Ұлы Жiбек жолының даму тарихы

Жоспар
Кіріспе

Ж О С П А Р

1. Кiрiспе.

2. Негізгі бөлім.
1 тарау : Дала жiбек жолы .
1.1 Жiбек жолы мәдениеттiнiң Iшкi Қытайға ықпалы
1.2 Жiбек жолы саудасының деуiрленген кездерi.
1.3 Жiбек жолы сiлемдерi мен қалалары .

2 тарау : Ұлы Жiбек жолының даму тарихы .
2.1 . Жiбек жолының жолдары
2.2 . Сауда .саттық және тауарлар
2.3. Мәдени мәлiметтерi және дiн жолдары .

3. Қорытынды .

4. Сілтемелер

5. Пайдаланылған әдебиеттер

Кiрiспе
ЮНЕСКО ұйымының Бас конференциясының 24-ншi сесиясында 1987 жылы қабылданған шешiм бойынша ұлы жiбек жолын кешендi түрде зерттеп бiлудiң халық аралық жобасын жүзеге асыру қолға алына бастады.Мұндай зерттеулер жүргiзу жөнiндегi шешiм Греция,Египет, Индонезия ,Италия, Шри-Ланка және ССРО елдерiнiң ынтасымен қабылданды. Бұл жоба ЮНЕСКО –ның Адамды қоршаған орта жер мен теңiз қоры және Мәдениет пен келешек атты екi iрi бағдарлама бойынша жүзеге асырылмақшы .Жобаға байланысты шаралар Бiрiкен ұлттар ұйымының шешiмiмен қазiргi кезде өткiзiлiп жатқан мәдениеттi өркендетудiң Дүниежүзiлiк онжылдығына ауқымды жүргiзiлетiн болды.Ұлы Жiбек жолы –Жерорта теңiзiнен Қытайға дейiн Еуразияны көктейлi өтiп жатқан керуен жолдарының тоғықан тоқсан торабы.Ол сонау ежелгi дәуiрдегi орта ғасырдағы осы аймақтардың сауда және мәдени байланыстарының арасында қалыптасқан тұңғыш бейбiт қарым -қатынас, сырын жан-жақты зерттеп бiлудi мақсат етiп отыр .Ол осы жiбек жолы көктей өтетiн елдердiң Ғылыми және мәдени топтарының өзара пiкiр алуына мемлекетер арасында қалыптасқан мәлiмге келу байланыстарын орнатуға септiгiн тигiздi .
Осы жобаға баға бере отырып ЮНЕСКО-ның Бас директоры Фредрина Майор былай деп аттап өттi. . Жiбек жолы ұшы қиырсыз далашар көл –көсiр теңiздер мен қуаң шөлдер арқылы өтетiн өзара байланыстар мен пiкiр алмасуларды қалыптасыруға ғаламат мүмкiндiктер бере отырып озық өркениеттi өзара бiрлесiп байтуға септiгiн тигiздi. Жiбек жолы кешендi зерттеу жобасының түпкi мақсаты- бүгiнгi күнi осы жол бойында жатқан халықтардың өзара пiкiр алысуды қайта жаңғырту қажет екендiгiн ұғынуға өзара түсiнусудiн қатынасудын және өркениеттi бiрлесе байытудың қолдағы тарихи мән-маңызы бар мүмкiндiктерiн пайдалануына септiгiн тигiзу.
Он жылға есептелген бұл жоба өзi қамтып отырған екi бағыт бойынша бiр жағынан өзара тәртiптiк ғылыми зерттеулер мен халықаралық және ұлттық дәрежеде кездесулер өткiзу арқылы, екiншi жағынан дуниежүзi жұртшылығының көпшiлiк назарына зерттелiп отырған мәселеге аудару үшiн бұған бұхаралық хабарлама құралдары мен ғалымидардың мәдениет қайраткерлерiнiң ресми бiрлестiктерiн қатыстыру арқылы өрiстетiледi .Бұл жоба құрамында ғалымдар телевизия мен баспасөз өкiлдерi бар халық аралық топтардан құралған экспедисияның қайта жүрiп өтетiн негiзгi жолдарын оның жазуға мүмкiндiк бередi .
Келешекте адамгершiлiк ынтымақтастықты жолға қоюдың тиiмдi құралы болуы ықтимал осы жобаның жүзеге асуын қамтамасыз ету үшiн ЮНЕСКО барлық мемлекетердiң қалауынша және мүмкiндiгiнше жеке үлестерiн қосуға шақырады .

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Археология , этнология және қазақстан тарихы кафедрасы

Тақырыбы: “Ұлы Жібек жолының даму тарихы.”

Орындаған:

Тексерген:

Ж О С П А Р

Тақырыбы: Ұлы Жiбек жолының даму тарихы .
1. Кiрiспе.
2. Негізгі бөлім.

1 тарау : Дала жiбек жолы .
1. Жiбек жолы мәдениеттiнiң Iшкi Қытайға ықпалы
2. Жiбек жолы саудасының деуiрленген кездерi.
3. Жiбек жолы сiлемдерi мен қалалары .
2 тарау : Ұлы Жiбек жолының даму тарихы .
2.1 . Жiбек жолының жолдары
2.2 . Сауда –саттық және тауарлар
2.3. Мәдени мәлiметтерi және дiн жолдары .
3. Қорытынды .
4. Сілтемелер
5. Пайдаланылған әдебиеттер

Кiрiспе

ЮНЕСКО ұйымының Бас конференциясының 24-ншi сесиясында 1987 жылы
қабылданған шешiм бойынша ұлы жiбек жолын кешендi түрде зерттеп бiлудiң
халық аралық жобасын жүзеге асыру қолға алына бастады.Мұндай зерттеулер
жүргiзу жөнiндегi шешiм Греция,Египет, Индонезия ,Италия, Шри-Ланка және
ССРО елдерiнiң ынтасымен қабылданды. Бұл жоба ЮНЕСКО –ның Адамды қоршаған
орта жер мен теңiз қоры және Мәдениет пен келешек атты екi iрi бағдарлама
бойынша жүзеге асырылмақшы .Жобаға байланысты шаралар Бiрiкен ұлттар
ұйымының шешiмiмен қазiргi кезде өткiзiлiп жатқан мәдениеттi өркендетудiң
Дүниежүзiлiк онжылдығына ауқымды жүргiзiлетiн болды.Ұлы Жiбек жолы –Жерорта
теңiзiнен Қытайға дейiн Еуразияны көктейлi өтiп жатқан керуен жолдарының
тоғықан тоқсан торабы.Ол сонау ежелгi дәуiрдегi орта ғасырдағы осы
аймақтардың сауда және мәдени байланыстарының арасында қалыптасқан тұңғыш
бейбiт қарым -қатынас, сырын жан-жақты зерттеп бiлудi мақсат етiп отыр .Ол
осы жiбек жолы көктей өтетiн елдердiң Ғылыми және мәдени топтарының өзара
пiкiр алуына мемлекетер арасында қалыптасқан мәлiмге келу байланыстарын
орнатуға септiгiн тигiздi .
Осы жобаға баға бере отырып ЮНЕСКО-ның Бас директоры
Фредрина Майор былай деп аттап өттi. . Жiбек жолы ұшы қиырсыз далашар көл
–көсiр теңiздер мен қуаң шөлдер арқылы өтетiн өзара байланыстар мен пiкiр
алмасуларды қалыптасыруға ғаламат мүмкiндiктер бере отырып озық өркениеттi
өзара бiрлесiп байтуға септiгiн тигiздi. Жiбек жолы кешендi зерттеу
жобасының түпкi мақсаты- бүгiнгi күнi осы жол бойында жатқан халықтардың
өзара пiкiр алысуды қайта жаңғырту қажет екендiгiн ұғынуға өзара
түсiнусудiн қатынасудын және өркениеттi бiрлесе байытудың қолдағы
тарихи мән-маңызы бар мүмкiндiктерiн пайдалануына септiгiн тигiзу.
Он жылға есептелген бұл жоба өзi қамтып отырған екi бағыт
бойынша бiр жағынан өзара тәртiптiк ғылыми зерттеулер мен халықаралық
және ұлттық дәрежеде кездесулер өткiзу арқылы, екiншi жағынан
дуниежүзi жұртшылығының көпшiлiк назарына зерттелiп отырған мәселеге
аудару үшiн бұған бұхаралық хабарлама құралдары мен ғалымидардың
мәдениет қайраткерлерiнiң ресми бiрлестiктерiн қатыстыру арқылы
өрiстетiледi .Бұл жоба құрамында ғалымдар телевизия мен баспасөз
өкiлдерi бар халық аралық топтардан құралған экспедисияның қайта
жүрiп өтетiн негiзгi жолдарын оның жазуға мүмкiндiк бередi .
Келешекте адамгершiлiк ынтымақтастықты жолға қоюдың тиiмдi
құралы болуы ықтимал осы жобаның жүзеге асуын қамтамасыз ету үшiн
ЮНЕСКО барлық мемлекетердiң қалауынша және мүмкiндiгiнше жеке
үлестерiн қосуға шақырады .

1- тарау Дала Жiбек жолы
1.1 Жiбек жолы мәдениетiнiң Iшкi Қытайға ықпалы
Ежелгi Қытай елiнiң батысқа зор ықпал жасағаны сияқты батыс
елдерiнiң мәдениетi Iшкi Қытайға да өзiндiк ықпал жасаған олардың
бастылары мыналар : будда мәдениетiнiң iшкi өлкелерге таралуы. Ғалымдар
Үндi будда мәдениетi батыс өңiр арқылы Iшкi Қытайға таралған деп
шешпейдi. “Батысқа саяхат” романындағы Таңсық бастаған топтың нол
кiтабын iздеп Шыңжанға келуi де тегiн емес. Будда дiнiнiң қасиеттi киелi
буттарының ежелгi үйсiн елiнiң көне жұрты Дун Хуцаның том
қабырғаларына түсiрiлуi оған жапондықтардың әр жылы қалаға келгенде
тауар қылып қайтуы қазiргi Шыңжан өңiрiнiң Нушар Тұрпан жерлерiнен
Бутхана үңгiрлерiнiң қазылуы iшкi жерлерден мыңдаған он мыңдаған
қонақтардың батысқа нол алғалы сапар шегiп .. Жiбек жолымен тынбай
ағылуы қаңлы елiнен шыққан қаңлы Шайхы 643-712 деген адамның нол
кiтабын қытай тiлiне аударып хан елiнiң “ ел ұстазы” атануы Лоянның
том суреттерiне қаңлы елiнiң қыруар шайхы монахтарының ойылып
түсiрiлуi бұған толық айғақ1 .
Будда мәдениетi iрi қалаларда ғана емес дала жерiнде де өзiнiң
белгiсiн iзiн қалдырып отырған .Мен Манжыбайұлы құрастырған
“ шыңжаның жартас жазулары” деген кiтабының қолжазбасын қарағанын
айтады .Қарт қаламгер ерiнбей-жалықпай Шыңжан өңiрiндегi көптеген
жартас суреттерi мен жазуларын жиып оған өз тұрғысынан түсiнiк
жасаған.
Автор түсiнiк бере алмаған бiр сөзi монғол және тибет
оқымыстыларына көрсетiп едiм, Алтайдан табылған бұл жартас жазулары
көне тибет жазуы болып шықты .Болғанда қандай бүкiл будда дiнiнiң
жауқары ең қасиеттi делiнетiн дұға “умани будумахум” деген сөз екен
. Бұл жазу Алтайдың әлденеше жерiнен табылыпты. Сондай көркем
жазумен тасқа қашалған бұл дұғаны тибет оқымыстылары жоғары бағалады
.Оның күштiлiгi соншалық –дедi олар батысқа саяхат кезiнде Суң
Унуңдi 500 жыл-бойы тау басып жатады .Сонда аспан әулиесi әуеден
қағазға жазып "Умани бадумахум “дұғасын түсiнгеннен кейiн ғана Сун
Унуңге тауды көтерiп кететiн құдырет бiтедi екен .Бұл жазуды
бiреулер будда дiнi алғаш тараған кезде жазылған десе, ендi
бiреулерi кейiнірек 6-7 ғасырларда , яғни жiбек жолы мәдениетi
гүлденген таң дәуiрiнде жазылған деп есептейдi .Демек Жiбек жолы
ежелгi будда мәдениетi ислам мәдениетi сияқты көне мәдениеттiнiң
таралған жолы деп есептеледi .
1.2 Жiбек жолы саудасының дәуiрленген кездерi .
Әлемге әйгiлi Жiбек жолының ең алғашқы жолы дала Жiбек жолы бiздiң
жыл санауымызға дейiнгi 10 ғасырда Хуанхэ дариясы мен Сыр дариясының
арасындағы кең - байтақ өңiрге берiк байланыс қалыптастырып, Тянь-
Шаньның солтүстiгiндегi дала жолымен оңтүстiгiндегi ойпат жолы арқылы
Қытай мен Батыс аралығына ең алғаш сауда жолын ашушы дала
халықтарын сақтар мен иузлер екедiгi тарихтан мәлiм .2 Чунчижу –Жанго
дәуiрiнде (заманымызға дейiнгi 772-221 жылы) солтүстiктегi көшпендi
ғұндар және басқа халықтар атты көлiк ретiнде пайдаланылды . Арбаға
жегудi мiнудi бiлген .Олар өздерiнiң батыстағы иузлер және сақтармен
жақын қатынас орнатқан Орта Азия мен оңтүстiк орыс даласын
мекендеген осы сақтар өздерiнiң көшпендi тұрмысы арқылы қытай мен
сонау қиырдағы грек елi ортасында ең ежелгi Жiбек жолы
саудагерлердiң рөлiн атқарған . Ең ежелгi Жiбек жолы мiне осы 3.
Ғалымдардың зертеуiнше Жiбек жолы тоғанатары шығыста қазiргi
Ниншаның солтүстiк өңiрiнен яки байырғы Чаңғы қаласынан аттанып
Янхой Баркөл Жемсары арқылы Iлеге одан Жетiсу Каспий өңiрiн басып
Европаға шеру тартып отырған .Қос Жин және оңтүстiк солтүстiк
хандықтар дәуiрiнде орта жазықтағы патшалар орта Азияның Қаңлы
елi сүт ем арқылы Персияның тығыз сауда қатынасын жасап тұрған.
Шиляң өңiрiне Батыстың iрi сауда тоғанақтары үзбеи келiп ..бiр
ретiнде бiр тоғанақиақы 240 саудагер 600 қашыр 10 мыңдаған топ
жiбек кездемелерге сауда жасаған .
Хан дәуiрiнде ( бiздiң жыл санауымызға дейiнгi 3-1 ғасырлар )Хан
елi мен үйсiндер арасындағы достық және сауда қарым-қатынастарының
өте тығыз болғандығын Хан елi өзiнiң ханшасын үйсiнге ұзатқанда мың
жылғы қалың мал алып жек жаттық қарым-қатынас орнатқандығы нұқым
жұрттқа мәлiм .
Демек дала Жiбек жолының ең алғаш дүниеге келген кезi әрi
алғаш дәуiрлеген кезi бiздiң заманымызға дейiнгi 10 ғасыр мен 1
ғасырдың аралығындағы сақ-үйсiн дәуiрi .Алғашқы Жiбек жолына негiз
қалаушылар Хуанхэ мен Сыр дариясының қытай мен Грецияның аралығына
алғаш саудагерлiк жасағандар ғалым Чың Фууй айтқандай бiздiң арғы
ата- бабаларымыз –. сақтар мениузлер және үйсiндер мен қаңлылар . Мұның
осылай екендiгiн бiздiң жыл санауымызға дейiнгi 490- 425 жылдары
аралығында жасаған атақты Грек жиқангезi Герадот та өзiнiң “
Тарих”. деген еңбегiне түсiрiп кеткен . Ол парсы патшасы Кирдiң
сақтар мен массагеттерге қарсы жорығын баяндағанда “ Дала Жiбек
жолы” деген сөздi алғаш рет ауызға алған адам .
Әрине әрқандай заттың дамуы түзу сызық бойынша iлгерiлеп
отырмайды .Сол сияқты Жiбек жолы саудасы да бiрде өрлеп, бiрде
баяулап , кейде тiптi үзiлiп отырған . Сол бiр жаугершiлiк замандарда
Жiбек жолы бойында талай- талай соғыс жарақаттары қалған .Сол
жарақатты жылдардан кейiн адамзат қайта есiн жиып бұрынғы
тiршiлiгiн қалпына келтiрiп отырған . Дәл сол сияқты Жiбек жолы
саудасының екiншi бiр дәуiрлеген кезеңi бiздiң заманымыздың 6 –12
ғасырлары , яғни Қытайдың Таң дәуiрiне тура келедi .
6 –12ғасырлардағы Жiбек жолының басты саудасы әрi де сол хан
– үйсiн дәуiрiндегi сияқты ат- жiбек саудасы болған .Әтөңiр тұлпары
.киелi сәйгүлiк атанған. Үйсiн –қаңлы жылқылары мұқым хан елiн
өзiне тәнтi етiп таңғалтып, тамсандырып отырған .Осының нәтижесiнде
хан елiнде “Атың болса, әлемге жетесiң” деген аталы сөз дүниеге
келген . Хан елiнiң қаламгерлерi жылқыны жырға қосып аттың әсем
сипатын өз өлеңдерiне арқау еткен . Ақын пiрi атанған Ду - жу да “
Хуларды” атын қаламынан қағыс қалдырмаған .

Ферғана Худың аттары .
Сымбатына адам тойғандай .
Неткен әсем сүйегi
Қылышпен қиып ойғандай .
Құлақтары бiздиген
Бене қамыс кескендей
Төрт тұяғы сыпылдап
Самал жел боп ескендей, – деп тебiрене тамсана
жырлайды .
Ол кезде Таң елiнiң жазбаларына халқымыздың арғы ата- бабалары
әхулар .. әхуйхулар, .хуйгулар деп түсiнгенмен ғалым Су Бейхан
айтқандай: “Хан патшалығы дәуiрiндегi үйсiн -қаңлылардан тартып
заманымыздың 6-12 ғасырларында тiптi тау замсанда Орта Азиядағы даңқы
шыққан аттардың негiзгi мекенi қазақ даласы болатын.”4 Ат
саудасының Алтын дәуiрi атанған осы Таң дәуiрiнде жылына 10 мың
атқа сауда жасалып оған 40 мың топ торын төлейдi екен . Кейде тiптi
бiр аттың құны 50 топ тарғынға көтерiлген кезi де болыпты .Бiздiң
ата –бабаларымыз Астана Чаңғы қаласына Жiбек саудасымен мыңдап жүредi
екен . Сол кезде қазақ даласының кiндiгiндегшi Сояб шақары Таң
елiнiң тарихында iрi сауда орталығы ретiнде жазба дерекке түскен
Таң елiнiң ақындары бұл қаланы бәсекемен жырға қосып мадақтаған.Бұл
дәуiрлеушiлiк 12 ғасырдың соңына дейiн созылған .
Дала Жiбек жолының бойында көптеген қалалар дүниеге келiп
шығыс пен батысты бiрiне-бiрi жалғастырып батыс мәдениетi шығысқа,
шығыс мәдениетiн батысқа жеткiзiп отырған . Мiне осылай болғандығы
үшiн 56 қаланың пайда болғаны .
Миң хандығы дәуiрiнiң 1371 жылынан бастап 1547 жылға
дейiнгi аралықта Жiбек жолы саудасы қайтадан жандана түскен . Миң
хандағының алғашқы жылдарында –ақ патша өзiнiң қорғанысын күшейту
үшiн шайт-ат саудасына ерекше көңiл бөлдi. Чаншиде 1.5 млн килограмм
шәйға 30 мың ат сатып алған.5 1736-1840 жылдары ат-май саудасы
мүлдем тоқтап мұның орнына ат-жiбек саудасы бастаған .
1758 жылы Қабанбай батырдың негiз салуымен ғана жасаған ат-
жiбек саудасы бұрынғыдай емес қазақ даласына жақындай түскен . Бұдан
Манчин өкiметi де орасан зор пайда тапқан . 1769 жылы Шиниң ат
фермасында небары 3700 ат болса 1801 жылы 18000басқа жеткен .
18-19 ғасырдағы Жiбек жолы бойындағы Үрiмжi, Құлжа, Шәуешек
қалалардан болған сауданың көлемi саудаға түскен заттардың молдығы
сауданы жалпы сапасы жағынан алғанда тарихтағы саудалардың бәрiнен
биiк орында тұрғандығы байқалады .
1.3 Жiбек жолы елдерi мен қалалары
Жiбек жолының ең алғашқы сiлемi Чаң Эн бүгiнгi Ши ЭН мен Дұң Хуаң
арасына яғни хан елi мен үйсiн елiнiң аралығына түседi. Жiбек
саудасы да ең әуелi осы екi ел арасында үйсiн елiнiң тұлпарларын
хан елiнiң жiбек бұйымдарына ауыстырудан басталады.Ол кезде “Тәңiр
тұлпары” атанған үйсiн елiнiң жылқылары хан елiн қатты қайран
қалдырған . Сондықтан патша хан Удидiң өзi бас болып оны жырға
қосқан . Хан дәуiрiндегi “ханнама” музыка дерегiндегi айтылған
жырлардан тартып Таң дәуiрiнiң әйгiлi ақындары Ли Бай , Ду Фуларға
дейiн жылғы туралы айтылған жырлардың сабақтастығы үзiлмеген .
Әрине замана тегершiгi өзiнiң бiр қалыпты жүрiсiнен
танбағанымен, дүние астан-кестен болып жатады ғой, сақ- үйсiн
дәуiрлерiнде осылайша негiзi қаланған дала жiбек жолы бойында
кейiнгi бiр мезгiлде қияң-кескi ұрыстар , аударыспақтар болып , 607
ғасырдағы Түрiк қағанаты дәуiрiнде қайта гүлденшген .Бұл Қытайдың
Таң дәуiрiне тура келедi . Жiбек жолын зерттеушi Қытай ғалымы Лу Үи
былай дейдi: “Таң дәуiрiнде Жiбек жолының солтүстiгi қайта гүлдене
бастады .Бұған солтүстiк өңiрдегi һұндар , шанбилер , рорандар,
түрiктер үлкен үлес қосты . Дала Жiбек жолының көркеюiне байланысты
жол бойында бiр қалдыру жаңа қалалар дүниеге келдi . Бұл қалалардың
атақтылары : Сунис, Таң Жоу ,Лун Тай ,Гоң Бо ,Рi Хай, Далос тағы
басқалар едi .6 Сунис қаласын автор Батыс Түрiк қағанатының ордасы
тұрған жерде пайда болған(.айналасы 6-7шақырым) заманымыздың 648
жылдары қайта гүлденiп Аншидегi ( “Энши” 7-13 ғасырларда батыс өңiр
“Энши” деп аталған ) атақты 4 қаланың бiрiне айналған деп
түсiндiредi . Бұлжерде мен ардагер ғұламымыз Нығмет Мыңжанды
сағынышпен еске ала кетпекпiн . Тiрi болған кездегi бiр әңгiмесiне
тоқталсам : “Мына АраТүрiк ауданы кезiнде Шығыс Түрiк қағанаты мен
Батыс Түрiк қағанаты арасындағы шекара қала екен .Екi түрiк
мемлекетi осы қала арқылы бөлiнетiндiктен Ара Түрiк атаныпты . Ал
ежелгi Бөрi мемлекетi қазiргi Баркөл өңiрiнде болған”,-дегенi есiмде
.Осыған негiзделгенде Ара Түрiк Батыс Түрiк қағанаты мен Шығыс Түрiк
қағанатының астанасы . Өз кезiнде гүлденген сауда орталығы , атақты
Орта Азияның Суяб қаласы болуы мүмкiн деп жобалаймын . Өйткенi көп
жағдайда Қытайлар басқа халықтардың адам аттары мен жер аттарының
басқы әрпiнiң өзiн алады да , аяқ жағын өз тiлiнiң икемiне түсiре
салады . Мысалы , Алтайды “ Асан”, Тарбағатайды “Тачың”,Iленi
“Иниң Алатауды “Ала Сан деп алуы осы дағдының жалғасы .Осыған қарап
бiз Суяб қаласын “Сумечың” деп алған деп есептеймiз .
Ұлы Жiбек жолы Жетiсуда жалпы қазақ даласында көптеген
қалалардың пайда болуына себеп болды. Жiбек жолының тарихы туралы
алғашқы жазба дерек 7 ғасырда өмiр сүрген будда дiнiн зерттеушi
Сюань- Цзян қолжазбалары болып табылады . Оның қолжазбаларында
көпестердiң керуенi Қытайдың астанасы Чаньаннан шығып ,Тянь –Шяньды
жағалай отырып “Қайнаған көлге” дейiн жеткен . Сюань Цзян еңбегiндегi
“Қайнаған көл” немесе “ Мөлдiреген көгiлдiр көл” деген атауларды
тарихшылар Ыстықкөл туралы айтылады дейдi .
Жiбек жолы негiзiнiң қалануы тым аридан болалады . Оны ..Лазурит
“( көктал) .. Нефрит “ жолдарынан бастау керек .Бадахшанда (Орта Азия)
өндiрiлген көктал ( лазурит ) Иранға , Мысырға , Сирияға, Қытайға жеттi,
дәл осы көрiнiстер Орта Азияны Үндiстан мен Қытайды байланыстырды
Б . з б 1 мыңжылдықта “ Дала жолы “ қызмет ете бастады . Дала жолы
қымбат бағалы маталарды , аң терiлерiн , кiлемдердi тасымалдауда
үлкен сауда жолына айналды .Жiбек матаның Қытайдан Батыс елдерiне
жеткiзiле бастауы б .з .д 6-5 ғасырларда басталған . Жiбек тоқу кәсiбi
бұдан бес мың жыл бұрын iске асқандығын археологиялық қазбалар
дәлелдейдi .
Халықаралық керуен жолының өркендей түсуiне Соғды көпесшiлерi зор
үлес қосты . Соғдылар Шығыста Жапон жерiне оның астанасы Нораға
дейiн жеткен .Қазақстанның батыс аймағы , Қиыр Шығыста “Бұлғын жолы”
дейтiн жол арқылы байланыстырылған .6-7 ғасырларға дейiн Фергана
арқылы өтетiн жол маңызды болуы ,бiрақ түрлi себептермен .Осы тұста
Қытайдан басталып, Жетiсу мен Оңтүстiк Қазақстан арқылы өтетiн жол
жандана түстi .
Сауданың дамуы 7 ғасырда қалалардың саны көбеюiне ықпал еттi.
Олардың iшiнде сол кездiң өзiнде маңызы бар саяси әрi сауда
орталығына айналған . Суяб , Тараз ,. “Ақ өзендегi қала” кейiн барып,
Испиджап ( Сайрам ) атанған қалалар .
Әсiресе, олардың қанат жаюы Кореядан Қара теңiзге дейiнгi
аймақты алып жатқан - Түрiк қағанатының тұсына келедi . Оның бiрнеше
тармақтары орын алады .Ең iрi тармағы батыстан шыЈысқа қарағанда
Шаштан ( Ташкент ) Испиджабқа беттедi . Ол жерге Мерв Бонх Бұхара
Самарханд Хорезм Бахдадтан керуендер келдi . Екiншi тармақ Испиджабтан
бiрнеше-кiшiгiрiм қалаларда болып өтiп , Таразға жеткен .

2. 2- тарау Ұлы Жiбек жолының даму тарихы
2.1 Жiбек жолының жолдары
“ Жiбек жолы” дегенiмiз не ол қашан пайда болып , қандай кәдеге
жарады , қай жерлердi басып өтiп, әркiмдi –ақ толғандыратын алғашқы
сұрақтар осындай .
Бұттқа табынушы ( аудармасы – будда дiнiндегi ) қажы Сюань-Цзон
629 жылы Будданың қасиеттi қалдықтарын көзбен көру және дiн iлiмiн
шындап зерттеу үшiн Қытайдан Үндiге сапар шектi . Ол Қытайды
Батыспен байланыстырып жатқан және техникалық жаңалықтарға дiни
мұраттармен мәдени жетiстiктерге мұрындық болып тұрған осы
халықаралық жолмен жүредi .
Чань-Ашан шыққан саудагерлердiң қоспақ-түйелi керуен менатақты Гоби
шөлiн шаралап Дунхан арқылы “Ұлы айдаһар құмы” аталатын ортаң
шөлейттi Хами мен Турфан алқаптарын ,Музур Ола жоталарын басып өткен
Сюань-Цзян мен оның сапарластары “Көкмөлдiр көлге” жеттi .Оның “Ыстық
көл” деп аталуына қарай кәдiмгi Есiл көлiн еске түсiру қиын емес
. Қажы осы өзендi айналып тiп Батыстығы шекараны сонау Қара
теңiзге дейiн созылып жатқан байтақ мемлекетiнiң әмiршiсi – түрiк
қағаны тұрған . Суяб қаласына келуi Сюань- Цзян түрiк қағаны мен
оның жанпелiндегiлер жөнiнде былай сипаттайды: “ Бұл жателдiктердiң
астары керемет екен . Қаған үстiне жасыл жiбек шекпен киген жалаң
басына ұзындығы бiр ұтан ( 3.2м ) ұштары желкесiне түскен Жiбек
шапка (сәлде) орап алған .Оған оқалы-зерлi шопан киiп шаштарын айдар
тұлымдап өрген екi жүзден астам тарқан ерiп жүрдi . Өзге
жауынгерлер терi астарын киiп бастарына жұмсақ бас киiмдер киiп
айбалта садақ асынып ту көтерiп жүредi .Түйеге атқа
мiнгендердiң көптiгi сонша көзбен шымшылаудың өзi мүмкiн емес .
Қағаның өзiн қалай қабылдағанын сипатай отырып Сюань –Цзян түрiк
зиялыларының салтанатты Жiбек киiмдерiнiң молдығын бiрнеше қайтара
ауызға алады ,сонымен бiрге өзiне көрсетiлген сый-сияпат iшiнде
.Қызғылт түстi жылтыр шиттан тiгiлген неше алуа киiмдер санатын
және кездеме жiбек бергенi жөнiнде хабарлайды”.
Жiбек жасап шығару және онымен сауда жасау кезеңi күнi кешеге
дейiн бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi 1 мыңжылдық деп саналып келедi .
Б.д.д 6-5 ғасырларда Қытай Жiбегi басқа елдерге оның iшiнде Батысқа
да шығарыла бастады . Алайда Пазырықтың “патша” қорғандарының бiрiншi
бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi 5 ғасырда көрсетiлген феникстер қолымен
өрнектелiп тiгiлген жiбек жашылғы ( ат жабуы ) табылды . Сондай-ақ
Оңтүстiк және Батыс Европа аудандарынан б.д.д 6-5 ғасырларға
жататын қабiрлерден жүннен жасалған бұйымдарға тiгiлген жiбек
маталармен шашақтарда табылған " Жiбек жолы” тек б.з.д 2 ғасырдың
орта шенiнен бастап қала тұрақты дипломатия мен сауданың күре
тамырына айналды . Ал осының бәрi Император У –Дидiң көрмеген Батыс
елдерiне жұмсаған князi Чжон-Цзян 13 жылдан кейiн қайтып оралды .Ол
осы күнгi Ауғанстаның шет аймақтарына жете алды және Қытайдың iшкi
аудандарынан Орталық Азияға тура жолмен тұңғыш рет жүрiп өттi .
Содан соң Жiбек тиелген керуен Батысқа соның iзiмен аттанып, Қытайға
Жерорта теңiзiнен Таяу және Орта Шығыстан Орта Азиядан тауарлар
алып қайтты .
Көп ұзамай халықаралық сауда тiзгiнi Орта Азияның Зеравшан және
Қашқадария алқаптарын мекендеген соғда елiнiң саудагерлерi қасына
күштi . Түркiстанның “ Тохор”қалаларында және Қытайдың Ланчжау Чаньан
тәрiздi қалаларында соғдылықтардың сауда орталығы болды. Мәселен
Дуньхуанда 1000-ға тарта соғдылықтар тұрды . Соғдылар Жiбек жолы
таусылған жерден Жапонияға басып кiрiп , жапонның ежелгi астанасы
Нарды биледi .Сондағы храмдардың бiрiнен соғды тiлiнен жазылған
қолжазба сақтаулы тұр .
Қытайдың Батысқа Ферғананың үстiнен өтiп баратын бұрынғы қысқа
да қолайлы жолға қарағанда Жетiсу мен Оңтүстiк Қазақстан арқылы
өтетiн жаңа жол 6-7 ғасырларда барынша жандана түстi .Жолдардың
бұлайша алмасуының себептерiн былайша түсiндiруге болады . Бiрiншiден
Жетiсуда Орта Азия арқылы өтетiн сауда жолдарын қадағалап отыратын
түрiк қағандары отырды .Екiншiден Ферғанадан өтетiн жол 7
ғасырлардағы өзара қырқысулар салдарынан қауiптi жолға айналды .
Үшiншiден, түрiктiң ауқатша қағандары мен олардың жанпелiндегiлер
теңiздiң арғы бетiнен әкелiнетiн тауарларға құштар iрi тұтынушыларға
айналды .
Жiбек жолы шеңберiне ену қарсаңында Қазақстанның Оңтүстiгi мен
Жетiсу қандай жағдайда дi дегенге келген :Бұл жерде көшпелi түрiк
тайпалары мен отырықшы халықтар ежелден қалыптастырылған, төл
мәдениет өркендеген болатын .Оның үстiне этникалық жағынан алғанда
көшпендiлерде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.