Ұзақ және қысқа мерзімді активтердің есебі және талдауы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстандық экономикалық жүйе толығымен нарықтық қатынастарға көшті. Жоғары жақтың бұйрық-нұсқауларымен жүргізілетін экономикалық үрдіс жаңа сипатқа, нарықтық экономикаға ауыстырылады. Елімізде нарықтық экономиканың қалыптасып, мұның тұрақты түрде дамуына байланысты бухгалтерлік есеп жүйесі де жаңа сипат пен жаңа бағытқа, халықаралық мазмұн мен мағынаға ауыстырылып келеді.

Ұлттық экономикаға қызмет көрсетуші қазақстандық бухгалтерлер қауымының психологиясы мен бұлардың кәсіби аспектілері де жаңа бағыт пен талапқа сай өзгеріске түсті. Осы мәселелерге байланысты отандық экономиканың көптеген салаларында қызмет атқарушы бухгалтерлердің атқаратын міндеттері әр түрлі деңгейінде танылып келеді.

Экономиканы нарықтық жолмен жүргізіп және өндірістің сапасын жетілдіру үшін елімізде бірқатар өзгерістердің қажет болғандығы белгілі. Біздің елімізде экономиканы нарықтық жолмен дамыту үшін көптеген реформалар жасалуда. Еліміздің нарықтық қатынастарға сапалы өтуін қамтамасыз ету үшін «дамыған капиталистік елдерді» және «дамушы елдерді» өтпелі кезеңнің аспектілерін және теріс жақтарын түбегейлі зерттеп, сонымен қатар нарықтық қатынастар жолымен экономикасы дамыған елдер қазіргі таңда қандай деңгейге жеткенін білу қажет болды.

Кез келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу іркіліссіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық субъектілері үшін орындауға міндетті экономикалық қатынасты айқын, әрі лайықты ережелерін белгілейді. Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің басты жағдайы болып табылады.

Ал нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәні артуда. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық субъектінің қызметінің іс-әрекеттері сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі, қысқа және ұзақ мерзімді активтердің есебін және тиімді пайдалануын талдауды жүргізеді. Экономика саласында ұйымдар өзінің шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапшылықты болдырмауға, өндірген өнімдерін нарыққа шығару, өндірген өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға және оған зиян келтірмеуге мүдделі. Соған сәйкес осы мақсаттарға жету үшін ұйымдардың шаруашылық қызметінде ұзақ мерзімді активтердің есебінің жүргізілуінің маңызын айрықша атап өтуге болады. Жоғарыда айтылғандарды дұрыс жүргізу үшін ұзақ және қысқа мерзімді активтердің атқаратын рөлі ерекше. Олардың есебінің дұрыс жүргізілуі мен қолданылуы ұйымдардың өндірістік әлеуетін көрсетеді. Ұйымның мүлігі мен олардың қалыптасу көздерінің орналасуы - оның қаржылық жағдайын сипаттайды, сондықтан қолданыстағы ресурстарды тиімді пайдаланудың әсерін жоққа шығаруға болмайды. Ол жеткізушілер, банк мекемелері және бюджет алдындағы міндеттемелерді дер кезінде өтеуге мүмкіндік береді. Ақшаның жетіспеушілігі, есептесулердің тоқтап қалуы, тауарлы-материалдық қорлардың кем болуы, негізгі құралдар мен материалдық активтердің тозуы мен істен шығуы ұйымның қызмет процесіне кері ықпалын тигізеді. Ұйымда өткізілуі қиын қорлардың шамадан тыс көп болуы, дебиторлық қарыздардың, әсіресе, оның күдікті бөлігінің жоғары болуы, негізгі құралдарды тиімсіз пайдалану ақшаның айналымдылығын бәсеңдетіп, ұйымның қаржы жағдайына кері әсерін тигізетіні сөзсіз.

Сондықтан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын маңызды көрсеткіштерді - қысқа және ұзақ мерзімді активтерін есебін жүргізуге және талдауға үлкен көңіл бөлген дұрыс.

Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды, яғни отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі кәсіпорынның тиімі және бәсекеге қабылетті қызмет етуін қамтамасыз ету болып табылады.

Қазіргі нарықтық жағдайда тек мынандай ғана кәсіпорын өміршен және бәсекеге қабылетті бола алады, егер де ол нарық талабын аса сауаттылықпен және компоненттіліктен анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнімдерді өндіруді ұйымдастыратын және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең соңында, көп пайда табуды қамтамасыз ете алатын болса. Ал бұндай нәтижеге қол жеткізу үшін кез келген кәсіпорын ең алдымен өзінің шаруашылық-экономикалық қызметін дұрыс ұйымдастыра алуы және болашақ кезеңге нақты жоспарлар жасай білуі керек. Ал кәсіпорынды тиімді басқарудың ең басты шарттарының бірі - ол оның қызметін кешенді, әрі терең талдау. Сонымен қатар, кәсіпорын тиімділігін көтерудін бірден бір жолы - кәсіпорын қызметін жан-жақты талдау болып табылады

Активтердің атқаратын рөлі мына жағдайлардан көрінеді:

• компания немесе тауарлы-материалдық қорларды жабдықтау және қызмет атқару үшін, басқа компанияларға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар үшін қолданылған кезде;
• әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжағанда;
• ұйым мүлігіне байланысты болашақ экономикалық пайда алғанда.

Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты ұйымның ұзақ және қысқа мерзімді активтерінің есебін және талдауын жүргізу болып табылады. Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылады:

• активтердің экономикалық сипаттамасы және мақсаттары мен міндеттерін ашып көрсету;
• ұйым активтерінің амортизациясы және құнсыздануын анықтау;
• бухгалтерлік есепте активтерге түгендеу жүргізу ерекшелігін анықтау;
• ұзақ және қысқа мерзімді активтердің есебінің жүргізілуін ұйымдастыру;
• ұзақ және қысқа мерзімді активтерге талдау жасау.

Зерттеу объектісі болып «Реммонтажсервис» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қызметі және бухгалтерлік есеп пен есептілік мәліметтері табылады.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде активтердің экономикалық сипаттамасы және мақсаттары мен міндеттері, активтердің амортизациясы мен құнсыздануы, және де ұйым активтерін түгендеу келтірілген.

Екінші бөлімінде - «Реммонтажсервис» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико-экономикалық көрсеткіштеріне сипаттама берілген. Осы бөлімде ұзақ және қысқа мерзімді активтердің бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы қарастырылған.

Үшінші бөлімінде - ұзақ және қысқа мерзімді активтердге талдау жүргізілген.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы ұзақ және қысқа мерзімді активтердің есебі мен талдауын жүргізуге байланысты туындап отырған мәселелерді айқындау.

Жұмыстың теоретикалық және әдістемелік негізінде Қазақстан Республикасының заңдары, нормативтік актілері және отандық пен шетелдік экономистерінің еңбектері пайдаланылды.

1 ҰЙЫМНЫҢ АКТИВТЕРІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ НЕГІЗГІ ОБЬЕКТІСІ РЕТІНДЕ

1. 1 Активтердің экономикалық сипаттамасы және мақсаттары мен міндеттері

Актив деп кәсіпорынның ақшаға бағаланатын игіліктері мен құқықтарын, мүліктерін айтады. Олар ұйымның өткен уақыттағы қызметінің нәтижесі болып есептеледі. Кәсіпорындар өзінің меншігіндегі активтерін сол кәсіпорынды басқару, өнім өндіру, басқадай заңды және жеке тұлғаларға қызмет көрсету, яғни ұйымның алдағы уақыттарда табыс табуы үшін пайдаланады. Осы активтерді пайдалану арқылы алдағы уақыттарда алынатын кіріс - кәсіпорындар ақшаларына тікелей немесе жанама түрде келіп қосылып оның көлемін арттырып отырады. Жалпы бұл үлестің көбеюі кәсіпорынның негізгі немесе негізгі емес қызметтері нәтижелерінде пайда болуы мүмкін. Кәсіпорындар қысқа мерзімді активтерді өздері өндіріп шығару, сатып алу арқылы иеленеді[1] . Қысқа мерзімді активтер тек 1 жыл аралығында пайдаланатын актив. Ұзақ мерзімді активтер 1 жылдан артық уақыт пайдаланатын активтер (сызба-1) .

Сызба 1 - Ұйым активтерінің жалпыланған жіктемесі

Ескерту - [1] әдебиет негізінде құрастырылған

Жалпы ҚЕХС сәйкес қысқа мерзімді активтер мынадай баптары бойынша жіктеледі [2] :

• Ақша қаражаттары;
• Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар;
• Қысқа мерзімді дебиторлық берешек;
• Қорлар;
• Ағымдағы салықтық активтер,
• Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер;
• Өзге қысқа мерзімді активтер.

Ұйымның ақшалай қаражаттары деп барлық тауарлардың құнын өлшейтін, жалпыға балама айрықша тауар. Ақша қаражаты - бұл кәсіпорынның кассасындағы қолма-қол ақша қаражаттарының сомасы, банктердегі есеп айырысу шотындағы, валюталық шоттағы және өзге шоттардағы ақша қаражаттары, бағалы қағаздар және кәсіпорынның өзге де ақша қаражаттары.

Ақша эквивалентіне қысқа мерзімді қаржы инвестициялары және облигациялар, қазынашылық вексель және т. б. сияқты өтімді бағалы қағаздар жатады. Ақша түсімдер туралы ақпарат біріншіден, кәсіпорынның ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерін табу қабілеті, сондай-ақ ақша түсімдерін пайдалануға кәсіпорынның мұқтажын бағалауға көмектеседі. Екіншіден, кәсіпорынның таза активтеріндегі өзгерісті, оның қаржы құрылымын, сондай-ақ өтімділік пен төлем қабілетін бағалауға көмектеседі. Үшіншіден, әр түрлі кәсіпорындағы операциялық қызмет туралы есеп берулерді салыстыруға мүмкіндік береді.

Қолма-қол және қолма-қолсыз нысанда алынатын немесе шығындалатын ақша құралдарының қозғалысы ақша ағымдары деп аталады. Бұл ағымдар екі түрде болады: тура және кері. Тура ағымдар (кірістер) ақша түсімін білдіреді, керілер (шығындар) - ақшаның шығындалуын сипаттайды. Ақшаны кассадан есеп айырысу шотына аудару, немесе соған ұқсас ақшалай орын ауыстырулар ақша ағымы ретінде қарастырылмайды. Ақша ағымының пайда болуының маңызды шарты болып оның шаруашылық субъектісінің «шекарасынан» өту шарты табылады. Белгілі бір кезеңдегі жалпы кірістер мен шығындардың айырмашылығы таза ақша ағымы деп аталады. Ол да тура және кері болуы мүмкін (кіріс немесе шығыс) .

Дебиторлық берешек - бұл сатып алушылар мен басқа да тұлғаларға ақшалық заттар, тауар және қызмет алуына қойылатын талаптар. Қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде дебиторлық берешектің пайда болуы субъектінің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып саналады. Дебиторлық берешек пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын болып екіге бөлінеді. Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс әрекетінің барысында, сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары қалыптыға жатады. Мерзімінде төленбеген дебиторлық берешек ақталмайтын болып саналады. Ол есеп және қаржы тәртібін бұрмалаушылықтар, ұжымдағы және бухгалтерлік есеп жүргізудегі кемшіліктер, қорларды жіберудегі бақылаудағы босаңсулар салдарынан пайда болады. Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілеріндегі табысты есептеу тәсілімен айқындайтындықтан, күмәнді берешектер бойынша резерв құру қажеттілігі туады. Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе басқа борыштың өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік баланста дебиторлық берешек күмәнді берешектер бойынша резервті есептеп шығару үшін көрсетіледі [3] .

Дебиторлық берешекті есептеудегі басты мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда, тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық берешектің айналымы жатады, яғни дебиторлық берешектердің есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Бір жыл ішінде алынған дебиторлық берешек «Қысқа мерзімді дебиторлық берешек» болып есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық берешек «Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек» болып есептеледі. Дебиторлық берешектің пайда болған уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға жеңілдіктерін пайдалану ұйымның күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері терминімен бірге сауда жеңілдігі термині қатар қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі сауда жеңілдігін тауарларды сатудағы жарнама ретінде пайдаланады. Кәсіпорындардың сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.

Сатып алушылар мен тапсырысшылардың дебиторлық берешегі және басқа да дебиторлармен есеп айырысудың есебі бойынша дебиторлық берешектің есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату қағаздарын, бухгалтерлік анықтамалары және тағы да басқа құжаттар қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың жиынтығын анықтау үшін керек. Дебиторлық берешекті есептегенде басты мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға тиеліп жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың жұмыстардың, қызметтердің қашан сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда, тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.

Кәсіпорындар арасындағы есептеулер әдетте қолма-қол ақшасыз аударым тәртібімен банктер арқылы жасалады. Банктер арқылы жасалған есептік және кредиттік операциялар арнайы ережелермен реттеледі. Алайда есеп айырысудың іс жүзіндегі жүйесі кәсіпорынның, яғни банктің қатысуымен және қатысуынсыз теріс пайдалануды жасау мүмкіндігін толықтай болдырмайды. Оларды негізінен басшылар, бухгалтерия мен кәсіпорынның қаржы қызметкерлері жасайды. Заңсыз іс-әрекеттер банк шотынан көшірмені өңдеуде жалған жазумен және бұл операцияларды есептік регистрге жазу сипатында болады. Тексеру мен соттық-бухгалтерлік сараптау материалдары бойынша мұндай теріс пайдалануларды тексеру оларды мынадай бойынша жіктеуге мүмкіндік береді:

• Банктен алынған қолма-қол ақшаны иемдену;
• Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы шот бойынша операцияларды есепте толық көрсету;
• Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу;
• Анық емес мәтіндегі шоттар негізінде жабдықтаушыларға ақша аудару;
• Жасанды заңды мен жеке тұлғаларға ақша аудару және т. с. с.

Өндіріс процесінде өнім өндіру және қызмет көрсету үшін керекті жағдайлардың бірі - еңбек заттары. Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралы өндіріс процесіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып, өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының жартысынан артығы еңбек заттарының құнынан тұрады.

Қорлар - бұл шаруашылық субъектісінің өнімді өндіру, қызмет көрсету немесе жұмыстарды орындау мақсатындағы шаруашылық қызметте пайдалану үшін сатып алатын әр түрлі шикізаттар, материалдар, отындар, жартылай фабрикаттар. Қорлар келесідей активтер болады: өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай және құрастырушы бұйымдар, отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, дайын өнім, аяқталмаған өндіріс, тауарлар. Мысалға энергияны өндірістік қажеттілік үшін көмірді, ағашты, жел, атом энергиясын пайдалану арқылы өндіруге болады. Қорлар негізгі және көмекші деп екі түрге бөлінеді: Негізгі материалдар - дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіргенімен, негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды.

Кәсіпорынның үздіксіз жұмыс жасауының маңызды сипаты материалдық қорларға қажеттіліктерді жабу көздерімен толық қамтамасыз ету болып табылады. Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай өзара айырмашылықтары бар. Сондақтан да материалдар есебін дұрыс ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешіліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:

• шикізат;
• негізгі материал;
• көмекші материал;
• жартылай фабриакт және тағы да басқалар болып бөлінеді.

Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп оның материалдық негізін жасайды.

Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің өндірген өнімдері - мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа материалдар жатады.

Негізгі материлдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші өнеркәсіп өнімдері - ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.

Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда жартылай фабрикатты сатып алаған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып алған заттары еңбек заттарының қатарында есептелінеді.

Көмекші материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың негізгі материалдардан өзгешілігі, олар өнімнің материалдық (заттық) негізін құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі материалдарға өзінің қандай да бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдардың бұл түріне бояуларды, әктерді жатқызуға болады.

Материалдық қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдары және тағы да басқалар есептеледі. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.

Ұйымдар қызметінде өндірістік үдерісте жылдар бойы өз қызметін көрсететін, алдағы кезеңдерде табыс келтіретін және материалдық өндірісте, сонымен қатар өндірістік емес салаларда да пайдаланылатын материалды активтер, ұзақ мерзімді активтер болып саналады.

Олардың қатарына негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар, ұзақ мерзімді инвестициялар жатады.

Материалдық-мүліктілік формадағы активтер негізгі құралдардың құрамына жатады. Мысалы, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, жылжымайтын және жылжымалы мүліктер қатарына жатқызылатын, жылжымайтын мүлік, көлік құралдары, машиналар мен жабдықтар және басқа да мүліктерді негізгі құралдар деп атайды. Оларды субьектілер өнім өндіру немесе тауарларды (қызметтерді) жеткізу немесе өзге тұлғаларға жалға беру мақсатында пайдаланады және оларды қолдану мерзімі бір жылдан артық болады.

Негізгі құралдар активтердің қатарына жатқызылады, егер [4] :

1. активпен байланысты туындайтын келешекте алынатын экономикалық табыстардың субьекті пайдасына түсу мүмкіндігі бар болса;

2. активтің өзіндік құнын мұқият өлшеу мүмкіндігі бар болса;

3. актив кейіннен қайта сату үшін сатып алынбаса.

Егер табыс экономикалық табыс әкелмейтін болса, онда сатып алу шығындары есепті кезеңнің шығынына жатқызылады. Егер негізгі құралдарға байланысты тиімділік пен тәуелділік субьектінің қарамағына көшпейтін болса, онда негізгі құралдар актив болып саналмайды.

Келешекте экономикалық тиімділік әкелу үшін, негізгі құралдар:

1. субьекті сататын тауарларды өндіріп, қызметтерді көрсету кезінде өзге активтерден бөлек және олармен қоса пайдаланылуы мүмкін;

2. сатылуы немесе өзге активтерге айырбасталуы мүмкін;

3. міндеттемелер бойынша есептесу мақсатында берілуі мүмкін;

4. ұйым иелеріне бөлініп берілуі мүмкін;

Ұйымның қалыпты өндірістік-шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін негізгі құралдар қажет. Олардың саны әр өндіріс бойынша жоспарлы тапсырмаларға сәйкес өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың озық прогрессивті түрлерін, еңбек құралдарын тиімді пайдалануды ескере отырып белгіленеді. Бірнеше жыл бойы ұйымның өндірістік-шаруашылық ісіне қызмет көрсетуші еңбек кұралдары мен басқа мүліктің құны «негізгі құралдар» деген экономикалық түсінікті кұрайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс