Педагогиканың жалпы мәселелері
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
ІІ.Негізгі бөлім. Педагогиканың жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік.экономикалық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.8
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым.білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8.11
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ...11.13
3.2. Педагогика. тәрбие жөніндегі ғылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13.15
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.20
4.1.Педагогикалық ғылыми ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20.24
4.2. Педагогикалық ғылымдар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24.27
4.3. Педагогикалық зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27.29
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.33
VІ. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34.35
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.4
ІІ.Негізгі бөлім. Педагогиканың жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік.экономикалық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.8
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым.білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8.11
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ...11.13
3.2. Педагогика. тәрбие жөніндегі ғылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13.15
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.20
4.1.Педагогикалық ғылыми ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20.24
4.2. Педагогикалық ғылымдар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24.27
4.3. Педагогикалық зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27.29
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.33
VІ. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34.35
Кіріспе
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік-гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау-соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жаткан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Осы қоғамдық аса маңызды міндетті шешуде «Педагогика» курсының атқаратын қызметі айрықша.
«Педагогика» курсы педагогикалық оқу орындары студенттерін мұғалім мамандығына дайындау жүйесінің негізгі бір саласы. Оның мақсаты болашақ мамандарды педагогика ғылымдарының теориялық негіздерімен қаруландырып, тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогикалық курстық жұмыс негізінен 5 бөлімнен құрылған. Әрбір бөлімде қарастырылған педагогикалық мәселердің негізгі идеялары мен мазмұны тыңғылықты айқындалып, ғылыми дәрежесі көтерілген, педагогикалық ойлауды дамытуға сай негізгі ұғымдар жеке қарастырылған. Сонымен бірге әрбір тақырып соңында студенттердің ойлау белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын жақсартуға арналған бақылау сұрақтары берілді. Пәнде қарастырылған бөлімдер негізінен дәстүрлі түрде оқу стандартына сай құрылған. Атап айтсақ, «Педагогика курсының теориялық және әдіснамалық негіздері», «Тәрбие теориясы мен әдістемесі», «Дидактика: Білім беру және оқыту теориясы», «Қазақстан Республикасында халыққа білім беру жүйесі, мектептерді басқару және оған басшылық жасаудың педагогикалық негіздері» секілді тақырыптар қарастырылған.
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік-гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау-соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жаткан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Осы қоғамдық аса маңызды міндетті шешуде «Педагогика» курсының атқаратын қызметі айрықша.
«Педагогика» курсы педагогикалық оқу орындары студенттерін мұғалім мамандығына дайындау жүйесінің негізгі бір саласы. Оның мақсаты болашақ мамандарды педагогика ғылымдарының теориялық негіздерімен қаруландырып, тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогикалық курстық жұмыс негізінен 5 бөлімнен құрылған. Әрбір бөлімде қарастырылған педагогикалық мәселердің негізгі идеялары мен мазмұны тыңғылықты айқындалып, ғылыми дәрежесі көтерілген, педагогикалық ойлауды дамытуға сай негізгі ұғымдар жеке қарастырылған. Сонымен бірге әрбір тақырып соңында студенттердің ойлау белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын жақсартуға арналған бақылау сұрақтары берілді. Пәнде қарастырылған бөлімдер негізінен дәстүрлі түрде оқу стандартына сай құрылған. Атап айтсақ, «Педагогика курсының теориялық және әдіснамалық негіздері», «Тәрбие теориясы мен әдістемесі», «Дидактика: Білім беру және оқыту теориясы», «Қазақстан Республикасында халыққа білім беру жүйесі, мектептерді басқару және оған басшылық жасаудың педагогикалық негіздері» секілді тақырыптар қарастырылған.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы – Алматы.Қазақ университеті.1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері-Алматы, 1991.
3. Айтмамбетова Б. Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері – Алматы, 1991.
4. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жолдары.- Алматы, Өнер.1972.
5. Айтмамбетова Б. Бозжанова К.т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері.- Алматы,1985.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. Қазақстан мұғалімі,18 ақпан,1994.
7. Алмаханова Х. Жасөспірімдерге эстетикалық тірбие беру, Методикалық нұсқау. Алматы, 1990.
8.Ақназарова Б. Класс жетекшісі - Алматы, Мектеп 1973.
9.Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру – Алматы, 1992 .
10.Әбенбаев С.Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі- Алматы, 1999.
11.Әбдіразақов Е . Адамгершілік,имандылық тәрбиесі –Шымкент,1994.
12.Әбиев Ж. Педагогика тарихы.Алматы,2006.
13.Әбиев Ж. Бабаев С. Құдиярова А. Педагогика- Алматы «Дарын»2004.
14.Әбиев Ж. Жаңа адамды қалыптастыру- Алматы.1988.
15.Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері-Алматы.1997.
16.Әбиев Ж. Оқушыларға тәрбие беру.Алматы // Қазақстан мектебі,1959,№3
17.Әбілова З. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.- Алматы, 1972.
18.Әбілова З. Этнопедагогика- Алматы, 1997.
19.Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні, Қаз.мем. 1-1996.
20.Бабаев С. Оңалбек.Ж. Жалпы педагогика.Оқулық.Алматы.Заң әдебиеті,2005.
21.Бап-Баба С. Жалпы психология. Алматы,2006.
22.Бап-Баба С. Психология негіздері, Оқу-анықтамалық құрал.Алматы,2007.
23.Балдырев Н. Класс жетекшісі- Алматы, Мектеп 1980.
24.Богославский В. т.б. Жалпы психология – Алматы, Мектеп,1980,13 тарау.
25.Безкаравайный С. Жұмабаев Алматы, Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер- Алматы, Мектеп,1968.
26.Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы,1976.
27.Дәрженов С. Бүгінгі ислам,- Алматы, Білім қоғамы,1988.
Стандарттар, бағдарламалар
1. Жоғары кәсіптік ғылыми-педагогикалық білім (магистратура). 540350 – Педагогика дайындау бағытының ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. –Астана: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2001. (Р.Қоянбаев, Н.Д.Хмель, С.И.Қалиева, Т.С.Оспановтармен авторлық бірлікте).
2. 050102–Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының (Бакалавриат) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты.– Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі, 2004. (Р.М.Қоянбаев, Т.Қ.Оспановтармен авторлық бірлікте).
3. 6N0102–Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының (магистратура) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. –Астана:ҚР Білім және ғылым министрлігі, 2004. (Р.М.Қоянбаев, Т.Қ.Оспановтармен авторлық бірлікте).
4. Бағдарламалар. Қазақ тілі. Жалпы білім беретін мектептің 2-4 сыныптарына арналған. –Алматы: ROND, 2003. –28 б. (Г.И.Уәйісова, Р.Ізғұттыновалармен авторлық бірлікте).
5. Бағдарламалар. 12 жылдық мектептің 1-4-сыныптары (байқау нұсқасы). Қазақ тілі. 2-4-сыныптар. –Алматы: Атамұра, 2004. –43-62 б. (Г.И.Уәйісовамен авторлық бірлікте).
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы – Алматы.Қазақ университеті.1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері-Алматы, 1991.
3. Айтмамбетова Б. Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері – Алматы, 1991.
4. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жолдары.- Алматы, Өнер.1972.
5. Айтмамбетова Б. Бозжанова К.т.б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мәселелері.- Алматы,1985.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениеттілікке тәрбиелеу жолдары. Қазақстан мұғалімі,18 ақпан,1994.
7. Алмаханова Х. Жасөспірімдерге эстетикалық тірбие беру, Методикалық нұсқау. Алматы, 1990.
8.Ақназарова Б. Класс жетекшісі - Алматы, Мектеп 1973.
9.Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру – Алматы, 1992 .
10.Әбенбаев С.Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі- Алматы, 1999.
11.Әбдіразақов Е . Адамгершілік,имандылық тәрбиесі –Шымкент,1994.
12.Әбиев Ж. Педагогика тарихы.Алматы,2006.
13.Әбиев Ж. Бабаев С. Құдиярова А. Педагогика- Алматы «Дарын»2004.
14.Әбиев Ж. Жаңа адамды қалыптастыру- Алматы.1988.
15.Әбиев Ж. Еңбек тәрбиесінің педагогикалық негіздері-Алматы.1997.
16.Әбиев Ж. Оқушыларға тәрбие беру.Алматы // Қазақстан мектебі,1959,№3
17.Әбілова З. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.- Алматы, 1972.
18.Әбілова З. Этнопедагогика- Алматы, 1997.
19.Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні, Қаз.мем. 1-1996.
20.Бабаев С. Оңалбек.Ж. Жалпы педагогика.Оқулық.Алматы.Заң әдебиеті,2005.
21.Бап-Баба С. Жалпы психология. Алматы,2006.
22.Бап-Баба С. Психология негіздері, Оқу-анықтамалық құрал.Алматы,2007.
23.Балдырев Н. Класс жетекшісі- Алматы, Мектеп 1980.
24.Богославский В. т.б. Жалпы психология – Алматы, Мектеп,1980,13 тарау.
25.Безкаравайный С. Жұмабаев Алматы, Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер- Алматы, Мектеп,1968.
26.Бержанов Қ. Оқу-ағартудағы халықтар достығы. Алматы,1976.
27.Дәрженов С. Бүгінгі ислам,- Алматы, Білім қоғамы,1988.
Стандарттар, бағдарламалар
1. Жоғары кәсіптік ғылыми-педагогикалық білім (магистратура). 540350 – Педагогика дайындау бағытының ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. –Астана: Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, 2001. (Р.Қоянбаев, Н.Д.Хмель, С.И.Қалиева, Т.С.Оспановтармен авторлық бірлікте).
2. 050102–Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының (Бакалавриат) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты.– Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі, 2004. (Р.М.Қоянбаев, Т.Қ.Оспановтармен авторлық бірлікте).
3. 6N0102–Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының (магистратура) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. –Астана:ҚР Білім және ғылым министрлігі, 2004. (Р.М.Қоянбаев, Т.Қ.Оспановтармен авторлық бірлікте).
4. Бағдарламалар. Қазақ тілі. Жалпы білім беретін мектептің 2-4 сыныптарына арналған. –Алматы: ROND, 2003. –28 б. (Г.И.Уәйісова, Р.Ізғұттыновалармен авторлық бірлікте).
5. Бағдарламалар. 12 жылдық мектептің 1-4-сыныптары (байқау нұсқасы). Қазақ тілі. 2-4-сыныптар. –Алматы: Атамұра, 2004. –43-62 б. (Г.И.Уәйісовамен авторлық бірлікте).
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
ІІ.Негізгі бөлім. Педагогиканың жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 5-6
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-6
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік-экономикалық факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-8
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым-білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8-11
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... 11-13
3.2. Педагогика- тәрбие жөніндегі ғылым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...13-15
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-2 0
4.1.Педагогикалық ғылыми ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-24
4.2. Педагогикалық ғылымдар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-27
4.3. Педагогикалық зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27-29
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30-33
VІ. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34-35
Кіріспе
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік-гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау-соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жаткан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Осы қоғамдық аса маңызды міндетті шешуде Педагогика курсының атқаратын қызметі айрықша.
Педагогика курсы педагогикалық оқу орындары студенттерін мұғалім мамандығына дайындау жүйесінің негізгі бір саласы. Оның мақсаты болашақ мамандарды педагогика ғылымдарының теориялық негіздерімен қаруландырып, тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогикалық курстық жұмыс негізінен 5 бөлімнен құрылған. Әрбір бөлімде қарастырылған педагогикалық мәселердің негізгі идеялары мен мазмұны тыңғылықты айқындалып, ғылыми дәрежесі көтерілген, педагогикалық ойлауды дамытуға сай негізгі ұғымдар жеке қарастырылған. Сонымен бірге әрбір тақырып соңында студенттердің ойлау белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын жақсартуға арналған бақылау сұрақтары берілді. Пәнде қарастырылған бөлімдер негізінен дәстүрлі түрде оқу стандартына сай құрылған. Атап айтсақ, Педагогика курсының теориялық және әдіснамалық негіздері, Тәрбие теориясы мен әдістемесі, Дидактика: Білім беру және оқыту теориясы, Қазақстан Республикасында халыққа білім беру жүйесі, мектептерді басқару және оған басшылық жасаудың педагогикалық негіздері секілді тақырыптар қарастырылған.
Тәрбие-педагогикалық процесте өте маңызды, әрі күрделі де ұзақ мерзімді қажет ететін құрамдас бөлігі екендігі мәлім. Олай болса, оқушылардың сабақтан тыс уақытын тиімді ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың нәтижесін арттыру одан да күрделі мәселе. Мектеп жайында бұл жауапты мәселені жүзеге асыру сынып жетекшілеріне жүктеледі. Оның нәтижелі ұйымдастырылуы, сынып жетекшілерінің педагогикалық білім дәрежесінің сапасы мен педагогтік шеберлігіне байланысты болып келеді. Оған мектептің педагогикалық ұжымы мен балалардың ата-аналарын, тіпті жұртшылықты тарта білу қабілеттерін игерудің де маңызы ерекше. А.С. Макаренко ұстаздарға қажетті мұндай қасиеттерді-өнер деп бағалаған. Сондықтанда осы пәнде тәрбие теориясының мақсат-міндеттеріне сай оның мазмұнын жүзеге асыруға бағытталған сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының ұйымдастыру формалары мен әдістері топтамасы қатар қарастырылған. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан - жақты, білімі қажет. Бәрімізге белгілі, біздің қоғам аса күрделі жағдайларды бастан кешірді. Өтпелі кезеңге тән өмірдің ауыртпалықтарын ешкім жоққа шығара алмайды. Бірақ адам қандай жағдайда да өзінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік қасиеттерін сақтап қалуға тиіс. Тәрбиенің осы жақтарын қазақ жастарының санасына кішкентайынан терең енгізу қажет. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және тұрмыс негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың ақыл - ойын айқындау басты міндет екендігі айтылған. Олай болса, қоғам болашағы- жас ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы орайда, Сабақ беру - үйреншікті жай шеберлік емес, ол - үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық болмас.
Қорыта айтқанда осы курстық жұмыстың негізгі көздеген мақсаты - Педагогика курсы бойынша білім жүйесінің бірыңғай тұтастығын қамтамасыз ету болып табылады.
ІІ. Педагогиканың жалпы мәселелері
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы
Әр саладағы ғылымды меңгеру, әдетте, сол ғылымның пайда болуы мен дамуы, оның зерттейтін проблемаларын анықтап, түсінуден басталады. Шынында да, әр ғылым саласы өз тарихына, зерттелуі тиіс және сол ғылымның теориялық негізін түсінуге жәрдемдесетін табиғи немесе қоғамдық құбылыстардың нақты аймағына ие.
Бұл тұрғыдан көпке мәлім Барша заттың бастауын тапсаң, көп нәрсе түсінерсің-деген қанатты сөзде терең мағына бар. Осыдан педагогика пәнімен танысуды да оның қысқаша болса да туындау және даму тарихымен, ол зерттейтін проблемаларды анықтап, түсінуден бастаған жөн.
Ескеретін жәйт, аталған мәселелерді қарастыруда әрдайым екі тұжырымды жадтан шығармау лазым:
1.Үлкен даму жолы қаншалықты шырғалаң және дәуір тозаңымен көмескеленсе де, қай ғылым болмасын қоғам қажеттілігінен дамып, қалаптасады.
2. Адамзат білімінің қай саласы болмасын ғылымдық дәрежеге көтерілуі үшін тек ерекше, соған ғана тән зерттеу аймағы бөлініп, нақтылануы қажет.
Осы тұрғыдан алып қарасақ, педагогиканың жайы қалай? Оның ғылым ретінде пайда болып, дамуының себептері неде? Оның жалпы заттық дүние мен білім жүйесіндегі орны қандай?
Адамзат дамуының барысында білімдік педагогиканың саласы ең ежелгілерден, әрі қоғам дамуынан ажырап көрген емес. Бұл тұжырым түсінікті болу үшін мәнді де маңызды жағдайға назар аударған жөн. Тәуелсіз ел тірегі - білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе - білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің өзегі,сғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы - мектеп, ал мектептің жаны - мұғалімдердің басты міндеті - өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу. Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Рухани бай, жан-жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі - тіл байлығы, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін, шешен де ойлы сөйлей білетін, Абайша сөйлегенде сөзі жүрекке жылы тиетін, сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет болады. Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты оқушылардың белсенді өмірлік жолын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін қамтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады.
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік-экономикалық факторлары
Педагогикалық білім өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа дайындауға немесе тәрбиеге бағышталған адамзат іс-әрекетінің ерекше бір саласына кіреді. Шынында да, педагогика жөнінде сөз болғанда, әдетте, бұл термин оқу-тәрбие, адамды қалыптастыру түсініктерімен баламалас қолданылады. Ал, тәрбиенің өзі жас әулетті тұрмысқа дайындау құралы ретінде, адамзат қоғамының іргетасы қалануымен бірге пайда болады. Еңбек құралдарын жасау, табиғат өнімдерін меншіктеуге байланысты өндірістік және бірлікті іс-әрекет пен қызметтік тәжірибелерді жинақтай келе, адамдар оларды келер ұрпаққа өткізуді мақсат үрдесіне айналдырды. Қоғамдық ілгерілеудің өзі осы өмірге жаңадан енген әрбір әулеттің өз ата-бабаларының өндірістік, әлеуметтік және рухани құндылықтарын игерумен бірге, оларды жаңа, жоғары деңгейде байытып, өзінен соңғыларға жеткізіп беруі арқылы іске асып отырады және әрі қарай дамиды. Сонымен жинақталған өндірістік, әлеуметтік және рухани тәжірибені келесі әулетке жеткізіп отыру, адамзат қоғамының жасалуы мен дамуының алғы-шарттары және маңызды қызметіне айналады. Міне, сондықтан да тәрбие адамзат қоғамының дамуынан ажырамайды және оған ежелден-ақ тән құбылыс, демек, тәрбие жастарды тұрмысқа дайындауға бағытталған ерекше іс-әрекет ретінде қоғам дамуының барлық кезеңдерінде де өз маңыздылығын жоймаған.
Ал әртүрлі қоғамдық құбылыс ретінде тәрбиелік қызмет пен оның сипаты бір қалыпта тұрып қалған емес, қоғамдық жағдайлардың ықпалымен ол үздіксіз жетіліп дамуда болды. Мысалға, ұзақ уақыт балалар өндірістік және адамгершілік тәжірибені, бірлікті еңбек әрекетінде, үлкендермен араласа жүріп игеріп отырды. Осылайша жағдай тайпалық қауымға дейін де, тайпалық қауым кезінде де күнделікті іс-әрекеттің қарапайымдылығынан болған еді. Сондықтан да бұл дәуірде тәрбие адамдардың арнайы кәсіби қызметі бола алмады, яғни арнайы тәрбиелік мекемелер болмады, тәрбиені кәсіпке айналдырған адамдардың да қажеттігі әлі туындамаған кез еді. Құл иленеушілік қоғамда да бұл жағдай ұзақ уақыт сақталды.
Бірақ, уақыт өткен сайын тәрбие саласындағы бұл жағдай өзгере бастады. Жер өңдеу мен мал шаруашылығы, қолөнершілік бірте-бірте дамып, күрделенеді. Адамдардың қоршаған дүние жөніндегі ілімдері қордаланып, келе-келе ғылымның дамуына бастау берді. Жаңарған қоғамдық жағдайда өндірістік тәжірибе мен ғылыми біліктерді игеру енді арнайы және ұзақ мерзімді үйренусіз мүмкін болмай қалды.
Өндірістік даму мен күрделену өріс алап, ғылым-білім қоры жинақталған сайын, өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа арнайы дайындаудың қажеттігі арта түсті де, оларды арнайы ұйымдастырылған тәрбиеге тартудың маңызы барған сайын күшейіп отырды. Осылайша, білім беру мен тәрбие қоғамның объективті қажеттігіне айналды және оның бұдан былай дамуының ең маңызды алғы шарты болды.
Міне осыдан бастап, адамзат қоғамның белгілі кезеңінде, дәлірек құл иеленуші дәуірдің аяғына таман, өндіріс пен ғылым едеуір дамыған шақта ерекше қоғамдық қызметке айналды, арнайы тәрбиелік мекемелер пайда болып, кәсіби мамандыққа балаларды оқытып, тәрбиелейтін адамдар шыға бастады.
Тәрбиенің дербес қоғамдық қызметі сипат ала бастауы адамдарда тәрбиелік қызмет тәжірибесін жинақтап, қорытындылауды ойластыру қажеттігін туындатты. Тәрбиенің кең өріс алып күрделенуі тәрбие қызметімен байланысты теориялық білімдердің ерекше саласының қарқыны мен дамуына жол ашты. Қоғам мен табиғат жөніндегі барша білімдер секілді тәрбиелік білім де философия аясында нақтыланып, зерттелді. Бұл жағдай ежелгі грек дүниесінен басталып, ХІ ғасырдың аяғына дейін сақталды.
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым-білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері
Тәрбие теориясының қарқынды дамуына қарамастан, ХІІ ғасырдың басына дейін педагогика философияның бір бөлігі ретінде қарастырылып келді. Шынында, осы күннің өзінде де атақты философтардың қай-қайсысыда тәрбие мәселесін айналып өтпейді, осының өзі педагогикалық проблемалардың қоғам мен ғылым үшін аса маңызды екенінің кепілі.
Педагогика ерекше ғылым ретінде философиялық білімдер жүйесінен ХІІ ғасырдың басында бөлектеніп шықты. Ағылшын жаратылыстанушысы және философы Фрэнсис Бэкон 1561-1626 жылы өзінің Ғылымның қадір-қасиеті және жетілуі атты трактатын жария етті. Бұл еңбегінде ол ғылымдарды сарапқа сала отырып, олардың арасында педпгогиканы ғылыми білімдердің дербес саласы деп бөлектеді. Осы ғасырда - ақ педагогиканың өзіндік статусы аса көрнекі чех педагогі Ян Амос Коменскийдің 1592-1670 еңбектерінде беки түсті. Оның теориялық идеялары дүние жүзіне кең танымал да, әрі осы күнге дейін өз маңызын жойған емес. Коменскийдің әйгілі Ұлы дидактика атты еңбегінде балаларды оқытудың негізгі теориялық мәселелері мен оларды ұйымдастырудың жолдары баяндалды. Өз еңбектерінде Я. А. Коменский балалардың адамгершілік тәрбиесіне өте үлкен мән берді, ол Аналар мектебі атты кітабында отбасы тәрбиесіне байланысты өз көзқарастарын паш етті.
Педагогикалық ойлар алғашқыда философия, діни ілімдер жүйесінде, саясаттануда, құқықтануда, әдебиетте дамыды. 12 ғасырдың басында жеке ғылым болып бөлініп шықты. Орта ғасырларда жастарға білім және тәрбие беру ісі діни орындардың қолында болды. Мешіт жанынан медреселер, шіркеу жанынан приходтық, соборлық, монастырлық мектептер ашылды. Олардың бәрінде дерлік құдай заңы, төрт амалды есеп, таза жазу, еңбекке үйрету пәндері оқытылды. Кейіннен өндіріс пен сауда-саттықтың өркендеуіне орай гильдейлік мектептер ашылды, онда тауартану, заттың өзіндік құны мен сапасын анықтау, геодезия, топография сабақтары енгізілді.
Коменский ізімен батыс еуропалық педагогика тарихында елеулі еңбегімен көрінген ғылым өкілдері келіп шықты. Олардың ішінде аса көрнектілері Англияда Джон Локк 1632-1704, Францияда Жан-Жак Руссо 1712-1781, Швейцарияда Иоганн Генрих Песталоцци 1746-1827, Германияда Иоганн Гербарт 1776-1841 және Адольф Дистерверг 1790-1866 т. б. болды.
Джон Локк өзінің Тәрбие жөніндегі ойлар деген еңбегінде тәрбинің психологиялық негіздеріне және адамгершілік қалыптастыру мәселесіне үлкен мән берді. Баладағы тума қасиеттерді жоққа шығара отырып, нәрестені не сызса сол болатын таза тақтаға теңеумен, тәрбиенің үлкен әсерлі күш екенін баса айтты. Ал Жан-Жак Руссо, керісінше баланы табиғаттан дарынды деп таныды. Осыдан, оның ойынша, тәрбие баладағы тума қасиеттердің дамуына кедергі болмай, оған толық еркіндік беріп, әрі оның қызығулары мен құмарлығына икемделуі тиіс - деген тұжырымға келді.
М. Г. Песталоцци педагогикада алғашқылардың бірі болып тәрбие мекемелерінде теориялық қызмет пен тәрбие іс-әрекеті бірлігінің маңыздылығын көре білді. Өзінің Лингард пен Гертруда шығармасында, ол тәрбиенің адамгершілікке негізделуі, балаларға сыйластық қатынас және оларда адамға деген мейірім мен қайрымдылыққа баулу хақындағы демократиялық идеяларын дамытты. Күнделікті педагогикалық қызметінде Песталоцци балалардың оқуы мен тәрбиесін олардың мүмкіндігіне орай еңбекпен ұштастыруға көңіл бөлді, балалар қауымының тәрбиелік ықпалын пайдалана білуді уағыздады.
Педагогикалық идеялары кейбір мәселелерде дағдарыс, сипатқа ие болғанмен, педагогикалық теорияны өрістетуде елеулі рөл танытқандардың бірі Иоганн Гербарт. Ол балаларды өрескел бұзық қол жазасымен тойтарып отыру қажет, олардың тәртібін үздіксіз қадағалап, арнаулы журналға жазып отыру керек деп есептеді. Сонымен қатар оның шығармаларында пайдалы идеялары да болды. Ол да алғашқылардың қатарында оқыту мен тәрбиенің психологиялық негіздерін жобалап берді, баладағы адамгершілік қасиетті қалаптастыру, үшін оның саналылығын көтеріп, онымен сыйластық қатынас жасау қажеттігін жариялады.
Өзінің педагогикалық теориясын прогрестік-демократиялық бағытта дамытқандардың бірі Адольф Дистервег . Ол өрістеткен аса құнды идеялар: балалардың оқу жұмысының белсенділігін арттыру, шәкірттердің өзіндік оқуына мән беру, сондай-ақ халық мұғалімдерін дайындау.
ХVІІІ ғ. Германияда алғашқы рет мұғалімдерді дайындайтын арнайы оқу орны ашылып, онда ерекше ғылыми пән ретінде педагогика оқытыла бастады. Осының бәрі педагогикалық теорияның жедел дамуына себепші болып, ірі-ірі оқымысты педагогтардың қалыптасуына мүмкіндік берді.
Сонымен, ХІІ ғ. ХІХ ғасырдың аралығы педагогикалық теорияның үлкен қарқын ала дамыған, аса құнды тәрбиелік идеялардың өрбіген заманы болды. Педагогикалық ойдың кемелдеген орталығы Ресейде К. Д. Ушинский (1824-1870), Н. И. Пирогов (1810-1881), В. И. Водовозов (1825-1886), А.Ф. Лесгафт (1837-1909), Л. Н. Толстой (1828-1910) және т.б. еңбектері үлкен маңызға ие болды.
Ұлттық педагогикалық теориямыз бен тәрбие мәселелері Ы. Алтынсарин, С. Көбеев, А. Байтұрсынов, С. Асфандияров сынды және т.б. кемеңгер ағартушы-педагогтардың еңбектерінде өз көрінісін тауып, біздің дәуірімізге дейін жетіп, егеменді ел ұрпағын тәрбиелеуде таптырмас құралға айналып отыр.
Аталған дәуірде мұншама көрнекті педагогтардың аренаға шығуы кездейсоқ емес. Қарқынды дамыған өндірісті, ғылыми және мәдениетті қоғам өзінің негізгі өндірушілерінің сауаттануын басты талап етіп қойды. Онсыз қоғамның дамуы мүмкін емес те еді. Сондықтан да соңғы ғасырлардағы Батыс Еуропа, Ресей және Қазақстандағы технологиялық прогресс жастарды өндірісте істеуге, тәрбиелеуге, білім беру, тәрбие мекемелерінің көбейуіне, халықтық мектептердің дамуына жол ашты.
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде өздігінен пайда болып, жасамай, тұлғаны қалыптастырып оны өмірге дайындаудың және оған қажетті сана мен қасиеттерді дамытудың құралы ретінде көрінетінін жоғарыда айтқанбыз. Осыдан, тәрбие заңдылықтары, оның сипаты мен әдістемелік негіздері тәрбиелік қызметтің өзінде ғана көрінбей, әлеуметтік тұлға сипатына ие адамның даму және қалыптасу заңдылықтарына негізделген. Сондықтан педагогиканың шұғылданатын заты жеке адамның дамуы мен оның арасында болған заңдылықты байланыстарды зерттеу және оның негізінде тәрбиелік жұмыстардың теориялық және әдістемелік проблемаларын шешу, яғни педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән-мағынасын зерттей отырып, арнайы ұйымдастырылған үрдіс сипатындағы тәрбиенің теориясы мен әдістерін айқындайды.
Келтірілген педагогиканың анықтамасын зерттеушілерді ғана емес, солармен бірге мектеп қызметіне тікелей араласып жүрген мышықкерлерді (тәжірибе жетекшілерін) де жеке тұлғаның даму процесін, сол даму мен тәрбие арасында жатқан терең астарлы тәуелдік байланыстарды жан-жақты танып, түсіну қажеттігіне бағдарлайды. Мұндай қажеттіліктің пайда болуының себептері жаңашыл педагогикалық ой-пікірлердің туындауына байланысты өрістейді.
Мысалы, көп уақытқа дейін жеке тұлға дамуының қозғаушы күштері ретінде тек сыртқы ықпалдар ғана назарға алынды. Ал адамның ішкі жандүниелік кейіптері естен шығарылып, тіпті олар қажетсіз деп есептелінеді. Келе-келе сыртқы әсерлердің өзінен-өзі керекті нәтижелерді бере бермейтіні айдан-анық болып, бұл ықпалдардың педагогикалық тараптан адам қалыптасуындағы ұнамды да, келеңсіз де, ал кей жағдайларда бейтарап та сипатқа ие болатыны айқындалды. Іс жүзінде, тәрбиеленушінің тәлімдік әрекетті қалайша қабылдайтыны, оған қалайша қатынастық байланыс жасайтыны үлкен маңызға ие. Осыдан педагогикада келесі теориялық идея бекіді: жеке адамның дамуы мен оның мінез-құлқы тәрбиелік ықпалды қабылдау сипатына, бұл ықпалдың адам жан дүниесі туғызатын сезімдік күйге байланысты. Осы идеяның қабылдануы педагогикалық теория мен тәрбие әдістерінің дамуыналға ілгерілетті, мағынасын тереңдете түсті.
Сонымен, педагогика тәрбие теориясы мен әдістемесін нақтылай отырып, жеке адам дамуының астарлы, тереңде жатқан тетіктерін және оның дайындығына қоғам тарапынан қойылған талаптар мен әлеуметтік сапаларға орай арнайы ұйымдастырылған қалыптасу процесін зерттейді. Бұл педагогика зерттейтін негізгі теориялық проблемалардың қатарына кіретіндер:
а) жеке адамның арнайы ұйымдастырылған тәрбие жағдайында дамуы және қалыптасуының мән-мағынасы мен заңдылықтарын зерттеу;
ә) тәрбиенің мақсатын анықтау;
б) тәрбиенің мазмұнын белгілеу;
в) тәрбие тәсілдерін зерттеу;
3.2. Педагогика- тәрбие жөніндегі ғылым
Адам биологиялық тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді. Оның тұлға болып жетілуі үшін - тәрбиелеу қажет. Дәл осы тәрбие адамды ізгілендіріп, оған қажет қасиет сапаларды қалыптастырады. Қазіргі қоғамда тәжірибе жұмыстарын жүргізу үшін арнайы мекемелер түзілген. Бұл үдерісті кәсіби білімді адамдар басқарады. Тәрбие жөнінде арнайы ғылым қалыптасқан. Міне, сол ғылымды үйренуді енді бастаймыз.
Адамды тәрбиелеу жөніндегі ғылым педагогика деп аталады. Ол өз атамасын грек сөздері пайдес - балалар және аго- жетектеу дегеннен алған, тікелей аудармасында педагогика - сөзі бала тәрбиесін бағыттау өнері дегенді анықдатады, ал педагог сөзі бала жетелеуші мәнін білдіреді.
Барша дәуірлерде педагогтар балалардың табиғаттан берілген мүмкіндігін іске асырып жаңа сапаларды қалыптастырудың тиімді жолдарын тауып, оларға көмектесумен келеді.
Мың жылдар бойы қажетті білімдер тырнақтап жиналып педагогикалық жүйе дүниеге келді, тексерілді, қажет болмаған тұстары қолданылымнан шығарылды, ақырында өміршең, ең пайдалы педагогикалық идеялар сақталып бүгінгі күнімізге жетті. Ұзаққа созылған даму жолын бастан кешірген бүгінгі заман педагогикасы адам тәрбиесі заңдылықтары жөніндегі ғылымға айналды.
Педагогикалық басшылық барша адамдарға өте қажет. Бірақ мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы тәрбие мәселелері арнайы көкейтесті болып қалуда, ебебі бұл дәуірде адамның барша негізгі қасиет-сапалары қаланады және дамиды. Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың тәрбиесімен педагогика ғылымының арнайы саласы- бастауыш мектеп педагогикасы шұғылданады. Кейде бір пән бірнеше өзара байланысқа салаларға бөлініп қарастырылады: отбасы педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика және бастауыш мектеп педагогикасы. Бастауыш мектеп педагогикасының негізгі мәселесі - мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларды тәрбиелеу.
Педагогика мұғалімдерді белгілі жас тобындағы балаларды тәрбиелеу ерекшеліктері жөніндегі кәсіби білімдермен қаруландырып, әрқилы жағдайлардағы оқу, тәрбие үдерісін болжастыруға, жобалауға және іске асыруға, оның тиімділігін бағалауға үйретеді. Тәрбие үдерісін ұдайы жетілдіріп отыру қажет, себебі адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі ұлғаюда, адамға қойылған талаптар жыл сайын күрделене түсуде. Қоғамның мұндай талаптарын педагогтар өсіп келе жатқан әулиетті оқыту, тәрбиелеу және оған білім берудің жаңа технологияларын құрастыру мен жауап береді.
Бұдан бұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан бастауыш мектеп педагогтары мәңгі мәселелер құрсауында келеді. Олар ірі қоғамда баланы адам аралық қатынастар дүниесіне енгізуді өзінің ең басты парызы деп біледі. Алайда, осы уақытқа дейін тәрбиелік қызмет мұнша қиын, күрделі және жауапты болып көрінген емес. Дүние басқаша киіпте болған, онда бүгінгі балаларға төніп тұрған қауіп-қатерлердің кейбір түрлері тіпті болған емес. Отбасында, мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, бастауыш мектепте болашақ азаматқа қандай негіз қаланса, оның барлық өмірі мен бақыты, бүкіл қоғамның берекесі соған тәуелді болып тұр.
Қазіргі заман педагогикасы үлкен қарқынмен дамудағы ғылым. Сол дамуға байланысты өзгерістердің ізімен асуға қажеттігі пайда болып отыр. Педагогиканың іркіліс, кешеуілдеуі адамдардың дамуы дағдарысына алып келеді, яғни ғылыми техникалық прогрестің баяулауына соқтырады. Сондықтан да педагогика қалаған дерек көздеріне жаңа білімдерді теріп, жинақтап баруы қажет. Педагогиканың дамуына себепші көздер - адамдардың өмір салтында, дәстүрлерінде, халықтық тәлім-тәрбиеде, бекіген көп ғасырлық тәрбие тәжірибесі, іс - қызметтері; философиялық, қоғамтану, педагогикалық және психологиялық еңбектер; әлемде және елімізде жүріп жатқан тәрбие тәжірибесі; арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеулер деректері; жаңа идеялар, жаңарған бағдар - бағыттар, жылдам өзгерістерге келіп тұрған бүгінгі дүниедегі тәрбиенің тиімді соңғы технологиялары.
Сонымен, бастауыш мектеп педагогикасы - арнайы ұйымдастырылған бастапқы тәрбие жөніндегі ғылым. Оның басты міндеті адам тәрбиесі жөніндегі ғылыми білімдерді жинақтау және жүйелестіру. Бастауыш мектеп педагогикасы адамдарды тәрбиелеу, білім беру және оқыту заңдылықтарын ашып, соның негізінде алға қойылған мақсаттарға жетудің ең пайдалы педагогикалық жолдары мен тәсілдерін көрсетіп отырады.
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары
Ғылыми тұжырымдарды аңдататын негізгі педагогикалық ұғымдарды педагогикалық категориялар деп атау қабылданған. Олардың қатарына тәрбие, оқу, білім категориялары кіреді. Педагогика сонымен бірге даму және қалыптасу деген жалпы ғылымдық категорияларды кеңінен қолданады.
Тәрбие - тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсат бағдарлы және ұйымдастырылған үдеріс. Педагогикада тәрбие ұғымы әлеуметтік және педагогикалық мәнде қолданылады.
Әлеуметтік - мәніндегі тәрбие- бұл аға ұрпақ жинақтаған тәжірибенің кіші әулетке жеткізу. Тәрбие - тарихи даму үдерісінде түзіліп, адамдарға белгілі болған білімдер, ептіліктер, ойлау тәсілдері адамгершілік, этикалық, құқықтық қалып талаптар, бір сөзбен айтқанда, адамзат тарихының тұңғиығынан бізге дейін жеткен рухани мұра. Дүние есігін ашқан әрбір адам өркениет табыстарына қол жеткізді, ал бұл тәрбиеге орай орындалады. Бүкіл адамзаттың тіршілігін сақтап қалу қатаюы және бүгінгі даму деңгейіне жетуі - бәрі тәрбиеден. Өткен әулет жинақтап, өңделген мұра келесі әулеттің еңбегімен байи түседі. Кейбір замандарда тәжірибе жойылып, тәрбиенің кері кеткен жағдайлары да тарихтан белгілі. Адамзат өзінің дамуында бірнеше ғасыр кері шегеніп, бұрынғы білген-көргендерін жоғалтып, кейін оларды қайта тіркеуге мәжбір болған.
Қоғамның тарихи дамуы бұлтартқысыз дәлелденгендей тәжірбесі жоғары деңгейде қалыптасқан халықтар әрдайым биік жетістіктерге жетіп отырған. Тәрбие - қоғамдық үдерісті қозғаушы күші.
Тәрбие тарихи сипатқа ие. Ол адамзат қоғамыменен бірге пайда болып, оның ажырамас өмір және даму бірлігіне айналды. Қоғам тірлігі сақталатын болса, онымен бірге тәрбие де мәңгі. Сондықтан да тәрбие-жалпы және мәңгі категория.
Тәрбие жұмыстарымен мектепке дейінгі және мектеп мекемелерінде тек кәсіби педагогтар ғана айналыспайды. Қазіргі қоғамда өз күш-қуаты тәрбиеге бағыштаған бірнеше ұжымдық құрылымдар бар, бұлар - отбасы, бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет, өнер, еңбек ұжымдары, құқық сақтау органдары. Осыдан, әлеуметтік мәндегі тәрбие әңгіме болғанда, қоғамдық мекемелер тарапынан нақты білімдер, көзқарастар мен нанымдар, адамгершілік құндылықтар, саяси бағыт-бағдар мен тұрмыс дайындығы қалыптастыруға бағытталған арнайы ықпал әрекеттер үдерісін түсінеміз.
Көптеген тәрбиелік күштер болып тұрған жағдайда да табыс тәрбиеге қатысты әлеуметтік мекемелердің бәрінің бірдей ортақтасу әрекетінен жетіледі. Тәрбиелік ықпалдар арасында келісім болмаса, бала әрқилы күшті әсерлерге беріліп, жалпы мақсаттың орындалуына кедергі жасайды. Тәрбиеге оқу-тәрбие мекемелері бағыт-бағдар береді.
Кең педагогикалық мағынадағы тәрбие - бұл оқушыда көзделген мақсатқа орай нақты сала - қасиеттерді қалыптастыруға бағышталып, отбасы мен оқу-тәрбие мекемесінде арнайы ұйымдастырылған, мақсат - бағдарлы және басқарымды ықпал - әрекеттер үдерісі. Тар педагогикалық мәндегі тәрбие- бұл нақты тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған тәлімдік істер мен олардың нәтижесін басқа да әлеуметтік ғылымдардағыдай педагогикалық тәрбие ұғымы біртұтас педагогикалық үдерістің құрамында бөлшектерін белгілеу үшін де қолданылады. Мысалы, тән-дене тәрбиесі, эстетикалық тәрбие, ақыл-парасат тәрбиесі - деп, бөліп атайтынымыз осындай.
Оқу - бұл көзделген мақсатқа орай нәтижесі білім, ептілік, дағдыларды игеру, дүниетаным қалыптастыру, ақыл парасат, дарыны мен шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуы болған арнайы ұйымдастырылған мақсат бағдарды және мұғалім мен оқушы арасындағы өзара байланысты ықпал әрекеттер жүйесі.
Оқу негізі білім, ептілік, дағдылардан құралады. Білім - бұл әрбір адамның шынайы болмысты ғылыми деректер, түсініктер және заңдар формасында бейнелеу. Білім жүйесі адамзаттың ұжымдық тәжірибесін өрнектейді және ол шынайы болмысты танудың нәтижесінде құралады. Ептіліктер дегеніміз адамның өзі игерген білімдері, өмірлік тәжірибесі, қабылдаған дағдылары арқасында тәжірибелік және теориялық іс -әрекеттерге саналы және өз бетінше бара алуы. Дағдылар - көп қайталау, жаттығу жолымен жоғары деңгейге жетіліп, қажетті әрекеттерді автоматтанған күйде орындай алу мүмкіндіктерінен көрінетін тәжірибелі қызмет бөлігі.
Оқушыларға нақты білімдерді ұсына отырып, мұғалім әрдайым жол-жөнекей қандайда бір бағыт-бағдарларды ұстанғандай болады, ал шынында, мұғалім әрекетінің астарында өзі біле бермейтін шартты маңызды дүниетанымдық, әлеуметтік, идеологиялық және басқа да көптеген сапа-қасиеттер бағдары оның іс-әрекетіне ықпал етіп отырады. Сондықтан да оқу тәрбиелік сипатқа ие. Оқу барысында- тәрбиелейміз, тәрбиелей жүріп- оқытамыз.
Білім - оқу нәтижесі . тікелей мағынада, білім жақсы оқыған, тәрбиелі, зиялы адам бейнесін байқатады. Білім- бұл оқушының тәлім алу үдерісінде игеріп жинақтаған білім, ептілік, дағды, ойлау тәсілдерінің жүйелі тобы. Білімділіктің басты көрсеткіші - білімдер жүйелілігі және ойлау жүйелілігі. Жүйелі білім алған оқушы дербес оқуға, өз білім қорының олқылықтарын ой толғастыру жәрдемімен жетілдіру қабілетіне ие. Аса есте ұстайтын жәйт, білім - бұл өзіне келетін зат емес, оны әр адам өз күшімен, дербес қолға түсіру қажет. Өз заманында А.Дистервек : Даму мен білім ешбір адамға сырттан хабарланып немесе берілген емес. Оған қол жеткізем деген әркім өз күші және ерік-қайратын қосуы қажет- деп жазған еді. Қабылданған білімнің көлеміне, дербес ойлауда жеткізген деңгейіне байланысты білім бастауыш орта және жоғары болып бөлінеді. Игерілген білімнің сипаты мен бағдарына орай жалпы, кәсіби және политехникалық білімдер ажыратылады.
Бастауыш (элементар) білім мақсаты - осы заманда өмір бойы жалғасатын болашақ білімнің бастау негіздерін қалау. Бастауыш мектеп бала оқуға, жазуға, есептеуге, өз пікіріне байланысты және сауатты өрнектеуге, жүйелі ой толғастыруға, дұрыс қорытындылап жасауға үйретеді. Баланың сауат ашу дәуірі қарқынды тәрбие мен ұштасып жатады, яғни бала әріп тануға үйренумен бірге тән-дене, эстетикалық , еңбектік, құқықтық, экономикалық, экологиялық тәрбие бастауларын да алады. Бұл кезеңдегі тәрбие оқу мен білімнен маңыздылау келеді. Себебі, егер адам келелі тәрбие алмаса, оған білім берудің пайдасы жоқ, тіпті зиянды. Тәрбиелілікті арқау етпеген білім - есуас қолындағы суық қару. Өз заманында Әл-Фараби бабамыз көрегендікпен: Бірінші мәселе білім емес... тәрбие. Тәрбиесіз берген білім адамзатқа апат әкеледі - деп өсиет қалдырған.
Жалпы білім - табиғат, қоғам, адам жөніндегі ғылымдар негізін үйретіп, дүниетаным қалыптастырады, танымдық қабілеттерін өрбітеді, адамға өзін қоршаған ортадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-4
ІІ.Негізгі бөлім. Педагогиканың жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 5-6
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-6
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік-экономикалық факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-8
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым-білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8-11
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... 11-13
3.2. Педагогика- тәрбие жөніндегі ғылым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...13-15
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15-2 0
4.1.Педагогикалық ғылыми ағымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-24
4.2. Педагогикалық ғылымдар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-27
4.3. Педагогикалық зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27-29
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30-33
VІ. Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34-35
Кіріспе
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне орай елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік-гуманитарлық салада да зор өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау-соның айқын айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жаткан болашақ жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Осы қоғамдық аса маңызды міндетті шешуде Педагогика курсының атқаратын қызметі айрықша.
Педагогика курсы педагогикалық оқу орындары студенттерін мұғалім мамандығына дайындау жүйесінің негізгі бір саласы. Оның мақсаты болашақ мамандарды педагогика ғылымдарының теориялық негіздерімен қаруландырып, тәрбие мен оқыту процесін нәтижелі ұйымдастыруға қажетті педагогикалық білім, білік және дағды қалыптастыру.
Педагогикалық курстық жұмыс негізінен 5 бөлімнен құрылған. Әрбір бөлімде қарастырылған педагогикалық мәселердің негізгі идеялары мен мазмұны тыңғылықты айқындалып, ғылыми дәрежесі көтерілген, педагогикалық ойлауды дамытуға сай негізгі ұғымдар жеке қарастырылған. Сонымен бірге әрбір тақырып соңында студенттердің ойлау белсенділігі мен өзіндік жұмыстарын жақсартуға арналған бақылау сұрақтары берілді. Пәнде қарастырылған бөлімдер негізінен дәстүрлі түрде оқу стандартына сай құрылған. Атап айтсақ, Педагогика курсының теориялық және әдіснамалық негіздері, Тәрбие теориясы мен әдістемесі, Дидактика: Білім беру және оқыту теориясы, Қазақстан Республикасында халыққа білім беру жүйесі, мектептерді басқару және оған басшылық жасаудың педагогикалық негіздері секілді тақырыптар қарастырылған.
Тәрбие-педагогикалық процесте өте маңызды, әрі күрделі де ұзақ мерзімді қажет ететін құрамдас бөлігі екендігі мәлім. Олай болса, оқушылардың сабақтан тыс уақытын тиімді ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың нәтижесін арттыру одан да күрделі мәселе. Мектеп жайында бұл жауапты мәселені жүзеге асыру сынып жетекшілеріне жүктеледі. Оның нәтижелі ұйымдастырылуы, сынып жетекшілерінің педагогикалық білім дәрежесінің сапасы мен педагогтік шеберлігіне байланысты болып келеді. Оған мектептің педагогикалық ұжымы мен балалардың ата-аналарын, тіпті жұртшылықты тарта білу қабілеттерін игерудің де маңызы ерекше. А.С. Макаренко ұстаздарға қажетті мұндай қасиеттерді-өнер деп бағалаған. Сондықтанда осы пәнде тәрбие теориясының мақсат-міндеттеріне сай оның мазмұнын жүзеге асыруға бағытталған сынып жетекшісінің тәрбие жұмысының ұйымдастыру формалары мен әдістері топтамасы қатар қарастырылған. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан - жақты, білімі қажет. Бәрімізге белгілі, біздің қоғам аса күрделі жағдайларды бастан кешірді. Өтпелі кезеңге тән өмірдің ауыртпалықтарын ешкім жоққа шығара алмайды. Бірақ адам қандай жағдайда да өзінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік қасиеттерін сақтап қалуға тиіс. Тәрбиенің осы жақтарын қазақ жастарының санасына кішкентайынан терең енгізу қажет. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және тұрмыс негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың ақыл - ойын айқындау басты міндет екендігі айтылған. Олай болса, қоғам болашағы- жас ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы орайда, Сабақ беру - үйреншікті жай шеберлік емес, ол - үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық болмас.
Қорыта айтқанда осы курстық жұмыстың негізгі көздеген мақсаты - Педагогика курсы бойынша білім жүйесінің бірыңғай тұтастығын қамтамасыз ету болып табылады.
ІІ. Педагогиканың жалпы мәселелері
2.1. Педагогиканың ғылымдық мәні. Оның ерекше білім саласына бөлінуі және зерттеу аймағы
Әр саладағы ғылымды меңгеру, әдетте, сол ғылымның пайда болуы мен дамуы, оның зерттейтін проблемаларын анықтап, түсінуден басталады. Шынында да, әр ғылым саласы өз тарихына, зерттелуі тиіс және сол ғылымның теориялық негізін түсінуге жәрдемдесетін табиғи немесе қоғамдық құбылыстардың нақты аймағына ие.
Бұл тұрғыдан көпке мәлім Барша заттың бастауын тапсаң, көп нәрсе түсінерсің-деген қанатты сөзде терең мағына бар. Осыдан педагогика пәнімен танысуды да оның қысқаша болса да туындау және даму тарихымен, ол зерттейтін проблемаларды анықтап, түсінуден бастаған жөн.
Ескеретін жәйт, аталған мәселелерді қарастыруда әрдайым екі тұжырымды жадтан шығармау лазым:
1.Үлкен даму жолы қаншалықты шырғалаң және дәуір тозаңымен көмескеленсе де, қай ғылым болмасын қоғам қажеттілігінен дамып, қалаптасады.
2. Адамзат білімінің қай саласы болмасын ғылымдық дәрежеге көтерілуі үшін тек ерекше, соған ғана тән зерттеу аймағы бөлініп, нақтылануы қажет.
Осы тұрғыдан алып қарасақ, педагогиканың жайы қалай? Оның ғылым ретінде пайда болып, дамуының себептері неде? Оның жалпы заттық дүние мен білім жүйесіндегі орны қандай?
Адамзат дамуының барысында білімдік педагогиканың саласы ең ежелгілерден, әрі қоғам дамуынан ажырап көрген емес. Бұл тұжырым түсінікті болу үшін мәнді де маңызды жағдайға назар аударған жөн. Тәуелсіз ел тірегі - білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе - білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің өзегі,сғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы - мектеп, ал мектептің жаны - мұғалімдердің басты міндеті - өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу. Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады. Рухани бай, жан-жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі - тіл байлығы, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін, шешен де ойлы сөйлей білетін, Абайша сөйлегенде сөзі жүрекке жылы тиетін, сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет болады. Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты оқушылардың белсенді өмірлік жолын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін қамтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады.
2.2. Тәрбие қажеттілігі мен педагогикалық теория дамуының әлеуметтік-экономикалық факторлары
Педагогикалық білім өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа дайындауға немесе тәрбиеге бағышталған адамзат іс-әрекетінің ерекше бір саласына кіреді. Шынында да, педагогика жөнінде сөз болғанда, әдетте, бұл термин оқу-тәрбие, адамды қалыптастыру түсініктерімен баламалас қолданылады. Ал, тәрбиенің өзі жас әулетті тұрмысқа дайындау құралы ретінде, адамзат қоғамының іргетасы қалануымен бірге пайда болады. Еңбек құралдарын жасау, табиғат өнімдерін меншіктеуге байланысты өндірістік және бірлікті іс-әрекет пен қызметтік тәжірибелерді жинақтай келе, адамдар оларды келер ұрпаққа өткізуді мақсат үрдесіне айналдырды. Қоғамдық ілгерілеудің өзі осы өмірге жаңадан енген әрбір әулеттің өз ата-бабаларының өндірістік, әлеуметтік және рухани құндылықтарын игерумен бірге, оларды жаңа, жоғары деңгейде байытып, өзінен соңғыларға жеткізіп беруі арқылы іске асып отырады және әрі қарай дамиды. Сонымен жинақталған өндірістік, әлеуметтік және рухани тәжірибені келесі әулетке жеткізіп отыру, адамзат қоғамының жасалуы мен дамуының алғы-шарттары және маңызды қызметіне айналады. Міне, сондықтан да тәрбие адамзат қоғамының дамуынан ажырамайды және оған ежелден-ақ тән құбылыс, демек, тәрбие жастарды тұрмысқа дайындауға бағытталған ерекше іс-әрекет ретінде қоғам дамуының барлық кезеңдерінде де өз маңыздылығын жоймаған.
Ал әртүрлі қоғамдық құбылыс ретінде тәрбиелік қызмет пен оның сипаты бір қалыпта тұрып қалған емес, қоғамдық жағдайлардың ықпалымен ол үздіксіз жетіліп дамуда болды. Мысалға, ұзақ уақыт балалар өндірістік және адамгершілік тәжірибені, бірлікті еңбек әрекетінде, үлкендермен араласа жүріп игеріп отырды. Осылайша жағдай тайпалық қауымға дейін де, тайпалық қауым кезінде де күнделікті іс-әрекеттің қарапайымдылығынан болған еді. Сондықтан да бұл дәуірде тәрбие адамдардың арнайы кәсіби қызметі бола алмады, яғни арнайы тәрбиелік мекемелер болмады, тәрбиені кәсіпке айналдырған адамдардың да қажеттігі әлі туындамаған кез еді. Құл иленеушілік қоғамда да бұл жағдай ұзақ уақыт сақталды.
Бірақ, уақыт өткен сайын тәрбие саласындағы бұл жағдай өзгере бастады. Жер өңдеу мен мал шаруашылығы, қолөнершілік бірте-бірте дамып, күрделенеді. Адамдардың қоршаған дүние жөніндегі ілімдері қордаланып, келе-келе ғылымның дамуына бастау берді. Жаңарған қоғамдық жағдайда өндірістік тәжірибе мен ғылыми біліктерді игеру енді арнайы және ұзақ мерзімді үйренусіз мүмкін болмай қалды.
Өндірістік даму мен күрделену өріс алап, ғылым-білім қоры жинақталған сайын, өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа арнайы дайындаудың қажеттігі арта түсті де, оларды арнайы ұйымдастырылған тәрбиеге тартудың маңызы барған сайын күшейіп отырды. Осылайша, білім беру мен тәрбие қоғамның объективті қажеттігіне айналды және оның бұдан былай дамуының ең маңызды алғы шарты болды.
Міне осыдан бастап, адамзат қоғамның белгілі кезеңінде, дәлірек құл иеленуші дәуірдің аяғына таман, өндіріс пен ғылым едеуір дамыған шақта ерекше қоғамдық қызметке айналды, арнайы тәрбиелік мекемелер пайда болып, кәсіби мамандыққа балаларды оқытып, тәрбиелейтін адамдар шыға бастады.
Тәрбиенің дербес қоғамдық қызметі сипат ала бастауы адамдарда тәрбиелік қызмет тәжірибесін жинақтап, қорытындылауды ойластыру қажеттігін туындатты. Тәрбиенің кең өріс алып күрделенуі тәрбие қызметімен байланысты теориялық білімдердің ерекше саласының қарқыны мен дамуына жол ашты. Қоғам мен табиғат жөніндегі барша білімдер секілді тәрбиелік білім де философия аясында нақтыланып, зерттелді. Бұл жағдай ежелгі грек дүниесінен басталып, ХІ ғасырдың аяғына дейін сақталды.
ІІІ. Педагогиканың арнайы ғылым-білім саласына бөлініп шығуы және оның көрнекті өкілдері
Тәрбие теориясының қарқынды дамуына қарамастан, ХІІ ғасырдың басына дейін педагогика философияның бір бөлігі ретінде қарастырылып келді. Шынында, осы күннің өзінде де атақты философтардың қай-қайсысыда тәрбие мәселесін айналып өтпейді, осының өзі педагогикалық проблемалардың қоғам мен ғылым үшін аса маңызды екенінің кепілі.
Педагогика ерекше ғылым ретінде философиялық білімдер жүйесінен ХІІ ғасырдың басында бөлектеніп шықты. Ағылшын жаратылыстанушысы және философы Фрэнсис Бэкон 1561-1626 жылы өзінің Ғылымның қадір-қасиеті және жетілуі атты трактатын жария етті. Бұл еңбегінде ол ғылымдарды сарапқа сала отырып, олардың арасында педпгогиканы ғылыми білімдердің дербес саласы деп бөлектеді. Осы ғасырда - ақ педагогиканың өзіндік статусы аса көрнекі чех педагогі Ян Амос Коменскийдің 1592-1670 еңбектерінде беки түсті. Оның теориялық идеялары дүние жүзіне кең танымал да, әрі осы күнге дейін өз маңызын жойған емес. Коменскийдің әйгілі Ұлы дидактика атты еңбегінде балаларды оқытудың негізгі теориялық мәселелері мен оларды ұйымдастырудың жолдары баяндалды. Өз еңбектерінде Я. А. Коменский балалардың адамгершілік тәрбиесіне өте үлкен мән берді, ол Аналар мектебі атты кітабында отбасы тәрбиесіне байланысты өз көзқарастарын паш етті.
Педагогикалық ойлар алғашқыда философия, діни ілімдер жүйесінде, саясаттануда, құқықтануда, әдебиетте дамыды. 12 ғасырдың басында жеке ғылым болып бөлініп шықты. Орта ғасырларда жастарға білім және тәрбие беру ісі діни орындардың қолында болды. Мешіт жанынан медреселер, шіркеу жанынан приходтық, соборлық, монастырлық мектептер ашылды. Олардың бәрінде дерлік құдай заңы, төрт амалды есеп, таза жазу, еңбекке үйрету пәндері оқытылды. Кейіннен өндіріс пен сауда-саттықтың өркендеуіне орай гильдейлік мектептер ашылды, онда тауартану, заттың өзіндік құны мен сапасын анықтау, геодезия, топография сабақтары енгізілді.
Коменский ізімен батыс еуропалық педагогика тарихында елеулі еңбегімен көрінген ғылым өкілдері келіп шықты. Олардың ішінде аса көрнектілері Англияда Джон Локк 1632-1704, Францияда Жан-Жак Руссо 1712-1781, Швейцарияда Иоганн Генрих Песталоцци 1746-1827, Германияда Иоганн Гербарт 1776-1841 және Адольф Дистерверг 1790-1866 т. б. болды.
Джон Локк өзінің Тәрбие жөніндегі ойлар деген еңбегінде тәрбинің психологиялық негіздеріне және адамгершілік қалыптастыру мәселесіне үлкен мән берді. Баладағы тума қасиеттерді жоққа шығара отырып, нәрестені не сызса сол болатын таза тақтаға теңеумен, тәрбиенің үлкен әсерлі күш екенін баса айтты. Ал Жан-Жак Руссо, керісінше баланы табиғаттан дарынды деп таныды. Осыдан, оның ойынша, тәрбие баладағы тума қасиеттердің дамуына кедергі болмай, оған толық еркіндік беріп, әрі оның қызығулары мен құмарлығына икемделуі тиіс - деген тұжырымға келді.
М. Г. Песталоцци педагогикада алғашқылардың бірі болып тәрбие мекемелерінде теориялық қызмет пен тәрбие іс-әрекеті бірлігінің маңыздылығын көре білді. Өзінің Лингард пен Гертруда шығармасында, ол тәрбиенің адамгершілікке негізделуі, балаларға сыйластық қатынас және оларда адамға деген мейірім мен қайрымдылыққа баулу хақындағы демократиялық идеяларын дамытты. Күнделікті педагогикалық қызметінде Песталоцци балалардың оқуы мен тәрбиесін олардың мүмкіндігіне орай еңбекпен ұштастыруға көңіл бөлді, балалар қауымының тәрбиелік ықпалын пайдалана білуді уағыздады.
Педагогикалық идеялары кейбір мәселелерде дағдарыс, сипатқа ие болғанмен, педагогикалық теорияны өрістетуде елеулі рөл танытқандардың бірі Иоганн Гербарт. Ол балаларды өрескел бұзық қол жазасымен тойтарып отыру қажет, олардың тәртібін үздіксіз қадағалап, арнаулы журналға жазып отыру керек деп есептеді. Сонымен қатар оның шығармаларында пайдалы идеялары да болды. Ол да алғашқылардың қатарында оқыту мен тәрбиенің психологиялық негіздерін жобалап берді, баладағы адамгершілік қасиетті қалаптастыру, үшін оның саналылығын көтеріп, онымен сыйластық қатынас жасау қажеттігін жариялады.
Өзінің педагогикалық теориясын прогрестік-демократиялық бағытта дамытқандардың бірі Адольф Дистервег . Ол өрістеткен аса құнды идеялар: балалардың оқу жұмысының белсенділігін арттыру, шәкірттердің өзіндік оқуына мән беру, сондай-ақ халық мұғалімдерін дайындау.
ХVІІІ ғ. Германияда алғашқы рет мұғалімдерді дайындайтын арнайы оқу орны ашылып, онда ерекше ғылыми пән ретінде педагогика оқытыла бастады. Осының бәрі педагогикалық теорияның жедел дамуына себепші болып, ірі-ірі оқымысты педагогтардың қалыптасуына мүмкіндік берді.
Сонымен, ХІІ ғ. ХІХ ғасырдың аралығы педагогикалық теорияның үлкен қарқын ала дамыған, аса құнды тәрбиелік идеялардың өрбіген заманы болды. Педагогикалық ойдың кемелдеген орталығы Ресейде К. Д. Ушинский (1824-1870), Н. И. Пирогов (1810-1881), В. И. Водовозов (1825-1886), А.Ф. Лесгафт (1837-1909), Л. Н. Толстой (1828-1910) және т.б. еңбектері үлкен маңызға ие болды.
Ұлттық педагогикалық теориямыз бен тәрбие мәселелері Ы. Алтынсарин, С. Көбеев, А. Байтұрсынов, С. Асфандияров сынды және т.б. кемеңгер ағартушы-педагогтардың еңбектерінде өз көрінісін тауып, біздің дәуірімізге дейін жетіп, егеменді ел ұрпағын тәрбиелеуде таптырмас құралға айналып отыр.
Аталған дәуірде мұншама көрнекті педагогтардың аренаға шығуы кездейсоқ емес. Қарқынды дамыған өндірісті, ғылыми және мәдениетті қоғам өзінің негізгі өндірушілерінің сауаттануын басты талап етіп қойды. Онсыз қоғамның дамуы мүмкін емес те еді. Сондықтан да соңғы ғасырлардағы Батыс Еуропа, Ресей және Қазақстандағы технологиялық прогресс жастарды өндірісте істеуге, тәрбиелеуге, білім беру, тәрбие мекемелерінің көбейуіне, халықтық мектептердің дамуына жол ашты.
3.1. Педагогика пәні және зерттейтін негізгі проблемалары
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде өздігінен пайда болып, жасамай, тұлғаны қалыптастырып оны өмірге дайындаудың және оған қажетті сана мен қасиеттерді дамытудың құралы ретінде көрінетінін жоғарыда айтқанбыз. Осыдан, тәрбие заңдылықтары, оның сипаты мен әдістемелік негіздері тәрбиелік қызметтің өзінде ғана көрінбей, әлеуметтік тұлға сипатына ие адамның даму және қалыптасу заңдылықтарына негізделген. Сондықтан педагогиканың шұғылданатын заты жеке адамның дамуы мен оның арасында болған заңдылықты байланыстарды зерттеу және оның негізінде тәрбиелік жұмыстардың теориялық және әдістемелік проблемаларын шешу, яғни педагогика адам дамуы мен қалыптасуының мән-мағынасын зерттей отырып, арнайы ұйымдастырылған үрдіс сипатындағы тәрбиенің теориясы мен әдістерін айқындайды.
Келтірілген педагогиканың анықтамасын зерттеушілерді ғана емес, солармен бірге мектеп қызметіне тікелей араласып жүрген мышықкерлерді (тәжірибе жетекшілерін) де жеке тұлғаның даму процесін, сол даму мен тәрбие арасында жатқан терең астарлы тәуелдік байланыстарды жан-жақты танып, түсіну қажеттігіне бағдарлайды. Мұндай қажеттіліктің пайда болуының себептері жаңашыл педагогикалық ой-пікірлердің туындауына байланысты өрістейді.
Мысалы, көп уақытқа дейін жеке тұлға дамуының қозғаушы күштері ретінде тек сыртқы ықпалдар ғана назарға алынды. Ал адамның ішкі жандүниелік кейіптері естен шығарылып, тіпті олар қажетсіз деп есептелінеді. Келе-келе сыртқы әсерлердің өзінен-өзі керекті нәтижелерді бере бермейтіні айдан-анық болып, бұл ықпалдардың педагогикалық тараптан адам қалыптасуындағы ұнамды да, келеңсіз де, ал кей жағдайларда бейтарап та сипатқа ие болатыны айқындалды. Іс жүзінде, тәрбиеленушінің тәлімдік әрекетті қалайша қабылдайтыны, оған қалайша қатынастық байланыс жасайтыны үлкен маңызға ие. Осыдан педагогикада келесі теориялық идея бекіді: жеке адамның дамуы мен оның мінез-құлқы тәрбиелік ықпалды қабылдау сипатына, бұл ықпалдың адам жан дүниесі туғызатын сезімдік күйге байланысты. Осы идеяның қабылдануы педагогикалық теория мен тәрбие әдістерінің дамуыналға ілгерілетті, мағынасын тереңдете түсті.
Сонымен, педагогика тәрбие теориясы мен әдістемесін нақтылай отырып, жеке адам дамуының астарлы, тереңде жатқан тетіктерін және оның дайындығына қоғам тарапынан қойылған талаптар мен әлеуметтік сапаларға орай арнайы ұйымдастырылған қалыптасу процесін зерттейді. Бұл педагогика зерттейтін негізгі теориялық проблемалардың қатарына кіретіндер:
а) жеке адамның арнайы ұйымдастырылған тәрбие жағдайында дамуы және қалыптасуының мән-мағынасы мен заңдылықтарын зерттеу;
ә) тәрбиенің мақсатын анықтау;
б) тәрбиенің мазмұнын белгілеу;
в) тәрбие тәсілдерін зерттеу;
3.2. Педагогика- тәрбие жөніндегі ғылым
Адам биологиялық тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді. Оның тұлға болып жетілуі үшін - тәрбиелеу қажет. Дәл осы тәрбие адамды ізгілендіріп, оған қажет қасиет сапаларды қалыптастырады. Қазіргі қоғамда тәжірибе жұмыстарын жүргізу үшін арнайы мекемелер түзілген. Бұл үдерісті кәсіби білімді адамдар басқарады. Тәрбие жөнінде арнайы ғылым қалыптасқан. Міне, сол ғылымды үйренуді енді бастаймыз.
Адамды тәрбиелеу жөніндегі ғылым педагогика деп аталады. Ол өз атамасын грек сөздері пайдес - балалар және аго- жетектеу дегеннен алған, тікелей аудармасында педагогика - сөзі бала тәрбиесін бағыттау өнері дегенді анықдатады, ал педагог сөзі бала жетелеуші мәнін білдіреді.
Барша дәуірлерде педагогтар балалардың табиғаттан берілген мүмкіндігін іске асырып жаңа сапаларды қалыптастырудың тиімді жолдарын тауып, оларға көмектесумен келеді.
Мың жылдар бойы қажетті білімдер тырнақтап жиналып педагогикалық жүйе дүниеге келді, тексерілді, қажет болмаған тұстары қолданылымнан шығарылды, ақырында өміршең, ең пайдалы педагогикалық идеялар сақталып бүгінгі күнімізге жетті. Ұзаққа созылған даму жолын бастан кешірген бүгінгі заман педагогикасы адам тәрбиесі заңдылықтары жөніндегі ғылымға айналды.
Педагогикалық басшылық барша адамдарға өте қажет. Бірақ мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы тәрбие мәселелері арнайы көкейтесті болып қалуда, ебебі бұл дәуірде адамның барша негізгі қасиет-сапалары қаланады және дамиды. Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың тәрбиесімен педагогика ғылымының арнайы саласы- бастауыш мектеп педагогикасы шұғылданады. Кейде бір пән бірнеше өзара байланысқа салаларға бөлініп қарастырылады: отбасы педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика және бастауыш мектеп педагогикасы. Бастауыш мектеп педагогикасының негізгі мәселесі - мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларды тәрбиелеу.
Педагогика мұғалімдерді белгілі жас тобындағы балаларды тәрбиелеу ерекшеліктері жөніндегі кәсіби білімдермен қаруландырып, әрқилы жағдайлардағы оқу, тәрбие үдерісін болжастыруға, жобалауға және іске асыруға, оның тиімділігін бағалауға үйретеді. Тәрбие үдерісін ұдайы жетілдіріп отыру қажет, себебі адамдардың өмір жағдайлары өзгермелі, ақпараттар көлемі ұлғаюда, адамға қойылған талаптар жыл сайын күрделене түсуде. Қоғамның мұндай талаптарын педагогтар өсіп келе жатқан әулиетті оқыту, тәрбиелеу және оған білім берудің жаңа технологияларын құрастыру мен жауап береді.
Бұдан бұрынғы мыңдаған жылдардағыдай-ақ баланың өмірлік мектебі оның алғашқы демімен бірге басталады. Осыдан бастауыш мектеп педагогтары мәңгі мәселелер құрсауында келеді. Олар ірі қоғамда баланы адам аралық қатынастар дүниесіне енгізуді өзінің ең басты парызы деп біледі. Алайда, осы уақытқа дейін тәрбиелік қызмет мұнша қиын, күрделі және жауапты болып көрінген емес. Дүние басқаша киіпте болған, онда бүгінгі балаларға төніп тұрған қауіп-қатерлердің кейбір түрлері тіпті болған емес. Отбасында, мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, бастауыш мектепте болашақ азаматқа қандай негіз қаланса, оның барлық өмірі мен бақыты, бүкіл қоғамның берекесі соған тәуелді болып тұр.
Қазіргі заман педагогикасы үлкен қарқынмен дамудағы ғылым. Сол дамуға байланысты өзгерістердің ізімен асуға қажеттігі пайда болып отыр. Педагогиканың іркіліс, кешеуілдеуі адамдардың дамуы дағдарысына алып келеді, яғни ғылыми техникалық прогрестің баяулауына соқтырады. Сондықтан да педагогика қалаған дерек көздеріне жаңа білімдерді теріп, жинақтап баруы қажет. Педагогиканың дамуына себепші көздер - адамдардың өмір салтында, дәстүрлерінде, халықтық тәлім-тәрбиеде, бекіген көп ғасырлық тәрбие тәжірибесі, іс - қызметтері; философиялық, қоғамтану, педагогикалық және психологиялық еңбектер; әлемде және елімізде жүріп жатқан тәрбие тәжірибесі; арнайы ұйымдастырылған педагогикалық зерттеулер деректері; жаңа идеялар, жаңарған бағдар - бағыттар, жылдам өзгерістерге келіп тұрған бүгінгі дүниедегі тәрбиенің тиімді соңғы технологиялары.
Сонымен, бастауыш мектеп педагогикасы - арнайы ұйымдастырылған бастапқы тәрбие жөніндегі ғылым. Оның басты міндеті адам тәрбиесі жөніндегі ғылыми білімдерді жинақтау және жүйелестіру. Бастауыш мектеп педагогикасы адамдарды тәрбиелеу, білім беру және оқыту заңдылықтарын ашып, соның негізінде алға қойылған мақсаттарға жетудің ең пайдалы педагогикалық жолдары мен тәсілдерін көрсетіп отырады.
ІV. Педагогиканың негізгі ұғымдары
Ғылыми тұжырымдарды аңдататын негізгі педагогикалық ұғымдарды педагогикалық категориялар деп атау қабылданған. Олардың қатарына тәрбие, оқу, білім категориялары кіреді. Педагогика сонымен бірге даму және қалыптасу деген жалпы ғылымдық категорияларды кеңінен қолданады.
Тәрбие - тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсат бағдарлы және ұйымдастырылған үдеріс. Педагогикада тәрбие ұғымы әлеуметтік және педагогикалық мәнде қолданылады.
Әлеуметтік - мәніндегі тәрбие- бұл аға ұрпақ жинақтаған тәжірибенің кіші әулетке жеткізу. Тәрбие - тарихи даму үдерісінде түзіліп, адамдарға белгілі болған білімдер, ептіліктер, ойлау тәсілдері адамгершілік, этикалық, құқықтық қалып талаптар, бір сөзбен айтқанда, адамзат тарихының тұңғиығынан бізге дейін жеткен рухани мұра. Дүние есігін ашқан әрбір адам өркениет табыстарына қол жеткізді, ал бұл тәрбиеге орай орындалады. Бүкіл адамзаттың тіршілігін сақтап қалу қатаюы және бүгінгі даму деңгейіне жетуі - бәрі тәрбиеден. Өткен әулет жинақтап, өңделген мұра келесі әулеттің еңбегімен байи түседі. Кейбір замандарда тәжірибе жойылып, тәрбиенің кері кеткен жағдайлары да тарихтан белгілі. Адамзат өзінің дамуында бірнеше ғасыр кері шегеніп, бұрынғы білген-көргендерін жоғалтып, кейін оларды қайта тіркеуге мәжбір болған.
Қоғамның тарихи дамуы бұлтартқысыз дәлелденгендей тәжірбесі жоғары деңгейде қалыптасқан халықтар әрдайым биік жетістіктерге жетіп отырған. Тәрбие - қоғамдық үдерісті қозғаушы күші.
Тәрбие тарихи сипатқа ие. Ол адамзат қоғамыменен бірге пайда болып, оның ажырамас өмір және даму бірлігіне айналды. Қоғам тірлігі сақталатын болса, онымен бірге тәрбие де мәңгі. Сондықтан да тәрбие-жалпы және мәңгі категория.
Тәрбие жұмыстарымен мектепке дейінгі және мектеп мекемелерінде тек кәсіби педагогтар ғана айналыспайды. Қазіргі қоғамда өз күш-қуаты тәрбиеге бағыштаған бірнеше ұжымдық құрылымдар бар, бұлар - отбасы, бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет, өнер, еңбек ұжымдары, құқық сақтау органдары. Осыдан, әлеуметтік мәндегі тәрбие әңгіме болғанда, қоғамдық мекемелер тарапынан нақты білімдер, көзқарастар мен нанымдар, адамгершілік құндылықтар, саяси бағыт-бағдар мен тұрмыс дайындығы қалыптастыруға бағытталған арнайы ықпал әрекеттер үдерісін түсінеміз.
Көптеген тәрбиелік күштер болып тұрған жағдайда да табыс тәрбиеге қатысты әлеуметтік мекемелердің бәрінің бірдей ортақтасу әрекетінен жетіледі. Тәрбиелік ықпалдар арасында келісім болмаса, бала әрқилы күшті әсерлерге беріліп, жалпы мақсаттың орындалуына кедергі жасайды. Тәрбиеге оқу-тәрбие мекемелері бағыт-бағдар береді.
Кең педагогикалық мағынадағы тәрбие - бұл оқушыда көзделген мақсатқа орай нақты сала - қасиеттерді қалыптастыруға бағышталып, отбасы мен оқу-тәрбие мекемесінде арнайы ұйымдастырылған, мақсат - бағдарлы және басқарымды ықпал - әрекеттер үдерісі. Тар педагогикалық мәндегі тәрбие- бұл нақты тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған тәлімдік істер мен олардың нәтижесін басқа да әлеуметтік ғылымдардағыдай педагогикалық тәрбие ұғымы біртұтас педагогикалық үдерістің құрамында бөлшектерін белгілеу үшін де қолданылады. Мысалы, тән-дене тәрбиесі, эстетикалық тәрбие, ақыл-парасат тәрбиесі - деп, бөліп атайтынымыз осындай.
Оқу - бұл көзделген мақсатқа орай нәтижесі білім, ептілік, дағдыларды игеру, дүниетаным қалыптастыру, ақыл парасат, дарыны мен шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуы болған арнайы ұйымдастырылған мақсат бағдарды және мұғалім мен оқушы арасындағы өзара байланысты ықпал әрекеттер жүйесі.
Оқу негізі білім, ептілік, дағдылардан құралады. Білім - бұл әрбір адамның шынайы болмысты ғылыми деректер, түсініктер және заңдар формасында бейнелеу. Білім жүйесі адамзаттың ұжымдық тәжірибесін өрнектейді және ол шынайы болмысты танудың нәтижесінде құралады. Ептіліктер дегеніміз адамның өзі игерген білімдері, өмірлік тәжірибесі, қабылдаған дағдылары арқасында тәжірибелік және теориялық іс -әрекеттерге саналы және өз бетінше бара алуы. Дағдылар - көп қайталау, жаттығу жолымен жоғары деңгейге жетіліп, қажетті әрекеттерді автоматтанған күйде орындай алу мүмкіндіктерінен көрінетін тәжірибелі қызмет бөлігі.
Оқушыларға нақты білімдерді ұсына отырып, мұғалім әрдайым жол-жөнекей қандайда бір бағыт-бағдарларды ұстанғандай болады, ал шынында, мұғалім әрекетінің астарында өзі біле бермейтін шартты маңызды дүниетанымдық, әлеуметтік, идеологиялық және басқа да көптеген сапа-қасиеттер бағдары оның іс-әрекетіне ықпал етіп отырады. Сондықтан да оқу тәрбиелік сипатқа ие. Оқу барысында- тәрбиелейміз, тәрбиелей жүріп- оқытамыз.
Білім - оқу нәтижесі . тікелей мағынада, білім жақсы оқыған, тәрбиелі, зиялы адам бейнесін байқатады. Білім- бұл оқушының тәлім алу үдерісінде игеріп жинақтаған білім, ептілік, дағды, ойлау тәсілдерінің жүйелі тобы. Білімділіктің басты көрсеткіші - білімдер жүйелілігі және ойлау жүйелілігі. Жүйелі білім алған оқушы дербес оқуға, өз білім қорының олқылықтарын ой толғастыру жәрдемімен жетілдіру қабілетіне ие. Аса есте ұстайтын жәйт, білім - бұл өзіне келетін зат емес, оны әр адам өз күшімен, дербес қолға түсіру қажет. Өз заманында А.Дистервек : Даму мен білім ешбір адамға сырттан хабарланып немесе берілген емес. Оған қол жеткізем деген әркім өз күші және ерік-қайратын қосуы қажет- деп жазған еді. Қабылданған білімнің көлеміне, дербес ойлауда жеткізген деңгейіне байланысты білім бастауыш орта және жоғары болып бөлінеді. Игерілген білімнің сипаты мен бағдарына орай жалпы, кәсіби және политехникалық білімдер ажыратылады.
Бастауыш (элементар) білім мақсаты - осы заманда өмір бойы жалғасатын болашақ білімнің бастау негіздерін қалау. Бастауыш мектеп бала оқуға, жазуға, есептеуге, өз пікіріне байланысты және сауатты өрнектеуге, жүйелі ой толғастыруға, дұрыс қорытындылап жасауға үйретеді. Баланың сауат ашу дәуірі қарқынды тәрбие мен ұштасып жатады, яғни бала әріп тануға үйренумен бірге тән-дене, эстетикалық , еңбектік, құқықтық, экономикалық, экологиялық тәрбие бастауларын да алады. Бұл кезеңдегі тәрбие оқу мен білімнен маңыздылау келеді. Себебі, егер адам келелі тәрбие алмаса, оған білім берудің пайдасы жоқ, тіпті зиянды. Тәрбиелілікті арқау етпеген білім - есуас қолындағы суық қару. Өз заманында Әл-Фараби бабамыз көрегендікпен: Бірінші мәселе білім емес... тәрбие. Тәрбиесіз берген білім адамзатқа апат әкеледі - деп өсиет қалдырған.
Жалпы білім - табиғат, қоғам, адам жөніндегі ғылымдар негізін үйретіп, дүниетаным қалыптастырады, танымдық қабілеттерін өрбітеді, адамға өзін қоршаған ортадағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz