүліктерінің басты түрлері. Мүліктің бөліктері өзіндік заңды өмір
сүруі болған жоқ. Мүлік жалпы заңды келісімдерінің объектісі болып
табылғанда, онда ол келісімдерінің соңы мүліктерінің бөлігі жалпыдан бөліну
жағдайында болуы мүмкін. Римдіктер келесі айырмашылықтарын өткізді: а) егер
байланыс қатысатын мүліктерінің негізі өзгеруімен сопровождалось, онда
қосылған мүлікке жеке меншік иесі үшін құқығы мүлдем тоқтатылады, мысалы,
ертілген вино. б) егер, қосылған, басты мүліктер өзінің негізін өзгертпесе,
ал жиынтық мүлік, бөлінбеген болса, онда негізіне қосылғанға мүліктердің
бөлінуі кезінде, қосылған мүліктерінің бұрынғы заңды жағдайы қайта қалпына
келтіреді. Басқа мүлікпен физикалық емес, экономикалық байланысатын мүлікті
айтамыз. Негізгі мүлік бітпеген мүлік болып саналмайды, алайда осы және
басқа мүлікті бірігіп қолдануда ғана шаруашылық қорытындыға қол
жеткізіледі. Өзіндік физикалық өмір сүрудің түріне, өзіндік құқықтың
нәрсесі бола алады. Алайда қызығушы тұлғаның арнайы бүкіл құқықтық
қатынастар, негізгі мүлікке қойылатын, таралған болып саналады.
Мүліктің құқықтық түрлері. Мүлікке құқық бәрінен бұрын иелену
қалыптасты, оның артында жеке меншік құқығы тұрды. Осымен және басқада
класскалық заңгерлермен мүліктің үстінен иелік ету деп түсінді. Мүлік
қызығушылық білдіріп тұрған адамға жатпағандықтан, бірақ ол мүлікті
қолдануға ынта білдіріп тұрғандықтан, басқа адамға жататын кейінгі
заңгерлермен басқа біреулердің мүлкіне құқық деп аталған құқық пайда болды.
Осымен осыдан кейінгі орналасуы анықталды. Келесі бөлімдерді: а) иелік ету;
б) жеке меншік; в) басқа мүлікке құқық қарастырылды.
2.1 Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
Бөлімнің негізгі қызметі жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен
жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу (одан әрі тіркеу), және ақпараттық
қызметтер ұсыну болып табылады.
Бөлім құқықтық кадастрды жүргізумен, электронды дерекқор
қалыптастырумен, мұрағат құжаттарының жағдайын бақылап және есебін
жүргізумен айналысады.
Тіркеу кезінде тіркеуші - инспектор ұсынылған құжаттарға құқықтық
сараптама жүргізеді , олар:
• бір құқықты тіркеуге бірнеше өтініштің түсуі жағдайын қарауға жататын
арыздың басымдылығын анықтау;
• ұсынылған құжаттарды электронды банк пен мұрағат материалдарының
деректерімен ( жылжымайтын мүлік ретінде және құқық иеленуші жөнінде
деректердің сәйкестігі) салыстыру жүргізу;
• жылжымайтын мүлік ауыртпалықтарының ( құқық қорғау, сот және басқа да
уәкілетті органдарымен қойылған тыйым салулар, шектеулер) бар-жоғын
тексеруді жүзеге асыру;
• техникалық паспортта бар жылжымайтын мүліктің техникалық сәйкестік
сипаттамаларының құқық орнатушы құжаттағы деректерге сәйкес болуын
тексеру.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электронды тіркеу тәртібі
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды электрондық тіркеу мынадай тәртіппен
жүргізіледі:
1)нотариус мәмілені куәландырғаннан кейін өзінің электрондық цифрлық
қолтаңбасымен расталған электрондық түрдегі құқық белгілейтін құжатты
бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеден құқықтық кадастрдың ақпараттық
жүйесіне жібереді. Жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық белгілейтін
құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей нөмір
туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым
сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді.
2) құқық иеленуші немесе оның уәкілетті өкілі жылжымайтын мүлікке
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төлеушінің деректерін және құқық
белгілейтін құжаттың бірегей нөмірін міндетті түрде көрсете отырып,
ақпараттандыру саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті орган
көздеген кез келген тәсілмен электрондық үкіметтің төлем түрі арқылы
мемлекеттік тіркеуге алым төлейді.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым
төленгеннен кейін чектің деректемелері (төлеудің бірегей коды, төлемді
алушының атауы, бюджеттік сыныптаманың коды, екінші деңгейдегі банктің
немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның
атауы, төлем төлеушінің деректері, оның ішінде оның сәйкестендіру нөмірі,
алым сомасы, ақының күні мен уақыты, құқық белгілейтін құжаттың бірегей
нөмірі) электрондық чек түрінде сақталады және құқықтық кадастрдың
ақпараттық жүйесіне жіберіледі.
3) тіркеуші орган құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде, ал қажет
болған жағдайда жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
алым төленгенін растайтын электрондық чектің болуын, төленген алымның
толықтығын және электрондық чек пен құқық белгілейтін құжаттың электрондық
көшірмесінде көрсетілген құқық белгілейтін құжаттың бірегей нөмірінің
сәйкестігін тексереді;
- құқықтық кадастрдың ақпараттық жүйесінде жылжымайтын мүлікке
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым төленгені немесе алым төлеуден
босатылғаны расталған жағдайда, жылжымайтын мүлікті сатып алушыны құқық
белгілейтін құжатқа бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйеде берілген бірегей
нөмір туралы және жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес төленуге тиіс алым
сомасы туралы немесе алымды төлеуден босату туралы хабардар етеді.
Мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) басым мүдделер - өзге де заңнамалық актілерге сәйкес құқықтық
кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын және мемлекеттік
тіркеусіз жарамды деп танылатын жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары);
2) бұрын туындаған құқық (құқықтар ауыртпалығы) - 1996 жылғы 1 наурызға
дейін туындаған және ол тиісті құқық туындаған сәтте қолданыстағы заңнамаға
сәйкес келген жағдайда жарамды болатын жылжымайтын мүлікке құқық (құқық
ауыртпалығы);
3) есептік тіркеу - құқықтық кадастрда мемлекеттік тіркеусіз жарамды
болатын жылжымайтын мүлікке құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын), оның
ішінде бұрын туындаған құқықтарды есепке алу мақсатында жылжымайтын мүлікке
құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын) тіркеу;
4) жеке сервитут - үстемдікке ие жылжымайтын мүлік объектісін
иеленуіне байланысты емес белгілі бір адамның пайдасына сервитут;
5) жылжымайтын мүлік - жер учаскелері, ғимараттар, құрылыстар және
жермен тығыз байланысты өзге де мүлік, яғни мақсатына шамадан тыс зиян
келтірілмей көшірілуі мүмкін болмайтын объектілер;
6) жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу - өзге де
заңдарда белгіленген тәртіппен және мерзімдерде жылжымайтын мүлікке
құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының) туындауын, өзгеруін немесе
тоқтатылуын және құқықтық кадастрдағы мемлекеттік тіркеудің өзге де
объектілерін мемлекеттің тануы мен растауының міндетті рәсімі;
7) жылжымайтын мүліктің бастапқы объектісі - әр түрлі функционалдық
мақсаттағы ғимараттар және құрылыстар, сондай-ақ ерекше реттеу және қала
құрылысын регламенттеу объектілері;
8) жылжымайтын мүліктің кейінгі объектісі - құқықтарды тіркеу
мақсатында меншіктің жеке (бөлек) құқық (өзге де заттық құқық) объектілері
ретінде оларға кадастрлық нөмірлер берілетін тұрғын және тұрғын емес үй-
жайлар;
9) жылжымайтын мүлікке құқық ауыртпалығы - Қазақстан Республикасының
заңдарында немесе тараптардың келісімімен көзделген тәртіппен туындаған
және құқық иесінің жылжымайтын мүлікке иелік ету, пайдалану және билік ету
құқығын шектеуде көрінетін жылжымайтын мүлікке құқықты кез келген шектеу;
10) жылжымайтын мүлік объектісін қалыптастыру - жылжымайтын мүлік
объектісінің бірегей сәйкестендіру сипаттамаларын белгілеу және оған
кадастрлық нөмір беру процесі;
11) қызмет ететін жылжымайтын мүлік объектісі - сервиттутпен ауыртпалық
салынған жылжымайтын мүлік объектісі;
12) жылжымайтын мүлік объектісінің сәйкестендіру сипаттамалары -
жылжымайтын мүліктің мекен-жайын, мекен-жайдың тіркеу кодын (ол бар болған
кезде), түрін, кадастрлық нөмірін, меншік нысанын, құрамдастарының санын,
жерлерінің, санаттарын, бөлінуін, нысаналы мақсатын, қабатын, ауданын
(жалпы, тұрғын, пайдалы) қоса алғанда, жылжымайтын мүлік объектісі туралы
құқықтық кадастрды жүргізу мақсатына қажетті мәліметтер;
13) заңдық талаптар - жылжымайтын мүлікке құқықтарға, онымен жасалатын
мәмілелерге қатысты үшінші тұлғалардың даулауы не мүддесінің бар екендігін
айғақтайтын заңдық фактілер;
14) кадастрлық нөмір - жылжымайтын мүлік объектісінің Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен берілетін Қазақстан
Республикасының аумағындағы жеке, қайталанбайтын нөмірі;
15) кондоминиум объектісі - жер учаскесінен (жер учаскелерінен),
бастапқы және кейінгі объектілерден тұратын, Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жылжымайтын мүлікке меншік белгіленетін кондоминиум
нысанындағы мүліктік кешен;
16) құқық белгілейтін құжаттар - солардың негізінде жылжымайтын мүлікке
құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары) туындайтын, өзгеретін және (немесе)
тоқтатылатын құжаттар;
17) құқықтық кадастр - жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтардың,
азаматтық әуе кемелеріне, теңіз кемелеріне, ішкі суда жүзу кемелеріне,
"өзен-теңіз" жүзу кемелеріне тіркелген құқықтар туралы мәліметтердің
бірыңғай мемлекеттік тізілімі;
18) бұрын туындаған құқықтарды құқықтық кадастрда жүйелі тіркеу -
жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу жүйесі енгізілгенге дейін
туындаған және егер олар туындаған сәтте қолданыстағы заңнамаға сәйкес
келсе, жарамды болатын жылжымайтын мүлікке құқықтарды (құқықтар
ауыртпалықтарын) есептік тіркеу;
19) құқықтық кадастрдан мәліметтер - құқықтық кадастрда қамтылған
жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары) және
мемлекеттік тіркеудің өзге де объектілері туралы ақпарат және тіркеуші
орган ұсынатын тіркеу ісіндегі құжаттардың көшірмелері;
20) жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық тексеру - үйлердің,
ғимараттардың және олардың құрамдастарының құқықтық кадастрды жүргізу үшін
қажетті техникалық, сәйкестендіру сипаттамаларын айқындау;
21) мемлекеттік тіркеу объектісі - құқықтық кадастрда мемлекеттік
тіркеуге жататын жылжымайтын мүлікке құқықтар мен құқықтар ауыртпалықтары,
сондай-ақ заңдық талаптар;
21-1) мекен-жайдың тіркеу коды – жылжымайтын мүлік объектісі мекен-
жайының бірегей коды;
22) өтініш беруші - құқық иесі, сатып алушы және мүддесі үшін
мемлекеттік тіркеу жүзеге асырылатын өзге де адамдар;
23) өтініш берушінің уәкілетті өкілі - өтініш берушінің атынан өтініш
беретін және сенімхатқа, заңнамаға, соттың шешіміне не құқықтық актіге
негізделген өкілеттіктерге орай мемлекеттік тіркеуге байланысты өзге де
әрекетті жүзеге асыратын адам;
24) сервитут - бөтен жер учаскесін және жылжымайтын мүліктің басқа да
объектісін шектеулі мақсатта пайдалану құқығы, оның ішінде жаяу өту,
көлікпен өту, қажетті коммуникацияларды тарту мен пайдалану және өзге де
қажеттер үшін шектеулі мақсатта пайдалану құқығы;
25) техникалық паспорт - жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық
тексерудің нәтижелері бойынша жасалған, құқықтық кадастрды жүргізу үшін
қажетті, бастапқы немесе кейінгі объектінің техникалық, сәйкестендіру
сипаттамаларын қамтитын белгіленген нысандағы құжат;
26) тіркеу ісі - құқықтық кадастрдың мемлекеттік тіркеуге ұсынылатын
құжаттардың көшірмелерін объектілік принцип бойынша сақтау жүзеге
асырылатын бөлігі;
27) тіркеуші орган - мемлекеттік тіркеуді жылжымайтын мүліктің
орналасқан жері бойынша жүзеге асыратын аумақтық әділет органдары;
28) уәкілетті орган - жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу мен
мемлекеттік техникалық зерттеу саласындағы мемлекеттік саясатты іске
асыруды және қызметті мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік
орган;
29) үстемдікке ие жер учаскесінің немесе жылжымайтын мүліктің өзге де
объектісінің пайдасына сервитут - басқа, әдетте, көрші жылжымайтын мүлік
меншік иесінің (өзге құқық иесінің) пайдасына оның қажеттіктерін
қанағаттандыру үшін, оның ішінде жаяу өту, көлікпен өту, су жүргізу және
басқа да мақсаттар үшін белгіленетін сервитут;
30) үстемдікке ие жылжымайтын мүлік объектісі – меншік иесінің (өзге
құқық иесінің) бөтен жылжымайтын мүлікті шектеулі нысаналы пайдалану құқығы
(сервитуты) бар жылжымайтын мүлік объектісі.
3-бап. Мемлекеттік тіркеу объектілері
1. Жылжымайтын мүлікке құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының)
туындауы, өзгеруі немесе тоқтатылуы, сондай-ақ заңдық талаптар құқықтық
кадастрда мемлекеттік тіркеуге жатады.
2. Белгіленген тәртіппен осындай құқық тіркелмейінше, жылжымайтын
мүлікке құқықты беру де, оның ауыртпалығы да, өзгеруі немесе тоқтатылуы да
құқықтық кадастрда тіркелмейді.
4-бап. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу
Жылжымайтын мүлікке мынадай құқықтар құқықтық кадастрда мемлекеттік
тіркеуге жатады:
1) меншік құқығы;
2) шаруашылық жүргізу құқығы;
3) оралымды басқару құқығы;
4) кемінде бір жыл мерзімге жер пайдалану құқығы;
5) үстемдікке ие жер учаскесінің немесе өзге де жылжымайтын мүлік
объектісінің пайдасына кемінде бір жыл мерзімге сервитуттар.
Өзге құқықтар құқық иеленушілердің қалауы бойынша тіркелуі мүмкін.
5-бап. Жылжымайтын мүлікке құқық ауыртпалықтарын мемлекеттік тіркеу
Жылжымайтын мүлікке құқықтардың мынадай ауыртпалықтары құқықтық
кадастрда мемлекеттік тіркеуге жатады:
1) кемінде бір жыл мерзімге пайдалану құқығы, соның ішінде жалға беру,
өтеусіз пайдалану, сервитуттар, өмір бойы қарауында ұстау құқығы;
2) сенімгерлікпен басқару құқығы, оның ішінде қорғаншылық,
қамқоршылық кезінде, мұралық құқық қатынастарында, банкроттықта және
басқаларында сенімгерлікпен басқару құқығы;
3) кепіл;
4) тыйым салу;
5) мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегінде жылжымайтын мүлікті
пайдалануға, оған билік етуге немесе белгілі бір жұмыстарды орындауға
шектеу қоюы (тыйым салуы);
6) басым мүдделерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген жылжымайтын мүлікке құқықтардың өзге
ауыртпалықтары.
6-бап. Жылжымайтын мүлікке құқықтардың (құқықтар ауыртпалықтарының)
өзгерістерін мемлекеттік тіркеу)
1. Құқықтық кадастрда мемлекеттік тіркеуге:
1) осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда,
жылжымайтын мүлік объектісінің құқықтық кадастрды жүргізу үшін қажетті
сәйкестендіру сипаттамаларының өзгеруі;
2) құқықтық кадастрдың тіркеу парағында қамтылған құқық иесі туралы
мәліметтердің өзгеруі;
3) заңнамалық актінің негізінде құқық түрінің өзгеру жағдайын
қоспағанда, құқық түрінің өзгеруі;
4) егер олар тіркеу парағында қамтылған мәліметтерге қатысты болса,
жылжымайтын мүлік объектісіне белгіленген құқықтардың көлеміне әсер етсе
немесе олар тараптардың келісімі бойынша тіркелуге тиіс болса, шарттар
талаптарының өзгеруі жатады
5) егер, бұл осы Заңда, өзге де заңнамалық актілерде немесе
тараптардың келісімінде көзделсе, өзге өзгерістер құқықтық кадастрда
мемлекеттік тіркеуге жатады.
2. Жылжымайтын мүліктің сәйкестендіру сипаттамаларының өзгеруі
мемлекеттік органдардың шешімі бойынша болған жағдайда, оның ішінде елді
мекендердің атауы, көшелердің аты, сондай-ақ үйлер мен өзге де
құрылыстардың реттік нөмірлері (мекен-жайы) өзгерген кезде немесе Қазақстан
Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысын реформалауға байланысты
кадастрлық нөмірлер өзгерген кезде мұндай өзгерістерді тіркеу құқық
иеленушіге жүктеле алмайды және өтеусіз жүзеге асырылады.
7-бап. Мемлекеттік тіркеудің құқықтық маңызы
1. Осы Заңның 4, 5 және 6-баптарына сәйкес құқықтық кадастрда міндетті
мемлекеттік тіркеуге жататын жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары), егер осы Заңда және өзге де заңнамалық актілерде өзгеше
көзделмесе, олар мемлекеттік тіркелген сәттен бастап туындайды.
Егер тіркеуден бас тартылмаса, мемлекеттік тіркеу сәті болып өтініш
берген сәт танылады.
2. Құқықтық кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын
жылжымайтын мүлікке құқықтар (құқықтар ауыртпалықтары), егер тараптардың
келісімінде өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының тиісті
қатынастарды реттейтін заңнамалық актілеріне сәйкес туындайды.
4. Бұрын туындаған құқықтар осы Заңның 6-тарауында көзделген
тәртіппен құқықтық кадастрда есептік тіркеуге жатады.
5. Жеке тіркелетін немесе жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік
тіркеумен бірге тіркелетін бастапқы және кейінгі объектілерге құқықтарды
қоспағанда, жер учаскесіне құқықтарды мемлекеттік тіркеу кезінде бір
мезгілде жер учаскесімен тығыз байланысты жылжымайтын мүлікке құқықтар
тіркелген болып есептеледі.
6. Жылжымайтын мүліктің бір ғана сол объектісіне бірнеше құқықтардың
(құқықтар ауыртпалықтарының) арасындағы басымдықтарды белгілеу кезінде мына
ережелерді негізге алу қажет:
1) осы Заңның 4 және 5-баптарына сәйкес мемлекеттік тіркеуге жататын,
құқықтық кадастрда жылжымайтын мүлікке тіркелген құқықтар (құқықтар
ауыртпалықтары) тіркелмегендердің алдында басымдыққа ие болады;
2) жылжымайтын мүлікке бұрын пайда болған құқықтардың (құқықтар
ауыртпалықтарының) басымдығы құқықтары туындаған күн
бойынша азаматтық заңнамаға сәйкес белгіленеді.
7. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеуді енгізген сәттен
бастап құқықтық кадастр және құқық белгілейтін құжат жылжымайтын мүлікке
тіркелген құқықтарды (құқықтар ауыртпалықтарын) растайтын бірден-бір
ақпарат көзі болып табылады.
Құқықтық кадастрда және құқық белгілейтін құжатта қамтылатын
мәліметтерде алшақтықтар болған жағдайда, басымдық алшақтықтың мәні
ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындалады.
8-бап. Басым мүдделер
Құқықтық кадастрда міндетті мемлекеттік тіркеуге жатпайтын басым
мүдделер:
1) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген жалпы
ережелер мен тыйым салулар ретіндегі ауыртпалықтар;
2) нормативтік құқықтық актілердің негізінде туындайтын құқықтар
(құқықтар ауыртпалықтары), оның ішінде жалпыға қолжетімді жабық емес жер
учаскелерінде болу және олардан жаяу өту құқығы, жария сервитуттар;
3) кемінде бір жыл мерзімге жер пайдалану құқығы;
4) бөтен жылжымайтын мүлікті бір жылдан аз мерзімге пайдалану құқығы,
соның ішінде бір жылдан аз мерзімге жалдау, өтеусіз пайдалану құқығы,
сервитуттар;
5) электр желілеріне, телефон және телеграф желілеріне және
бағандарға, құбырларға, геодезиялық нүктелерге және қоғамдық қажеттіктермен
шарттастырылған басқа да коммуникациялық желілерге адамдардың қол жеткізу
және көлік өту құқығы;
6) иелену мерзімінің ескіруіне орай іс жүзіндегі иесінің жылжымайтын
мүлікке меншік құқығын белгіленген тәртіппен танығанға дейін құқық иесі
болып табылмайтын адамдардың жылжымайтын мүлікті іс жүзінде иеленуі;
7) мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй-жайларын пайдалану құқығы
немесе жергілікті атқарушы органдардың жеке меншік тұрғын үй қорынан жалға
алған тұрғын үй-жайларын пайдалану құқығы болып табылады.
9-бап. Мемлекеттік тіркеуге құжаттарды беру мерзімі
1. Осы баптың 4 және 5-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
тұлға құқық (құқық ауыртпалығы) туындауы үшін негіз болып табылатын заңдық
факт басталған, оның ішінде шартты нотариат куәландырған, сот шешімі күшіне
енген, өзге де құқық белгілейтін құжаттар берілген кезден бастап алты айдан
кешіктірмей мемлекеттік тіркеу туралы өтінішпен жүгінуге міндетті.
2. Жеке және заңды тұлғалардың осы баптың 1-тармағында белгіленген
мерзімді бұзуы Қазақстан Республикасының заңында көзделген жауаптылыққа
әкеп соғады.
4. Мемлекеттік органдар мен уәкілетті адамдар салатын құқықтар
ауыртпалықтарын және осындай құқықтар ауыртпалықтары құқық иесінің өзінің
ерік білдіруінсіз белгіленетін басқа да жағдайларда мемлекеттік тіркеу
туралы өтініштер, сондай-ақ заңдық талаптарды тіркеу туралы өтініштер
мемлекеттік тіркеуге дереу берілуге тиіс.
5. Құқықты (құқық ауыртпалығын) мемлекеттік тіркеуді болғызбайтын
ауыртпалықтар болған кезде тұлға ауыртпалықты тоқтату үшін негіз болып
табылатын заңдық факт басталған кезден бастап алты айдан кешіктірмей
мемлекеттік тіркеу туралы өтінішпен жүгінуге міндетті.
2.2 Бөлінетін және бөлінбейтін мүлік
Құқық қатынастарын сөз еткенде, оны талдағанда біз алдымен
құрамдас элементтерін айқындап алуымыз қажет. Әрбір құқық
қатынастарында қатынастың субьектілері деп аталатын қатысушылар болып
табылады. Азаматтық құқықтық қатынастарының субьектілері: жеке
тұлға, заңды тұлғалар, әкімшілік- аумақтық бөліністер, сондай-ақ
мемлекет болып табылады.
1.Құқық қатынастарын қатысушылардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz