Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау жүйесінің түсінігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау жүйесінің түсінігі

2. Сайлау процесі түсінігі мен негізі, сатылары

3. Сайлау алдындағы үгіт жүргізу тәртібі

I. Дүние жүзі мемлекеттерінде сайлау жүйесінің тепе-тең және мажорлық екі жүйесі бар. Тепе-тең сайлау жүйесі алған дауыстар мен жеңіп алынған мандаттар арасындағы тепе-теңдік принципіне құрылады. Тепе-тең жүйенің жұмыс істеуі үшін бірқатар ерекше шарттардың болуы қажет. Бірінші- үлкен аумақтық сайлау округтерін құру қажет. Әлбетте, аумақтық сайлау округтерін тепе-тең жүйенің ерекшеліктеріне лайық өзгертуге болады. Екінші- тепе-тең жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін кемінде қалыптасқан екі партияның болуы қажет. Осыған орай Қазақстанда әлі де саяси партиялар әлсіз және азаматтардың елеулі бөлігі саяси партиялардан тыс тұруына байланысты, тепе-тең сайлау жүйесі қабылданған жоқ. Мажорлық сайлау жүесінің: абсолюттің көпшілік және біршама көпшілік деген екі жүйесі бар. Бұл орайда мажорлық жүйеде 1) егер оларға сайлаушылар тізіміне енгізілген бірінші тур сияқты екінші турда да азаматтардың елу пайызынан астамы қатысса, сайлау өткен болып есептеледі; 2) егер кандидатқа берілген дауыстар саны дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайызынан асса ол сайланған болып есептеледі. Мажорлық жүйе кезінде біршама көпшілік сайлау дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санына қарамастан өткен болып есептеледі, ал егер оған сайлаушылар тізіміне енгізілген азаматтар санының 25 пройенттен астамы дауыс берген жағдайда басқа кандидаттарға қарағанда көп дауыс жинаған кандидат сайланған болып есептеледі. Қазақстан Республикасында абсолюттік көпшіліктің мажорлық сайлау жүйесі қабылданған. Қазақстан Республикасының сайлау жүйесі мен сайлау құқығы халықтық егемендіктің бір көрінісі болып табылады, өйткені оларды пайдалана отырып, азаматтар мемлекеттің жоғары өкілді органдарын қалыптастырады. Президент пен Парламент депутаттарын сайлау кезінде дауыс беруді есептеудің мынадай жүйесі қолданылады: 1) егер дауыс беруге сайлаушылардың не Парламент Сенатының депутаттарын сайлаған кезде таңдаушылардың елу пайызынан астамы қатысса, сайлау өткен болып есептеледі; 2) дауыс берудің бірінші турында дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу пайызынан астам дауысын жинаған; Мәслихат депутаттарын сайлаған кезде дауыстарды есептеудің мынадай жүйесі қолданылады: 1) егер дауыс беруге сайлаушылардың мелу проценттен астамы қатысса сайлау өткен болып есептеледі. 2) егер оның кандидатурасына дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу проценттен астамы, ал қайтадан дауыс берген кезде - басқа кандидат пен салыстырғанда сайлаушылардың елу проценттен астамы болуға тиісті сайлаушылардың көп санын жинаған кандидат сайланған болып есептеледі. Қазақстан Республикасының сайлау құқығының бастауы болып табылатын нормативтік құқықтық актілер Президент, Парламенттің Мәжіліс пен Сенатының, мәслихаттардың депутаттарын және жергілікті сайлау органдары мүшелерін сайлауға әзірлік және сайлау өткізу кезінде туындайтын қатынастарды реттей отырып, азаматтардың еркін ерікті түрде білдіруін қамтамасыз ететін кепілдіктерді белгілейді.

II. Қазақстан Республикасындағы сайлау Республика азаматтарының сайлау және сайлау құқығының еркін жүзеге асыруына негізделеді. Сайлау құқығы принциптері Қазақстан Республикасының Қонституциясы мен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 28 қыркүйектегі «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы » Конституциялық заң күші бар жарлығы мен бекітілген. Ол мынадай принциптер. Жалпыға бірдей сайлау құқығы принциптері жынысына, ұлтына, нәсіліне, дінге көзқарасына, әлеуметтік шығу тегіне және тағы басқаларына қарамастан ҚР-ның белгілі бір жасқа толған барлық азаматы мемлекеттік биліктің сайлау торгандарына сайлауға және сайлануға құқығын білдіреді. Жалпыға бірдей сайлау құқығы белсенді сайлау құқығына және бәсең сайлау құқығына бөлінеді. Белсегді сайлау құқығы- ол Республиканың 18 жасқа толмаған азаматтың сайлауда дауыс беруге қатсу құқығы. Бәсең сайлау құқығы- ол ҚР азаматтарының ҚР Президенті, ҚР Парламентінің, Мәслихатының депутаты немесе жергілікті өзін өзі басқару органына мүше болып сайлану құқығы. Әлбетте, бәсең сайлау қүқығы белсенді сайлау құқығынан ерекшеленеді. Бәсең сайлау құқығы кезінде азамат сайлануға жататын субъекті болып табылады. Бәсеңдіктің мәні мынада, ол сайламайды, оны сайлайды. Мемлекет мемлекеттік органдарға сайланатын азаматтарға бірқатар талаптар қояды. Бұл талап сайлау органдарының мемлекеттік механизмдегі сипатына ерекшеліктеріне, айрықша жағдайына қарай қойылады. Мысалы, Президент орнына сайлану үшін жасына, біліміне, мемлекетке қатысына дәне басқаларына байланысты талаптар қойылады. Осы ерекше талаптар Президент орнының халық пен мемлекет алдындағы айрықша зор жауапкершілігіне орай қойылады. Парламенттің, Мәслихаттардың депутаттығына ұсынылған кандидатураларға да бірқатар талаптар қойылады. Аталған Конституциялық талаптар сайлаушылардың сайлау құқығын шектеушілік болып табылмайды. Жалпыға бірдей сайлау құқығы сайлау құқығының шектелуін белгілеу мүмкіндігін теріске ығармайды. ҚР-ның Конституциясы сотпен қабілетсіз деп танылған азаматтардың сайлауға және сайлануға, Республикалық референдумға қатысуға құқығы болмайтынын белгілеген. Бұл жүйкесі кемістігіне байланысты өзінің азаматтық құқығын толық пайдалануға және азаматтық міндеттерін орындауға қабілетсіз азаматтардың сайлау құқығының шектелетіндігін білдіреді. Бірақ мұндай шектеу тек сот тәртібі мен белгіленеді. Егер сот азаматты қабілетсіз деп таныса, тек сонда ғана азаматтың сайлау құқығы шектеледі. Басқа ешбір мемлекеттік органның қандай себептер мен болсын азаматтың сайлау құқығын шектеуіне құқығы жоқ. Заңдық күшіне енген сот үкімімен еркінен айырылу орындарындағы адамдардың сайлауға және сайлануға құқығы жоқ. Тиісінше, қамауда отырған адамға ол туралы айыптау үкімі шықпаған болса, оның сайлау құқығы шектелмейді. Президенттің «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Жарлығында тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында сайлау учаскелері құрылатыны және ондағы адамдардың сайлаушылар тізіміне енгізілетіні белгіленген. Қазақстан Республикасы азаматтарының сайлау құқығындағы тепе-теңдік принципі сайлаушылардың Президент, Республика Парламентінің Мәжілісі мен мәслихаттары депутаттары сайлауына тепе-теңдік негізде және әр сайлаушының бір дауысты ғана иеленіп қатысу құқығын білдіреді. Әр сайлаушы тек бір тізімге ғана енгізіледі және осы сайлауда бір-ақ рет дауыс бере алады. Сайлау бюлеттені жеке басты куәландыратын құжаттар бойынша беріледі. Кандидаттардың да сайлауға қатысуға тең құқығы болады. Сайлауға тепе-теңдік негізде қатысу, сондай-ақ бірде-бір сайлаушының басқа сайлаушыға қарағанда ешқандай жеңілдігі болмауын қамтамасыз етеді. Мысалы, өкілдік нормаларына сәйкес халықтың саны бойынша тепе-тең сайлау округтері құрылады. Барлық азаматтардың сайлау құқығы заңмен бірдей деңгейде қорғалады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі республика азаматтарының сайлау құқығын жүзеге асыруына кедергі келтірушілікке қылмыстық жауаптылық белгіленген. Қазақстан Республикасында Парламентке депутаттарды төте және жанама сайлау құқығы белгіленген. Төте сайлау құқығы принципі Республика Президентін, Парламент Мәжілісінің және мәслихаттарының депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін азаматтардың тікелей сайлауынан көрінеді. Жанама сайлау құқығы Парламент Сенатының депутаттарын сайлауғтаңдаушылардың, яғни мәслихаттардың депутаты болып табылатын республика азаматтарының қатысатындығынан көрінеді. Таңдаушылар Сенат депутаттары сайлауына тепе-теңдік негізде қатысады және Сенат депутатын сайлау кезінде әр сайлаушы бір дауысқа ие болады. Сенат депутатын сайлау кезінде бәсең сайлау құқығы мәслихат сессияларында Қазақстан Республикасы Конституциясында белгіленген шектеулермен жүзеге асырылады. Дауыс берудің мұндай принципі болуының мәні мынада, республиканыңі Президентін, Парламент Мәжілісі мен Сенаты депутаттарын, Мәслихат депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау жабық өткізіледі. Дабық дауыс беру сайлаушылардың еркін білдіруге бақылау жасау, сондай-ақ сайлаушылардың еркіне қысым жасау мүмкіндігін жоққа шығарады. Дауыс берілетін орындарда сайлаушылардың өз еріктерін еркін білдіруі үшін арнайы кабинеттер жабдықталады. Жабық дауыс беруде сайлай бюллетеньдері нөмірленбейді және ешқандай белгі соғылмайды, сөйтіп дауыс берушінің жеке бастарын анықтауға жол берілмейді. Дауыс берудің бұзылуына кінәлі лауазымды адамдарға заңды жауапкершілік белгіленген. Қазақстан Республикасы азаматтарының сайлауға ерікті түрде қатысу принципісайлауға қатысуға немесе қатыспауға күштеу мақсатында сайлаушыларға ықпал етуге ешкімнің құқығы жоқтығын білдіреді. Сайлау кезінде ерік білдірудің еркіндігі сайлау күні үгіт жүргізуге жол берілмейтіндігімен де қамтамасыз етіледі. Шет жерде тұратын немесе шет жерде болған Қазақстан Республикасының азаматы сайлау құқығына толық иелі болады. Бұл, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының шет мемлекеттердегі өкілдіктері жанындағы, Қазақстан Республикасына қарайтын және сайлау күні жүзуде жүрген кемедегі сайлау учаскелері бойынша сайлаушылардың тізімдері аталған өкілдіктердің басшылары мен кеме капитандары

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.