Жартылай өткізгіштердегі электр тогы

Электр тогын қатты, сұйық газ тәрізді денелер өткізеді.
Электр энергиясын ток көзінен тұтынушыға жеткі-зуде металл өткізгіштер кеңінен қолданылады, соны-мен қатар бұл өткізгіштер электр двигательдерінде және генераторларда, электр қыздырғыш приборларда т.б. қолданылады.
Металдармен қатар, жақсы өткізгіштер болып табылатын, яғни көп мөлшерде еркін зарядталған бөлшектері бар заттар болып саналатын электро-литтердің судағы ерітінділері немесе балқымалары және ионданған газ - плазма. Өткізгіштердің бұл түрі техникада кеңінен қолданылады.
Вакумдық электрондық приборлардағы электр то-гын түзетін - электрондардың ағыны.
Өткізгіштер мен диэликтриктерден басқа (аз мөл-шерде еркін зарядталған бөлшектері бар заттар) электр өткізгіштігі өткізгіштер мен диэлектриктің аралығында жататын, заттардың бір тобы бар. Бұл заттар өткізгіштер дейтіндей электрді жақсы өткізбейді, ал оларды диэлектриктерге жатқызатын-дай соншалықты нашар да өткізбейді. Сондықтан олар жартылай өткізгіштер деп аталады.
Соңғы уақытқа дейін жартылай өткізгіштер прак-тикада айтарлықтай роль атқарған жоқ. Әрине, электр энергиясын сым арқылы жеткізу үшін бұ-рынғыша өткізгіштер қолданылады. Жартылай өткіз-гіштер радиоқабылдағыштардағы, есептеу машина-ларындағы және т.б. токты түрлендіруші элемент-тер ретінде қолданылады.

Пайдаланған әдебиеттер:
1.Физика - 10 сынып « Атамұра»

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Әр түрлі ортадағы электр тогы
Металдардың электрондық өткізгіштігі
Электрондардың металдағы қозғалысы
Өткізгіш кедергісінің температураға тәуелділігі
Асқын өткізгіштік

Жартылай өткізгіштердегі электр тогы
Қоспалары бар жартылай өткізгіштердің
электр өткізгіштігі

Алаған (акцепторлық) қоспалар.
Қорытынды:
Пайдаланған әдебиеттер:

Әр түрлі ортадағы электр тогы

Әр түрлі заттардың электр өткізгіштігі
Электр тогын қатты, сұйық газ тәрізді денелер
өткізеді.
Электр энергиясын ток көзінен тұтынушыға жеткі-зуде
металл өткізгіштер кеңінен қолданылады, соны-мен қатар
бұл өткізгіштер электр двигательдерінде және генераторларда,
электр қыздырғыш приборларда т.б. қолданылады.
Металдармен қатар, жақсы өткізгіштер болып табылатын,
яғни көп мөлшерде еркін зарядталған бөлшектері бар
заттар болып саналатын электро-литтердің судағы
ерітінділері немесе балқымалары және ионданған газ - плазма.
Өткізгіштердің бұл түрі техникада кеңінен қолданылады.
Вакумдық электрондық приборлардағы электр то-гын
түзетін - электрондардың ағыны.
Өткізгіштер мен диэликтриктерден басқа (аз мөл-шерде
еркін зарядталған бөлшектері бар заттар) электр
өткізгіштігі өткізгіштер мен диэлектриктің аралығында
жататын, заттардың бір тобы бар. Бұл заттар
өткізгіштер дейтіндей электрді жақсы өткізбейді, ал оларды
диэлектриктерге жатқызатын-дай соншалықты нашар да
өткізбейді. Сондықтан олар жартылай өткізгіштер деп аталады.
Соңғы уақытқа дейін жартылай өткізгіштер прак-тикада
айтарлықтай роль атқарған жоқ. Әрине, электр энергиясын
сым арқылы жеткізу үшін бұ-рынғыша өткізгіштер
қолданылады. Жартылай өткіз-гіштер радиоқабылдағыштардағы,
есептеу машина-ларындағы және т.б. токты түрлендіруші
элемент-тер ретінде қолданылады.

Металдардың электрондық өткізгіштігі

Металдардағы еркін заряд тасушылар электрондар болып
табылады. Олардың шоғыры өте үлкен 1028 1м3 шамасында.
Бұл электрондар бейберекет жылулық қоз-ғалысқа қатысады.
Электр өрісінің әсерінен олар 10-4 мс шамасындағы
орташа жылдамдықпен, реттелген түрде орын ауыстыра бастайды.

Металдарда еркін электрондардың бар екендігінің
тәжірбиелік дәлелдемесі. Металдардың өткізгіштігі олардағы
еркін электрондардың қозғалысынан бола-тындығын тәжірбие
жүзінде Л. И. Мандельштам мен Н.Д. Папалекси (1913ж.) Б.
Стюарт пен Р. Толмен (1916ж.) берген.
Бұл тәжірбиелердің мазмұны мынадай. Катушкаға сымды
орайды да, оның екі ұшын бір - біріне изоля-цияланған екі
металл дискіге дәнекерлеп бекітеді.
Дискілердің ұштарына сырғымалы контактілердің жәрдемімен
гальванаметрді қосады.
Катушканы қатты айналдырады да кенет тоқтата ды. Катушканың
зарядталған еркін бөлшектері өткіз-гішке қатысты инерция
бойынша біраз уақыт қозға-лыста болады, катушкада электр
тогы пайда болады, өткізгіш кедергісінің әсерінен
зарядталған бөлшектер тежеледі де, ток құрайтын бөлшектердің
реттелген қозғалысы тоқтайды.
Токтың бағыты, оның теріс зарядталған бөлшек-тердің
қозғалысынан пайда болғанын көрсетеді. Мұндағы тасмалданатын
заряд ток құрайтын бөл-шектер зарядының олардың массасына,
яғни ІqІ m қатынасына пропорционал. Сондықтан тізбектен ток
жүрген уақыттағы гальванометрден өтетін зарядты өлшеу
арқылы осы қатынасты анықтауға болады. Ол 1,8·1011 Клкг
тең екен.

Электрондардың металдағы қозғалысы
Электр өрісі тарапынан болатын тұрақты күш әсерінен
электрондар реттелген қозғалыста белгілі бір жылдамдық
алады. Бұл жылдамдық әрі қарай уа-қыт өтуіне байланысты
артпайды, өйткені кристал-дық тордың иондарының тарапынан
электрондарға белгілі бір тежеуіш күш әсер етеді.
Нәтижесінде электрондардың реттелген қозғалысының орташа
жылдамдығы өткізгіштегі электр өрісінің кернеулігіне
пропорционал, v ~ Е олай болса, өткізгіштің ұштарындағы
потенциалдар айырмасына да пропор-цианал болғаны, себебі
Е=Ul, мұндағы l өткізгіштің ұзындығы.
Металдардағы еркін зарядтарды тасушылар екендігі
тәжірбие арқылы дәлелденген. Электр өрісінің әсерінен
электрондар кристалдық тордың тарапынан болатын тежеудің
салдарынан тұрақты орташа жылдамдықпен қозғалады. Реттелген
қозғалыстың жылдамдығы өткізгіштегі өріс кернеулігіне тура
пропорцианал.

Өткізгіш кедергісінің температураға тәуелділігі
Болат спиральдан аккумулятордан алып ток жі-берсе,
содан кейін оны жанарғының жалынына қыздырса, амперметр
ток күшінің азайғанын көрсе-теді. Бұл температура
өзгергенде өткізгіштің ке-дергісінің деп өзгергенін көрсетеді.

Егер 0 С-де өткізгіштің кедергісі R-ге тең, ал t
температурада R болса, онда кедергінің салыстыр-малы
өзгеруі, тәжірбиенің көрсетуі бойынша, t тем-ператураның
өзгерісіне тура пропорцианал

R – R0 = at

Пропорционалдық а коэффициентін кедергінің тем-
пературалық коэффициенті деп атайды. Ол зат кедергісінің
температураға тәуелділігін сипаттайды. Кедергінің
температуралық коэффициенті сан жағынан өткізгіштігі 1К
қыздырғандағы кедергінің салыстыр-малы өзгерісіне тең.
Барлық металл өткізгіштер үшін a0 және температураның
өзгерісінде елеусіз шамаға өзгереді. Егер температураның
сол аралықта-ғы онша үлкен болмаса, онда температуралық
коэф-фициенті тұрақты және оны температураның сол
аралықтағы орта мәніне тең деп есептеуге болады.
Таза металдарда
Электролиттердің ерітінділерінде температура арт-қанда
кедергі артпайды, кемиді.
Есептеуден шығатын қорытынды:
Температураның өзгерісінде а аз өзгергендіктен, меншікті
кедергі температураға сызықты тәуелді деп есептеуге болады.
Металдар кедергісінің температураға тәуелділігін кедергі
термометрлерінде пайдаланылады. Әдетте мұндай термометрдің
негізгі жұмыстық элементі ретінде платина сым алынады,
оның кедергісі тем-ператураға тәуелді. Сым кедергісінің
өзгерісін өлшеу арқылы температураның қаншалықты өзгергенін
білуге болады. Сұйықты термометрлер жарамсыз болған уақытта
мұндай термометрлер өте төмен және өте жоғары
температураларды өлшеуге мүмкіндік береді.
Металдардың меншікті кедергісі температура артқанда
сызықтық түрде артады. Электролиттер-дің ерітінділерінде
температура жоғарлағанда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.