Қазақ хандығының құрылуы туралы ақпарат

Жоспары:
1. Қазақ хандығының құрылуы.
2. Қазақ хандығының XV ғасырдың екінші жартысы мен XVI ғасырдағы саяси жағдайы.

Қазақ хандығының құрылуы. Қазақстан жерінде өмір сүрген Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Моғолстан және Ноғай Ордасы мемлекеттерінің әлеуметтік – экономикалық және этностық жағдайлары, олардың саяси дағдарысқа ұшырауы қазақ хандығы құрылуының тарихи алғышарттарын қалыптастырды. XV ғасырдың орта кезінде Әбіхайыр хандығы саяси дағдарысқа ұшырады. Тарихшы М. Х. Дулати өзінің «Тарих – и Рашиди» атты еңбегінде 1465 – 1466 жылдары аралығында осы хандықтан Жәнібек пен Керейдің бөлініп кеткендігін айтады. Көшудің басты себебі, Әбілхайыр хан 1457 жылы қалмақ ханы Үз – Темір тайшыдан жеңіліп қалғаннан кейін өзін қолдамаған сұлтандар өз ру – тайпаларын ертіп, Жетісуға қарай бет алды. Алайда бұл тек сылтау ғана еді. Бөлініп кетудің негізі әлдеқайда тереңде жатты. Біріншіден, ол хандықтың ішіндегі әлеуметтік – экономикалық қайшылықтың күшеюінен болған. Ортағасырлық авторлардың жазуларына қарағанда, өздерінің хандарына риза болмай, мұндай көшулер тарихта талай болған. Бірақ оның барлығында қазақ хандығындай, хандық өкімет құрылмаған. Екіншіден, бұл көштің Жетісуға қарай бағыт алуындағы түпкі мақсат, бұл аймақтағы қазақ тайпалары мен көшіп келуші қазақ тайпаларының (басым көпшілігі) арасында ерте кезден – ақ этностық байланыстың басым болуы. Сондықтан бұл қазақ тайпаларының бір аймаққа шоғырлануы олардың қазақ халқы болып қалыптасуына және жеке хандық өкімет құруына мүмкіндік берді. Көш Жетісудың батысындағы Қозыбасы мен Шу деген жерге келіп қоныстанады. Олардың саны 200 мың адамға жеткен. Қоныс аударып келгендер 1465 – 1466 жылдары жасы үлкен Керейді ақ киізге отырғызып хан сайлап, қазақ хандығын құрды.

Пайдаланған әдебиеттер
1. Қазақ Энциклопедиясы, 8-том
2. Қаржы-экономика сөздігі. - Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, "Зияткер" ЖШС, 2007.