Акционерлік капитал есебі және талдауы

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қоғамда нарықтық қатынастардың дамуы есеп пен талдаудың жаңадан толық экономикалық объектілердің пайда болуына әкелді. Осылардың ішінде кәсіпорын капиталы және сонымен қатар меншік капиталы ең маңыздылары экономикалық категория болып саналады
Соңғысының маңыздылығы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы үшін өте жоғары, ол Қазақстан Республиасының азаматтық кодексіннің талаптарының бөлімдерінде жарғылық капиталдың ең аз мөлшеріне, жарғылық капитал арақатынастарының және таза активтердің; таза активтердің арақатынасының жарна дивиденттерін төлеу мүмкіншілігін; жарғылық және резервтегі капитал сомалары заңдық бекіту алды.
Кәсіпорының қаржылық саясаты шаруашылық жүйенің нарық жағдайында оның қатал бәсекесімен оның экономикалық потенциялының екпіндердің өсіруінде торап кезеңмен келуі саналады.
Кәсіпорының қаражаттық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің мәнінін маңызы зор. Өзінін акционерлік капиталын бағалауы оның көптеген есеп-қисабына арналған негізігі қызметі болып табылады.
Өзінің акционерлік капитал есебін жүргізу бухгалтерлік есеп жүйесінде маңызды аймақ болып табылады. Мұнда кәсіпорын қызметін қаржыландырудың меншікті қайнарларының негізгі сипаттамалары қалыптасады.
Әрбір ұйымның негізгі мәселесі қаржылық қызметті жүзеге асыру үшін ақша капиталының жеткіліктігі, ақша айналымы, экономикалық өсімді қамтамасыз ететін жағдайларды жасау. Бұл проблема барлық ұйымдарға әлі дұрыс шешілмеуде, яғни жарғылық айналым капиталының кемшілігін куәләндіреді. Осы дипломдық жұмыстың басты тақырыбы Қазақстан Республикасында экономиканы тұрақтандыру процестері, қаржылық нарықты қалыптастыру және несие ресурстарының өсімімен байланысты.
Ұйым капиталы өзінің құнын сол ұйым мүлкінің ақшалай, материалды және материалды емес нысанында болса, онда барлық ұйымдарда капитал сол ұйымның өндіріс процесінің материалды техникалық негізі болып табылады. Оның көлемі мен пайдалану тиімділігінен ұйым қызметінің ақырғы нәтижелері тәуелді: өнім шығару, оның өзіндік құны, пайда, табыстылық, қаржылық тұрақтылық. Ұйымда капитал есебі мен қозғалысын, оның әрбір айналым жасау сатысында тексеріс жүргізілмесе, онда ақша қаражаттарының жоғалуына әкелуі мүмкін. Сондықтан нарықтық экономика жағдайында ұйымның барлық ресурстарды пайдалану мен қалыптастыру есебі мен бағалануының рөлі артады.
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы- рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске

ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылғы № 234-ІІІ «Бухгалтерлік есеп туралы» заңы, 10 желтоқсан 2008 жылғы өзгерістер мен толықтырулар;
2. Қазақстан Республикасының 20 қараша 1998 жылғы № 304-І «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 20 ақпан 2009 жылғы № 138-IV өзгерістер мен толықтырулар;
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодекс - Алматы: ЮРИСТ, 2008.
4. Назарбаев Н.А. Қазақстан Республикасы Президенттің 1 наурыз 2006 жылғы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында»
5. Назарбаев Н.А. Қазақстан Республикасы Президенттің 7 қаңтар 2008 жылғы «Өркендеу жолында» халыққа жолдауы;
6. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 39 «Қаржылық құралдар: мойындау және бағалау»;
7. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 32 «Қаржылық құралдар: ақпаратты ашу және ұсыну»;
8. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 8 «Табыс»
9. Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 1 «Қаржылық есеп беру»;
10. Кәулімжаев Қ.К., Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері». Алматы: Экономика 2006 (140-173 бет);
11. Миржакыпова С.Т. «Бухгалтерский учет в банках» // Оқу құралы, «Экономика» - Алматы, 2006;
12. «Путеводитель бухгалтера №1» Алматы-2008г. «Центральный дом бухгалтера»
13. «Бюллетень бухгалтера №46», ноябрь– 2008 г.
14. Попова О. В. «Учет дебиторской задолженности» // Бухгалтерский учет -2007. -№17;
15. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодекс - Алматы: ЮРИСТ, 2008.
16. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. «Аудит и анализ финансовой отчетности» // Оқу құралы, Каржа-Каржат – Алматы, 2008;
17. Тоқсанбай С.Р. «Толық экономикалық орысша – қазақша сөздік» Алматы: - Сөздік – Словаррь 2009;
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. «Бухгалтерлік есеп теориясы» Алматы: - Ұлағат 2009
19. «Путеводитель бухгалтера №1» Алматы-2008г. «Центральный дом бухгалтера» Халықаралық қаржылық есеп стандарты (IAS) 32 «Қаржылық құралдар: ақпаратты ашу және ұсыну»;
20. Абленов, Д.О. Қаржылық аудит және талдау: теория, әдіснама, практика: оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2010.- 528 б.
21. Басқару есебі: оқу құралы / А.К. Ержанов, Ә.Қ. Айтанова, Г.Ш. Жұманова, М.С. Баянова, Ә.Е. Иматаева.- Алматы: Экономика, 2009.- 304 б.
22. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы", 2011.- 35 б.
23. Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы", 2010.- 27 б.
24. Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру: оқу құралы / Жақыпбеков, Д.- Алматы: Экономика, 2009.-354 б.
25. Жуматов М.К., Халықаралық қаржылық есептілігі стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп: тәжірибе құралы / М.К. Жуматов.- Астана: "Қаржы жүйесі органдарының мамандарын даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру орталығы" Акционерлік қоғамы", 2011.- 119 б.
26. Мырзалиев Б.С., Сәтмырзаев А.А., Әдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі: оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2008.- 832 б.
27. Оразбекұлы Б. Бухгалтерлік есеп және аудит негіздері: оқу құралы / Б. Оразбекұлы.- Алматы: Экономика, 2011.- 409 б.
28. Проскурина В.П., Бухгалтерлік есеп "басынан бастап" балансқа дейін: көмекші құрал / В.П. Проскурина; қазақ тіліне бірінші рет аударылған / аудар. М.К. Акишев.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы", 2010.- 374 б.: табл.+CD.
29. Проскурина В.П., Бухгалтерлік проводкалар / В.П. Проскурина; қазақ тіліне бірінші рет аударылған / аудырған М.Қ. Акишев.- Алматы: ЖШС "LEM баспасы", 2011.- 292 б.: табл.
30. Тайгашинова К.Т., Басқару есебі: оқу құралы / К.Т. Тайгашинова.- Алматы: Издательство "LEM", 2011.- 332 б.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . . 4
1 КӘСІПОРЫННЫҢ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
Кәсіпорынның акционерлік капитал есебінің мәні және оның жіктелуі..8
1.2Ұйымның акционерлік капиталының бухгалтериядағы есебі ... ... ... 16
2Қазақтелеком АҚ –НЫҢ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛЫ ЕСЕБІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
ОНЫ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БАҚЫЛАУ... 22
2.1 Қазақтелеком АҚ –на қысқаша экономикалық сипаттама ... .. 22
2.2 Ұйымның жарғылық капиталының есебін ұйымдастыру тәртібі ... . 28
2.3 Ұйымның бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) есебін жүргізу және
құрылымдық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
3Қазақтелеком АҚ –НЫҢ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛЫНА АУДИТ ЖҮРГІЗУ,
ТАЛДАУ ЖӘНЕ ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 40
3.1 Кәсіпорынның акционерлік капиталына аудиторлік тексеріс
жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Қазақтелеком АҚ-ның акционерлік капиталын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.3 Кәсіпорынның акционерлік капиталының қозғалысын ХҚЕС арқылы
дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . . 65
ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қоғамда нарықтық қатынастардың дамуы
есеп пен талдаудың жаңадан толық экономикалық объектілердің пайда
болуына әкелді. Осылардың ішінде кәсіпорын капиталы және сонымен қатар
меншік капиталы ең маңыздылары экономикалық категория болып саналады
Соңғысының маңыздылығы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы үшін өте
жоғары, ол Қазақстан Республиасының азаматтық кодексіннің талаптарының
бөлімдерінде жарғылық капиталдың ең аз мөлшеріне, жарғылық капитал
арақатынастарының және таза активтердің; таза активтердің арақатынасының
жарна дивиденттерін төлеу мүмкіншілігін; жарғылық және резервтегі капитал
сомалары заңдық бекіту алды.
Кәсіпорының қаржылық саясаты шаруашылық жүйенің нарық жағдайында
оның қатал бәсекесімен оның экономикалық потенциялының екпіндердің
өсіруінде торап кезеңмен келуі саналады.
Кәсіпорының қаражаттық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің мәнінін
маңызы зор. Өзінін акционерлік капиталын бағалауы оның көптеген есеп-
қисабына арналған негізігі қызметі болып табылады.
Өзінің акционерлік капитал есебін жүргізу бухгалтерлік есеп жүйесінде
маңызды аймақ болып табылады. Мұнда кәсіпорын қызметін қаржыландырудың
меншікті қайнарларының негізгі сипаттамалары қалыптасады.
Әрбір ұйымның негізгі мәселесі қаржылық қызметті жүзеге асыру үшін
ақша капиталының жеткіліктігі, ақша айналымы, экономикалық өсімді
қамтамасыз ететін жағдайларды жасау. Бұл проблема барлық ұйымдарға әлі
дұрыс шешілмеуде, яғни жарғылық айналым капиталының кемшілігін
куәләндіреді. Осы дипломдық жұмыстың басты тақырыбы Қазақстан
Республикасында экономиканы тұрақтандыру процестері, қаржылық нарықты
қалыптастыру және несие ресурстарының өсімімен байланысты.
Ұйым капиталы өзінің құнын сол ұйым мүлкінің ақшалай, материалды және
материалды емес нысанында болса, онда барлық ұйымдарда капитал сол ұйымның
өндіріс процесінің материалды техникалық негізі болып табылады. Оның көлемі
мен пайдалану тиімділігінен ұйым қызметінің ақырғы нәтижелері тәуелді: өнім
шығару, оның өзіндік құны, пайда, табыстылық, қаржылық тұрақтылық. Ұйымда
капитал есебі мен қозғалысын, оның әрбір айналым жасау сатысында тексеріс
жүргізілмесе, онда ақша қаражаттарының жоғалуына әкелуі мүмкін. Сондықтан
нарықтық экономика жағдайында ұйымның барлық ресурстарды пайдалану мен
қалыптастыру есебі мен бағалануының рөлі артады.
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы-
рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске
асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі. Менің дипломдық
жұмысым осы капитал жайында болмақ.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақтелеком АҚ болып
табылады және де жазу барысында осы кәсіпорынның алғашқы есебі мен
қаражаттық есептіліктің мәліметтері қолданылды.
Мен дипломдық жұмысымның тақырыбын Акционерлік капитал есебі және
аудиті деп таңдаған себебім – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына,
өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық
категория ол - акционерлік капитал. Акционерлік капиталдың рөлі сондай,
тіпті Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық
қызметпен айналысу үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие
болуы тиіс, осы мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның акционерлік капиталы
болып табылады. Акционерлік капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір
негізгі орын алады, өйткені ұйымның шаруашылық қыз- метін жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін қаржыландыру көзі ол ұйымның акционерлік капиталы. Ал
акционерлік капиталдың талдауын жүргізу акционерлік капиталдағы
өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға
әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап алатын мәселе шаруашылық қызметті
жүзеге асыру үшін қаржы капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-
қаражаттарын айналысқа жібере отырып, эконмикалық өсуге жағдай жа- сау. Бұл
мәселе дипломдық жұмысымда зерттеген Қазақтелеком АҚ үшін және де қазіргі
кризистік жағдайда барлық ұйымдар үшін үлкен мәселе болып отыр.
Кәсіпорынға өзінің акционерлік капиталына талдау жүргізу қажет, себебі
бұл оның негізгі құраушыларын айқындауға көмектеседі және олардың
қаражаттық тұрақтылыққа деген өзгертулерінің зардаптарын анықтайды. Өзіне
акционерлік капиталының өзгеру динамикасын тартылған және несиелік капитал
көлемі анықтайды. Әрбір кәсіпорынға арналған негізгі проблема, қайсысын
анықтау қажет – ол қаражаттық қызметі жүзеге асыруына арналған ақшалы
капитал жеткіліктілігі, ақшалы айналымның қызмет етуі, экономикалық өсуге
арналған шарттардың жасалынуы. Бұл әлі Қазақтелеком АҚ зерттейтін
кәсіпорынның және практикалық басқа барлық кәсіпорындардың әзірше
шешілмеген мәселесі, ол туралы өзінің меншікті сырт капиталының маңызды
жетіспеушілігін куәландырады. Демек, ұйымдардың өзіне акционерлік
капиталының объективті жан-жақты зерттеуі, талдауда және методология
жақсаруында, бухгалтерлік есепті ұйымдастыруында, қажеттілік бар болып
тұр. Осыған орай тап осы мәселе бүгінгі күні өзекті болып тұр. Осының бәрі
дипломдық жұмыста осы тақырыпты таңдау алдында анықталды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Осы жұмыстағы зерттеудің мақсаты
Қазақтелеком АҚ мысалы негізінде акционерлік капитал есебінің әдістемесін
меңгеру болып табылады. Сонымен қатар, акционерлік капитал есебінің
аудиторлық тексерісін жүргізу тәжірибесін зерттеу.
Дипломдық жұмыста қойылған мақсатқа сәйкес (бірге), осы заман кезеңінде
экономика дамуындағы айқын өзекті болып келетін келесі мәселелер
анықталады:
- жеке акционерлік капиталды есебін ұйымдастырудың теориялық
негіздерін қарастыру;
- кәсіпорынның жеке меншікті құралдармен қамтамасыздығын талдау;
- жеке акционерлік капитал есеп ұйымдастыруының және тексеруді
қарастыру;
- кәсіпорынның меншікті каптиалының аудитіне тексеру жүргізу
тәртібін қарастыру.
Жұмыстың әдістемелік және теориялық негізін экономика, бухгалтерия және
аудиті саласындағы зерттеушілердің еңбектері мен осы мәселелер бойынша
нормативті әдістемелік материалдар құрайды. Осы жұмыс процесінде Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігінің, Статистика Агенттігінің нормативті
құжаттары мен ұйымның құрылтайшы құжаттары, тіркеу туралы құжаттар, ұйымның
есеп саясаты қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде Қазақстан Республикасының Қаржы
министрлігінің, Статистика агенттігінің ақпараттық мәліметтері, Қазақстан
Республикасының заңдық және нормативтік құжаттары, отандық және шетел
экономист-ғалымдардың еңбектері, кәсіпорынның нақты мәліметтері және басқа
да көздер пайдаланылды.
Тақырыптың ғылыми зерттелуі. Кәсіпорынның акционерлік капитал есебін
жүргізу тәртібінің әдістемелік сұрақтары отандық авторлардың жұмыстарында
көрініс тапты: Дюсембаев, К.К. Кеулімжаев, М.С. В.К. Радостовец, С.С.
Сатыбалдин, К.Ш. Ержанов, Ф.С. Сейдахметова, Ж.С. Толпаков, Ф.С. Кокенова,
Ә.Ә Әбдіманапов А.А. Галымжанов, К.Т. Тайғашинова және тағы басқалар.
Зерттеу нәтижелерінің ғылыми жаңалылығы. Шет елдік, ТМД, және отандық
ғылымдардың еңбектерін зерттеу нәтижесінде акционерлік капитал ұғымынның
анықтамасын толықтыру; акционерлік капитал қозғалысының есебін қарастыру
арқылы есеп регистрлеріне ұсыныс беру; акционерлік капиталдың бағалануы мен
қайта бағалануын зерттеу арқылы ұйымдарға бағалаудың тиімді тәсілдерін
ұсыну болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Кәсіпорынның акционерлік
капиталының есебі және аудиті жайлы берілген ұсыныстарды кәсіпорынның
басқару шаруашылығында қолдануға ұсыну табылады
Жұмыстың әдістемелік нұсқалары болып мыналар табылады: Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі, "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп
беру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы, қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттары, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттар
бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарының синтетикалық шоттары
топтарының тізбесі, шетелдік және отандық экономистердің ғылыми
әдебиеттері, кезеңдік басылымдар және Қазақтелеком АҚ бастапқы
мәліметтері. Статистикалық мәліметтер еңбек өнімділігін анықтау үшін және
жұмыс уақытының пайдалану нәтижесінде анықтайды. Дипломдық жұмыс
кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Бірінші бөлімде акционерлік капитал есебінің теориялық негіздері, мәні
және мазмұны қарастырылады, сондай-ақ акционерлік капиталдың есебі
көрсетілген..
Екінші бөлімде – зерттеліп отырған кәсіпорынның яғни, Қазақтелеком
АҚ негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері, есеп саясаты сипатталады,
акционерлік капиталдың құрамын және құрылымын талдау
Ал үшінші бөлімде Қазақтелеком АҚ акционерлік капиталы аудитін
жүрізу, ұйымның қаржылық тұрақтылығын бағалау оның өзгеруіне әсер ететін
факторлар зерттелінеді.
Диплом жұмысын жазу барысында Қазақтелеком АҚ 2010-2011 жылдардағы
есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
саласындағы норматтивтік-құқықтық ақпараттары, арнайы әдебиеттер
пайданылды.

1КӘСІПОРЫННЫҢ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛ ЕСЕБІНІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Кәсіпорынның акционерлік капитал есебінің мәні және оның
жіктелуі

Өніріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқа дай түрімен
айналысатын шаруашылық субъектілерінің қайсылардың болсада шаруашылық
қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтары,
ақшалай қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы уақыттарда табыс табу
мақсатында жұмсаған шығындары және алашақтары болуы қажет. Осы жоғарыда
аталғандардың ақшалай жиынтығы капитал болып саналады. Шаруашылық
субъектісі алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол субъекті
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқа дай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралад. кейінгі уақыттарда суъектінің
капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай- ақ
басқа да кездерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен
өсіп отырады.
Жалпы шаруашылық субъектісінің есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оны құрамы мен
құралымы бухгалтерлік баланыстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың
қаржыландыру көздері баланыстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорынның мүлкінің құрамы. Ұйымның барлық мүлкі (қызмет
атқарушы капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып
екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі
(айналымнан тыс) активтер және айналымдағы активтер деп екіге
бөліненді.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан,
аяқталмаған құрылыстан құрылады. Жалпы айналымнан тыс активтер
шаруашылық субъектінің материалдық – техникалық базасын жасауға және
дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында
пайда табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша
қаражаттары, қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлы-материалдық
қорлар, дебиторлық борыштар және басқа да активтер жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің ( капиталының) құралу көздері
Активті капиталдың қаржылық көздері меншікті және қарыз капиталынан
қалыптасады. Акционерлік қоғамға тән өз міндетін атқарушы активті капитал
қалыптастырудың көздері төмендегі суретте берілген.

Сурет 1. Ұйымның акционерлік капиталының қалыптасу көздерінің схемасы

Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы
қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның акционерлік капиталының көздері
болып мыналар саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті
қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың
қатарына қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған
аванстар және басқа да кредиторлық борыштар жатады [1,б.56].
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы
болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы
органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгеоістер
енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың
атаулы (номиналдық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда
болған құн айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген кпитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың
құнының өсен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.

Кез – келген өндіріс жүргізуші немесе басқада коммерциялық қызметпен
айналысушы ұйым өзінің шаруашылық қызыметін іске асыру барысында, заттық
жиынтық құндылықтардың және ақшалы құралдардың, қаражаттық салымдар,
құқықтар мен жеңілдіктерге ие болу үшін белгілі бір капитал көлемі болу
керек. Ең үлкен назар кәсіпорынның экономикалық, техникалық және
қаржылық жағдайына әсер етуші функционалдық (белсенді) капиталда болып
тұр. Кәсіпорынның функционалдық капиталының құрылымы №1 суретте
көрсетілген.

Сурет 2. Функционалдық капиталдың құрылымы

Функционалдық капиталың әрбір құрастырушы элементтерін қарап шығамыз.
Негізгі құралдарға кіреді:
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал - келешекте (алдағы
уақыттарда) болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың)
орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасын
(табысынан) бөлінген акционерлік капиталдың бір бөлігі. Резервтік
(сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан
Республикасының заңдары мен ұйымның (қоғамның) жарғысында қаралады
(көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) – кәсіпорынның жалпы кірісінен
(пайдасынанан) барлық жұсалған шығындарды (бюджетке төленген
салық сомаларын, кірістен (пайдадан) басқа дай бағыттарға пайдаланған
сомаларын шегеріп тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Капитал - қаржылық менеджментте қолданылатын ең бір экономикалық
категория[2,б.91].
Негізгі құралда кәсіпорында өнім өндіру, тауарларды тасмалдау немесе
қызмет көрсету үшін пайдаланылатын және бір жылдан артық мерзім ішінде
пайдаланылады деп болжанатын материалдық активтер.
Негізгі құралдар кәсіпорынға мынадай жодлдармен келіп түсуі мүмкін:
нақты ақша қаражаттарына сатылып алынады; несиеге алынады; кәсіпорынның
жарғылық капиталына салынған салым ретінде (акцияларына айырбастау жолымен)
алынады; басқа кәсіпорындардың, мемлекеттік органдардың берген сиы ретінде
тегін алынады; салу, жасау арқылы алынады; басқа активтерге айырбастау
арқылы алынады.
Негізгі құралдардың қозғалысының есебі, ұйымның баланысында
қабылданған, ол және 2400 Негізгі құралдар активті шоттарының бөлім
шоттарында жүргізіледі.Коммерциялық ұйымдарда негізгі құралдар
акцияларға төлем және немесе акционерлер құрылтайшыларының салымдарынан
түсуі мүмкін.
Материалдық емес активтер табиғи негізі жоқ, бірақ құндық бағасы бар
және табыс әкелетін қасиеттері бар ұзақ мерзімді пайдаланылатын
объектілерді атайды.
Кәсіпорынның материалдық емес активтерді кәсіпорындар қатынасушылардың
ақшалай төлеулерінің, өнімдерді, жұмыстарды және қызмет көрсетуді сатудан
алынған табыстардың, құнды қағаздардан түскен табыстардың, банкінің
қағаздарынан, тегін пайдалануға берілген төлемдердің және басқа заңды
рұқсат етілген көздерден түскен табыстардың есебінен алады.
Ұйымда құрылтайшылардың жарғылық капиталға салынған материалдық емес
активтері келісім бағасымен есептеледі.
Функционалдық капиталдың екінші құрылым бөлігі болып айналым
капиталы саналады, оған кіретіндер:
Тауарлы материалдық босалқылар келесі активтер түрінде болады:
өндірісте пайдаланылуға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған
шикізат, материалдар, сатып алынған жартлай шикізаттар және құрастырушы
бұйымдар (детальдар), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі
арасында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар [3,б.84].
Ұйымда материалдық құндылықтарды есепке алу үшін мына төмендегі негізгі
міндеттемелердің орындалуы шарт: босалқылардың кіріске уақытында және толық
енгізілуін, сақталу орындарындағы жағдайын қадағалау; босалқылардың
қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және уақытында құжаттау,
көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын
уақытында және толық анықтау; КДШ-ны өндірістің шығындарына жазудың
біркелкі және дұрыс болуын бақылау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында
субъектіге қажет емес материалдық босалқы қорларды тауап сату; сақталатын
орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді
алу.
Ұйымда материалдық босалқы қорлардың барлық түрін, есепке алу 1300
Қорлар бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттарында жүзеге асады. Бұл
бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді:
1310 Шикізат және материалдар;
1320 Дайын өнім;
1330 Тауарлар;
1340 Аяқталмаған өндіріс;
1350 Өзге қорлар;
1360 Қорларды есептен шығару бойынша резерв
Шаруашылық жүргізуші субъектілер әрбір шот бойынша материалдарды есепке
алатын қажетті аралық шоттар мен талдамалы шоттар аша алады.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа босалқы материалдар баланста олардың нақты өзіндік
құнымен көрсетіледі.
Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте көрсетіледі; талдамалы
есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі.
Ақша қаражаты – бұл жоғары өтімді актив және жалпыға бірдей айырбас
құралы, сонымен бірге барлық қалған активтерді бағалау мен есептеу негізі
болып табылады. Ақша қаражаты міндеттемелерді тез арада өтеуге қабылетті
болуы кере [4,б.61].
Кәсіпорынның акционерлік капиталының құрамына мыналар кіреді:
- жарғылық капитал;
- төленбеген капитал;
- жарияланған капитал;
- эмиссиялық кіріс;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген табыс (жабылмаған залал);
Жарғылық капитал - сомасы кәсіпорынның жарғысымен анықталған бастапқы
капиталы. Ол негізінен акцияларды сатудан түскен түсімнен немесе
құрылтайшылардың салымдарынан құралады.
Жарғылық капиталға бағытталған қаржы жаңа құрылған кәсіпорын қызметінің
басталуын қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорын мемлекеттік тіркелу кезінде оның
жарғылық капиталы құрылтайшы құжаттарында тіркеледі.
Жарғылық капиталдың мөлшері кәсіпорынның құрылтайшыларымен анықталады
және тиісті мемлекеттік органдарда тіркеледі. Егер де кәсіпорынның
қатысушылары бұрын жариялаған жарғылық капиталға қосатын үлесін әлі толық
төлемеген болса, онда жарғылық капиталды ұлғайту туралы шешімді тіркеуге
алмауы тиіс [5, б.50].
Қоғамның жарғылық капиталы құрылтайшылардың үлесінен тұрады. Жарғылық
капиталдың құқықтық реттелуі, оның функцияларының үш негізгі категорияға
бөлінуіне байланысты ерекше маңызға ие болады.
Бірінші категориясы – жарғылық капитал ұйымның құрылуы кезінде
кәсіпорын қызметін іске асырудың материалдық базасы болып табылады.
Жарғыылқ капиталдың екінші функциясы кепілдемелік сипат алады. Өйткені,
шаруашылық серіктестік кредиторларының алдында өзіне тиесілі мүлік шегінде
жауапкершілікке тартылады.
Жарғылық капиталдың үшінші функциясы кәсіпорынның әрбір акционерінің
немесе қатысушысының үлесін бекітіп береді.
Қоғамның мүлкіне салым ретінде ақша қаражатын, бағалы қағаздарды,
материалдық құндылықтарды, ақшалай бағасы бар мүліктік немесе өзге де
құқықтарды салады.
Қоғамның жарғысын тіркеу кезінде оның иесі тек бір ғана тұлға болып
табылса, тіркелген жарғылық капитал сомасы төмендегі бухгалтерлік жазумен
беріледі:
Дебет: 5110 Төленбеген капитал
Кредит: 5010 Артықшылығы бар акциялар;
5020 Қарапайым акциялар.
Егер құрылтайшы жарғылық капиталға өз жарнасын салса,
Дебет: 1030 Есеп айырысу шотындағы ақша-қаражаттары;
1010 Ұлттық валютадағы кассадағы қолма-қол ақша-қаражаттары;
Кредит: 5110 Төленбеген капитал.
Құрылтайшылардан жарияланған және тіркелген акциялардың құнының төлемі
ретінде негізгі құрылтайшылардың шоттарының материалдық емес активтерінің,
тауарлы-материалдық қорлардың түсуі кезеңінде келесідей бухгалтерлік
жазулар жазылады:
Дебет: 2700 Материалдық емес активтер (2710-2730 шоттары);
2410 Негізгі құралдар;
1310 Материалдар (1310 – 1350 шоттар);
1330 Тауарлар (1320-1350 шоттар);
Кредит 5110 Төленбеген шоттар.
Қоғамдағы акционерлік капиталының есебі жоғарғы жағдайға ұқсас. Негізгі
ерекшелігі: әрбір серіктес тұлғаның салған қаржысы мен алған қаражаттарының
есебін бөлек жүргізіп отыру керек және пайда мен залалды олардың арасында
тең бөлу қажет.
Халықаралық стандартқа сәйкес меншіктік каиталды кез - келген уақытта
біріктіруге және толытырып отыруға болады.
Қоғамның пайда мнен залалы құрылтайшылық келісім шартта көрсетілген кез
– келген тәсілмен бөлінеді. Әдетте қоғамның пайдасы үш бөлікке бөлінеді:
- әр серіктестік тұлғаның капиталына төленетін дивидендтер;
- қоғамның көрсетілген қызметтеріне өтемақы;
- коммерциялық тәуекел нәтижесінде түскен пайда.
Пайданы осылай бөлу әрбір серіктестің қоғамға салған, қосқан үлесін дәл
анықтауға мүмкіндік береді [6, б.52].
Пайданы бөлудің әдістері: белгіленген пропорция бойынша; салынған
капитал көлеміне қарай, қоғамның еңбекақысының мөлшеріне байланысты.
Салымдардың үлесінің тең болмауын есепке ала отырып кейбір
серіктестікте серіктестіктеріне еңбекақыны және салынған капиталына
пайыздарды беруге келіседі. Олардың комбинациясы пайда бөлінген кезде
есепке алынады.
Қоғамның жойылуы.
Қоғамның жойылуы (жабылуы) – кәсіпорынның міндеттемесін жабуға жететін
активтердің бөлігін сату және қалған активтерді серіктестер арасында
бөлумен сипатталатын кәсіпорынның шаруашылық қызметін тоқтату процесі.
Қайта тіркеумен салыстырғанда жабылу кезінде қоғамның шаруашылық
қызметі тоқтатылады.
Акционерлік компанияда акционерлік капитал – акционерлік капитал деп
аталады. Акционерлік капитал құрамы: енгізілген капитал; қосымша төленген
капитал; қосымша төленбеген капитал; бөлінбеген пайда.
Акционерлік капитал және эмиссиялық табыс акционерлік қоғамда
шығарылған акцияның атаулы құнына және атаулы құнынан артық сомаларды
қамтиды.
Акцияның атаулы құны – бұл акционерлік капитал шотында көрсетілуі иісті
және акционерлік капиталдың сомасын анықтау үшін пайдаланатын әрбір
акцияның атаулы құны. Капиталдың минималды бөлігі – номинал.
Акцияның орнына сатып алушыларға сатып алынған акцияның саны
көрсетілген сертификаттар берілуі мүмкін.
Жай және артықшылығы бар акциялар.
Жай акция артықшылығы акцияға қарағанда иесіне компанияда дауыс беру
құқығын береді. Ал артықшылығы бар акцияның иеленушілері жай акцияға
қарағанда дивидендтерді бірінші болып алады. Артықшылығы бар акцияға
тұрақты пайыздық ставка қойылуы мүмкін.
Сонымен қатар артықшылығы бар акцияның иеленушілері компания өз жұмысын
тоқтатқанда оның активтеріне көбірек құқылы болады.
Өтелетін артықшылығы бар акциялар – бұл эмитенттің таңдауы бойынша
сатып алынатын және айналыстан шығарылатын акциялар.
Айырбасталатын артықшылығы бар акцияар – бұл акционерлердің еркі
бойынша жай акцияға ауыстырылатын акциялар.
Кумулятивті акциялар – артықшылықты акциялар бойынша төленбеген
дивидендтер жинақталып отырады және жай акцияның дивидендтерін төлегенге
дейін өтелетін акциялар.
Мерзімі ұзартылған дивидендтер – кумулятивті акциялар бойынша өткен
жылдан қалған жинақталған төленбеген дивидендтер.
Меншікті сатып алынған акциялар – компанияның еркін нарықта сатып
алынған акциялары.Ол баланста контрпассивті шот болып табылады және капитал
сомасын азайтады.
Баланста акционерлік капитал бөліміне төмендегідей операциялар өз
ықпалын тигізеді: бағалы қағаздарды шығару; дивидендтерді жариялау мен
төлеу; меншікті сатып алынған акцияларды сату және сатып алу.
Акционерлік қоғамда меншік бірлігі акция болып табылады. Акционерлік
қоғамның жарғысында шығаруға рұқсат берілген акциялардың ең жоғарғы саны
көрсетіледі.
Әдетте қоғамды құрған кезге қарағанда рұқсат көбірек алынады. Бұл
қоғамға келешекте қосымша акция шығаруға мүмкіндік береді.
Акциялар шығарылған және циркуляцияланған (айналыстағы) болып бөлінеді.
Шығарылған акциялар – бұл сатылған және басқа да әдіспен өткізілген
акциялар.
Егер кәсіпорын акцияны қайта сатып алатын болса және қайтармаса, онда
ол айналыстағы акцияға жатпайды. Акцияларды шығаруға рұқсат алған кезде еш
бухгалтерлік жазба берілмейді. Егер рұқсаттың алынғаны формальді түрде
қажет болса:
Дебет 5010 Шығарылмаған жай немесе артықшылықты акциялар
Кредит 5020 Шығаруға берілген рұқсат
Акцияларды атаулы құны бойынша шығарған кезде; жазылым арқылы
Дебет Алынуға тиісті жазылым
Кредит Жазылым бойынша жай акция
Ақшаның түсуіне қарай:
Дебет 1030 Ақша
Кредит 1210 Алынуға тиісті жазылым
Дебет Жазылым бойынша жай акция
Кредит 5020 Жай акция
Кейбір жағдайларды компания акциялады мүлікке немесе қызметке
айырбастайды. Есептің халықаралық стандартына сәйкес мұндай операциялар
активтің нарықтық құны немесе акцияның нарықтық құны бойынша көрсетіледі.
Акционерлік қоғамның әкімшілігі мен оның қызметкерлері арасындағы
қызметкерлерге жеңілдікпен берілетін акцияларға байланысты өзара келісім –
опцион.
Дивидендтер – акционерлер арасында бөлінуге тиісті бөлінбеген пайданың
бір бөлігі.
Дивидендтерді төлеумен байланысты үш негізгі күн бар:
- дивидендтерді жариялау күні
- акция иелерін тіркеу күні
- дивидендтерді төлеу күні
Біріншісі дивидендтерді төлеу туралы директорлар кеңесімен шешілуі.
Екінші мерзім акция иелерін анықтау үшін жасалады.Үшіншісі нақты
дивидендтерді акционерлерге төлеу.
Бөлінбеген пайда деп акционерлер арасында дивиденд ретінде бөлінбеген
акционерлік капиталдың бір бөлігін айтады.Төленген капиталмен бірге
бөлінбеген пайда активтерді алу көзі болып табылады.
Бөлінбеген пайда шотының қалдығы компанияның қызмет етіп жатқан
барлық уақыты ішінде жинақталған таза пайдадан залалды, дивидендтер бойынша
төлемдерді және шығарылған акционерлік капиталға реинвестицияланған пайданы
шегергенде қалатын соманы білдіреді.
Бөлінбеген пайда кәсіпорынның активі болып табылмайды және оның бар
болуы пайда алынған операциялар бойынша кәсіпорын активтерінің
ұлғайғандығын көрсетеді.
Бөлінбеген пайда шотында дебеттік қалдық та болуы мүмкін (бөлінбеген
пайданың дефициті, яғни жетіспеушілігі) де ол шаруашылық қызметтен
алынған пайдадан залалдар мен төленген дивидендтердің басым болғанын
білдіреді. Бөлінбеген пайданың дефициті баланстың Акционерлік капитал
бөлімінде бейнеленіп, капиталдың жалпы сомасынан шегеріледі.

1.2 Ұйымның акционерлік капиталының бухгалтериядағы есебі.

Акционерлік капиал ұйымның меншік иелерінің қаржыларынан құралады.
Оның шамасы кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелеріне байланысты өзгеріп
тұрады және кәсіпорынның барлық мүлкі мен міндеттемелерінің айырмасы
ретінде анықталады.
Қоғамның бухгалтерлік есебі және қаржылық есебін құру есептеу
қағидаларының, қаржылық есептілігінің халықаралық қаржылық стандарттарына
және есеп саясатының негізінде жүргізіледі.
Қоғамның бухгалтерлік есебін жүзеге асырып, белгіленген көлемде
құрып, белгіленген мерзімде салық комитетіне қаржылық –шаруашылық
қызметі бойынша ақпаратты және Қазақстан Республикасының қаржы
Министрлігімен бекітілген қаржылық есепті ұсынады.
Қоғамның есебінің жүйесінде екі жүйе қызмет атқарады: Қаржылық және
басқарушылық есеп.
Қоғамда 7 бухгалтер қызмет атқарады, Әрқайссының атқаратын
қызметтері бөлек. Бас бухгалтер, бухгалтерлік бөлімше бастығы, касса
бойынша бухгалтер, дебиторлық берешектер бойынша және ТМҚ бойынша
бухгалтер, негізгі құралдар және жабдықтаушылармен есеп айырысу бойынша
бухгалтер, еңбек ақы бойынша бухгалтер, бюджетпен есеп айырысу бойынша
бухгалтер.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің мақсаты есепті жүргізу және
қаржылық жағдай туралы қызметтің нәтижесі туралы сенімді ақпаратпен
қамтамасыз ету болып табылады.
Капитал элементтерінің пайда болуын қарастырамыз Капитал
элементтерінің пайда болуы 1 кестеде келтірілген.

Кесте 1
Капитал элементтерінің пайда болуы
№ Операцияның мазмұны Дебет Кредит Құжаттар
1 Капиталды жариялаудан 5020 2010 Құрылтай құжаттары,
(тіркеуден) жалпы жиналыстың
хаттамалары
2 Жарияланған капиталға 2710,2730 5020 Құрылтай құжаттарының
салымдар есебінен 2410-2417 көшірмелері, жүкқұжаттар
1310-1317 қабылдау-өткізу
1330,1350, актілері, кіріс кассалық
1020,1010 ордерлер
1040
3 Номиналық құн бойынша 5010 5210 Жиналыстардың
айналымнан акцияларды алып хаттамалары, қайт тіркеу
тастаудан құжаттары
4 Кәсіпорынның акцияларын 2710,2730 5110 Құрылтай құжаттар,
құрылтайшылар мен 2410-2417 көшірмелер,
акционгаерлар тарапынан 1310-1317 қабылдау-өткізу актілер,
ақша немесе басқа мүлік 1330,1350, ККО
арқылы алудан 1020,1010
1040
Е с к е р т п е – кесте автормен құрастырылған

Бухгалтерлік есеп қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі
бекіткен төрт сандық тоиптік шоттар жоспары қолданылады.
Қоғамның қаржылық есебі Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында
жасалынады және бухгалтерлік есебі автоматтандырылған әдіспен
жасалынады.
Қазақтелеком АҚ-ның акционерлік капиталы:
- жарғылық капитал
- негізгі құралдарды қайта бағалаудан түскен қосымша төленбеген капитал
- бөлінбеген табыстан тұрады.
Қоғамның акционерлік капиталы келесі көздерден қалыптасып,
толықтырылып тұрады:
- кәсіпорынның құрылуы кезінде меншік иелерінің салған салымдары
(жарғылық капитал)
- құрылтайшыларға төленген табыс пен дивидендтерді шегергеннен кейін
қалған өткен жылдар мен есепті кезеңнің таза табысы. Корпорациялық табыс
салығын төлегеннен кейін кәсіпорынның қарамағынад қалатын табыс таза табыс
болып табылады;
- құрылтайшылардың, басқа жеке және заңды тұлғалардың қайтарымсыз
салымдары.
Шаруашылық қызметтің үш негізгі ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны бар:
1. жеке тұлғаның иеленуі;
2. серіктестік;
3. акционерлік қоғам немесе корпорация
Акционерлік капиталдың есебі осы ұйымдастырушылық-құқықтық нысандардың
ерекшеліктеріне қарай жүргізіледі.
Енді капитал элементтерінің кему (шығыс етілу) жағдайларымен
құжатталуын қарастырамыз (2 кесте)

Кесте 2
Капитал элементтерінің кему (шығыс етілу) жағдайларына
корреспонденциялар мен құжаттар
№ Операцияның мазмұны Дебет Кредит Құжаттар
1 Жарияланған капиталдан 5010 2710,2730 Келісімдер,
қатысушылар салымдарының 2410-2417 хаттамалар,
алынып тастауынын 1310-1317, реестрлерден
1020,1010,1040 көшірмелер
2 Акционерлермен меншікті 5210 1010,1020, Жалпы жиналыстардың
акцияларды өтеп алудан 1050 хаттамалары,
келісімдер,
3 Дивиденттер мен басқа 5310-53030 Жалпы жиналыстардың
сыйақыларды төлеуге 330, хаттамалары, төлем
пайдаланудан 5340 есептері
4 Есепті жыл немесе 5310, 5430 Жалпы жиналыстардың
бұрынғы жылдардың 5330, хаттамалары, төлем
залалдарын жабу үшін 5340 есептері
пайдаланылған
Е с к е р т п е – кесте автормен құрастырылған

Қоғамның нысанында құрастырған сауда ұйымының жарғылық капиталы ақша,
материалдық емес активтер, негізгі құралдар, таурлы-материалдық қорлар,
бағалы-қағаздар, және т.б. түріндегі құрылтайшылардың салымдарын біріктіру
арқылы құрастырылады.
Ұйымның жарғылық капиталына құрылтайшылардың бастапқы кіріс құжаттары
негізінде жоғарыда көрсетілген құндылықтар салымдар мен пайдалар кезінде
бухгалтерлік есеп шоттарында келесідей жазу жасалады:
Дебет: 2700 Материалдық емес активтер (2710-2730 шоттары);
2410 Негізгі құралдар;
1310 Материалдар (1310-1350 шоттар);
1330 Тауарлар (1320-1350 шоттар);
1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары;
1010 Кассадағы ұлттық валютадағы қолма-қол ақша-қаражаттары;
Кредит: 5030 Салымдар мен пайдалар.
Жарғылық капиталдың талдамалы есебі құрушы құжаттар көрсетілген
акционерлер немесе құрылтайшылар заңды және жеке тұлғалар бойынша субшоттар
бөлімшелерінде номиналды құны мен орналастыру бағасы бойынша акциялар,
салымдар мен пайдалардың түрлеріне қарай №13 журнал-ордерінде жүргізіледі.

Қазақтелеком АҚ жарғылық капитал шоты бойынша жүргізілетін
операциялар 3 кестеде көрсетілген [7, б. 94].

Кесте 3
Қазақтелеком АҚ ның
жарғылық капитал шоты бойынша жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар мазмұны Дебет Кредит Сомасы,
теңге
1 2 3 4
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың акционерлік 5110 5000 100 000
қоғамның жарғылық қорына қосқан үлесінің
сомасы
2 Серіктестіктердің (акционерлік қоғамдардан 2700, 5000 56000
басқа) жарғылық қорының қосқан пайлар және 1300,
басқадай үлестер есебінен құрылуы 1030,
(қалыптасуы) 1010,
3 Серіктестіктердің (акционерлік қоғамдардан 5000 2700, 42000
басқа) жарғылық қорының акционерлердің шығып 1300,
кетуі себебінен азаюы 1030
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының айналымнан 5000 5110 28000
шығарылғандары ның құнына
5 Серіктестіктердің (акционерлерден басқа) 5000 1050, 89200
қоғамның жарғылық қорына қосқан пайлары және 1030,
басқадай үлестері қайтарылды 1010
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
6 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және 5110 5000 28100
басқа да салымшылардың акционерлік қоғам
жарғылық қорына қосуға тиісті қарыздары
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде 5110 6250 5600
қосуға тиісті қарыздардың оң курстық
(бағамдық) айырмашылыққа байланысты өсуі
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде қосуға7430 5110 2300
тиісті қарыздардың теріс курстық (бағамдық)
айырмашылыққа байланысты кемуі
9 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және 1050, 5110 750000
салымшылардың ақшалай түрде қосқан үлес 1030,
сомаларының келіп түсуі 1010
10 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және 2700, 5110 350500
салымшылардың акционерлік қоғамға материалдық2410,
емес активтер,негізгі құралдар, 1300
материалдар,тауарлар түрінде қосқан
үлестерінің кіріске алынуы
11 Акционерлік қоғамның акционерлерден сатып 5210 1030, 213450
алған өзінің акцияларының құнына 1010,
1020
12 Сатып алынған акциялардың сатып алу және 46500
атаулы құнының арасындағы айырмашылығының
сатып алынған уақытында көрсетілуі:
- Егер акциялар өзінің атаулы құнынан төмен
бағаға сатылып алынса; 5210 5410
- Егер акциялар өзінің атаулы құнынан жоғары
бағаға сатылып алынса 5510 5210
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға сатылған 2180, 5210 23500
акциялардың айырма сомасы 1030,
1010,
1020
14 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты2410 5320 72900
бастапқы құнының өсуі
15 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты5320 2420 15830
оларға бұрын есептеліп жинақталған тозу
құнының өсуі
16 Негізгі құралдардың пайдалануына қарай қайта 5320 5610 85200
бағалау сомасының анықталған көлемде
бөлінбеген пайдаға апарылмағаны
17 Қайта бағалаудың нәтижесінде алынған ұзақ 2020, 5320 96300
мерзімді қаржы инвестицияларының бастапқы 2040
құны сомасының өсуі
18 Бұрын жүргізілген қайта бағалаудың 5320 2020, 74100
нәтижесінде ұзақ мерзімді қаржылық 2040
инвестициялардың бастапқы құнының өскен
сомасына бағасының кемуі
3 кесткнің жалғасы
1 2 3 4 5
19 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды 5320 5410, 12300
есептеп шығарған уақыттағы,олардың бұрын 6210
қайта бағаланған сомасы
(ҚЕХС 27 сәйкес)
Е с к е р т п е - кесте автормен құрастырылған

Акцияның талдамалы есебінің жүргізу үшін негіз болып құрылтайшылардың
тіркелімінің көшірмесі болып табылады. Көшірменің нөмері, мерзімі атауы мен
тіркелген тұрақты жері және келесі мәселелері болуы қажет:
- акцияға ие акционерлердің жалпы саны;
- тартылатын акциялардың жалпы саны мен оларға ие акционерлердің
саны;
- 5 пайыздан жоғары акцияға ие акционерлердің жарғылық капиталдағы
үлесі туралы ақпараттар.
Есепті компьютерлендірудің кезінде жарғылық капитал мәліметтер №13
журнал ордерінде сәйкес машинограмма нысанында алуға болады.
Бухгалтерлік жазулардың құжаттық ресімделуі салынған қаражат түріне
байланысты. Материалдық емес активтер мен негізгі құралдар түгендеу
карточкасын ашудағы негізгі құралдар (материалдық емес активтер) қабылдау-
табыстау (ауыстыру) актісінің негізіне кірістеледі. Тауарлы-материалдық
қорлар - материалдың қоймалық есеп карточкаларына кіріс ордерімен
енгізілетін фактура-шотының негізіне кірістеледі. Ақшалай қаражат есеп
айырысу (ағымдағы), валюталық шоттар көшірмесінің негізіне, қолда бар ақша
қаражаты-кіріс кассасы ордерінің негізіне кірістеледі.
Қоғамның жарғылық капиталы есептік кезеңнің соңына дейін қалыптасып
болуы керек.
Басқа субъектілердің жарғылық капиталына өз қаражаттарын салушы жақ бұл
субъектіге инвестициялар жүргізеді. Олар былай болуы мүмкін:
- Қаржылық-инвестициялық капиталдан пайда, өсім алу немесе басқа
пайдалар алу мақсатында субъект иемденетін активтер, сондай-ақ
пайдаланудағы жылжымайтын мүліктегі инвестициялар;
- Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестиция
-лар - оған бақылау жүргізуді жүзеге асырады, яғни оның қызметінен
пайда алу мақсатында инвестицияланған субъектінің қаржылық және
басқа саясатын белгілеу құқы (ҚЕХС 27 Шоғырландырылған және жеке
қаржы есептілігі).

1. Қазақтелеком АҚ –НЫҢ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛЫ
ЕСЕБІНІҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БАҚЫЛАУ

1. Қазақтелеком АҚ –на қысқаша экономикалық сипаттама

Қоғамның толық ресми атауы: қазақ тілінде: Қазақтелеком акционерлік
қоғамыорыс тілінде: Акционерное общество Казахтелекомағылшын тілінде:
Joint Stock Company Kazakhtelecom Қоғамның қысқартылған ресми атауы:
қазақ тілінде: Қазақтелеком АҚ орыс тілінде: АО Казахтелеком
ағылшын тілінде: JSC Kazakhtelecom Қоғамның орналасқан жері: Қазақстан
Республикасы, 010000, Астана қаласы, Сарыарқа ауданы, Абай даңғылы, 31.
Қоғам Басқармасының орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, 010000, Астана
қаласы, Сарыарқа ауданы, Абай даңғылы, 31. Қоғамның заңдық
мәртебесі Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша Қоғам заңды тұлға
болып табылады, өзінің дербес балансы бар, өзінің атынан мүліктік және жеке
мүліктік емес құқықтарды иелене және атқара алады, сотта талапкер және
жауапкер бола алады.Қоғам өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын, негізгі мақсаты акционерлерінің мүддесі үшін
табыс табуды көздейтін коммерциялық ұйым болып табылады.Қоғамның ұйымдық –
құқықтық нысаны – акционерлік қоғам. Қоғамның меншік нысаны –
жекеменшік.Қоғам Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1994 жылғы 17 маусымдағы
№ 666 қаулысына сәйкес құрылған және Ұлттық компания мәртебесіне ие.
Қоғамның осы тармақта көрсетілген құқықтық мәртебесінің шеңберінде
құқықтары мен міндеттерін атқару ерекшеліктері Қазақстан Республикасының
заңнамасымен және Қоғам Жарғысымен белгіленеді.Қоғам Қазақтелеком Ұлттық
акционерлік компаниясының құқықтық мирасқоры болып табылады (шаруашылық
серіктестігін, акционерлік қоғамды немесе компанияны мемлекеттік тіркеу
туралы Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі 1994 ж. 26 қарашада
берген № 57473 куәлік).
Қоғам Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында акционерлік
қоғамдар үшін қарастырылған барлық құқықтарды, сондай-ақ 1996 ж. 05
қарашадағы № 000001 лицензияға және оның 1997 ж. 31 мамырдағы қосымшасына,
сонымен қатар, 2004 ж. 28 мамырдағы № АБА 000001 лицензияға сәйкес берілген
байланыс операторы құқықтарын пайдаланады.Қоғамның мөрлері, банкілерде есеп-
шоттары, оның ішінде валюталық есеп-шоттары бар, тауарлық белгісі, логотипі
және басқа да фирмалық деректемелері болуы мүмкін. Қоғамның барлық
деректемелері мемлекеттік және орыс тілдерінде ресімделеді. Мемлекеттік
және орыс тілдері Қоғамның жұмыс тілдері болып табылады. Қажет болған
жағдайда Қоғам құжаттары басқа да тілдерде дайындалуы мүмкін.Қоғам қорғану
құжаттарын, ноу-хау технологияларын, басқа да зияткерлік шығармашылық
жұмыс нәтижелері құқыларын сатып алуға және иелік ету мен пайдалану құқығын
беруге, сондай-ақ өзінің иелігіндегі мемлекеттік құпияларды, қызмет
бабындағы ақпаратты, коммерциялық және басқа да заңмен қорғалатын Қоғам
құпияларын сақтауды қамтамасыз етуге құқылы.Қоғам еншілес және тәуелді
заңды тұлғалар құруға, сондай-ақ осы Жарғыда және Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңнамасында қарастырылған тәртіппен Қазақстан Республикасы
аумағында және одан тыс жерлерде басқа да заңды тұлғалардың жарғылық
капиталдары мен іс-әрекеттеріне қатысуға құқылы. Қоғам және еншілестәуелді
ұйымдар арасындағы өзара қарым-қатынас Қоғамның және оның еншілестәуелді
ұйымдарының тиісті органдары арқылы бекітілген корпоративтік рәсімдер
аясында жүзеге асырылады. Қоғам сондай-ақ мыналарға:
1 Қоғамда тиісті құрылымдық өзгерістер жүргізуге;
2 Қоғам атынан мүліктік және қаржылық операциялар атқаруға сенімхаттар
мен кепілдемелер және жүргізілетін мәмілелер мен операциялар бойынша
міндеттемелер беруге;
3 Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында қарастырылған
тәртіппен Қоғам тарапынан көрсетілетін байланыс қызметтеріне тарифтер
қалыптастыруға;
4 азаматтық-құқықтық жауапкершілік пен Қоғамның қызметінде пайда
болатын кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыруға құқылы.
Қоғам Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес әділет
органдарында мемлекеттік тіркеуден өткен сәтінен бастап заңды тұлғаның
құқықтары мен міндеттеріне ие болады..
Қоғам заңды тұлға болып табылмайтын, Директорлар кеңесі бекітетін
Ережелер негізінде іс-қимыл жасайтын филиалдар мен өкілдіктер (құрылымдық
бөлімшелер) құруға құқылы. Қоғамның нормативтік құжаттарын, сондай-ақ
филиалдары мен өкілдіктерінің қызметін оңтайландыру және біріздендіру
мақсатында Басқарма Қоғамның филиалыөкілдігі туралы үлгі ереже әзірлеуге
құқылы. Бұл ретте, Қоғамның филиалдары және өкілдіктері туралы ережелерді
тікелей бекітуді Директорлар кеңесі атқарады.
Қоғам өз акционерлерінің мүліктерінен оқшауланған мүлікке ие және
өзінің міндеттемелері бойынша өз иелігіндегі мүлік шегінде жауапкершілік
арқалайды.
Қоғам өз қызметін мына мақсаттарда жүзеге асырады:
1) коммерциялық қызметтен пайда табу және оны акционерлердің мүддесіне
пайдалану;
2) Қазақстан Республикасы аумағында қазіргі заманға сай телекоммуникация
желілерін құру және оларды әлемдік телекоммуникация желісімен ықпалдастыру;
3) Қазақстан Республикасы аумағында және шетелдерде пайдаланушыларға
телекоммуникация қызметтерінің барлық түрлерін ұсыну. Қоғамның қызмет
мерзіміне шек қойылмаған.
Қоғамның қызметінің негізгі мақсаты таза табыс табу.
Енді қоғамның технико- экономикалық көрсеткіштеріне тоқталайық.
Қазақтелеком АҚ –ның 2012-2013 жылғы негізгі көрсеткіштері 4 кестеде
көрсетілген.

Кесте 4
Қазақтелеком АҚ -нің табыстары мен шығындары. Мың теңге
№ Көрсеткіштер 2012жыл 2013жыл Ауытқу, 201312

Абсолют %
1 Тауарларды өткізуден түскен 4434,7 48928,6 44493,9 11 есе
табыс
2 Өткізілген тауарлардың өзіндік - - - -
құны
3 Жалпы табыс (шығын) 4434,7 48928,6 44493,9 11 есе
4 Жалпы кезең шығындары, оның 4608,0 48734,5 44156,5 10 есе
ішінде:
а) жалпы және әкімшілдік 4608,0 48734,5 44156,5 10 есе
шығындар;
б) өткізу бойынша шығындар; -
- - -
5 Негізгі қызметтен табыс (шығын)-173,2 194,1 367,3 3 есе
6 Нег. емес қыз-н табыс (зиян) -228,5 -228,5 - 100
7 Салыққа дейінгі әдеттегі қызмет-173,2 -34,4 -138,8 -5 есе
бойынша табыс
8 Корп-к табыс салығы бойынша
шығындар
9 Салық салынудан кейінгі табыс -173,2 -34,4 -138,8 -5 есе
10 Төтенше жағдайдан түскен табыс
(шығын)
11 Таза табыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.