Ғұмар Қараш өмірі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе . . .

І тарау. Ғұмар Қараш ақындығы . . .

ІІ тарау. Ғұмар Қараштың прозалық шығармаларындағы ерекшеліктер

ІІІ тарау. Ғұмар Қараштың ағартушылық қызметі

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Ғұмардың азаматтық өмірі қысқа болды ─ ол небары қырық жеті жас жасады. Салыстырмалы түрде ақындық өмірбаяны да келте ─ поэзиядағы тырнақалдысы 1909 жылы ғана баспа бетін көрді. Демек, Ғ. Қараш ақындық өнермен отызға келіп айналысқан. Осы аз уақыттың ішінде ол аса өнімді жазатын, үнемі ізденіп, алға ұмтылып отыратын ақын ретінде танылды. Бұл өреде шығармашылық адымына, соның ішінде әдебиеттің дарынды өкіліне тән үйрену, іздену сатыларының бәрінен өтті. Ол артына мол ақындық мұра қалдырды. Ғұмарды ақын ретінде танытатын осы шығармаларға жалпы сипаттама берілу жөн деп есептейміз. Сонымен қатар, бізді жерлес ақынның шығармашылығы қатты да қызықтырады. Болашақ әдебиетші маман ретінде осы тақырыпты терең білсек, сол арқылы әдебиетіміздің тұңғиық иірімдеріне бойласақ, сөйтіп, ғұмартану ісіне өз үлесімізді қоссақ деген ойлардың жетегінде аталмыш тақырыптағы диплом жұмысын қолға алдық. Зерттеушілер еңбектеріне сүйене отырып, айтқанымыз төмендегідей.

Тақырыптың өзектілігі. Әдебиетте өзіндік із қалдырған Ғұмар Қараш еңбектерін зерттеу ісі жаңа ғана қолға алынуда. Жерлес ақын, ағартушы Ғұмар Қараштың әдеби мол мұрасын жинақтап, соның ішінен поэзиясы мен прозасына тоқталу, ерекшеліктері мен белгілерін көрсету - тақырыптың өзектілігін дәлелдейді.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Қазақ әдебиетіндегі өзіндік орны бар ақын Ғұмар Қараштың әдеби мұрасына талдау жасау мен шығармаларының тілін, стилін анықтау жұмысымыздың мақсаты болмақ. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді орындауға ұмтылыс жасалды:

Ақынның баспа бетін көрген шығармаларына шолу жасау;
Ғұмар Қараш поэзиясының тақырыптарын анықтап көрсету және оны мысалдармен дәлелдеу;
Ақын поэзиясының өзіндік табиғатын анықтау, шығармаларының өзіндік сипатын ашу;
Ғұмар Қараштың проза жанрындағы еңбектеріне тоқталу;
Автор шығармаларының мазмұнына шолу жасау арқылы стильдік сипатын анықтау.

Жұмысты орындау әдістері. Жұмысты жазу барысында ғылыми сипаттама, талдау жасау әдістері қолданылды.

Қорғауға ұсынатын тұжырымдар:

Ғұмар Қараш - артына мол мұра қалдырған ақын.
Ғұмар - поэзиямызға өзіндік өрнек, түр қосқан жаңашыл ақын.
Ғұмардың «Әділ мен Шандоз» атты бірден-бір романы оны шебер прозашы ретінде танытады.
Ғұмар қара сөзден поэзияға ауысқан ақын.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тарау мен қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.

І тарау. ҒҰМАР ҚАРАШ АҚЫНДЫҒЫ

1. 1. Ақынның баспа бетін көрген поэзиялық шығармалары

Ақын поэзиямен 17-20 жыл ғана айналысқан. Осы мерзім ішінде ол артына мол ақындық мұра қалдырды. Ғұмар жөніндегі алғашқы арнайы зерттеу еңбектерге сүйене отырып, біз ең алдымен, ақынның баспа бетінен жарық көрген поэзиялық шығармаларына қысқаша түрде тоқталып кеткенді жөн көрдік.

Ақынның баспа бетін көрген поэзиялық шығармалары:

Әй, шәкіртлар! / «Шура» журналының басылмаған шиғырлар мәжмуғасы. Орынбор: «Вакыт» нәшрияты, 1910 жыл.
Ойлама өзіңді өзің білемін деп . . . / Шура, 1909, №11.
Қазақ жыры. / Шура, 1911, №4.
«Жігітке жел бермесе жаздың күні . . . » (Имам Ғазалиден) / Шура, 1910, №6.
Шайыр иаки қазақ ақындарының басты жырлары. Орынбор: «Каримов, Хусаинов уа шаркасының» парауай мәтбағасы. Жылы көрсетілмеген.

«Шайыр» жинағында жарық көрген Ғұмар Қараш өлеңдері: «Көріп ғажап бұ қызық болдым қайран . . . », «Ай, алла-ай, бұ қазаққа не хал болды . . . », «Бар еді қазағымның оңған күні-ай . . . », «Ау, қазақ! Жан-жағыңа көзіңді сал! . . . », «Ашылар өнер білсең жолың, қазақ! . . . », «Қазағым! Аяғыңды аңдап нық бас! . . . », «Кеш жетіп қараңғылық күнді басты . . . », «Мәжіліс бұ дүнианың керек жері . . . », «Жайлауға жаздың күні шыққан елім . . . », «Қазақтың атқа мінген адамдарына», «Қымыз хақында», «Бісмілла айтылады сөз басынан . . . », «Қаптайды жиһан нұрын қараңғы кеш . . . » (Генерал Ғабдолла Жәңгірханұлы қаза болғанда шығарылған), «Замана жылдан-жылға өзгеріп тұр . . . », «Отырмыз сахарада шаттанып-ай . . . ».

Көксілдер иаки бұрынғы мырза елі һәм ноғайлы батырлары уә айри мағналы жырлар. - Орынбор: «Каримов, Хусаинов уа шәркасының» парауай мәтбағасы. Жылы көрсетілмеген. Жинақтағы Ғұмар өлеңдері мен аудармалары: «һәр көңілдің бір ойы бар . . . », «Бұ дүние мысалы . . . »(араб бәйітінен тәржіма), «Сынадым адамдарды табайын деп . . . »(араб бәйітінен тәржіма) .
Қарлығаш (өлеңдер жинағы) . - Қазан, 1911 жыл.
Тумыш. - Уфа, 1911 жыл.
Бала тұлпар. - Уфа, 1911 жыл.
Аға тұлпар. - Орынбор, 1914 жыл.
Тұрымтай. - Уфа, 1918.
Сүйінші! // «Қазақ», 1913 № 14;
Жоқтау. // «Айқап», 1914, №4.
Қашан қадірі білінер. // «Айқап», 1914, №10.
Екі бауырға. / «Қазақ», 1916, №171.
Алаш азаматтарына. // «Ұран», 1917, №6.
«Алашқа», «Алаш азаматтарына». // «Сарыарқа», 1918, №28.
Қызыл ту. // «Дұрыстық жолы», 1919, №1.
Ел тілегі. // «Дұрыстық жолы», 1919, №2.
Жаңа жыл құтты болсын. // «Дұрыстық жолы», 1919, №3.
« . . . ға». // «Дұрыстық жолы», 1919, №7.
Махаббат. // «Дұрыстық жолы», 1919, №8.

23. Қазаққа. // «Қазақ дұрыстығы», 1919, № 9.

24. Білім жарық, жанға ұя . . . // «Мұғалім», 1919, № 2.

25. Мұғалімдерге. // «Мұғалім», 1919, № 7.

Қолжазба күйінде тараған өлеңдері:

«Досқа», «Достарға», «Елсізде», «Сен», «Сен менің ардақтаған аяулымсың». / Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Орталық Ғылыми кітапханасының Сирек кітаптар және қолжазбалар бөлімі. № 1602-папка. 1940 жылы тапсырған Орынғали Базаров.
«1916 жылы қазақтан қара жұмысқа бара жатқан жігіттерге айтқан қоштасуы», «Сенем кімге». ОҒҚ. № 1602. 1946 жылы тапсырған Хакім Әжікеев.
«Исатайды мақтаған өлеңі». «Ақшолақ деген кедейдің әйелін бір ауқатты адам айырып әкеткелі жатқанда айтқаны». ОҒҚ, № 1602, № 9 дәптер.
«Соғыс кәрі». Хакім Әжікеев естелігінде. ОҒҚ, № 1602, № 2 дәптер.
«Асыл жәуһар інжулер . . . ». ҚРОМА, №1985 Е. Ысмайылов қоры, 1-тізімдеме, № 3-іс, 171-п.
«Ноғайлы». 1978 жылы шымкенттік А. Қалақовтан жазып алынған. Филология ғылымдарының кандидаты Қ. Сыдиқовтың жеке архивінде.
«Дүниеде кім бар екен саған теңдес . . . ». 1991 жылы Батыс Қазақстан облысы Қазталов ауданының тұрғыны Бақыт Панғалиевтан жазып алынды. Автордың архивінде.

И. Жұмағазиев жинаған өлеңдер:

1. «Тұр, қазақ», «Қара жер» (И. Меңдіханов өліміне айтқаны), «Екі жолшы, бір сауысқан», «Ғұмар Қараштың молда кезінде бір өлген кісінің садақасынан алған «құла атынан шәкіртінің сарқыт сұрап жазғаны», «Сырым», «Шаршадым», «Қиял», «Түн қараңғы, бұлт қалың», «Азғана күн болдым деп», «Шәкірттер жиынында айтылған сөз», «Елсізде», «Достым» (И. Жұмағазиевтің 1995 жылы жарық көрген «Жайық шежіресі» кітабында алғаш рет жарияланды) .

«Әй, шәкіртлар» өлеңі «Шура» журналының басқармасына жіберіліп, кейбір себептермен жарияланбай қалған өлеңдер жинағында жарық көрді. Кітап алдына құрастырушылар мынадай «Ихтар» («Ескертпе») жазған: «Шураның» өлеңге арналған көлемі аз. Жарияламаса тағы болмайды. Бірақ өлеңдердің бәрі сәтті емес. Егер өлең сыналмаса жақсы жаманын айыра алмайсыз. Сондықтан жариялайық деп шештік . . . » /1, 3/. 49 жолдан тұратын өлеңге «Ғ. Қараши» деп қол қойылған:

Әй, шәкіртлар! Бұ заман

Сіздің алдадір бірхан.

Сізледір шах сізге қыл

Улмыш дүр зимлә инсан.

Сізлерсіз, әй, талиплар,

Хәр майданда ғалиплар,

Милләтіңді алып бар,

Алға таман,

Алға таман!

Мақсұд ұзақ, жол хатих,

Деңіз түпсіз түр батиғ

Қылғыл жаныңа сатих,

Милләт үшін бол құрбан!

Жаның сүйсе гауһар дүр,

Жаннан кешіп қадам ұр!

Жан аясы жырақ тұр!

Ерме мұнда сәргәрдан!

Мұндағы инсан - адам, адамзат; хатих - ауыр; сатих - сәулетті; сәргәр - ұнжырғасы түскен, күйрек кісі мағынасын береді.

Өлеңнің «ә» дегеннен назар аударатын ерекшелігі - дәстүрлі қазақ жырында кездесе бермейтін өлшемі мен әуезділігі. Бұл тұрғыда «Әй, шәкіртлар!» татар халқында кең дамыған «қысқа жырларға» ұқсас. «Қысқа жырлар» - төрт жолдық, көбінесе жеті-сегіз буынды, әнмен айтылатын халық жырлары . . . Ойы салмақты, өрнегі айшықты, кестесі келісті, жаттауға оңай . . . Дыбыс жүйесі сазды, ұйқас-үйлесімі сыңғырлы», - деп жазады қазақ-татар поэзиялық байланысын зерттеп жүрген ақын Мұзафар Әлімбаев /2, 260/.

Өлеңнің бір ұлт шәкірттеріне ғана емес, Ресейдегі түрк халықтарының жастарына («милләтқа») арналуы Ғұмардың шығармашылық өнерге жәдидшілік-ағартушылық көзқарасы, дүниетанымы әбден қалыптасқан кезеңде араласқанын аңғартады. Осы себептен өлең ортақ түрік тілінде жазылған. Автордың айқын әлеуметшіл үні сол кездегі патша цензурасының да назарын аудармай қойған жоқ. Кітапты рецензиялаған Баспасөз жөніндегі Қазан Уақытша комитетінің мүшесі, Қазан университетінің бірегей профессоры Н. Ф. Катанов кітаптағы Ғабдулла Абдулов, Мұхаммед Гариф Татлыбаев, Ишанғали Бисенов сияқты авторларды жай атап өтіп, ал Ғ. Қараши өлеңін қара сөзбен түгел орысшаға аударып шыққан.

« . . . Слушай, ищущий знаний, и обрати внимание на то, что плачет нация, надрывая сердце; иди скорее и достигай цели, чтобы (нацию) не жгли вздохи и стоны!. . Туши огонь вздохов и стонов и направляй по прямой дороге; дай (нации) напиток мудрости, чтобы радовалось у нее сердце!. . » /2, 34/.

«Шура» журналының 1909 жылғы 11-нөмірінде «Ойлама өзіңді-өзің білемін. . » деп басталатын бес шумақ өлең жарияланды. Өлеңге «Бөкей еліндегі бір жігіт» деп қол қойылған. Біздіңше, бұл - Ғұмардың алғашқы бүркеншік есімдерінің бірі. Өйткені стилі, құрылысы жағынан өлең Ғұмар поэзиясына рухтас, екіншіден, Ғұмар өлең-мақалалары, кітаптарының барлығына дерлік аты-жөнінен соң «Бөкей елінен», «Ішкі бөкейлік» дейтін анықтауыштар қосып отырған.

Өлең алдында автор тарапынан «11-номер «Шурада» шағирлерге ағыр дегіл бір қадиат тақлибке қазақ лұһатынша жауап» деген анықтама берілген.

Ойлама өзіңді-өзің білемін деп,

Көзіңмен көз алмасын көремін деп.

Қатасы адамзаттың қиял айту,

Ұстаймын өз қолыммен «билігім» деп, -

деуіне қарағанда өлеңнің жазылуына түрткі болған мақалада ақындар атына айтылған әлдебір өрескел пікірлерге автор шамданған. Одан әрі ақын этикалық көзқарастарын баяндайды:

Адамға екіжүзді болсаң жолдас,

Бек жақтап әр ісіңді етеді пәш.

Мәз болып көлеңкеңе алданарсың,

Пердесі достықтың һеш те ашылмас.

Дос деп біл жалған айтпай расын айтса,

Өзіңе айыбыңды ашып айтса.

Дұшпан сол қылған жауыз ғылымыңды,

Жасырын көз алдыңда басып айтса . . .

Өлеңнің «Әй, шәкіртлардан» екі бірдей үлкен айырмашылығы бар. Соңғы өлең тіл жағынан да, өлең құрылысы жағынан да таза қазақша құрылған. «Әй, шәкіртларда!» тармақ, ұйқас, буын саны әр шумақта әрқалай, ал соңғы өлең басынан аяғына шейін қазақтың он бір буында қара өлең үлгісінде шалыс ұйқаспен жазылған. Ал журналдың 1910 жылғы 11-нөмірінде жарық көрген «Қазақ жыры» деп аталатын шағын өлең автордың әдеби процеспен таныстығын аңғартады.

Сұлулап сөз шығару өнер емес,

Өнімді ол бір пайда берер емес.

Қышытқан жерін тауып сөйлемесе,

Шежіре болса дағы шебер емес.

Тауып айт, аз айтсаң да тазасын айт,

Жағымды сонда жайма келер кеңес.

«Қазақ жырын» Ғұмардың ақындық бағдарламасы десе лайық. Ол осы алты тармақ өлеңмен нақтылық пен айқындықтан тұратын болашақ ақындық жосығын белгілейді.

Осы кезеңде Ғұмар жидашылықпен арнайы айналысып, «Шайыр», «Көксілдер» кітаптарын даярлайды. Бұл екі жинақтың баспадан қай жылы шыққаны белгісіз. Кейбір зерттеушілер 1910-1911 жылдарды атаса, кейбір ғалымдар 1912 жылды /3/, енді біреулер 1917 жылды ауызға алады /2/. Алдыңғы жоба дұрыс. Өйткені «Айқаптың» 1911 жылғы 3-нөмірінде жаңа шыққан кітаптар жайлы мақалада көксілдердің баспадан шыққаны айтылады. Екі жинақтың екеуін де Ғұмар «Ғабдолла Мұштақ» деген атпен шығарады. Ғұмар шығармашылығының осы қыры Абайға ұқсас. Жалпы өлең өнеріне дәстүрлі қазақ қоғамында қалыптасқан кейбір көзқарас салдарынан Абай өзінің көптеген өлеңдерін басқа адамдардың атынан таратса, жасампаздығының алғашқы кезеңінде Ғұмар да бірсыпыра өлеңін шәкірті Ахмади Есқалиұлы атынан таратқан.

Екі жинақтың қайсысы бұрын шыққан? Бұл орайда Ғұмардың «Көксілдерге» жазған алғы сөзі тұжырымды пікір түюге мүмкіндік береді. «Бұ мәли жырларды «шешендік», «хамасат» бек кәміл болғандығы үшін басылмай, оқылмай тіліміздің негізі жойылуын зор сор деп білдім де «Көксілдерді» тағы жижым». Демек, алдымен «Шайыр» жарық көрген.

Ғұмар «Шайырға» жазған алғы сөзінде өзінің фольклор жинаушы ретіндегі бағдарламалық мақсатын былай жеткізеді:

«Белгілі, білік иесі адамдар айтыпты: «Жыр, өлең һәм білік сөздерін сақтамаған халық жансыз» деп. Бұ сөз бек дұрыс: неге десеңіз, һәр елдің елдігі, мысалы қазақтың қазақтығы, татардың татарлығы, орыстың орыстығы өздерінің ата бабаларынан қалған айырым тілдерін жоғалтпай қолданумен сақталады. «Һәр ел өз тілін сақтау» ол елдің жыр һәм ескі сөздерін сақтамай мүмкін болмайды; соның үшін де өнерлі ғылымды халықтарда бұ «тіл сақтауы» жайында бек мұқияттық бар. Медреселерінде балаларға қалдырмай оқытады, һешбір жыршы иә шешен ділмардың аузынан шыққан сөзі жазылмай, басылмай далада жоғалып қалмайды. Біздің мұсылман халқында да, әуелгі таза уақыттарда солай болған: ғараб кітаптары жыршыларының түйені, кенизектердің қара қас, нәзік белдерін мақтауыменен толы; тек бұ соңғы замандарда біздің халыққа басшылық еткен надан адамдар, біздің халқымызды (қазақтығымызды) сақтайтұғын қымбатты жыр һәм билік сөздерді ескеріп айтуды күнә деп көрсеткен, мектептегі балаларымыз «Бозжігіт», «Зарқұм» оқып хылықтарын бұзып, рухтарын (қазақшылығын) жойуға айналған.

Бұ себепті, бар жерлерінен жинастырып ескі, жаңа жырлар, бірен саран қысқаша билік әңгімелерді жаздым. Медреселерде «адабиат» (Литература) дәрісінде программаға алынып, қазақ балалары файдаланып «Әлмұхамат әлхаририе» лардан артығырақ көріп жүргізетұғын күндердің бек жақын екенін де һеш шек шібһа етпеймін . . . » /2, 263/. Бұл жердегі Ғұмар көзқарасы ХХ ғасыр басында түркі зиялылылары арасында қалыптаса бастаған «ұлт мемлекет идеясымен» сабақтас. Әдетте, шынайы зерттеушілер көздейтін мақсат. Осы себеп талайдың қолына қалам алғызған. «Қазақ ескілігін тексерген тұңғыш қызметте біздің көздеген мақсатымыз, әуелі қазақ елінің өз қанынан туып, өз сүтімен өскен ескіліктің ұлы денесін туғызып алмақшы болдық. Дін өлеңдерін, қыссаларды алсақ, көбінің сарыны шеттікі болудан басқа, мазмұндары да түгелімен мұсылман ғаламынан келген көшпелі, қыдырма әңгімелер», - деген М. Әуезов пікірінің Ғұмар ойымен дәлме дәл келуіне таңдануға болмайды /1, 10/. «Шайыр» мен «Көксілдер» сол кездегі қазақтың қара танитындары қолдарынан тастамаған әрі антология, әрі хрестоматиялық оқулық рөлін атқарды. Оларды күнбе күнгі ағартушылық қызметте қазақ оқығандары да пайдаланып отырған. Жылы Петропаволдан Семейге келген жерінде Міржақып Дулатұлы тұтқындалып, мүлкі, көптеген кітап қолжазбалары үптеледі. Осы жөнінде Азамат Қорықбасов Мұстақым Малдыбаев бүркеншік аты: «Дулатовтан қазақ, татар һәм рус тілдәрінда әр түрлі кітаплар, газеталар һәм қол язулар табылып, ларны алғанлар. Бұларның арасында: Ғияс Исхахның соңғы шыққан «Жәмиғат» һәм «Тұрмыш ма бу?» романлары, Байтұрсыновның «Қырық мысал», Құнанбаевның кітабі, «Маса» деген рсала, Ғумар әл Қарашның «Өрнек», «Тумыш», Ғабдулла Муштақтың «Көксілләрі» һәм «Шайырлары» . . . бар екен . . . », - деп хабарлады /2, 263/.

«Көксілдер» сол кездегі мерзімді баспасөз бетінде жақсы баға алды. «Бұл кітапта, өзінің есімінен көрініп тұр, бұрынғы жырлар жазылғандығы, - делінген «Айқаптың» жоғарыда аталған мақаласында. - Ләкин арасында жаңа сөздер де көп. Мысалы. Қашқын, Фунограф, Шаһингерей Бөкеев сөзі «һәр көңілдің бір ойы бар». Ғабдолла Мұштақ сөзі. Басылуы жақсы, қағазы әдемі. Ләкин ескі сөздерді жазған жазуы, сөздің біраз назыми бітісуі біздің көңілге ұнап бітпейді». Ал отызыншы жылдардан бергі әдебиеттану еңбектерінде Ғұмардың жидашылық еңбегі әділ бағасын ала алмай келді. Бұл өреде шетел авторлары әлдеқайда нақты баға беріп отырды. Мысалы, Томас Г. Виннер «Омар карашев . . . больше чем большинство западно-ориентированых поэтов, описывал в своих произведениях . . . национальные фольклорные традиции казахов» десе /2, 263/, А. Беннигсенмен Ш. Лемерсье Келкежей «Омар Караши . . . печатал исследования по народной литературе казахов и ногайцев» деген пікір түйеді /2, 263/. Хасан Оралтайдың да жазуынша, «оны көбірек қызықтырған сала қазақ түркілерінің әдебиеті еді».

«Шайырдың» форзац бетіне Жәңгір ханның, «Көксілдерде» Шәңгерей Бөкеевтің суреті берілген. Кітапты шығарудағы мақсаты халықтың асыл сөзін кітаби жат сөзшілдіктің шаң тозаңынан тазарту болған. Ғабдолла Мұштақ бұл жерде де исламның тасқа ресім (бейне) бастырмайтын, сурет салуға рұқсат бермейтін заңына қарсы келген. Бұл да, әлбетте, елдегі қадимшілерге ұнамайды.

Сүгіретін хан төренің ақша қылдың,

«Шайыр» мен «Көксілі» деген баспа қылдың.

Халыққа қарап тұрған сүгірет сатып,

Өзі оңбай тұрған елді қасқа қылдың, -

деп жазды Жұмағали Жанарыстанұлы /2, 264/.

«Шайырда» Жәңгірхан суретіне іле-шала «Байтоқтың Жәңгір өлгенде айтқаны» дейтін жоқтау, «Жанұзақ жыраудың Жиһангер ханның өз алдына жырлаған жырлары» жалғасады. Одан әрі Боран жыраудың сұлтан Өтебәлі Сығай (Шығай) баласына айтқаны, «Әмит» жыры, «Ер Шобан» жыры, Атағозы бидің Қаратай ханға айтқаны» (қарасөз), «Әділ сұлтан» жыры, «Мырза ұлының бахыты жүріп тұрғандағы мақтанғаны», «Әуелгі қазақ батырларының жырлары», «Исатайдың аңдасы Мұхамед жыраудың сөзі», «Әуелгілердің бал ішкен мәжілістерінде айтқан жырлары», «Қаратоқай Есет дегеннің Қаратай хан уақытында кейінгі жастарға айтқаны», «Қазтуған Сүйініш ұғлы», «Тақырлауға қонған таз тырна . . . » деп басталатын жыр шоғыры, Сүйіндік Едіге би мен Төле бидің жауаптасқаны (қарасөз), «Әділдік көрмегені үшін бір төреге айтыпты» (Алтынсариннен) деген өлең, «Сұлтан Шаһингерей Сейдгерей ұғлы Бөкеевтің жырлары», «Жиһангер ханға Ер Обай мен Бекжан Батырдың айтқаны», «Ай мәдет ер Доспамбет ағаның оқ тигенде айтқаны», «Балпаң балпаң кім баспас . . . » деп басталатын жыр шоғыры, «Қойас Шалгез батыр би Темір ханға өкпелеп айрыларында айтқаны», Нияз баласы Бекжан батырдың шәкірттердің жиынында айтқан сөзі, «Мұқан Хожа Ахмед ұғлының жастық хақында айтқаны», бұлардан басқа жоғарыда жалпы сипаттамада келтірілген өзінің бірнеше өлеңі жарияланған.

«Көксілдердегі» өлең-жыр көлемі «Шайырға» қарағанда азырақ. Ол қарасөзі мен өлең аралас Едіге және Тоқтамыс, Едіге баласы Нұраден туралы көлемді хикаямен ашылады. Одан әрі «Орақ-Мамай» жырынан үзінді, Шәңгерейдің «Қашқын» дастаны мен «Фунограф» атты өлеңі, Ғ. Мұштақтың «һәр көңілдің бір ойы бар» дейтін өлеңі, Ш. Мәржанидің құлпытасына қашалған арабша екі бәйіттің аудармасы, Шәлгездің Темірханға айтқан жырлары берілген.

Жиырмасыншы ғасырдың екінші он жылдығының алғашқы бөлігінде Ресейге қарағанда түркі буынындағы халықтардың мәдени орталықтары - Қазан, Уфа, Орынбор қалаларындағы баспалардан бірінен соң бірі жүйемелете «Ғабдолла Мұштақ», «Ғұмар Қараш ұғлы», «Ғ. Қ. » деп қол қойған бір автордың төрт өлең кітабы жарық көрді: 1911 жылы Қазандағы баспасы «Қарлығаш», сол жылы Өфөдегі «Шарқ» мәтбағасы «Бала тұлпар», сол жылы аталған баспадан «Тумыш», ал 1914 жылы Ахмет Байтұрсынұлы Орынбордағы «Дин уә магишат» баспасынан «Аға тұлпар» кітабын бастырды /2, 294/.

Қорыта келсек, Ғұмар Қараш шығармалары баспа бетінен жарық көрген, сол арқылы бүгінгі күнге түгелге дерлік жетіп отыр. Өлең жинақтарына ақынның түрлі тақырыптағы жырлары кіргізілген, ал олардың қандай мәселелерді қозғап, қай тақырыпқа жазылғандығы келесі бөлімде сөз болады.