Дебиторлық және кредиторлық берешектердің есебі және аудиті

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Таңдалған тақырыптың маңыздылығы - нарықтық экономикада кез келген коммерциялық ұйымға экономикалық қызметін тиімді ету үшін басқа шаруашылық экономикалық субъектілерімен шаруашылық байланыста болуы кажет. Бұл ұйымдар үшін ең маңызды мақсаты экономикалық дамуына жол ашады. Ондай мақсаттың негізі кәсіпорынның өз қызметін жүзеге асыру барысында алынған пайдасы арқылы бейнеленеді және ол ұйым жұмысының тиімділігінің көрсеткіші, қайнар көзі ретінде саналады. Қаржы негізін құрайтын пайда өсімі нәтижесінде кәсіпорынның өндірісін кеңейтуіне және кәсіпорынның басшылары мен жұмыскерлерінің материалдық және әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Бұған қоса кәсіпорын алынған пайда есебінен банк мекемелері, бюджет және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілер алдында міндеттемелерін орындай алады.

Жоғарыда айтып кеткен мақсаттарға жету үшін кәсіпорын өндірісін барынша ұлғайтуға тырысады. Сонымен қатар кез келген кәсіпорындар мен ұйымдар өз қызметтерін тиімді жүргізу үшін, басқа шаруашылық экономикалық субъектілерімен шаруашылық байланыстарды жүргізеді. Шаруашылық байланыстар - ұйымның жұмыс жасауының негізгі шарттарының бірі, себебі, осы байланыстар ұйымды өндіріске керек заттармен қамтамасыз етіп, өндірістің үздіксіздігіне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ұйымдар арасындағы шаруашылық қатынастар келісім - шарт арқылы рәсімделеді. Келісім - шартқа сәйкес бірінші жақ тауарлы материалдық қорлармен және жұмыс, қызметпен қамтамасыз етуші, ал екінші жақ сәйкесінше сатып алушы, тұтынушы, төлеуші болып табылады.

Бұндай қатынастар кез келген кәсіпорын үшін маңызы зор. Өйткені ол ұйым үшін үзіліссіз және ырғақтын жұмыс істеп тұруына, оны уақтылы керекті материалдармен жабдықтап отыруна бірден-бір себепші болады. Ұйымды материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық жөне әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі.

Сонымен қатар бұл қатынастар кәсіпорын үшін өндірілген өнімдерді тиімді өткізуіне де жәрдемдеседі.

Жоғарыда аталған қарым-қатынастар есеп айырысу негізінде жүзеге асатынын әркім үшін мәлім. Сондықтанда есеп айырысулар кез келген шаруашылық жүргізуші субъект үшін маңызды орынға ие.

Кәсіпорындар мен серіктестер арасындағы шаруашылық қатынастардың дамуы шаруашылық аралық есеп айырысулар көлемін көбейтіп отыр. Осы себепті кез-келген кәсіпорын балансында дебиторлық та, кредиторлық та берешектің пайда болуы орынды. Дебиторлық борыш есебін ұйымдастырудағы негізгі қайшылық оны қарыз алушылардан уақытында алу болып табылады. Дебиторлық борыш - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар, көрсетілген қызмет, орындалған жұмыс үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол шоттарды төлеу мерзіміне қарай ағымдағы және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Әдетте бухгалтерлік есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық борышті бөліп көрсетеді.

Дебиторлық борыш әр түрлі операциялар нәтижесінде, әсіресе дайын өнім, жұмыс, қызмет өткізу барысында пайда болады, яғни ол кезегінде алынатын табыспен байланысты. Соған байланысты дебиторлық борыш есебінің ұйымдарда дұрыс ұйымдастырылуы өте маңызды.

Пайда болу сипатына қарай дебиторлық борыш қалыпты және ақталмаған деп бөлінеді. Кәсіпорынның қалыпты борышына оның өндірістік бағдарламасын орындау барысымен шартталған, мысалға төлеу мерзімі келмеген есепті тұлғалардың борышы, көрсетілген шағымдар бойынша борыш.

Дебиторлық борыш есебіндегі мұндай кемшіліктер болдырмаудың бір жолы біліктілігі жоғары мамандармен тығыз байланыста жұмыс істеп, арнайы кеңес алып тұру керек.

Қолма қол ақшасыз есеп айырысу жүйесінде дебиторлық борыштың пайда болуы кәсіпорынның шаруашылық қызметіндегі объективті үрдісті көрсетеді.

Кәсіпорын басқа өнім өндіруші ұйымдармен сондай-ақ өзіне керекті материалдар, шикізаттар және құрал-жабдықтармен қамтамасыз ететін басқа ұйымдармен келісім-шарттар жасасады және ол негізінде есеп айырысады.

Сатып алушы мен жабдықтаушы арасындағы төлеу жүйесі неғұрлым дұрыс таңдалған болса, ұйымдар арасындағы қатынас пен ақша айналымы тез және уақытылы болады. Бұл экономикалық жағынан кәсіпорындарға тиімді.

Осыған қоса ұйымға қызмет ететін жұмыскерлермен, жабдықтаушылармен және мемлекеттік мекемелермен салық және тағы басқа міндеттемелер бойынша есеп айырысу керек.

Жалпы айтқанда, есеп айырысулардың мақсаты болып экономикалық субъектілер арасындағы қарым-қатынастарды нарықтық деңгейінде нығайландыру, өндірілген жиынтық қоғамдық өнімінің қозғалысқа түсуіне әсер ету, кірістер мен шығындарды шама шарқынша есеп айырысу қатынастарын өзара ынталандыра отырып, жағдай жасау болып саналады.

Кредиторлармен есеп айырысу - кәсіпорынның басқа заңды, жеке тұлғаларға міндеттемелері. Кредиторлармен есеп айырысу жағдайында бақылауды ұйымдастыру келісім - шарттық және есептік тәртіптің нығаюына тапсырылған ассортиментте және төлемдік тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті арттыру сапасы мен өнімді жеткізу жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық берешекті қысқартуға және шаруашылық жүргізуші субъектіні қаржылық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның дебиторлық және кредиторлық есеп айырысу есебі және талдауының маңыздылығы дипломдық жұмыс тақырыбын өзекті етіп тандауды анықтады.

Сонымен экономиканың қай саласын алмасақ та, бұндағы есеп айырысулардың алатын орны ерекше. Есеп айырысулардың дұрыс жүргізілуі кез келген кәсіпорының жұмысының тиімділігін арттырады. Сондықтан да бұндай білімдер ұйымдармен ғана шектелмей, жалпы халыққа да қажеттігі бары сөзсіз.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - нақты кәсіпорын мысалында дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу есебі мен аудитінің жағдайына баға беру негізінде дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу есебі мен аудитін жетілдіру бағыттарын анықтау.

Аталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттерд і шешу алға қойылған:

• есеп айырысулардың жалпы түсінігін, мәнін, түрлерін зерттеу;
• дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу есебінің теориялық негіздерін зерттеу;
• кәсіпорында дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысулар есебінің ұйымдастырылуы мен жағдайына баға беру;
• дебиторлық және кредиторлық берешектің жағдайын талдау;
• дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысулар аудитінің әдістемелік және ұйымдастырушылық негіздерін оқу;
• кәсіпорында дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысулар есебі мен аудит жүргізілуін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - кәсіпорында дебиторлар және кредиторлармен есееп айырысу барысында қалыптасатын экономикалық қатынастар.

Жазу барысында з ерттеудің ақпараттық базасы ретінде ҚР есеп айырысулар барысында туындайтын қатынастарды реттейтін, анықтайтын нормативтік-құқықтық актілер, осы тақырып бойынша жазылған отандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектері, ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, шаруашылық субъектілерінің нақты мәліметтері пайдаланылды.

Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі . Кәсіпорынның дебиторлық және кредиторлық берешектер есебін жүргізу тәртібінің әдістемелік сұрақтары отандық авторлардың жұмыстарында көрініс тапты: Дюсембаев, К. К. Кеулімжаев, М. С. В. К. Радостовец, С. С. Сатыбалдин, К. Ш. Ержанов, Ф. С. Сейдахметова, Ж. С. Толпаков, Ф. С. Кокенова, Ә. Ә Әбдіманапов А. А. Галымжанов, К. Т. Тайғашинова және тағы басқалар.

Зерттеу нәтижелерінің ғылыми жаңалылығы болып сауда кәсіпорындарындағы есепті жүргізу, оның ішінде басқару есебін жүргізу халықаралық тәжірибелерін қолдана отырып дебиторлық және кредиторлық берешектер жағдайы, төлеу және қайтару мәселелерін шешу және ғылыми негіздеу табылады және талдау нәтижесінде анықталған берешектер мөлшерін есепте көрсетілетін есептен шығару әдістері қарастырылды.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы басқару есебі бойынша уақытында және сапалы шешімдермен қамтамасыз ету үшін нарықтық экономикасы дамыған елдер кәсіпорындарының тәжірибелерін қоладана отырып дебиторлық және кредиторлық берешектер есебі, оларды есептеу бойынша ұсыныстардың өңделуі жатады. Жұмыстың негізі ережелерін сауда саттықпен айналысатын кәсіпорындардың қызметін жүргізуде қолдануға мүмкін. Жұмыстың жетілдіру жолдарын кәсіпорындардың қызметін, оның ішінде дебиторлар мен кредиторлар деңгейін бақылау мен жоспарлау барысында жүзеге асыруға болады.

Жұмыстың әдістемелік нұсқалары болып мыналар табылады: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы, қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттар бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарының синтетикалық шоттары топтарының тізбесі, шетелдік және отандық экономистердің ғылыми әдебиеттері, кезеңдік басылымдар және «ҚТЖ»ҰК» АҚ «Тасымалдау процесі дирекциясы»-ң бастапқы мәліметтері.

Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, 15 кестеден, 2 суреттен, 9 бет қосымшадан тұрады.

1 ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБІН

ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Дебиторлық борыштың экономикалық мәні, оның түрлері

Дебиторлық борыштар - кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Осы ұғым туралы еліміздің және шетелдің әртүрлі зерттеушілерінің еңбектерінде әртүрлі анықтамалар мен түсініктер кездеседі.

Дебиторлық берешек кәсіпорынның активіне жатады және ол стандарттарға сәйкес шартты түрде болуы мүмкін. Шартты активтер нақты түрде бағаланбайды және қаржық есепте көрсетіліп, ашылмайды. Соған сәйкес қаржылық есептің ұлттық та, халықаралық та стандарттарына сәйкес дебиторлық берешек төлену мүмкіндігі айқындалған жағдайда актив ретінде санала алады.

Дебиторлық борыш - ақша түріндегі жеке азаматтардың, ұйымдардың және басқа да дебиторлардың берілген кәсіпорын алдындағы міндеттемесі, ол әртүрлі іс әрекеттер барысында жиі түрде несиеге сатылған тауар, жұмыс, қызмет нәтижесінде пайда болады.

Ж. С. Толпаковтың еңбегінде: «Негізгі қызмет бойынша сатуға жататын, төлеу мерзімі бір жылдан аспайтын, үмітсіз борыштар бойынша резервтері шегерілген дебиторлық борыш ағымдағы актив болып табылады», - деп анықтама берілген [1, б. 35] .

Ф. С. Сейдахметованың оқулығында: Дебиторлық борыш деп кәсіпорын алдындағы жеке азаматтардың, ұйымдардың және басқа да дебиторлардың ақша түріндегі міндеттемелерін атайды делінген. Дебиторлық борыш әр түрлі операциялар нәтижесінде жиі түрде тауарлар мен қызметтерді несиеге сату нәтижесінде пайда болады. Әдетте дебиторлық борыш шот-фактуралармен расталады деп сипатталған [2, б. 41] .

Кейбір еңбектерде дебиторлық борыш басқа кәсіпорындардың ақша қаражаттарына, тауарына, қызметіне және басқа да ақшалық емес активтеріне шағымдануы кіреді. Дебиторлық борыш өтеу мерзіміне қарай қысқа және ұзақ мерзімді болады. әдетте ол шот-фактуралармен расталады. Жиі түрде тауарды, өнімді, жұмысты сату нәтижесінде пайда болады деген анықтама берген.

Төлешова Г. К. Дебиторлық борыш кәсіпорынның бухгалтерлік активтерінің бір түрі. Дебиторлық борыш кәсіпорын мен басқа тұлғалардың, жеке және заңды, есеп айырысуы кезінде, яғни тауарға, жұмыс орындауға, қызмет көрсетуге меншік құқығының өтуі моментінде немесе тауарды жеткізу үшін алдын ала төленген сомалар нәтижесінде пайда болатын борыштар, деп анықтама берген [3, б. 82] .

Сонымен қатар дебиторлық борыш деген түсініктің өзі фирманың әртүрлі контрагенттерімен әртүрлі есеп айырысуларды жинақтайтын түсінік болып табылады, яғни тауар, жұмыс, қызмет сату не өткізумен ғана байланысты емес.

Мырзалиев Б. С. : дебиторлық борыш фирмаға басқа кәсіпорын жағынан алынуға тиісті қарыздар сомасы, оның дебиторы, қарыз алушысы болып табылатын. Дебиторлық борыш шаруашылық айналымнан меншікті айналым қорларын иммобильдеуін, яғни бұл үрдіс кәсіпорынның табысындағы жанама жоғалтуларын алып келеді [4, б. 95] .

Дебиторлық борыш қызмет не тауар сатылғанда, ал ақша алынбағанда пайда болады. Сатып алушы тауардың ілеспе құжатындағы алғаны туралы қол қою түріндегі белгісінен басқа басқа да қандайда қарызын алғаны туралы мойындайтын құжат жазып бермеген жағдайы. Дебиторлық борыш жабу мерзіміне қарамастан компанияның айналым құралдарына жатқызылатын актив.

Дебиторлық борыштың келесі түрлері бар:

- тиелген тауарлар үшін;

- қызмет үшін дебиторлармен есеп айырысулар;

- алынған вексельдер бойынша есеп айырысулар;

- еншілес кәсіпорындармен, бюджетпен, персоналмен әртүрлі опреациялар үшін есеп айырысулар;

- қатысушылардың жарғылық қорға салымдары бойынша қарыздары;

- басқа да дебиторлармен есеп айырысулар.

Осылайша, дебиторлық борыш - бұл белгілі бір қызмет жүзеге асырудан, яғни ол тауар тиеу, жұмыс орындау, қызмет көрсету, қарызға ақша беру т. с. с. әрекеттер нәтижесінде пайда болатын, кәсіпорынның айналымынынан уақытша тартылған қорлары.

Дебиторлық берешек есебі «Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар» және сәйкесінше «Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар» бөлімінің шоттарында есептелінеді.

Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін) дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың қатарына жататындар:

- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген) төлем;

- тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;

- вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;

- негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестер, құрылымдық бөлімшелер, филиалдар арасындағы түрлі операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;

- ұйымның есеп беруші тұлғаларының дебиторлық борышы;

- активті салықтар;

- келер кезең шығындары;

- жалғаға мүлік беру бойынша дебиторлық борыш;

- есептелген сыйақылар;

- басқадай дебиторлық борыштар.

Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша борыштар (дебиторлық борыштар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ «дебиторлық борыш» дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активке қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.

Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Ұйымның дебиторлық борышы оған байланысты кірісті алынған жағдайда ғана анықталады.

Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сомасы бойынша есептелінеді. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық борыштар «ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар» болып есептеледі.

Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардаң мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін пайдалану ұйымының күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді.

Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері терминімен бірге сауда жеңілдігі термині қатар қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі ұйымдар сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.

Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату парақшалары (қағаздарын), бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа тіркелімдер (құжаттар) қолданылады.

Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың жиынтығын анықтау үшін керек. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында (соның ішінде Америка Құрама Штаттарының бухгалтерлік есеп стандарттарында) ұйымның бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу барсында қолданылатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ есеп беру формалары қарастырылмаған.

Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті. Шоттарға келетін болсақ, оларға негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын, эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады. Дебиторлық борыштар шоттарында есептелінетін сомаларлың дұрыстығы мен олардың толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізу керек, ол құжаттар бойынша шоттарды щоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі. Мұндағы басты мақсат - әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын, толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда, тауарлардың тиелуі мен мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.

Тауарларды сату мен сатып алу кезіндегі барлық қатынастар, жеткізу келісімдері, консигнация жайлы келісімдер мен сату және сатып алу келісімдері, сондай-ақ келісім шарттарымен және тағы да басқа құжаттар құқықтық ресімделуі қажет. Келісімнің және соған сәйкес есептің басты объектісі «тауар» болып табылады. Сондықтан келісім шартта тауардың сипаттамасы толығымен көрсетіліп, оның бағасы мен келісілген жалпы құны аталып өтуі қажет. Келісім бағалары тұрақты, тұрақсыз және бекітілген болып көрсетілуі мүмкін.

Тұрақты баға келісім шартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады және өзгерістерге ұшырамайды. Инфляция жағдайында (ақшаның құнсыздануы), әсіресе келісім шартқа қол қою мен тауарды жеткізу арасындағы уақыт айырмашылығына байланысты сатушы теңгені арадағы есеп айырысуға тұрақты пайдаланған жағдайда теңге құнының (бағамының) өзгеруіне байланысты тиімсіз (қиын) жағдайға тап болуы мүмкін.

Сондықтан келісуші жақтар бағаны тұрақты валюта түрінде белгілеуге тырысады. Бұл жағдайда тауардың жалпы валюталық сомасы анықталады және теңгедегі валюталық эквиваленті қайта санау тәртібі мен бағамы белгіленеді. Әр түрлі банктердегі бағамдар әр түрлі болғандықтан, бағам тауардың жеткізілген күніне, болмаса белгілі бір банктегі оның төлемі жүргізілген күніне таңдап алынуы мүмкін. Осындай кезде сатушы үшін тауардың белгілі бір сомасының немесе 100% сомасының төлегендігі тиімді болады.

Тұрақсыз баға келісім шартқа отыру барысында тұрақты бағаны анықтау қиын болған жағдайда белгіленеді.

Мысалы: бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта (кезде) . Бұл жағдайда базистік (бастапқы) бағасы белгіленіп, оны есептеудің әдістері мен жағдайлары қарастырылады. Келісім шартта қосылған құн салығы көрсетілмейді, алайда шот-фактурада салықтың бұл түрінің болуы міндетті. Келісім шарттың басты элементі ретінде қаржылық жағдай саналады. Қаржылық жағдай есептеудің түрлерін, тәсілдері мен нысандарын анықтайды.

Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.

Вексель дегеніміз - оның иесінің белгіленген мерзім, яғни уақыт біткен соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куәландыратын жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сондай-ақ капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель бағалы қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді [5, б. 121] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс