Импульс түсінігі
Жоспар:
1. Кіріспе. Дене қозғалыстарына сипаттама.
2. Ньютон заңдары.
3. Импульстің сақталу заңы.
4. Қолданылған әдебиеттер.
1. Кіріспе. Дене қозғалыстарына сипаттама.
2. Ньютон заңдары.
3. Импульстің сақталу заңы.
4. Қолданылған әдебиеттер.
Зымыранның қозғалысын импульстің сақталу заңы негізінде түсіндіруге болады.
Құрылымының қандай болуына қарамастан, кез-келген зымыран екі бөліктен: сауыттан және тотықтырғышы бар отыннан тұрады. Қатты отынды қолданатын зымыранда оқ-дәрінің арнайы сорты пайдаланылады, сұйық отынды қолданатын зымыранда сұйық жанармай (мысалы керосин, сұйық сутегі) пайдаланылады, тотықтырғыш ретінде көбінесе сұйық оттегіні пайдаланады. Зымыран сауытының арнайы пішінді бір немесе бірнеше тесіктен тұратын шығу соплосы бар. Бұл тесіктерден, негізгі жоғары қысымдағы және жоғары температурадағы газдан тұратын жану өнімдері шығады, олар соплодан аса жоғары (4км/с-қа дейінгі) жылдамдықпен атылып шығады.
Бірінші рет зымыранды ғарыштық ұшуға пайдалану идеясын ХХ ғасырдың басында К.Э.Циолковский ұсынған. Көпсатылы зымыранды және бірқатар маңызды ғарыштық принцептерді пайдалану идеясы да оның үлесіне тиеді. Алайда адамзаттың ғарыш кеңістігіне шығу туралы арманы жарты ғасыр өткеннен кейін ғана орындалды. Мұнда С.П.Королевтің еңбегі үлкен рөл атқарды.
Жердің бірінші жасанды серігі 1957 жылы 4 қазанда Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшырылды. Бұл күн ғарышкерліктің даму бастамасы болып саналады. Қазіргі уақытта жыл сайын радиобайланыс, теледидар, атмосфераны зерттеу, Жер бетін фотосуретке түсіру және т.б. үшін жүздеген ЖЖС ұшырылуда.
Алғаш рет Жер айналасында ұшуды 1961 жылы 12 сәуірде «Восток» ғарыштық кемесінде ғарышкер Ю.А.Гагарин жүзеге асырды. 1969 жылы 16 шілдеде американдық астронав Н.Армстронг пен Э.Олдрин «Аполлон» кемесінің көмегімен Ай бетіне қонды. Жылдан жылға ғарыш кемелері мен ғылыми-зерттеу бағдарламалары жетілдіруде. Ғарышты игеруге және оған байланысты ғылыми-зерттеулерге қатынасқан ғарышкерлер сапында біздің отандастарымыз Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев та бар. Олар ғарыштық ұшудың қиын сынақтарын абыроймен атқара білді. Қазіргі уақытта ғарыш куемелерінің көмегімен Күн жүйесіндегі планеталар табысты түрде зерттеліп жатыр. Планетааралық «Венера», «Марс», «Вега» және «Вояджер» мен «Пионер» станциялары Шолпан мен Марстың беті, атмосферасын зерттеуге, салыстырмалы түрде жақын қашықтықтан барлық планеталардың және олардың серіктерінің нақты суреттерін алуға мүмкіндік берді.
Құрылымының қандай болуына қарамастан, кез-келген зымыран екі бөліктен: сауыттан және тотықтырғышы бар отыннан тұрады. Қатты отынды қолданатын зымыранда оқ-дәрінің арнайы сорты пайдаланылады, сұйық отынды қолданатын зымыранда сұйық жанармай (мысалы керосин, сұйық сутегі) пайдаланылады, тотықтырғыш ретінде көбінесе сұйық оттегіні пайдаланады. Зымыран сауытының арнайы пішінді бір немесе бірнеше тесіктен тұратын шығу соплосы бар. Бұл тесіктерден, негізгі жоғары қысымдағы және жоғары температурадағы газдан тұратын жану өнімдері шығады, олар соплодан аса жоғары (4км/с-қа дейінгі) жылдамдықпен атылып шығады.
Бірінші рет зымыранды ғарыштық ұшуға пайдалану идеясын ХХ ғасырдың басында К.Э.Циолковский ұсынған. Көпсатылы зымыранды және бірқатар маңызды ғарыштық принцептерді пайдалану идеясы да оның үлесіне тиеді. Алайда адамзаттың ғарыш кеңістігіне шығу туралы арманы жарты ғасыр өткеннен кейін ғана орындалды. Мұнда С.П.Королевтің еңбегі үлкен рөл атқарды.
Жердің бірінші жасанды серігі 1957 жылы 4 қазанда Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшырылды. Бұл күн ғарышкерліктің даму бастамасы болып саналады. Қазіргі уақытта жыл сайын радиобайланыс, теледидар, атмосфераны зерттеу, Жер бетін фотосуретке түсіру және т.б. үшін жүздеген ЖЖС ұшырылуда.
Алғаш рет Жер айналасында ұшуды 1961 жылы 12 сәуірде «Восток» ғарыштық кемесінде ғарышкер Ю.А.Гагарин жүзеге асырды. 1969 жылы 16 шілдеде американдық астронав Н.Армстронг пен Э.Олдрин «Аполлон» кемесінің көмегімен Ай бетіне қонды. Жылдан жылға ғарыш кемелері мен ғылыми-зерттеу бағдарламалары жетілдіруде. Ғарышты игеруге және оған байланысты ғылыми-зерттеулерге қатынасқан ғарышкерлер сапында біздің отандастарымыз Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев та бар. Олар ғарыштық ұшудың қиын сынақтарын абыроймен атқара білді. Қазіргі уақытта ғарыш куемелерінің көмегімен Күн жүйесіндегі планеталар табысты түрде зерттеліп жатыр. Планетааралық «Венера», «Марс», «Вега» және «Вояджер» мен «Пионер» станциялары Шолпан мен Марстың беті, атмосферасын зерттеуге, салыстырмалы түрде жақын қашықтықтан барлық планеталардың және олардың серіктерінің нақты суреттерін алуға мүмкіндік берді.
Қолданылған әдебиеттер:
1. «Физика және астрономия» - А.А.Пинский, В.Г.Разумовский, А.И.Бугаев.
2. «Физика» - Н.Қойшыбаев, А.О. Шарықпаев.
1. «Физика және астрономия» - А.А.Пинский, В.Г.Разумовский, А.И.Бугаев.
2. «Физика» - Н.Қойшыбаев, А.О. Шарықпаев.
Жоспар:
1. Кіріспе. Дене қозғалыстарына сипаттама.
2. Ньютон заңдары.
3. Импульстің сақталу заңы.
4. Қолданылған әдебиеттер.
Дене қозғалыстарына сипаттама. Реактивті қозғалыс.
Зымыранның қозғалысын импульстің сақталу заңы негізінде түсіндіруге
болады.
Құрылымының қандай болуына қарамастан, кез-келген зымыран екі
бөліктен: сауыттан және тотықтырғышы бар отыннан тұрады. Қатты отынды
қолданатын зымыранда оқ-дәрінің арнайы сорты пайдаланылады, сұйық отынды
қолданатын зымыранда сұйық жанармай (мысалы керосин, сұйық сутегі)
пайдаланылады, тотықтырғыш ретінде көбінесе сұйық оттегіні пайдаланады.
Зымыран сауытының арнайы пішінді бір немесе бірнеше тесіктен тұратын шығу
соплосы бар. Бұл тесіктерден, негізгі жоғары қысымдағы және жоғары
температурадағы газдан тұратын жану өнімдері шығады, олар соплодан аса
жоғары (4кмс-қа дейінгі) жылдамдықпен атылып шығады.
Бірінші рет зымыранды ғарыштық ұшуға пайдалану идеясын ХХ ғасырдың
басында К.Э.Циолковский ұсынған. Көпсатылы зымыранды және бірқатар маңызды
ғарыштық принцептерді пайдалану идеясы да оның үлесіне тиеді. Алайда
адамзаттың ғарыш кеңістігіне шығу туралы арманы жарты ғасыр өткеннен кейін
ғана орындалды. Мұнда С.П.Королевтің еңбегі үлкен рөл атқарды.
Жердің бірінші жасанды серігі 1957 жылы 4 қазанда Байқоңыр ғарыш
айлағынан ұшырылды. Бұл күн ғарышкерліктің даму бастамасы болып саналады.
Қазіргі уақытта жыл сайын радиобайланыс, теледидар, атмосфераны зерттеу,
Жер бетін фотосуретке түсіру және т.б. үшін жүздеген ЖЖС ұшырылуда.
Алғаш рет Жер айналасында ұшуды 1961 жылы 12 сәуірде Восток ғарыштық
кемесінде ғарышкер Ю.А.Гагарин жүзеге асырды. 1969 жылы 16 шілдеде
американдық астронав Н.Армстронг пен Э.Олдрин Аполлон кемесінің көмегімен
Ай бетіне қонды. Жылдан жылға ғарыш кемелері мен ғылыми-зерттеу
бағдарламалары жетілдіруде. Ғарышты игеруге және оған байланысты ғылыми-
зерттеулерге қатынасқан ғарышкерлер сапында біздің отандастарымыз Тоқтар
Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев та бар. Олар ғарыштық ұшудың қиын сынақтарын
абыроймен атқара білді. Қазіргі уақытта ғарыш куемелерінің көмегімен Күн
жүйесіндегі планеталар табысты түрде зерттеліп жатыр. Планетааралық
Венера, Марс, Вега және Вояджер мен Пионер станциялары Шолпан мен
Марстың беті, атмосферасын зерттеуге, салыстырмалы түрде жақын қашықтықтан
барлық планеталардың және олардың серіктерінің нақты суреттерін алуға
мүмкіндік берді.
Ғарыш кеңістігін зерттеу Күн жүйесінің құрылысы туралы аса маңызды
мағлұматтар алуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге олардың өте маңызды
практикалық мәні бар: метерология мен Жер бетін картаға түсіру мәселелері
шешіледі, пайдалы қазбаларды іздестіру жүргізіледі, ауқымды ғарыштық
байланыс, теледидар, телефон және т.б. іске асырылады. Келешекте
ғарышкерлерді Марсқа ұшыру, Шолпанды толық картаға түсіру, алыс
планеталарды (Уран, Нептун, Плутон) зерттеу, Айға қоныстануды ұйымдастыру
жүзеге асырылмақ.
Қозғалысты сипаттайтын әрбір өзгеріс шын мәнінде реактивті қозғалыс
және оның импульстің сақталу заңы бойынша өтетіндігін байқаймыз. Мәселен,
адам жүргенде немесе жүгіргенде аяқтармен жерді кері қарай итереді. Осының
салдарынан ол алға қарай жылжиды. Әрине, Жер массасы адам массасынан неше
есе көп болса, Жердің жылдамдығы адам жылдамдығынан сонша есе аз. Сондықтан
біз Жер қозғалысын байқамаймыз. Ал, егер сен қайықтан жағалауғ,а секірсең,
онда қайықтың қарама-қарсы бағытқа итерілуі байқалады.
Реактивті қозғалыс деп денеден оның қандай да бір бөлігі бөлініп
шыққан кездегі қозғалысын айтады.
Ньютонның бірінші заңы. Инерциялық санақ жүйесі.
Қандай да бір дененің қозғалысын сипаттау үшін басқа денені шартты
түрде қозғалмайды деп қабылдау керек те, соған қатысты берілген дененің
қозғалысын қарастыру керек. Қозғалмайтын деп қабылданған дене – санақ
денесі деп аталады.Геоцентрлік жүйеде санақ денесі – Жер, ал гелиоцентрлік
жүйеде – Күн болып саналады.
Дененің (немесе материялық нүктенің) қозғалысын сипаттау үшін бізге
координаталар жүйесін енгізу керек, сондай-ак синхрондалған сағаттар
жүйесін, яғни бірдей уақытты көрсететін сағаттарды тағайындау керек.
(Синхрондау сөзі syn – бірге және chronos – уақыт деген грек сөздерінен
құралған). Сағаттарды синхрондау әдетте радиосигналдар (дәл уақыт
сигналдары) көмегімен жузеге асырылады.
Санақ денесі, онымен байланысты координаталар жүйесі мен синхрондалған
сағаттар жиынтығы санақ денесі деп аталады.
Ары қарай дене қозғалысы туралы айтқанда, біз санақ жүйесі таңдалып
алынған деп есептейміз және осы жүйеге қатысты траектория мен уақыттың
функциясы ретіндегі қозғалыстағы нүктенің координаталары, сондай-ақ лездік
жылдамдық және т.б. қарастырылады.
Бақылаулар санақ жүйесіне қатысты тыныштыққа тұрған дене өздігінен
қозғала бастамайтынын көрсетеді. Оған басқа денелер әрекет етуі тиіс.
Алайда, дене қандай да бір жылдамдықпен қозғалыс күйіне келтірілгенде, оның
осы жылдамдығы уақыт өткен сайын сақтала ма немесе өзгере ме деген сұрақ
туындайды.
Жерде біздің назарымыздағы денеге басқа денелердің әрекет етуінен
құтылу қиын. Мәселен, денеге әрқашан Жердің тартылысы, яғни ауырлық күші
әрекет етеді. Сонымен бірге үйкеліс күші, ауаның кедергісі әрекет етеді, ал
егер дененің электр заряды болса, онда әлектр және магнит өрістері әрекет
етеді. Олай болса, дене жылдамдығы өзгеретін болады және дене қозғалысы не
тежеледі немесе керісінше, үдейді.
Бұдан 300 жылдан аса бұрын Г.Галилей болжау арқылы, егер денеге басқа
денелер әрекет етпесе (яғни күш әрекет етпесе), онда бұл дене түзусызықты
және бірқалыпты қозғалады; оның жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты
бойынша да өзгермейді деген қорытындыға келді.
Инерция заңын И.Ньютон механика негізіне енгізген, сондықтан бұл заңды
Ньютонның бірінші заңы деп атайды. И.Ньютон 1687 жылы жарыққа шыққан
Табиғи философияның математикалық бастамасы деген кітабындағы ІІІ
анықтамада: Әрбір жеке алынған дене, ол тек өзімен өзі болғандықтан,
өзінің тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалысын сақтап
қалады, - деп жазған.
Қазіргі уақытта бұл заң ғарыш кемесінде туындайтын салмақсыздық күйі
жағдайында эксперименттік түрде тексерілген.
Инерция заңы орындалатын санақ жүйелері бар. Мұндай жүйелер
инерциялық санақ жүйелері деп аталады. Осы айтылғандар Ньютонның бірінші
заңының (инерция заңының) нақты тұжырымдамасын беруге мүмкіндік жасайды:
белгілі бір санақ жүйелері болады, оларға қатысты басқа денелермен
әрекеттеспейтін барлық денелер тыныштық күйінде болады немесе бірқалыпты
және түзу сызықты қозғалады.
Ньютонның екінші заңы – динамиканың негізгі заңы
Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен өзара әрекеттеседі,
нәтижесінде олардың жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты бойынша да
өзгереді. Динамиканың негізгі мәселесі келесі түрде тұжырымдалуы мүмкін:
егер берілген математикалық нүктенің оны қоршаған денелермен өзара
әрекеттесетіні белгілі болса, осы материялық нүктенің қозғалыс заңын
анықтау қажет.
Бұл мәселелерді шешу Ньютон заңдарын, атап айтканда, динамиканың
негізгі заңы деп аталатын Ньютонның екінші заңын қолдануға негізделген.
Қозғалыстағы денеге басқа дененің әрекеті кезінде оның импульсі
өзгеретіндігі тәжірибеден белгілі. Мәселен, ағаш діңіне тиген оқ тоқтайды.
Бильярд шары жақтауға соғылағн кезде жылдамдық бағытын өзгертеді. Екі шар
бір-бірімен соғылаған кезде олардың жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты
бойынша да өзгереді, олай болса, олардың импульсі де өзгереді. Шеңбер
бойымен дененің бірқалыпты қозғалысы кезінде тек импульс бағыты өзгереді,
ал оның модулі тұрақты күйінде қалады.
Ньютонның екінші заңын тұжырымдау үшін күш ұғымын еске түсіреміз. Күш
дегеніміз – берілген денеге басқа денелер әрекетінің өлшемін (сандық
сипаттамасын) көрсете алатын физикалық шама. Сондықтан біз бұдан былай
берілген денеге айнала қоршаған денелердің әрекеті туралы емес, күштің
берілген денеге әрекеті туралы айтамыз.
И.Ньютон екінші заңды мына түрде тұжырымдады: қозғалыс мөлшерінің
өзгерісі түсірілген қозғаушы күшке тура пропорционал болады және осы күш
әрекет ететін түзудің бағытымен бағытталады.
Ньютон заңдарының көмегімен денелердің қозғалысы мен өзара
әрекеттесуіне қатысты мәселелерді шешуге болады. Көптеген практикалық
сипаттағы мәселелерді шешу үшін белгілі бір жағдайларда сақталатын
физикалық шамалар қолданылады.Денелердің механикалық қозғалысын
сипаттайтын осындай физиклық шамаларға дене импульсі және күш
импульсі жатады.
Дене импульсі- дене массасы мен жылдамдығының көбейтіндісіне тең
физикалық шама:
Дене импульсі- векторлық шама , себебі жылдамдық векторлық шама
болғандықтан оның дене массасына көбейтіндісі де векторлық шама
болады. Импульс жылдамдықтың бағытымен бағытталады,SI жүйесіндегі
бірлігісекундына килограмм метр(кг*мс).
Уақыттың ∆t аралығы ішінде F күшінің әрекеті салдарынан дене
импульсі өзгереді:
Мұндағы ∆ ― дене импульсінің өзгерісі.шамасын күш импульсі
деп атайды.
Күш импульсі де векторлық шама б.т. Күш импульсі векторының
бағыты әрект етуші күш бағытымен сәйкес келеді. Күш импульсінің SI-
дегі бірлігі-ньютон *секунд(Н*c)
Бұл ұғымдарды пайдалана отырып, Ньютонның екінші заңын импульстік
түсінік тұрғысынан юлайша тұжырымдауға болады:дене импульсінің
өзгерісі күш импульсіне тең.
Импульс денелердің өзара әрекеттесуі кезінде сақталатын біренсаран
физикалық шамалардың қатарына жатады.
Бір дене екінші денені қозғалысқа келтірсе, онда ол екінші денеге
қанша қозғалыс берсе, сонша қозғалысын жоғалтады.
Екі немесе оданда көп дене бір-бірімен өзара әрекеттескенде, сан
алуан өзгерістер болуы мүмкін.Мысалы, зеңбіректен салют снарятарын
атқанда, оның сынықтары жан-жаққа ұшады да, бұрынғыдан еш нәрсе
қалмайтындай көрінеді. Сынықтардың түсі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе. Дене қозғалыстарына сипаттама.
2. Ньютон заңдары.
3. Импульстің сақталу заңы.
4. Қолданылған әдебиеттер.
Дене қозғалыстарына сипаттама. Реактивті қозғалыс.
Зымыранның қозғалысын импульстің сақталу заңы негізінде түсіндіруге
болады.
Құрылымының қандай болуына қарамастан, кез-келген зымыран екі
бөліктен: сауыттан және тотықтырғышы бар отыннан тұрады. Қатты отынды
қолданатын зымыранда оқ-дәрінің арнайы сорты пайдаланылады, сұйық отынды
қолданатын зымыранда сұйық жанармай (мысалы керосин, сұйық сутегі)
пайдаланылады, тотықтырғыш ретінде көбінесе сұйық оттегіні пайдаланады.
Зымыран сауытының арнайы пішінді бір немесе бірнеше тесіктен тұратын шығу
соплосы бар. Бұл тесіктерден, негізгі жоғары қысымдағы және жоғары
температурадағы газдан тұратын жану өнімдері шығады, олар соплодан аса
жоғары (4кмс-қа дейінгі) жылдамдықпен атылып шығады.
Бірінші рет зымыранды ғарыштық ұшуға пайдалану идеясын ХХ ғасырдың
басында К.Э.Циолковский ұсынған. Көпсатылы зымыранды және бірқатар маңызды
ғарыштық принцептерді пайдалану идеясы да оның үлесіне тиеді. Алайда
адамзаттың ғарыш кеңістігіне шығу туралы арманы жарты ғасыр өткеннен кейін
ғана орындалды. Мұнда С.П.Королевтің еңбегі үлкен рөл атқарды.
Жердің бірінші жасанды серігі 1957 жылы 4 қазанда Байқоңыр ғарыш
айлағынан ұшырылды. Бұл күн ғарышкерліктің даму бастамасы болып саналады.
Қазіргі уақытта жыл сайын радиобайланыс, теледидар, атмосфераны зерттеу,
Жер бетін фотосуретке түсіру және т.б. үшін жүздеген ЖЖС ұшырылуда.
Алғаш рет Жер айналасында ұшуды 1961 жылы 12 сәуірде Восток ғарыштық
кемесінде ғарышкер Ю.А.Гагарин жүзеге асырды. 1969 жылы 16 шілдеде
американдық астронав Н.Армстронг пен Э.Олдрин Аполлон кемесінің көмегімен
Ай бетіне қонды. Жылдан жылға ғарыш кемелері мен ғылыми-зерттеу
бағдарламалары жетілдіруде. Ғарышты игеруге және оған байланысты ғылыми-
зерттеулерге қатынасқан ғарышкерлер сапында біздің отандастарымыз Тоқтар
Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев та бар. Олар ғарыштық ұшудың қиын сынақтарын
абыроймен атқара білді. Қазіргі уақытта ғарыш куемелерінің көмегімен Күн
жүйесіндегі планеталар табысты түрде зерттеліп жатыр. Планетааралық
Венера, Марс, Вега және Вояджер мен Пионер станциялары Шолпан мен
Марстың беті, атмосферасын зерттеуге, салыстырмалы түрде жақын қашықтықтан
барлық планеталардың және олардың серіктерінің нақты суреттерін алуға
мүмкіндік берді.
Ғарыш кеңістігін зерттеу Күн жүйесінің құрылысы туралы аса маңызды
мағлұматтар алуға мүмкіндік берді. Сонымен бірге олардың өте маңызды
практикалық мәні бар: метерология мен Жер бетін картаға түсіру мәселелері
шешіледі, пайдалы қазбаларды іздестіру жүргізіледі, ауқымды ғарыштық
байланыс, теледидар, телефон және т.б. іске асырылады. Келешекте
ғарышкерлерді Марсқа ұшыру, Шолпанды толық картаға түсіру, алыс
планеталарды (Уран, Нептун, Плутон) зерттеу, Айға қоныстануды ұйымдастыру
жүзеге асырылмақ.
Қозғалысты сипаттайтын әрбір өзгеріс шын мәнінде реактивті қозғалыс
және оның импульстің сақталу заңы бойынша өтетіндігін байқаймыз. Мәселен,
адам жүргенде немесе жүгіргенде аяқтармен жерді кері қарай итереді. Осының
салдарынан ол алға қарай жылжиды. Әрине, Жер массасы адам массасынан неше
есе көп болса, Жердің жылдамдығы адам жылдамдығынан сонша есе аз. Сондықтан
біз Жер қозғалысын байқамаймыз. Ал, егер сен қайықтан жағалауғ,а секірсең,
онда қайықтың қарама-қарсы бағытқа итерілуі байқалады.
Реактивті қозғалыс деп денеден оның қандай да бір бөлігі бөлініп
шыққан кездегі қозғалысын айтады.
Ньютонның бірінші заңы. Инерциялық санақ жүйесі.
Қандай да бір дененің қозғалысын сипаттау үшін басқа денені шартты
түрде қозғалмайды деп қабылдау керек те, соған қатысты берілген дененің
қозғалысын қарастыру керек. Қозғалмайтын деп қабылданған дене – санақ
денесі деп аталады.Геоцентрлік жүйеде санақ денесі – Жер, ал гелиоцентрлік
жүйеде – Күн болып саналады.
Дененің (немесе материялық нүктенің) қозғалысын сипаттау үшін бізге
координаталар жүйесін енгізу керек, сондай-ак синхрондалған сағаттар
жүйесін, яғни бірдей уақытты көрсететін сағаттарды тағайындау керек.
(Синхрондау сөзі syn – бірге және chronos – уақыт деген грек сөздерінен
құралған). Сағаттарды синхрондау әдетте радиосигналдар (дәл уақыт
сигналдары) көмегімен жузеге асырылады.
Санақ денесі, онымен байланысты координаталар жүйесі мен синхрондалған
сағаттар жиынтығы санақ денесі деп аталады.
Ары қарай дене қозғалысы туралы айтқанда, біз санақ жүйесі таңдалып
алынған деп есептейміз және осы жүйеге қатысты траектория мен уақыттың
функциясы ретіндегі қозғалыстағы нүктенің координаталары, сондай-ақ лездік
жылдамдық және т.б. қарастырылады.
Бақылаулар санақ жүйесіне қатысты тыныштыққа тұрған дене өздігінен
қозғала бастамайтынын көрсетеді. Оған басқа денелер әрекет етуі тиіс.
Алайда, дене қандай да бір жылдамдықпен қозғалыс күйіне келтірілгенде, оның
осы жылдамдығы уақыт өткен сайын сақтала ма немесе өзгере ме деген сұрақ
туындайды.
Жерде біздің назарымыздағы денеге басқа денелердің әрекет етуінен
құтылу қиын. Мәселен, денеге әрқашан Жердің тартылысы, яғни ауырлық күші
әрекет етеді. Сонымен бірге үйкеліс күші, ауаның кедергісі әрекет етеді, ал
егер дененің электр заряды болса, онда әлектр және магнит өрістері әрекет
етеді. Олай болса, дене жылдамдығы өзгеретін болады және дене қозғалысы не
тежеледі немесе керісінше, үдейді.
Бұдан 300 жылдан аса бұрын Г.Галилей болжау арқылы, егер денеге басқа
денелер әрекет етпесе (яғни күш әрекет етпесе), онда бұл дене түзусызықты
және бірқалыпты қозғалады; оның жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты
бойынша да өзгермейді деген қорытындыға келді.
Инерция заңын И.Ньютон механика негізіне енгізген, сондықтан бұл заңды
Ньютонның бірінші заңы деп атайды. И.Ньютон 1687 жылы жарыққа шыққан
Табиғи философияның математикалық бастамасы деген кітабындағы ІІІ
анықтамада: Әрбір жеке алынған дене, ол тек өзімен өзі болғандықтан,
өзінің тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалысын сақтап
қалады, - деп жазған.
Қазіргі уақытта бұл заң ғарыш кемесінде туындайтын салмақсыздық күйі
жағдайында эксперименттік түрде тексерілген.
Инерция заңы орындалатын санақ жүйелері бар. Мұндай жүйелер
инерциялық санақ жүйелері деп аталады. Осы айтылғандар Ньютонның бірінші
заңының (инерция заңының) нақты тұжырымдамасын беруге мүмкіндік жасайды:
белгілі бір санақ жүйелері болады, оларға қатысты басқа денелермен
әрекеттеспейтін барлық денелер тыныштық күйінде болады немесе бірқалыпты
және түзу сызықты қозғалады.
Ньютонның екінші заңы – динамиканың негізгі заңы
Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен өзара әрекеттеседі,
нәтижесінде олардың жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты бойынша да
өзгереді. Динамиканың негізгі мәселесі келесі түрде тұжырымдалуы мүмкін:
егер берілген математикалық нүктенің оны қоршаған денелермен өзара
әрекеттесетіні белгілі болса, осы материялық нүктенің қозғалыс заңын
анықтау қажет.
Бұл мәселелерді шешу Ньютон заңдарын, атап айтканда, динамиканың
негізгі заңы деп аталатын Ньютонның екінші заңын қолдануға негізделген.
Қозғалыстағы денеге басқа дененің әрекеті кезінде оның импульсі
өзгеретіндігі тәжірибеден белгілі. Мәселен, ағаш діңіне тиген оқ тоқтайды.
Бильярд шары жақтауға соғылағн кезде жылдамдық бағытын өзгертеді. Екі шар
бір-бірімен соғылаған кезде олардың жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты
бойынша да өзгереді, олай болса, олардың импульсі де өзгереді. Шеңбер
бойымен дененің бірқалыпты қозғалысы кезінде тек импульс бағыты өзгереді,
ал оның модулі тұрақты күйінде қалады.
Ньютонның екінші заңын тұжырымдау үшін күш ұғымын еске түсіреміз. Күш
дегеніміз – берілген денеге басқа денелер әрекетінің өлшемін (сандық
сипаттамасын) көрсете алатын физикалық шама. Сондықтан біз бұдан былай
берілген денеге айнала қоршаған денелердің әрекеті туралы емес, күштің
берілген денеге әрекеті туралы айтамыз.
И.Ньютон екінші заңды мына түрде тұжырымдады: қозғалыс мөлшерінің
өзгерісі түсірілген қозғаушы күшке тура пропорционал болады және осы күш
әрекет ететін түзудің бағытымен бағытталады.
Ньютон заңдарының көмегімен денелердің қозғалысы мен өзара
әрекеттесуіне қатысты мәселелерді шешуге болады. Көптеген практикалық
сипаттағы мәселелерді шешу үшін белгілі бір жағдайларда сақталатын
физикалық шамалар қолданылады.Денелердің механикалық қозғалысын
сипаттайтын осындай физиклық шамаларға дене импульсі және күш
импульсі жатады.
Дене импульсі- дене массасы мен жылдамдығының көбейтіндісіне тең
физикалық шама:
Дене импульсі- векторлық шама , себебі жылдамдық векторлық шама
болғандықтан оның дене массасына көбейтіндісі де векторлық шама
болады. Импульс жылдамдықтың бағытымен бағытталады,SI жүйесіндегі
бірлігісекундына килограмм метр(кг*мс).
Уақыттың ∆t аралығы ішінде F күшінің әрекеті салдарынан дене
импульсі өзгереді:
Мұндағы ∆ ― дене импульсінің өзгерісі.шамасын күш импульсі
деп атайды.
Күш импульсі де векторлық шама б.т. Күш импульсі векторының
бағыты әрект етуші күш бағытымен сәйкес келеді. Күш импульсінің SI-
дегі бірлігі-ньютон *секунд(Н*c)
Бұл ұғымдарды пайдалана отырып, Ньютонның екінші заңын импульстік
түсінік тұрғысынан юлайша тұжырымдауға болады:дене импульсінің
өзгерісі күш импульсіне тең.
Импульс денелердің өзара әрекеттесуі кезінде сақталатын біренсаран
физикалық шамалардың қатарына жатады.
Бір дене екінші денені қозғалысқа келтірсе, онда ол екінші денеге
қанша қозғалыс берсе, сонша қозғалысын жоғалтады.
Екі немесе оданда көп дене бір-бірімен өзара әрекеттескенде, сан
алуан өзгерістер болуы мүмкін.Мысалы, зеңбіректен салют снарятарын
атқанда, оның сынықтары жан-жаққа ұшады да, бұрынғыдан еш нәрсе
қалмайтындай көрінеді. Сынықтардың түсі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz