Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Жоспар.
І. Кіріспе.
Банктік құқық және банк жүйесі. Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде Банктер: туындау . тарихы даму кезеңдері
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
б) «Қазақстанның Даму Банкі туралы» Қазақстан Республиасының заңы: арнайы бағыт.бағдары, құрылымы.
в) «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының заңы банктердің валюталық операциялары жөніндегі ережелері, принциптері.
ІІІ. Қорытынды.
Банк жүйесі және банктік құқықтық қатынастар. Қазақстан Республикасының банк жүйесі: Экономикалық мәні, сиапты, құқықтық негіздері
І. Кіріспе.
Банктік құқық және банк жүйесі. Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде Банктер: туындау . тарихы даму кезеңдері
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
б) «Қазақстанның Даму Банкі туралы» Қазақстан Республиасының заңы: арнайы бағыт.бағдары, құрылымы.
в) «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының заңы банктердің валюталық операциялары жөніндегі ережелері, принциптері.
ІІІ. Қорытынды.
Банк жүйесі және банктік құқықтық қатынастар. Қазақстан Республикасының банк жүйесі: Экономикалық мәні, сиапты, құқықтық негіздері
Нарықтық даму жағдайындағы қоғам өмірінің әр алуан әлеуметтік- экономикалық мүдделерінің түйісетін жері банктер жұмыс істейтін банк жүйесінің ауқымы болғандықтан, сондай-ақ иосы жүйе арқылы мемлекеттің қаржы, ақша-кредит, оның ішінде валюталық саясатын іске асыру мақсатында түрлі банктік операциялар жүргізілетіндіктен банктер мен олардың қызмет аялары банктік құқық құзырымен қамтылатыны бүгінде көпшілікке мәлім.
Осы орайда банктік құқықтың мән-жайын және қажеттілігін негіздеу үшін “банк” сөзінің банктік қызметтің мағынасын қысқаша анықтау әрі ашып көрсету жөн болар деп санаймыз. Банктердің алғашқы қалыптасып, даму кезеңдері, олардың банктік істері мен қызметті коммерциялық бағдарлы сипатымен сан ғасырлар белесінде тарих бетінде із қалдырғаны белгілі.
Ең алғашқы банктер ретінде тауарлар мен ақша –қаражаттарын сақтауға қолайлы қауіпсіз жер храмдар болып есептелген. Осындай операциялар біздің эрамызға дейінгі ХХҮІІІ- ХХҮІІ ғғ. Мысырда (Египетте) жүзеге асырылған. Ал көне Вавилон мен Ассирия археологиялық қазбалары кезінде табылған көптеген қыш тақтайшалар (құжаттар) храмдарда қаражат сақтау нысандары мен қарыз беру операциялары заңмен реттеліп отырғанын, сондай-ақ ақша қаражаттарын сақтағаны үшін заң жүзінде ақы алу көзделгенін дәлелдейді.
Дегенмен аталған банктік операциялар толық мәнінде банктік қызмет болып табылмаған. Себебі толыққанды банктік істі дамыту негізін банктердің сақтау функциясынақоса жүргізілген кредиттік операциялар қалаған. Ал көне банктік іс саласындағы кәсіби қызметті жүзеге асырушылар ретінде айырбасшылар мен өсімқорлар ғана көрініс тапқан. «Банк» сөзі италян тілінде «вансо» - ақшалы стол, айырбас жүргізілетін орын (дық) деген мағынада түсіндірілген. Сонымен коммерциялық ұйымдар ретінде туындап, дамыған банктер әр даму кезеңінде банко, трапезид, аргираймос, довейстай, аргентарименсарии, трансферит, кумулярии деп аталған. Ең бірінші банк «Банка ди Сан Джорджо» италяның Генуя қаласында мамандандырылған кредиттік – есеп айырысу институт ретінде құрылған болатын.
Дүние жүзіндегі елдердің банктері кезінде Ганзейлік банктер, кенеппен сауда жасайтын Британ банкі, теңіз саудасына арналған Пруссия банкі, Париж есепке алу кассасы, Ломбардтар, жиробанктер, Ресей мәнет канцеляриясы деген және т.б аттарымен белгілі болған. Бүгінде Ресей Федерациясының Орталық Банкі, Фйранцияның мемлекеттік банкі, Австрияның Ұлттық Банкі, Бельгияның Ұлттық Банкі, Италяның Ұлттық Банкі, АҚШ Орталық Банкі – Фдералдық резервтік жүйе, Ағылшын банкі және т.б. елдердің ұлттық немесе орталық банктер жұмыс істейді.
Осы орайда банктік құқықтың мән-жайын және қажеттілігін негіздеу үшін “банк” сөзінің банктік қызметтің мағынасын қысқаша анықтау әрі ашып көрсету жөн болар деп санаймыз. Банктердің алғашқы қалыптасып, даму кезеңдері, олардың банктік істері мен қызметті коммерциялық бағдарлы сипатымен сан ғасырлар белесінде тарих бетінде із қалдырғаны белгілі.
Ең алғашқы банктер ретінде тауарлар мен ақша –қаражаттарын сақтауға қолайлы қауіпсіз жер храмдар болып есептелген. Осындай операциялар біздің эрамызға дейінгі ХХҮІІІ- ХХҮІІ ғғ. Мысырда (Египетте) жүзеге асырылған. Ал көне Вавилон мен Ассирия археологиялық қазбалары кезінде табылған көптеген қыш тақтайшалар (құжаттар) храмдарда қаражат сақтау нысандары мен қарыз беру операциялары заңмен реттеліп отырғанын, сондай-ақ ақша қаражаттарын сақтағаны үшін заң жүзінде ақы алу көзделгенін дәлелдейді.
Дегенмен аталған банктік операциялар толық мәнінде банктік қызмет болып табылмаған. Себебі толыққанды банктік істі дамыту негізін банктердің сақтау функциясынақоса жүргізілген кредиттік операциялар қалаған. Ал көне банктік іс саласындағы кәсіби қызметті жүзеге асырушылар ретінде айырбасшылар мен өсімқорлар ғана көрініс тапқан. «Банк» сөзі италян тілінде «вансо» - ақшалы стол, айырбас жүргізілетін орын (дық) деген мағынада түсіндірілген. Сонымен коммерциялық ұйымдар ретінде туындап, дамыған банктер әр даму кезеңінде банко, трапезид, аргираймос, довейстай, аргентарименсарии, трансферит, кумулярии деп аталған. Ең бірінші банк «Банка ди Сан Джорджо» италяның Генуя қаласында мамандандырылған кредиттік – есеп айырысу институт ретінде құрылған болатын.
Дүние жүзіндегі елдердің банктері кезінде Ганзейлік банктер, кенеппен сауда жасайтын Британ банкі, теңіз саудасына арналған Пруссия банкі, Париж есепке алу кассасы, Ломбардтар, жиробанктер, Ресей мәнет канцеляриясы деген және т.б аттарымен белгілі болған. Бүгінде Ресей Федерациясының Орталық Банкі, Фйранцияның мемлекеттік банкі, Австрияның Ұлттық Банкі, Бельгияның Ұлттық Банкі, Италяның Ұлттық Банкі, АҚШ Орталық Банкі – Фдералдық резервтік жүйе, Ағылшын банкі және т.б. елдердің ұлттық немесе орталық банктер жұмыс істейді.
Пайдаланған әдебиеттер.
1. Экономика негіздері журналы №1.2006ж.
2. “Аль-Пари” 2002ж. №6
3. “Коммерциялық банктер операциялары”, Мақыш С.Б., Алматы – 2004ж.
4. “Банки Казахстана”, 2005ж. №6
5. “Ұлттық банктің статистикалық блютені” – 1999-2004ж.
1. Экономика негіздері журналы №1.2006ж.
2. “Аль-Пари” 2002ж. №6
3. “Коммерциялық банктер операциялары”, Мақыш С.Б., Алматы – 2004ж.
4. “Банки Казахстана”, 2005ж. №6
5. “Ұлттық банктің статистикалық блютені” – 1999-2004ж.
Жоспар.
І. Кіріспе.
Банктік құқық және банк жүйесі. Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктер: туындау - тарихы даму кезеңдері
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
б) Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республиасының заңы: арнайы
бағыт-бағдары, құрылымы.
в) Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Қазақстан
Республикасының заңы банктердің валюталық операциялары жөніндегі
ережелері, принциптері.
ІІІ. Қорытынды.
Банк жүйесі және банктік құқықтық қатынастар. Қазақстан Республикасының
банк жүйесі: Экономикалық мәні, сиапты, құқықтық негіздері
Банктік құқық және банк жүйесі
Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктер: туындау - тарихы даму кезеңдері
Нарықтық даму жағдайындағы қоғам өмірінің әр алуан әлеуметтік-
экономикалық мүдделерінің түйісетін жері банктер жұмыс істейтін банк
жүйесінің ауқымы болғандықтан, сондай-ақ иосы жүйе арқылы мемлекеттің
қаржы, ақша-кредит, оның ішінде валюталық саясатын іске асыру мақсатында
түрлі банктік операциялар жүргізілетіндіктен банктер мен олардың қызмет
аялары банктік құқық құзырымен қамтылатыны бүгінде көпшілікке мәлім.
Осы орайда банктік құқықтың мән-жайын және қажеттілігін негіздеу
үшін “банк” сөзінің банктік қызметтің мағынасын қысқаша анықтау әрі ашып
көрсету жөн болар деп санаймыз. Банктердің алғашқы қалыптасып, даму
кезеңдері, олардың банктік істері мен қызметті коммерциялық бағдарлы
сипатымен сан ғасырлар белесінде тарих бетінде із қалдырғаны белгілі.
Ең алғашқы банктер ретінде тауарлар мен ақша –қаражаттарын сақтауға
қолайлы қауіпсіз жер храмдар болып есептелген. Осындай операциялар біздің
эрамызға дейінгі ХХҮІІІ- ХХҮІІ ғғ. Мысырда (Египетте) жүзеге асырылған. Ал
көне Вавилон мен Ассирия археологиялық қазбалары кезінде табылған көптеген
қыш тақтайшалар (құжаттар) храмдарда қаражат сақтау нысандары мен қарыз
беру операциялары заңмен реттеліп отырғанын, сондай-ақ ақша қаражаттарын
сақтағаны үшін заң жүзінде ақы алу көзделгенін дәлелдейді.
Дегенмен аталған банктік операциялар толық мәнінде банктік қызмет
болып табылмаған. Себебі толыққанды банктік істі дамыту негізін банктердің
сақтау функциясынақоса жүргізілген кредиттік операциялар қалаған. Ал көне
банктік іс саласындағы кәсіби қызметті жүзеге асырушылар ретінде
айырбасшылар мен өсімқорлар ғана көрініс тапқан. Банк сөзі италян тілінде
вансо - ақшалы стол, айырбас жүргізілетін орын (дық) деген мағынада
түсіндірілген. Сонымен коммерциялық ұйымдар ретінде туындап, дамыған
банктер әр даму кезеңінде банко, трапезид, аргираймос, довейстай,
аргентарименсарии, трансферит, кумулярии деп аталған. Ең бірінші банк
Банка ди Сан Джорджо италяның Генуя қаласында мамандандырылған кредиттік
– есеп айырысу институт ретінде құрылған болатын.
Дүние жүзіндегі елдердің банктері кезінде Ганзейлік банктер, кенеппен
сауда жасайтын Британ банкі, теңіз саудасына арналған Пруссия банкі,
Париж есепке алу кассасы, Ломбардтар, жиробанктер, Ресей мәнет канцеляриясы
деген және т.б аттарымен белгілі болған. Бүгінде Ресей Федерациясының
Орталық Банкі, Фйранцияның мемлекеттік банкі, Австрияның Ұлттық Банкі,
Бельгияның Ұлттық Банкі, Италяның Ұлттық Банкі, АҚШ Орталық Банкі –
Фдералдық резервтік жүйе, Ағылшын банкі және т.б. елдердің ұлттық немесе
орталық банктер жұмыс істейді.
Қазіргі уақытта банктер меншік нысандарына қарай мемлекеттік банк; жеке
меншік банк; акционерлік банк; кгооперативтік банк; муниципалдық банк;
аралас банк; халықаралық банк болып бөлінеді. Осы банктер өз өкілеттігі мен
қызмет аяларына орай депозиттік банк, инновациялық банк, клирингтік банк,
коммерциялық банк, жер банкі, ипотекалық банк, жинақтау банкі,
консорциалдық банк, даму банкі, әмбебап банк, трансұлттық банктер, тұтыну
кредиті банкі, мемлекетаралық банк және т.б. банктер түрінде сипат алады.
Банктер алғашқы кездерде негізінен ақшалай операцияларды, сондай-ақ
сақтау, есепке алу, есеп айырысу және айырбастау операцияларын жүзеге
асырған. Кейіннен олар әрбір тарихи кезеңдерде заем операцияларын, салым
операцияларын, ақшалай есеп айырысу және төлем операцияларын, ақша
белгілерін эмиссиялауды жүргізген.
Бүгінде банктер эмиссиялық, депозитьтік, кредиттік, төлемдік кассалық,
лизингтік, трасталық, факторингтік, валюталық және т.б. операцияларды
тиісті заңнама мен лицензиялар негізінде жүзеге асыратын заңды тұлғалар
коммерциялық ұйымдар болып табылады.
Банктер негізгі аспектілеріне орай ақша сақтайтын орын кредиттік
мекеме, ұйым; экономикалық басқару органы; дилерлік – делдалдық ұйым;
биржалық агент; кредиттік кәсіпорын; заңды тұлға; тек банктік
қызметті(операциялар мен мәмілелерді) жүзеге асыратын кредиттік ұйым мекеме
деп және т.б. сипатта аталуы мүмкін.
1987-1988 жылдары реформалауға ұшыраған банктер егемен Қазақстанда 1991
жылы жаңадан құрылып, қалыптасқан болатын. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұрынғы Мемлекеттік банк) , акционекрлік –
коммерциялық банк Агроөнеркәсіп банкі (бұрынғы Агроөнеркәсіп банкі),
акционекрлік – коммерциялық банк Әлем банк (бұрынғы Сыртқы сауда банкі),
акционекрлік – коммерциялық банк Жинақ банкі (бұрынғы Жинақ банкі,
кейіннен Халықтық банк деп аталды) жұмыс істей бастады.
1993 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы және
Қазақстан Республикасының банкілер туралы Қазақстан Республикасы
заңдарының қабылдануына сәйкес барлық акционерлік – коммерциялық банктер
ретінде қайтадан құрылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы
шілденің 16-сындағы және қыркүйектің 6-сындағы Жарлығына орай Мемлекеттік
экспорттық – импорттық банк, Мемлекеттік Даму банкі, сондай-ақ 1996
жылғы наурыздың 29-ындағы Жарлығы бойынша Мемлекеттік медетші банк
құрылды.
Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
Бүгінде мемлекетімізде жүргізіліп жатқан жан-жақты реформалар
банктік қызметінің мақсатты бағыт-бағдарларының жаңаша рыноктық сипат алуы
еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жүйедегі процестермен
айқындалуда.
Қазіргі уақытта банктік қызмет қоғам мүддесімен мемлекет
қажеттілігіне байланыстыкүрделі мәселелерді шешуге септігін тигізетін,
қаржы жүйесін және қаржылық рынокты нарықтық жағдайларға сай келтіруге,
кредиттік жүйені және инвестициялықбелсенділікті дамытуға, әлеуметтік
–экономикалық тұрақтылықты тиісінше қамтамасыз етуге ат салысатын, тиісті
заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге
асырылатын экономикалық сипатты мемлекеттік қызмет, сондай-ақ жекеше,
корпоративтік экономикалық-қаржылық мүдделерді қамтамасыз етуге
бағытталған, лицензияланатын банктік операциялармен мәліметтер ретінде
көрініс тауып отыр.
Бүгінде қоғам ен мемлекеттің экономикалық –қаржылық мүдделерін
қамтамасыз етуді көздей отырып Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму
банкі, Қазақстан Республикасының тұрғын –үй құрылысы жинақ банкі жұмыс
істеуде. Мысалы, Қазақстан Ұлттық Банкі ақша айналысы, валюталық реттеу,
кредиттеу және есеп айырысусаласындағы мемлекеттің бірыңғай саясатын
жүргізу, сондай-ақ республикалық бюджетмүдделерін және өз шығынын ақша
қаражаттарымен қамтамасыз ету мақсатында әртүрлі банктік операцияарды
жүзеге асырады.
Коммерциялық банктер қолма-қол ақшасыз айналымды және қолма-қол
ақша айналысын ұйымдастыру; кредиттеуге қажетті қаражаттарды тарту-
жұмылдыру; негізгі құралдарға байланысты күрделі салымдарды қаржыландыру;
тұрғылықты халықтардың ақша қаражаттарын жинатауды ұйымдастыру, бағалы
қағаздар, вексельдер және чектер шығару, уәкілетті банктер ретінде түрлі
валюталық операциялар жүргізу сияқты және т.б. қызметтерін тиісті
заңнамалық актілер, заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер мен
лицензиялар ретінде жүзеге асырады.
Банктер өз қызметтері (операциялары) барысында барынша пайда
табуға атсалысады. Банктік қызметтің затына ақшалар, валюталық құндылықтар,
және өзге де қаржылық инструменттер жатады.
Банктік операциялар мен мәмілелерді тиісті заңнамалық актілер
негізінде және осы заңнамаларға сәйкес берілгенлицензияға сай
жүргізетінкоммерциялық ұйым, заң жүзінде өкілеттігі белгіленген заңды тұлға
–банк түрлері банктік құқықтық қатынастардың тұрақтысубъектісі болып
табылады.
Банктік қызметтің қоғамдық және мемлекеттік маңызы мен мәні
конституциялық, қаржылық, әкімшілік, салықтық және банктік құқық арқылы
көрініс табады. әкімшілік –рұқсат беру жүйесінің қуатты құралы лицензиялау
банктік қызметтің мызғымас әрі маңызды атрибуты ретінде танылады.
Банктк қызмет (операциялар) Қазақстан Ұлттық Банкі,Қазақстан
Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөніні дегі Агенттігі құзіретінің ауқымында және коммерциялық банктердің
өкілеттігі шегінде жүзеге асырылады.
Сонымен, банктік қызмет ел экономикасының банктік секторындағы
барлық банктердің қоғамдық –мемлекеттік маңызы басым және жекеше
–корпоративтік және экономикалық – қаржылық мүдделермен қажеттіліктерді
қамтамасыз етуге бағытталған, банк жүйесін, мемлекеттік және мемлекеттік
емес банктердің қаржылық ресурстарын қалыптастыруға және оларды басқаруға
(тиімді пайдалануға) бағдарланған, тиісті заңнамалық актіде көзделген
рперациялар мен мәмәлелерді заңдық немесе лицензиялық негізде жүйелі әрі
тұрақты жүзеге асыруға байланысты кредиттік –қаржылық мазмұнды
экономикалық қызметтері болып табылады.
Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктік қызметтің және банк жүйесінің айтарлықтай ерекшеленуі және
жаңаша дамуы, ұлттық қаржы рыногының оның ішінде ақша, алтын және валюта
рыноктарының халықаралық стандарттарға сай құрылуы, коммерциялық банктердің
операциялық қызметтері ауқымының ұлғаюы , қоғамдық банктік қатынастадағы
мемлекетпен жеке меншік –корперативтік ая субъектілері мүдделерінқамтамасыз
ету мәселелері сондай - ақ т.б. экономикалық –басқарушы мән-жайлар банктік
құқықтың дебес құқық саласы ретінде жаңадан қалыптасуын негіздеді.
Демек банктік құқықтың дербес құқық саласы ретінде жаңадан құрылуы
банк жүйесінің ел экономикасындағы рөлі мен маңызына, қоғам мен мемлекеттің
экономикалық- қаржылық мүдделеріне, мемлекеттің қаржы, ақша кредит (оның
ішінде валюталық) саясаты ұстанымдарына, нақтылы айқындалған құқықтық
реттеу пәніне, айрықша құқықтық реттеу әдісіне, тиісті заңнамалық актілерде
бекітлген ереже –принциптеріне, арнайы заңнамалық және заңға тәуелді
нормативтік банктік құқықтық актілерден тұратын қайнар көздеріне байланысты
ұтымды көрініс тауып отыр.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз
етуге атсалысады және рыноктық үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың секторындағы банктік іс пен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттейді
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан
Республиасының заңы: арнайы бағыт-бағдары, құрылымы
Қазақстанның Даму Банкі туралы 2001 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан
Республикасының заңы (соңғы өзгерістер 2004 жылғы 20 желтоқсадағы Қазақстан
Республикасы заңына сәйкес енгізілген) Қазақстанның Даму Банкінің құқықтық
мәртебесін, міндеттері мен функциясын белгілей отырып, оның инвестициялық
–қаржылық қызметінің (операцияларының) ерекшеліктері мен мақсатын
айқындайды.
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республикасының заңын
арқау ете отырып: Қазақстанның Даму Банкі Қазақстан Республикасының тиісті
заңнамалық және заңға тәуелді номативтік құқықтық актілерінің негізінде ел
аумағында және одан тысқары жерлерде жүзеге асырылатын мемлекеттік
инвестициялық қызмет пен Қазақстан Республикасы резиденттерінің экспорттық
операцияларын кредиттеу –қаржыландыру мақсатында акционерлік қоғам
нысанасында құрылған, банк жүйесінің екінші деңгейіне қосылмайтын (деңгей
аралық), сондай-ақ жарғылық капиталындағы мемлекеттің қатысуы процентті
құрайтын ерекше құқықтық мәртебесі бар заңды тұлға, яғни мемлекеттің
кредиттік- қаржылық институт болып табылады деген ұғымды қалыптастыруға
болады.
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республикасы заңының
құрылымы мынадай көрініс тапқан:
1-тарау. Жалпы ережелер (1-6- баптар)
2-тарау. Даму Банкінің қызметі (7-15 - баптар)
3-тарау. Даму Банкінің капиталы мен кірісі (16-48- баптар)
4-тарау. Даму Банкінің есебі, есептілігі және тәуелсіз аудиті(19-
21-баптар)
5-тарау. Даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе.
Банктік құқық және банк жүйесі. Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктер: туындау - тарихы даму кезеңдері
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
б) Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республиасының заңы: арнайы
бағыт-бағдары, құрылымы.
в) Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Қазақстан
Республикасының заңы банктердің валюталық операциялары жөніндегі
ережелері, принциптері.
ІІІ. Қорытынды.
Банк жүйесі және банктік құқықтық қатынастар. Қазақстан Республикасының
банк жүйесі: Экономикалық мәні, сиапты, құқықтық негіздері
Банктік құқық және банк жүйесі
Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктер: туындау - тарихы даму кезеңдері
Нарықтық даму жағдайындағы қоғам өмірінің әр алуан әлеуметтік-
экономикалық мүдделерінің түйісетін жері банктер жұмыс істейтін банк
жүйесінің ауқымы болғандықтан, сондай-ақ иосы жүйе арқылы мемлекеттің
қаржы, ақша-кредит, оның ішінде валюталық саясатын іске асыру мақсатында
түрлі банктік операциялар жүргізілетіндіктен банктер мен олардың қызмет
аялары банктік құқық құзырымен қамтылатыны бүгінде көпшілікке мәлім.
Осы орайда банктік құқықтың мән-жайын және қажеттілігін негіздеу
үшін “банк” сөзінің банктік қызметтің мағынасын қысқаша анықтау әрі ашып
көрсету жөн болар деп санаймыз. Банктердің алғашқы қалыптасып, даму
кезеңдері, олардың банктік істері мен қызметті коммерциялық бағдарлы
сипатымен сан ғасырлар белесінде тарих бетінде із қалдырғаны белгілі.
Ең алғашқы банктер ретінде тауарлар мен ақша –қаражаттарын сақтауға
қолайлы қауіпсіз жер храмдар болып есептелген. Осындай операциялар біздің
эрамызға дейінгі ХХҮІІІ- ХХҮІІ ғғ. Мысырда (Египетте) жүзеге асырылған. Ал
көне Вавилон мен Ассирия археологиялық қазбалары кезінде табылған көптеген
қыш тақтайшалар (құжаттар) храмдарда қаражат сақтау нысандары мен қарыз
беру операциялары заңмен реттеліп отырғанын, сондай-ақ ақша қаражаттарын
сақтағаны үшін заң жүзінде ақы алу көзделгенін дәлелдейді.
Дегенмен аталған банктік операциялар толық мәнінде банктік қызмет
болып табылмаған. Себебі толыққанды банктік істі дамыту негізін банктердің
сақтау функциясынақоса жүргізілген кредиттік операциялар қалаған. Ал көне
банктік іс саласындағы кәсіби қызметті жүзеге асырушылар ретінде
айырбасшылар мен өсімқорлар ғана көрініс тапқан. Банк сөзі италян тілінде
вансо - ақшалы стол, айырбас жүргізілетін орын (дық) деген мағынада
түсіндірілген. Сонымен коммерциялық ұйымдар ретінде туындап, дамыған
банктер әр даму кезеңінде банко, трапезид, аргираймос, довейстай,
аргентарименсарии, трансферит, кумулярии деп аталған. Ең бірінші банк
Банка ди Сан Джорджо италяның Генуя қаласында мамандандырылған кредиттік
– есеп айырысу институт ретінде құрылған болатын.
Дүние жүзіндегі елдердің банктері кезінде Ганзейлік банктер, кенеппен
сауда жасайтын Британ банкі, теңіз саудасына арналған Пруссия банкі,
Париж есепке алу кассасы, Ломбардтар, жиробанктер, Ресей мәнет канцеляриясы
деген және т.б аттарымен белгілі болған. Бүгінде Ресей Федерациясының
Орталық Банкі, Фйранцияның мемлекеттік банкі, Австрияның Ұлттық Банкі,
Бельгияның Ұлттық Банкі, Италяның Ұлттық Банкі, АҚШ Орталық Банкі –
Фдералдық резервтік жүйе, Ағылшын банкі және т.б. елдердің ұлттық немесе
орталық банктер жұмыс істейді.
Қазіргі уақытта банктер меншік нысандарына қарай мемлекеттік банк; жеке
меншік банк; акционерлік банк; кгооперативтік банк; муниципалдық банк;
аралас банк; халықаралық банк болып бөлінеді. Осы банктер өз өкілеттігі мен
қызмет аяларына орай депозиттік банк, инновациялық банк, клирингтік банк,
коммерциялық банк, жер банкі, ипотекалық банк, жинақтау банкі,
консорциалдық банк, даму банкі, әмбебап банк, трансұлттық банктер, тұтыну
кредиті банкі, мемлекетаралық банк және т.б. банктер түрінде сипат алады.
Банктер алғашқы кездерде негізінен ақшалай операцияларды, сондай-ақ
сақтау, есепке алу, есеп айырысу және айырбастау операцияларын жүзеге
асырған. Кейіннен олар әрбір тарихи кезеңдерде заем операцияларын, салым
операцияларын, ақшалай есеп айырысу және төлем операцияларын, ақша
белгілерін эмиссиялауды жүргізген.
Бүгінде банктер эмиссиялық, депозитьтік, кредиттік, төлемдік кассалық,
лизингтік, трасталық, факторингтік, валюталық және т.б. операцияларды
тиісті заңнама мен лицензиялар негізінде жүзеге асыратын заңды тұлғалар
коммерциялық ұйымдар болып табылады.
Банктер негізгі аспектілеріне орай ақша сақтайтын орын кредиттік
мекеме, ұйым; экономикалық басқару органы; дилерлік – делдалдық ұйым;
биржалық агент; кредиттік кәсіпорын; заңды тұлға; тек банктік
қызметті(операциялар мен мәмілелерді) жүзеге асыратын кредиттік ұйым мекеме
деп және т.б. сипатта аталуы мүмкін.
1987-1988 жылдары реформалауға ұшыраған банктер егемен Қазақстанда 1991
жылы жаңадан құрылып, қалыптасқан болатын. Осы кезден бастап Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұрынғы Мемлекеттік банк) , акционекрлік –
коммерциялық банк Агроөнеркәсіп банкі (бұрынғы Агроөнеркәсіп банкі),
акционекрлік – коммерциялық банк Әлем банк (бұрынғы Сыртқы сауда банкі),
акционекрлік – коммерциялық банк Жинақ банкі (бұрынғы Жинақ банкі,
кейіннен Халықтық банк деп аталды) жұмыс істей бастады.
1993 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы және
Қазақстан Республикасының банкілер туралы Қазақстан Республикасы
заңдарының қабылдануына сәйкес барлық акционерлік – коммерциялық банктер
ретінде қайтадан құрылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы
шілденің 16-сындағы және қыркүйектің 6-сындағы Жарлығына орай Мемлекеттік
экспорттық – импорттық банк, Мемлекеттік Даму банкі, сондай-ақ 1996
жылғы наурыздың 29-ындағы Жарлығы бойынша Мемлекеттік медетші банк
құрылды.
Банктік қызмет: экономикалық және заңи аспектісі
Бүгінде мемлекетімізде жүргізіліп жатқан жан-жақты реформалар
банктік қызметінің мақсатты бағыт-бағдарларының жаңаша рыноктық сипат алуы
еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жүйедегі процестермен
айқындалуда.
Қазіргі уақытта банктік қызмет қоғам мүддесімен мемлекет
қажеттілігіне байланыстыкүрделі мәселелерді шешуге септігін тигізетін,
қаржы жүйесін және қаржылық рынокты нарықтық жағдайларға сай келтіруге,
кредиттік жүйені және инвестициялықбелсенділікті дамытуға, әлеуметтік
–экономикалық тұрақтылықты тиісінше қамтамасыз етуге ат салысатын, тиісті
заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге
асырылатын экономикалық сипатты мемлекеттік қызмет, сондай-ақ жекеше,
корпоративтік экономикалық-қаржылық мүдделерді қамтамасыз етуге
бағытталған, лицензияланатын банктік операциялармен мәліметтер ретінде
көрініс тауып отыр.
Бүгінде қоғам ен мемлекеттің экономикалық –қаржылық мүдделерін
қамтамасыз етуді көздей отырып Қазақстан Ұлттық Банкі, Қазақстанның Даму
банкі, Қазақстан Республикасының тұрғын –үй құрылысы жинақ банкі жұмыс
істеуде. Мысалы, Қазақстан Ұлттық Банкі ақша айналысы, валюталық реттеу,
кредиттеу және есеп айырысусаласындағы мемлекеттің бірыңғай саясатын
жүргізу, сондай-ақ республикалық бюджетмүдделерін және өз шығынын ақша
қаражаттарымен қамтамасыз ету мақсатында әртүрлі банктік операцияарды
жүзеге асырады.
Коммерциялық банктер қолма-қол ақшасыз айналымды және қолма-қол
ақша айналысын ұйымдастыру; кредиттеуге қажетті қаражаттарды тарту-
жұмылдыру; негізгі құралдарға байланысты күрделі салымдарды қаржыландыру;
тұрғылықты халықтардың ақша қаражаттарын жинатауды ұйымдастыру, бағалы
қағаздар, вексельдер және чектер шығару, уәкілетті банктер ретінде түрлі
валюталық операциялар жүргізу сияқты және т.б. қызметтерін тиісті
заңнамалық актілер, заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер мен
лицензиялар ретінде жүзеге асырады.
Банктер өз қызметтері (операциялары) барысында барынша пайда
табуға атсалысады. Банктік қызметтің затына ақшалар, валюталық құндылықтар,
және өзге де қаржылық инструменттер жатады.
Банктік операциялар мен мәмілелерді тиісті заңнамалық актілер
негізінде және осы заңнамаларға сәйкес берілгенлицензияға сай
жүргізетінкоммерциялық ұйым, заң жүзінде өкілеттігі белгіленген заңды тұлға
–банк түрлері банктік құқықтық қатынастардың тұрақтысубъектісі болып
табылады.
Банктік қызметтің қоғамдық және мемлекеттік маңызы мен мәні
конституциялық, қаржылық, әкімшілік, салықтық және банктік құқық арқылы
көрініс табады. әкімшілік –рұқсат беру жүйесінің қуатты құралы лицензиялау
банктік қызметтің мызғымас әрі маңызды атрибуты ретінде танылады.
Банктк қызмет (операциялар) Қазақстан Ұлттық Банкі,Қазақстан
Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөніні дегі Агенттігі құзіретінің ауқымында және коммерциялық банктердің
өкілеттігі шегінде жүзеге асырылады.
Сонымен, банктік қызмет ел экономикасының банктік секторындағы
барлық банктердің қоғамдық –мемлекеттік маңызы басым және жекеше
–корпоративтік және экономикалық – қаржылық мүдделермен қажеттіліктерді
қамтамасыз етуге бағытталған, банк жүйесін, мемлекеттік және мемлекеттік
емес банктердің қаржылық ресурстарын қалыптастыруға және оларды басқаруға
(тиімді пайдалануға) бағдарланған, тиісті заңнамалық актіде көзделген
рперациялар мен мәмәлелерді заңдық немесе лицензиялық негізде жүйелі әрі
тұрақты жүзеге асыруға байланысты кредиттік –қаржылық мазмұнды
экономикалық қызметтері болып табылады.
Банктік құқық кешенді құқық саласы ретінде
Банктік қызметтің және банк жүйесінің айтарлықтай ерекшеленуі және
жаңаша дамуы, ұлттық қаржы рыногының оның ішінде ақша, алтын және валюта
рыноктарының халықаралық стандарттарға сай құрылуы, коммерциялық банктердің
операциялық қызметтері ауқымының ұлғаюы , қоғамдық банктік қатынастадағы
мемлекетпен жеке меншік –корперативтік ая субъектілері мүдделерінқамтамасыз
ету мәселелері сондай - ақ т.б. экономикалық –басқарушы мән-жайлар банктік
құқықтың дебес құқық саласы ретінде жаңадан қалыптасуын негіздеді.
Демек банктік құқықтың дербес құқық саласы ретінде жаңадан құрылуы
банк жүйесінің ел экономикасындағы рөлі мен маңызына, қоғам мен мемлекеттің
экономикалық- қаржылық мүдделеріне, мемлекеттің қаржы, ақша кредит (оның
ішінде валюталық) саясаты ұстанымдарына, нақтылы айқындалған құқықтық
реттеу пәніне, айрықша құқықтық реттеу әдісіне, тиісті заңнамалық актілерде
бекітлген ереже –принциптеріне, арнайы заңнамалық және заңға тәуелді
нормативтік банктік құқықтық актілерден тұратын қайнар көздеріне байланысты
ұтымды көрініс тауып отыр.
Банктік құқық мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз
етуге атсалысады және рыноктық үлгідегі банк жүйесінің құқықтық негізін
қалыптастырады.
Банктік құқық экономиканың секторындағы банктік іс пен банктік
қызметті және олардың барысында туындайтын қоғамдық банктік қатынастарды
реттейді
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан
Республиасының заңы: арнайы бағыт-бағдары, құрылымы
Қазақстанның Даму Банкі туралы 2001 жылғы 25 сәуірдегі Қазақстан
Республикасының заңы (соңғы өзгерістер 2004 жылғы 20 желтоқсадағы Қазақстан
Республикасы заңына сәйкес енгізілген) Қазақстанның Даму Банкінің құқықтық
мәртебесін, міндеттері мен функциясын белгілей отырып, оның инвестициялық
–қаржылық қызметінің (операцияларының) ерекшеліктері мен мақсатын
айқындайды.
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республикасының заңын
арқау ете отырып: Қазақстанның Даму Банкі Қазақстан Республикасының тиісті
заңнамалық және заңға тәуелді номативтік құқықтық актілерінің негізінде ел
аумағында және одан тысқары жерлерде жүзеге асырылатын мемлекеттік
инвестициялық қызмет пен Қазақстан Республикасы резиденттерінің экспорттық
операцияларын кредиттеу –қаржыландыру мақсатында акционерлік қоғам
нысанасында құрылған, банк жүйесінің екінші деңгейіне қосылмайтын (деңгей
аралық), сондай-ақ жарғылық капиталындағы мемлекеттің қатысуы процентті
құрайтын ерекше құқықтық мәртебесі бар заңды тұлға, яғни мемлекеттің
кредиттік- қаржылық институт болып табылады деген ұғымды қалыптастыруға
болады.
Қазақстанның Даму Банкі туралы Қазақстан Республикасы заңының
құрылымы мынадай көрініс тапқан:
1-тарау. Жалпы ережелер (1-6- баптар)
2-тарау. Даму Банкінің қызметі (7-15 - баптар)
3-тарау. Даму Банкінің капиталы мен кірісі (16-48- баптар)
4-тарау. Даму Банкінің есебі, есептілігі және тәуелсіз аудиті(19-
21-баптар)
5-тарау. Даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz