Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретінде
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.25
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың қазіргі заманғы қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26.57
2.1 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі
лизингтік қызметтер жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Коммерциялық банктердегі лизингілік операцияларды инвестиция формасында қаржыландыру тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Коммерциялық банктердегі лизингтік төлемдерді есептеуді талдау ... ... ... .54
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ҚАҒИДАЛАРЫН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58.77
3.1 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қағидаларын дамыту туралы мәселелері ... ... ... ..58
3.2 Инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру барысында кездесетін мәселелерді шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6.25
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың қазіргі заманғы қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26.57
2.1 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі
лизингтік қызметтер жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Коммерциялық банктердегі лизингілік операцияларды инвестиция формасында қаржыландыру тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Коммерциялық банктердегі лизингтік төлемдерді есептеуді талдау ... ... ... .54
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ҚАҒИДАЛАРЫН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58.77
3.1 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қағидаларын дамыту туралы мәселелері ... ... ... ..58
3.2 Инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру барысында кездесетін мәселелерді шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы негізгі міндеттердің бірі – Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына көңіл бөлу қажеттігін айқындады. Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында республикамыздың 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын құру арқылы және лизингтік операцияларды жүзеге асыру арқылы мұндай үрдістің дамуына біршама өз үлестерін қосуда. Қазіргі кездегі Қазақстандағы жұмыс жасайтын 20-дан астам лизингтік компаниялардың 8-і отандық коммерциялық банктердің еншілес компаниялары болып саналады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында маңызы бар инвестициялық саясаттың құралы болып табылады. Лизингті дамытудың өзектілігі қазіргі кезде отандық кәсіпорындарды қаржыландырудың балама көзіне айналуымен сипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің экономикалық табиғаты жағынан ұлттық экономикамыздың сауығуына және әрі қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық деңгейде отандық өндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылық қызмет түріне жатады.
Бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыстың тереңдеуі жағдайында елдің экономикалық қауіпсіздігін сақтау мақсатында көп салалы инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру әлеуетті қолдануда ерекше контроллинг жүйесін жасаудың маңызы зор. Көптеген елдердің бүгінгі күні дайындаған дағдарысқа қарсы бағдарламаларында ерекше маңызды ресурстар ағымын реттейтін жаңа құралдар бар, соған сәйкес осы дағдарысқа қарсы кеністіктегі іске асырылатын шараларды келісу мүмкін болады және объективті тұрғыда қажет.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Осы жұмыстың ғылыми аспектілері отандық және шетел ғалымдарының жұмыстарын зерттеу, талдау және қайта ой-елегінен өткізу негізінде қалыптасқан.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты және басты міндеттері:
Дипломдық жұмыстың мақсаты – лизингтік қызмет көрсету нарығында нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қажеттігі мен маңыздылығын теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздей отырып, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы тәжірибелеріне талдау жасау, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамыту және жетілдіру жолдарын іздестіру болып табылады.
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
«банктердің лизингтік-инвестициялық операциялары» ұғымын нақтылау;
банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын зерделеу;
ҚР-ғы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жағдайына талдау жасау және проблемаларды айқындау;
коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы экономиканың шағын және орта бизнестің дамуын қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдарын қарастыру;
коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару әдістерін қарастыру.
Зерттеу нысаны Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының аясында қалыптасатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Тақырыптың деректік көзі ҚР Президентінің заңдары мен заң күші бар жарлықтары, ҚР Ұлттық банктің нормативтік құжаттары мен актілері және әр түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Коммерциялық банктердің лизингтік қызметін зерттеу белгілі экономистердің еңбектерінде әр жақты құбылысты байқатып отыр. Сондықтан да, банктердің лизингтік қызметінің түсініксіз мазмұны және оның қаржылық-несиелік аспектілері, сондай-ақ оның қызмет етуі барысындағы орын алатын өзекті мәселелері және оларды ғылыми тұрғыдан оқып білу, бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын анықтауға негіз болды.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы негізгі міндеттердің бірі – Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына көңіл бөлу қажеттігін айқындады. Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында республикамыздың 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын құру арқылы және лизингтік операцияларды жүзеге асыру арқылы мұндай үрдістің дамуына біршама өз үлестерін қосуда. Қазіргі кездегі Қазақстандағы жұмыс жасайтын 20-дан астам лизингтік компаниялардың 8-і отандық коммерциялық банктердің еншілес компаниялары болып саналады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында маңызы бар инвестициялық саясаттың құралы болып табылады. Лизингті дамытудың өзектілігі қазіргі кезде отандық кәсіпорындарды қаржыландырудың балама көзіне айналуымен сипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің экономикалық табиғаты жағынан ұлттық экономикамыздың сауығуына және әрі қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық деңгейде отандық өндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылық қызмет түріне жатады.
Бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыстың тереңдеуі жағдайында елдің экономикалық қауіпсіздігін сақтау мақсатында көп салалы инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру әлеуетті қолдануда ерекше контроллинг жүйесін жасаудың маңызы зор. Көптеген елдердің бүгінгі күні дайындаған дағдарысқа қарсы бағдарламаларында ерекше маңызды ресурстар ағымын реттейтін жаңа құралдар бар, соған сәйкес осы дағдарысқа қарсы кеністіктегі іске асырылатын шараларды келісу мүмкін болады және объективті тұрғыда қажет.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Осы жұмыстың ғылыми аспектілері отандық және шетел ғалымдарының жұмыстарын зерттеу, талдау және қайта ой-елегінен өткізу негізінде қалыптасқан.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты және басты міндеттері:
Дипломдық жұмыстың мақсаты – лизингтік қызмет көрсету нарығында нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қажеттігі мен маңыздылығын теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздей отырып, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы тәжірибелеріне талдау жасау, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамыту және жетілдіру жолдарын іздестіру болып табылады.
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
«банктердің лизингтік-инвестициялық операциялары» ұғымын нақтылау;
банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын зерделеу;
ҚР-ғы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жағдайына талдау жасау және проблемаларды айқындау;
коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы экономиканың шағын және орта бизнестің дамуын қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдарын қарастыру;
коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару әдістерін қарастыру.
Зерттеу нысаны Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының аясында қалыптасатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Тақырыптың деректік көзі ҚР Президентінің заңдары мен заң күші бар жарлықтары, ҚР Ұлттық банктің нормативтік құжаттары мен актілері және әр түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Коммерциялық банктердің лизингтік қызметін зерттеу белгілі экономистердің еңбектерінде әр жақты құбылысты байқатып отыр. Сондықтан да, банктердің лизингтік қызметінің түсініксіз мазмұны және оның қаржылық-несиелік аспектілері, сондай-ақ оның қызмет етуі барысындағы орын алатын өзекті мәселелері және оларды ғылыми тұрғыдан оқып білу, бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын анықтауға негіз болды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. А.Смагулов «Лизинг» Учебник.г. Алматы, 1998г.стр 15-30
2. Абашина А.М., Симанова М.Н., Талье И.К. Аренда и лизинг, М.1998 г.стр-356
3. Макеева В.Г. Лизинг. Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2003. С. 192.
4. Газман В.Д. Финансовый лизинг. Учебное пособие. – М.: ГУ ВШЭ, 2003. С. 392.
5. Речмен Д.Дж., Мескон М.Х., Боуви К.Л., Тилл Дж.В. Современный бизнес. Учебник. В 2 т. Т.2. Пер. с англ. – М.: Республика, 1995. С. 479.
6. Кисилиев И.Б. Лизинг-практика и становления // Деньги и кредит.2002г.
7. Крылов Э.И., Журавкова И.В. Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия. М., 2001г.стр-258
8. Валитов Ш.М., Кириченко Е.Г. “Лизинг как инструмент расширение возможностей реального сектора экономики” 2005 ж № 4 стр 47 – 55.
9. Иссык Т. “Проблемные аспекты развития лизинга в РК” Экономика и статистика 2003 ж №1с 28–32.
10. Оралбаева Ж.З. “Лизингтік келісімдердегі тәуекелдіктерді ескере отырып лизингтік қатынастарды басқару мәселелер” Аль Пари 2004 №4б 35–43.
11. Доспамбетов А.Б. “Развитие лизингового рынка в РК” Сборник научных трудов 2003 г с 185 – 193.
12. Иссык Т. “Новое о лизинге” Финансы и кредит 2004 г с 28 – 32.
13. “Анвар Сайденов «Операция Лизинг»», газета «Казахстанская правда» № 209-210 от 28.09.2002г, стр. 6
14. Адриасова И.В. Лизинг: быть или не быть? //Бизнес и банки, №2, 1998
15. Козлов Д. “Лизинг: новые горизонты предпринимательства”, // Экономика и жизнь, №29, июнь, 1997.
16. Гладких Р.А. “Лизинг как форма инвестиционной деятельности”, //Бизнес и банки,- М, №30, 1998.
17. Кожемяков А.“Лизинг в Центральной и Восточной Европе”, // Финансовый бизнес, - М, № 7, 1996.
18. Банковское дело” Справочное пособие Под ред К.Э.Н. Бабычевой Ю.А. Экономика 1994 г.
19. Антонова П.Г. «Денежное обращение, кредит, банки» Учебник.г. М.1995г.
20. Библиотека бухгалтера и предприинмателя // Аренда:учет и налогооблажение №12(125),декабрь 20002г.
21. Васильев Н.М., Катырин С.И., Лепе Л.И. «Лизинг как механизм развития инвестиций и предпринимательства», М.1999г.
22. ВласоваВ.М. Основы предпринимательской деятельности, г.Алматы, 1995г
23. “Қаржы лизингі туралы” Қазақстан Республикасының заңы, Енгемен Қазақстан 12 шілде 2000 жыл.
24. Лизинговая сделка: механизм заключения и экономические расчеты // Вестник университета «Туран», №1-2(10).Алматы,2007г.
25. Оралбаева Ж “Қазақстандағы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру жолдары” Қаржы – қаражат 2004 ж № 2 б 91 – 96.
26. Методические рекомендации по расчету лизинговых платежей (утв. Минэкономики РК 16.04.2000г.).
27. Лизинг-как источник финансирования предпритиятия//«Евразийское сообщество» №4(40),2011г. Стр.31-35.
28. А.С. Сабитов Лизингтік операциялардың несиелік сипаты: өзара байланысы мен айырмашылықтары // ҚазҰУ хабаршысы. − 2008. −№5 (69). − Б. 41-44.
29. А.С. Сабитов Әлемдік тәжірибедегі лизингтік бизнестің қалыптасуы мен дамуы // «Әлемдік қаржылық дағдарыс салдарынан арылу және Қазақстан экономикасының даму болашағы» Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университетінің 10 жылдығына арналған халықыралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. − Астана, 2009. Т. III. −Б. 94-98.
30. А.С. Сабитов Қаржылық лизингтің несиелік аспектілері // «Қазақстан әлемдік экономикалық дағдарыс жүйесінде: дағдарысқа қарсы бағдарламаны жүзеге асырудың табиғаты механизмдері және оны талдау» Қазтұтынуодағы ҚЭУ халықыралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. − Қарағанды, 2009. −Б. 294-298.
31. «БТА Банк» АҚ «БТА ORIX Лизинг» компаниясының жылдық есебі 2010 жыл
32. Источник по данным статистического сборника «Услуги в Республике Казахстан в 2010 году». Алматы, 2011г.
33. Финансовый лизинг: взгляд на проблему // Весник университета «Туран» №3-4(8).- Алматы,2011г.
34. Каренов Р. « Лизингтік қызметтер » Егемен Қазақстан – 2011, 24 сәуір, 2б.
35. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 1 (121), қантар 2012ж.
36. ҚР қаржы тұрақтылығы туралы есебі, 2011жыл
37. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының, 2011 жылғы 27 қазандағы № 105
38. Экономические преимущества лизингового финансирования // Вестник университета «Туран», Алматы,2010г.
39. Туменбаев С. « Лизинг және еліміздегі лизингтік қатынастардың пайда болуы » Заң газеті – 2010, 8 мамыр, 5бет.
40. Алтынғазин. «Лизингтік жүйенің артықшылығы» Жас қазақ – 2011, 4 бет.
41. ҚР Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитетінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2012 – 2014 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары.
1. А.Смагулов «Лизинг» Учебник.г. Алматы, 1998г.стр 15-30
2. Абашина А.М., Симанова М.Н., Талье И.К. Аренда и лизинг, М.1998 г.стр-356
3. Макеева В.Г. Лизинг. Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2003. С. 192.
4. Газман В.Д. Финансовый лизинг. Учебное пособие. – М.: ГУ ВШЭ, 2003. С. 392.
5. Речмен Д.Дж., Мескон М.Х., Боуви К.Л., Тилл Дж.В. Современный бизнес. Учебник. В 2 т. Т.2. Пер. с англ. – М.: Республика, 1995. С. 479.
6. Кисилиев И.Б. Лизинг-практика и становления // Деньги и кредит.2002г.
7. Крылов Э.И., Журавкова И.В. Анализ эффективности инвестиционной и инновационной деятельности предприятия. М., 2001г.стр-258
8. Валитов Ш.М., Кириченко Е.Г. “Лизинг как инструмент расширение возможностей реального сектора экономики” 2005 ж № 4 стр 47 – 55.
9. Иссык Т. “Проблемные аспекты развития лизинга в РК” Экономика и статистика 2003 ж №1с 28–32.
10. Оралбаева Ж.З. “Лизингтік келісімдердегі тәуекелдіктерді ескере отырып лизингтік қатынастарды басқару мәселелер” Аль Пари 2004 №4б 35–43.
11. Доспамбетов А.Б. “Развитие лизингового рынка в РК” Сборник научных трудов 2003 г с 185 – 193.
12. Иссык Т. “Новое о лизинге” Финансы и кредит 2004 г с 28 – 32.
13. “Анвар Сайденов «Операция Лизинг»», газета «Казахстанская правда» № 209-210 от 28.09.2002г, стр. 6
14. Адриасова И.В. Лизинг: быть или не быть? //Бизнес и банки, №2, 1998
15. Козлов Д. “Лизинг: новые горизонты предпринимательства”, // Экономика и жизнь, №29, июнь, 1997.
16. Гладких Р.А. “Лизинг как форма инвестиционной деятельности”, //Бизнес и банки,- М, №30, 1998.
17. Кожемяков А.“Лизинг в Центральной и Восточной Европе”, // Финансовый бизнес, - М, № 7, 1996.
18. Банковское дело” Справочное пособие Под ред К.Э.Н. Бабычевой Ю.А. Экономика 1994 г.
19. Антонова П.Г. «Денежное обращение, кредит, банки» Учебник.г. М.1995г.
20. Библиотека бухгалтера и предприинмателя // Аренда:учет и налогооблажение №12(125),декабрь 20002г.
21. Васильев Н.М., Катырин С.И., Лепе Л.И. «Лизинг как механизм развития инвестиций и предпринимательства», М.1999г.
22. ВласоваВ.М. Основы предпринимательской деятельности, г.Алматы, 1995г
23. “Қаржы лизингі туралы” Қазақстан Республикасының заңы, Енгемен Қазақстан 12 шілде 2000 жыл.
24. Лизинговая сделка: механизм заключения и экономические расчеты // Вестник университета «Туран», №1-2(10).Алматы,2007г.
25. Оралбаева Ж “Қазақстандағы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру жолдары” Қаржы – қаражат 2004 ж № 2 б 91 – 96.
26. Методические рекомендации по расчету лизинговых платежей (утв. Минэкономики РК 16.04.2000г.).
27. Лизинг-как источник финансирования предпритиятия//«Евразийское сообщество» №4(40),2011г. Стр.31-35.
28. А.С. Сабитов Лизингтік операциялардың несиелік сипаты: өзара байланысы мен айырмашылықтары // ҚазҰУ хабаршысы. − 2008. −№5 (69). − Б. 41-44.
29. А.С. Сабитов Әлемдік тәжірибедегі лизингтік бизнестің қалыптасуы мен дамуы // «Әлемдік қаржылық дағдарыс салдарынан арылу және Қазақстан экономикасының даму болашағы» Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университетінің 10 жылдығына арналған халықыралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. − Астана, 2009. Т. III. −Б. 94-98.
30. А.С. Сабитов Қаржылық лизингтің несиелік аспектілері // «Қазақстан әлемдік экономикалық дағдарыс жүйесінде: дағдарысқа қарсы бағдарламаны жүзеге асырудың табиғаты механизмдері және оны талдау» Қазтұтынуодағы ҚЭУ халықыралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. − Қарағанды, 2009. −Б. 294-298.
31. «БТА Банк» АҚ «БТА ORIX Лизинг» компаниясының жылдық есебі 2010 жыл
32. Источник по данным статистического сборника «Услуги в Республике Казахстан в 2010 году». Алматы, 2011г.
33. Финансовый лизинг: взгляд на проблему // Весник университета «Туран» №3-4(8).- Алматы,2011г.
34. Каренов Р. « Лизингтік қызметтер » Егемен Қазақстан – 2011, 24 сәуір, 2б.
35. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 1 (121), қантар 2012ж.
36. ҚР қаржы тұрақтылығы туралы есебі, 2011жыл
37. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының, 2011 жылғы 27 қазандағы № 105
38. Экономические преимущества лизингового финансирования // Вестник университета «Туран», Алматы,2010г.
39. Туменбаев С. « Лизинг және еліміздегі лизингтік қатынастардың пайда болуы » Заң газеті – 2010, 8 мамыр, 5бет.
40. Алтынғазин. «Лизингтік жүйенің артықшылығы» Жас қазақ – 2011, 4 бет.
41. ҚР Ұлттық Банкінің Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау мен қадағалау комитетінің Экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2012 – 2014 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары.
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ
5В050900 Қаржы мамандығы бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 6-25
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың
сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың қазіргі
заманғы
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі
формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ,
ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26-57
2.1 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі
лизингтік қызметтер жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Коммерциялық банктердегі лизингілік операцияларды инвестиция
формасында қаржыландыру тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Коммерциялық банктердегі лизингтік төлемдерді есептеуді
талдау ... ... ... .54
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ
ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ҚАҒИДАЛАРЫН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕР МЕН
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58-77
3.1 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі
формаларының бірі ретіндегі қағидаларын дамыту туралы
мәселелері ... ... ... ..58
3.2 Инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру барысында кездесетін
мәселелерді шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік
елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы
негізгі міндеттердің бірі – Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және
диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде
көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат
бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына
көңіл бөлу қажеттігін айқындады. Қазақстан экономикасының шикізаттық
бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында
республикамыздың 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық
стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі
құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын
құру арқылы және лизингтік операцияларды жүзеге асыру арқылы мұндай
үрдістің дамуына біршама өз үлестерін қосуда. Қазіргі кездегі Қазақстандағы
жұмыс жасайтын 20-дан астам лизингтік компаниялардың 8-і отандық
коммерциялық банктердің еншілес компаниялары болып саналады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында маңызы бар
инвестициялық саясаттың құралы болып табылады. Лизингті дамытудың
өзектілігі қазіргі кезде отандық кәсіпорындарды қаржыландырудың балама
көзіне айналуымен сипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің
экономикалық табиғаты жағынан ұлттық экономикамыздың сауығуына және әрі
қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық
деңгейде отандық өндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар
орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылық қызмет түріне жатады.
Бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыстың тереңдеуі жағдайында елдің
экономикалық қауіпсіздігін сақтау мақсатында көп салалы инвестицияларды
лизинг формасында қаржыландыру әлеуетті қолдануда ерекше контроллинг
жүйесін жасаудың маңызы зор. Көптеген елдердің бүгінгі күні дайындаған
дағдарысқа қарсы бағдарламаларында ерекше маңызды ресурстар ағымын
реттейтін жаңа құралдар бар, соған сәйкес осы дағдарысқа қарсы кеністіктегі
іске асырылатын шараларды келісу мүмкін болады және объективті тұрғыда
қажет.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Осы жұмыстың ғылыми аспектілері отандық
және шетел ғалымдарының жұмыстарын зерттеу, талдау және қайта ой-елегінен
өткізу негізінде қалыптасқан.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты және басты міндеттері:
Дипломдық жұмыстың мақсаты – лизингтік қызмет көрсету нарығында
нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктің лизингтік
қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі
қажеттігі мен маңыздылығын теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздей
отырып, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету
нарығындағы тәжірибелеріне талдау жасау, сондай-ақ коммерциялық банктердің
лизингтік операцияларын дамыту және жетілдіру жолдарын іздестіру болып
табылады.
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
– банктердің лизингтік-инвестициялық операциялары ұғымын нақтылау;
– банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
– шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларын зерделеу;
– ҚР-ғы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық
тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жағдайына талдау жасау және
проблемаларды айқындау;
– коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы
экономиканың шағын және орта бизнестің дамуын қаржыландыру әдістерін
жетілдіру жолдарын қарастыру;
– коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару
әдістерін қарастыру.
Зерттеу нысаны Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің
лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының аясында
қалыптасатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Тақырыптың деректік көзі ҚР Президентінің заңдары мен заң күші бар
жарлықтары, ҚР Ұлттық банктің нормативтік құжаттары мен актілері және әр
түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Коммерциялық банктердің лизингтік қызметін зерттеу белгілі
экономистердің еңбектерінде әр жақты құбылысты байқатып отыр. Сондықтан да,
банктердің лизингтік қызметінің түсініксіз мазмұны және оның қаржылық-
несиелік аспектілері, сондай-ақ оның қызмет етуі барысындағы орын алатын
өзекті мәселелері және оларды ғылыми тұрғыдан оқып білу, бұл дипломдық
жұмыстың тақырыбын анықтауға негіз болды.
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі
отандық және шетелдік экономистердің коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларын дамытудағы орын алатын мәселелері туралы және оның тиімді
қызмет етуінің экономиканы модернизациялау мен диверсификациялаудағы рөлін
сипаттайтын зерттеулері пайдаланылды.
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің
ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік
құжаттары, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерінің және ҚР Қаржылық қадағалау
агенттігінің жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік
конференция материалдары, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларының дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік
басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының дамуының теориясы мен
тәжірибесіне қатысты мәселелер осы күнге дейін шетелдік ғалымдардың
еңбектерінде басты орын алуда, атап айтсақ, Т.Кларк, В. Хойер, М. Гордон,
В.Д. Газман, В.М. Джуха, Е. Кабатов, Е.Н. Чекмарев, В. А Перов, П.А.
Анреев, О.И.Лаврушин, К.Р. Тагирбеков, Г.Г. Коробовой, В.И.Колесников,
О.М.Марков, В.М.Усоскин, Е.Ф.Жуков, Е.Б.Ширинская және өзгелер.
Қазақстанның қазіргі экономикалық дамуы банктердің лизингтік
операцияларының дамуының теориялық және тәжірибелік аспектілері отандық
экономист-ғалымдардың: К.Ә. Сағадиев, Қ.О. Оқаев, Ғ.С. Сейітқасымов,
У.М. Искаков, Н.Н. Хамитов, Ж.О. Ихданов, А.С. Смағұлов, Т.Ә. Есіркепов,
С.Б. Мақыш және т.б. еңбектерінде кездеседі.
Зерттеу әдістері. Қазақстан мемлекеті бүгінгі күні лизингтің дамуына
үлкен көңіл бөлуде. Ең бастысы лизингтік қатынастардың дамуына қажетті
заңдылықтар базасы жетілдіріліп, салық салуға байланысты жеңілдіктер
жасалды. Осының негізінде коммерциялық банктерде лизингтік операцияларды
жүзеге асырудың қазіргі заманғы қағидалары еліміздің алға қарай даму
ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған елдердің озық
тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге
асырылады деген болжамға негізделген.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы:
- лизинг және инвестиция терминдерінің ұғымы авторлық көзқарас
тұрғысынан нақтыланды және лизингтің жаңа функциялары мен белгілері
ұсынылды;
- кешенді талдау арқылы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның
инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі аспектілері
жүйелендірілді;
- Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктің лизингтік қызметі,
оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қызметінің
дамуына әсер етуші факторлар айқындалды;
- лизингтік мәмілелердегі тәуекелді басқару әдістерін жетілдірудің
жолдары ұсынылды;
- Қазақстандағы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның
инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі операциялардың
болашақтағы даму бағыттары айқындалды.
Практикалық маңыздылығы дипломда жасалған қорытындылар мен ұсыныстар
екінші деңгейдегі банктердің лизингтік компанияларының несиелік
қызметтерінде болашақта пайдалануы мүмкін.
Жұмыстың жалпы бағыттары мен зерттеу логикасы дипломдық зерттеудің ішкі
біртұтастығы мен құрылымын анықтайды.
Практикалық базасы - зерттеу жұмысының ғылыми негізделген тұжырымдары
мен ұсыныстары БТА ORIX Лизинг АҚ және Темірлизинг АҚ лизингтік
компанияларының қызметтеріне енгізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс көлемі. Дипломдық жұмыс 81 беттен, оның ішінде 14
кесте, 18 сурет, 3 қосымшадан тұрады.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың
сыныптамасы
Нарықтық қатынасқа көшу жағдайында кәсіпорынның өндірістік қызметін
дамыту және олардың техникалық жабдықталуын жоғарылату үшін несиелік
ресурстарды, соның ішінде лизингті пайдалану қажет. Лизинг несиенің бір
түрі ретінде кәсіпорындарға қажетті тауарларды және қызметтерді аз мөлшерлі
шығынмен өндіруге және жоғалтулардан сақтауға мүмкіндік береді [1].
Нарықтық экономика дамыған елдерде лизинг шарттарына өндірістік
құралдардың барлық түрлері, әсіресе, машиналар мен қондырғылар, олардың
саны мен құны шектеулі сатып алынады. Сонымен бірге лизингілік қызметтер
бұл елдерде кең тарауда және басқа елдердің территориясында лизингілік
қызметтің дамуына және қалыптасуына әсерлерін тигізіп, ұлттық шекарадан
шығуда.
Лизинг біздің елде 1989 жылы банкілер лизингілік операцияларды іске
асыра бастағанда пайда болған. 1990 жылы бұрынғы Қазақ ССР Госснаб кезінде
жасалынған Прокат (ежіре) және лизинг 95 жүйесінде прокатты және лизннгті
дамытудың мақсатты бес жылдық бағдарламасын іске асыратын алғашкы
лизингілік құрылымдар пайда болды. Бұлар лизингілік операцияларды іске
асыратын коммерциялық банктік мекемелерді және машинаны, жабдықты, көліктік
құралдарды алдын-ала сатып алумен және оларды шаруашылық етуші
субъектілерге белгілі шарттарға сәйкес пайдалануға берумен айналысатын
лизингілік фирмалар болды [2].
Лизинг дегеніміз – қаржылық жалдау бойынша жалға алушының мүлікке
деген қысқа және ұзақ мерзімдік қажетін жалға берушінің есебінен
қаржыландыру жөніндегі операциялар. Ол меншік иесінің мүлікті иелену және
пайдалану немесе тек қана пайдалану құқығын шартты негізде лизинг бойынша
жалға берушіде сақталып қалады. Лизинг жалдаудың бір түрі деген анықтамамен
түсіндірілмейді. Өйткені лизинг құқықтық, мүліктік және қаржы
қатынастарының жиынтығы, ал жалдау сол қатынастардың құрамдас бөлігі ғана.
Лизинг ұғымын құрайтын жоғарыда аталған қатынастар жиынтығы қазіргі
қолданыстағы заңдармен толық реттелмеген. Сондықтан республикада лизингтің
дамуы үшін салық, кеден, қамсыздандыру заңдарына және басқа заң актілеріне
өзгерістер енгізу қажет. Лизингтің артықшылығы осындай операцияларға
қатысушылардың әрекет-қарекеті нақты белгіленген дәйекті құқықтық негіз
болғанда ғана жүзеге асады. Сонымен бірге лизинг, негізінен,
инвестицияларды қаржыландыруға арналғандықтан, заңдарда инвесторларға
инвестициялық жеңілдіктер көзделуі тиіс.
АҚШ коммерциялық банктері 60 жылдардың басында лизингтік операцияларға
қатыса бастады. Лизингтік бизнестің дамуы 1971 жылы Федералды резерв
жүйесінің басқару кеңесінің банктерге құрал-жабдықтарды, кейінірек
жылжымайтын мүліктерді жалға берумен айналысатын еншілес фирма құруға
мүмкіндік беретін шешім қабылдауына септігін тигізді [3].
Қазіргі уақытта әлемнің лизингтік рыногының негізгі бөлігі “АҚШ-Батыс
Европа-Жапония” үшбұрышында шоғырланған. Батыс европада 75-80 % көлемінде
банктермен бақыланатын немесе олардың еншілес қоғамы болып табылатын арнайы
лизингтік компаниялар жалға берушілер болып табылады. Жапонияда лизингтік
операциялар қызметтерді қаржыландырудан сату-сатып алу, лизинг, қарыздан
тұратын “қызметтер кешенін” көрсетуге дейін кеңейтілген. Бұл қызмет түрлері
кешенді лизинг деген атқа ие болған [4].
Лизинг қызметінің халықаралық рыногы неғұрлым тез дамыған рынок болып
табылады. Сарапшылардың бағалауы бойынша 1988 жылдың басында лизингтің
көмегімен 250 млрд. доллар негізгі құралдар сатылса, ал 1979 жыл бұл
көрсеткіш тек 50 млрд. долларды құраған. 1990 жылдары машиналар мен құрал-
жабдықтарға капитал салудың жалпы сомасы АҚШ-25-30 %; Англия, Франция,
Швеция, Испанияда- 13-17%; Австрия, Дания, Норвегияда- 8-10 %; Жапонияда- 8-
10 % құраған [4].
Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.2000 жылдай бұрын ертедегі
Вавилонда жасалғандығы белгілі болғанмен, шетелдік зерттеушілер лизинг
операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы “Белл
Телефон Компани” деген американдық компанияның телефондарды сатудың орнына
жалға бергендігін тілге тиек етеді. “Юнайтед Стейс лизинг корп.” атты
алғашқы лизингтік компания 1952 жылы Сан-Францискода (АҚШ) құрылған.
Еуропада 1962 жылы “Дойче лизинг ГМбХ” деген бірінші лизингтік компания
Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты. 1972 жылдан бері еуропа лизинг
нарығы дамып келеді. Қазіргі уақытта халықаралық лизингтік институттарды
құру кең етек алуда. Европалық лизинг қоғамының бірігуі 17 европалық
мемлекеттер қоғамынан тұрады [5].
Ресейде лизинг түсінігі екінші әлемдік соғыс кезінде енген, яғни 1941-
1945 ж.ж. leand-lease американдық техниканы әкелуімен байланысты жүзеге
асқан.
Лизинг ұғымы шетелдік және отандық әдебиеттерінде және кәсіпкерлік
қызмет тәжірибесінде жеткілікті көлемде қарастырылады. Лизингтің қаржылық-
коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілерін иеленеді. Орташа
есеппен алғанда, қазіргі уақытта, экономикалық және заң бойынша
әдебиеттерде лизингтің жүзден аса анықтамасы бар. Бұл лизинг ұғымының
тар, аралық және жалпы мағынасы есебінен келесі қасиеттерін көрсетуге
болады (Кесте 1):
- лизингтік келісім-шарттың экономикалық мазмұны және құқықтық нысаны;
- келісім мерзімі;
- лизингтік келісім объектілерінің шеңбері;
- келісімге қатысушылардың саны және құрамы.
Кесте 1 - Лизинг ұғымының негізгі қасиеттері бойынша мағынасы
лизинг ұғымының мағынасы
Негізгі
қасиеттері
тар аралық Кең
1 2 3 4
1.Лизингтік Бір мағыналы Екі мағыналы Көп мағыналы
келісім-шарттыанықтамалар: анықтамалар: анықтамалар:
ң экономикалықа) жалға алу а) лизинг-несие; а) жалға алу нысаны,
мазмұны және нысаны; ә) несие-жалға алу;капитал салымдары
құқықтық ә) ұзақ мерзімді б) жалға алу-сату; мен өткізуді
нысаны. жалға алудың в) жалға ынталандыруды
нысаны; алу-амортизация; қаржыландыру;
б) қаржылық жалға Немесе операциясы: ә) жалға алумен,
алу; а) сатып алу-сатумен,
в) мүліктік қаржы-коммерциялық;қарыз алумен, сатып
жалдаудың нысаны; ә) несие-жалға алу немесе бұл
г) капитал алушылық; құқықсыз опционды
салымдарын, б) сауда-жалға қосатын мүліктік
инвестицияларды алушылық, сатып алуқатынастардың
қаржыландырудың опционы құқығын кешені.
нысаны; қоса.
д) өнімді өткізу
нысаны;
е) сыртқы сауда
нысаны.
2. Лизингтік Ұзақ мерзімді Орта және ұзақ Қысқа, орта және
келісімнің келісім: мерзімді ұзақ мерзімді
мерзімі: а) 3 жылдан жоғары;келісімдер: келісімдер:
2.1 Сапалық ә) 4090 ережесі а) 2 жылдан жоғары;а) бір жылдан
мінездемесі. (амортизациялық ә) 2 жылдан 3 жылғажоғары;
2.2 Сандық периодтың 40 пен дейін. ә) алты айдан
мінездемесі. 90% аралығында); жоғары;
б) жабдық қызмет б) бірнеше сағаттар,
етуінің 75% жоғары; тәуліктерден жоғары;
в) жалға алудың в) жабдықтың пайдалы
базалық периоды, қызмет етуінің толық
алғашқы, негізгі мерзіміне.
мерзімі;
г) амортизацияны
есептеу үшін
әртүрлі
мемлекеттердегі
салық заңнамасында
тіркелген, өнімнің
өмірлік циклы.
3. Лизингтік а) жылжымалы мүлік;а) жылжымалы және а) мүліктер;
келісім ә) техникалық жылжымайтын ә) материалдық
объектілерініңқұралдар. мүліктер; құндылықтар;
шеңбері: ә) негізгі б) инвестициялық
3.1 Топтық өндірістік қорлар; тауарлар және ұзақ
мінездемесі. б) өндірістің қолданылатын
негізгі құралдары; тұтынушылық
в) инвестициялық тауарлар.
а) машиналар, тауарлар.
жабдықтар;
3.2 Детальдық ә) өндірістік а) жер, ғимараттар
мінездемесі. жабдықтар. а) машиналар, мен құрылыстар,
жабдықтар, машиналар мен
транспорттық жабдықтар,
құралдар және транспорттық
өндірістік құралдар;
мақсаттағы ә) ғимараттар мен
құрылыстар, құрылыстар,
ә) машиналар, машиналар мен
жабдықтар, ЭЕМ, жабдықтар, зауыттар,
транспорттық фабрикалар, электр
құралдар, қоймалық станциялары;
орындар. б) машиналар,
жабдықтар, ноу-хау.
4. Келісімге Екі жақты Үш жақты Көп жақты
қатысушылардыңкелісімдер: келісімдер: келісімдер:
саны және а) өндірушімен а) өндірушінің а) бес жақтың
құрамы. қатыса (жабдықтаушының), қатысуымен:
(жабдықтаушы-жалға лизинг берушінің 1. брокер (тәуелсіз
алушы) және жалға және лизинг лизингтік компания);
алушы (лизинг алушының 2. тресттің
алушы), жай сөзбен қатысуымен; құрылтайшылары;
тура лизинг; б) лизинг 3. меншік иесі
ә) лизинг берушінің, лизинг (жалға беруші де
алушы-сатып алушы алушының және ол);
және лизинг қаржыландырушы 4. қаржыландырушы
алушы-мүлікті жақтың қатысуымен мекеме;
сатушы ның (бөлек лизингтің 5. жалға алушы.
қатысуымен немесе қарапайым нысаны); б) алты және одан
жай сөзбен көп жақтың
қайтармалы қатысуымен:
лизинг. 1. өндіруші;
2. жалға алушы;
3.
акционерлер-лизинг
берушілер;
4. лизинг
берушілердің сенімді
тұлғасы;
5.
несиелендірушілер-за
им берушілер;
6.
несиелендірушілер-ді
ң сенімді тұлғасы.
Бірақ меншіктің иесі болып лизинг беруші қалады. Лизинг алушы жалға
алушыдан гөрі лизинг берушіге объектіні пайдалану құқығы үшін айлық төлемді
емес, оның толық құнын төлейді: лизингтік келісімнің объектісін жойылуы
немесе қолдану мүмкіндігі болмаса да оны қарызды толық өтеуден босатпайды.
Лизингтік келісім объектісінің ақауы анықталған жағдайда, лизинг беруші
барлық гарантиялық міндеттерден бас тартады және лизинг алушы барлық
келіспеушіліктерін тікелей жабдықтаушылармен шешеді [6].
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингтік операцияларды келесі тәртіппен
топтастыруға болады. Қатысушылар құрамына қарай мынадай болып бөлінеді:
- тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен объектіні лизингке
өткізеді
(екі жақты келісім);
- жанама лизинг (үш жақты немесе көржақты лизинг), бұл кезде мүлікті
беру делдал арқылы жүзеге асырылады.
Тура лизингтің жиі кездесетін түрі – қайтымды лизинг, лизинг формасы
иесінен мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг.
Мүлікті типіне қарай :
- жылжымалы мүлік лизингі;
- жылжымайтын мүлік лизингі;
- бұрын пайдаланылған мүлік лизингі.
Өтеу деңгейіне қарай :
- бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін лизинг;
- толық өтелмейтін лизинг.
Амортизация шарты бойынша :
- толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық
төленетін лизинг;
- толық емес амортизациялық лизинг.
Қызмет объектісіне қарай :
- егер жалданатын затқа көрсетілетін барлық қызметті лизинг алушы өз
мойнына алса, таза лизинг;
- толық қызмет жиынтығы бар лизинг – объектіге толық қызмет көрсету
лизинг берушіге жүктеледі;
- жартылай қызмет жиынтығы бар лизинг.
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халықаралық)
лизингті қарастырады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
лизинг кезінде шетел лизинг алушы, ал импорттық лизинг кезінде – лизинг
беруші болып табылады [7].
Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып
бөлінеді:
- жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер
есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі;
- нағыз лизинг – жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел
амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы салық
төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді алып тастай
алады.
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
- ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
жүргізіледі;
- компенсациялық төлемімен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықта
өндірілген тауарларды жеткізу немесе қарсы қызмет көрсету нысанында
жүзеге асырылады;
- аралас төлемді лизинг.
Қазіргі уақытта лизингілік қызметтер рыногында лизинг көп түрлерге
бөлінеді және осыған сәйкес көп жақты лизингілік операциялар жүзеге
асырылуда. Лизингті жіктеудің бірнеше белгілері бар. Бұл лизингілік
операцияларды (Сурет 1) қызмет көрсету түріне қарай топтастыруға мүмкіндік
береді. Лизингтің әрбір формасының өзіне тән қасиеті бар және ол міндетті
түрде лизингілік мәмілелерді жүзеге асырған кезде және рәсімдеген кезде
ескеріледі [8].
Сурет 1 - Лизингілік қызметтер нарығындағы лизингтің түрлері
Тек осындай жағдаймен лизингілік операциялар нақты белгіге ие болады.
Бұл берілген мәміленің мәнін алдын ала анықтауда және лизингалушы үшін оның
потенциалды пайдасын сақтап қалуында маңызды рөл атқарады.
Дамыған елдердің шаруашылық тәжірибесінде қазіргі уақытта лизингтің
төмендегідей бірнеше түрлерін қолданады [8]:
- қаржылық (капитал) лизинг (Financial lease)
- шұғыл (сервистік) лизинг (operating lease)
- қайтарым лизингі (sale and lease back)
- үлесті лизинг (үшінші жақтың қатысуымен) (leverage lease)
- тікелей лизинг (direct lease)
- сублизинг (sub -lease)
Бұл келісімдердің барлық түрлері екі негізгі лизингтің формасы шұғыл
және қаржылық лизингтің түрлері болып табылады. Қазақстан Республикасында
“Қаржылық лизинг туралы” заң лизингтің үш негізгі түрін реттейді: қаржылық,
шұғыл және қайтарым (мәні бойынша қаржылық лизингтің бір түрі) лизингтері.
Қаржы лизингі- бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі
өтеуімен байланысты сипатталады. Лизингтің бұл формасында мүлікке
байланысты барлық шығындарды жалға беруші төлейді. Бұл мәмілелер көбінесе
жалға берушінің келісім- шарттың мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті
жеңілдік немесе қалдық құны бойынша сатып алуға мүмкіндік береді [9].
Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85 %- ға
жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизинг беруші
лизингке беретін активтер құнының 80 %- дай мөлшерінде бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады. Мұндай лизингтік төлемдер мен
құрал-жабдықтың өзі несиені қамтамасыз ету құралы болып табылады (Сурет 2).
7
1
2
3 4 6
5
1- банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісім шарт жасалып, несие
беріледі; 2- лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін
жабдықтаушыға төлейді; 3- жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын
сатады; 4- лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында
лизингтік келісім шарт жасалады; 5- жабдықтаушы құрал-жабдықпен
жабдықтайды; 6- лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік
төлемдер жүргізеді; 7- лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін
төлемдерін төлейді.
Сурет 2- Қаржы лизингі операциясы
Лизингтік мәмілені банк келесідей екі әдіспен қаржыландырады:
Қаржылық лизингте лизингтік мүлікті жалға алу, оның кепілдігі,
кепілдемесі, сақтандыру жүйесі маңызды болып табылады. Өзінің мәні бойынша
бұл қызмет етуші капитал ретіндегі ұзақ мерзімді несие. Қаржылық лизинг
болашақ лизинг алушының қажетті мүлікті таңдауын, оны өндірушімен баға және
жеткізііп беру жөнінде келісуін, лизинг берушінің мүліктің құнын төлеуін
және банктен ссуда алуды қарастыратын төмендегі 3 сурет бойынша жүзеге
асады.
Сурет 3 - Қаржылық лизингті жүзеге асыру механизмі
Шұғыл лизинг- бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның
пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуімен
сипатталады. Шұғыл лизингтің ерекше белгісі- лизинг алушының (жалға
алушының) келісім шартты уақытынан бұрын тоқтатуға құқығы бар. Бұл мәміле
жалға берілетін құрал-жабыдыққа түрлі қызметтер көрсетуді, яғни қондыруды
және техникалық қызмет көрсетуді қарастырады. Осы жағдайларға қарап
лизингтің бұл формасын көбінесе –сервистік лизинг деп те атайды. Бұл
жағдайда көрсетілетін қызметтің құны жалгерлік төлемге қосылады немесе
бөлек төленеді [10].
Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын жүзеге асыру үшін
қаражаты жетпей қалатын жағдай да болуы мүмкін, онда ол несие алады. Мұндай
операцияны қосымша қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды.
Шұғыл лизингтің негізгі объектілері тез тозатын құрал-жабыдықтар
(компьютерлер, көшіру және көбейту техникалары, және техниканың басқа да
түрлері) және техникалық жағынан күрделі және үнемі сервистік қызмет
көрсетуді талап ететін құралдар (жүк және жеңіл автомобильдер, әуе
авиалайнерлері, темір жол және теңіз көліктері) [11].
Лизинг операцияларының техникасы келесі 4 суреттерде әр түрлі сызба
түрінде берілген.
4
2
4 3
1
1- құрал жабдыққа тапсырыс; 2- құрал-жабдық үшін төлем; 3- құрал-жабдықты
жеткізу;
4- лизингтік төлемдер.
Сурет 4 - Шұғыл лизингтік операция
Жалпы алғанда шұғыл лизингтің шарттары жалға алушыға неғұрлым тиімді.
Әсіресе, жалға алуды уақытынан бұрын тоқтату мүмкіндігі моральдық тозған
құрал-жабықтан уақытында құтылып, оны неғұрлым жоғары технологиялық және
бәсекелес қабілетті құрал- жабдықпен алмастыруға мүмкіндік береді.
Қайтарым лизингі иесі құрал-жабыдықты басқа тұлғаның меншігіне сата отырып,
бір уақытта мүлікті сатып алушыдан ұзақ мерзімді жалға алу жөнінде келісім
шарт жасайтын екі келісім шарт жасақталатын жүйені білдіреді. Бұл жерде
сатып алушы ретінде көбінесе коммерциялық банктер, инвестициялық,
сақтандыру және лизингтік компаниялар әрекет етеді. Осындай операцияларды
жүргізудің нәтижесінде құрал-жабдықтың меншік иесі ғана өзгереді, ал оның
тұтынушысы өз меншігіне қосымша қаржыландыру қаражаттарын ала отырып, сол
тұлға болып қала береді. Инвестор мүлік меншігіне құқығын ала отырып,
мүліктің бұрынғы иесін несиелейді. Бұл операциялар кәсіпорынның қаржылық
жағдайын тұрақтандыру мақсатында жүзеге асырылады (Сурет 5) [12].
1
2
1- құрал- жабдықтың құны, 2- жалгерлік төлемдер
Сурет 5 - Қайтарым лизингі операциясы
Үлесті лизинг- мәміледе үшінші жақтың көбінесе, инвестор ретінде
банктер, сақтандыру немесе инвестициялық компаниялар қатысатын қаржылық
лизингтің тағы да бір түрі. Бұл жағдайда лизингтік фирма алдын-ала құрал-
жабдыққа ұзақ мерзімді жалға беруді қарастыратын келісім шартты алдын- ала
жасақтап, қарыз құралдарының есебінен мүліктің құнының бір бөлігін төлеп
қояды (Сурет 6).
1
2
6 1 1
3
5
1- құрал-жабдыққа тапсырыс; 2- 80%-тік ссуда жалға алушының регресінсіз; 3-
құрал-жабдыққа төлем; 4 -ссуда бойынша төлемдер; 5- құрал-жабдықтар; 6-
жалгерлік төлемдер.
Сурет 6 - Үлесті лизинг операциясы
Алынған займды қамтамасыз ету құралы ретінде алынған мүлік және жалға
алушының инвесторға төлейтін болашақ жалгерлік төлемдері қолданылады. Бұл
жағдайда лизингтік фирма құрал-жабдықтың амортизациясы мен қарыздық
міндеттемені жабу процесінде берілетін салықтық жеңілдіктерді қолданады
[13].
Тікелей лизингте жалға алушы лизингтік фирмамен құрал-жабдықты сатып
алу және оны кейіннен жалға беру жөнінде келісім шарт жасайды. Көбінесе
жалға алу жөніндегі келісім шарт тікелей өндіруші фирмамен жасалады, өз
өнімдерін лизингке беретін ірі өндірушілердің қатарына келесідей танымал
фирмалар IBM, Xerox, GATX, және көптеген авиациялық, теңіз құрылысы,
автокөлік компаниялары жатады. Мысалы, әлемдік автокөлік нарығының
жетекшілері- “Даймер-Крайслер” және BMW концерндері өз өнімдерін әлемнің
көптеген елдеріне сататын танымал лизингтік компаниялардың құрылтайшылары
болып табылады (Сурет 7) .
1
2
1- құрал-жабыдық; 2- жалгерлік төлемдер.
Сурет 7 - Тікелей лизингтік процесс
Сублизинг - келісім шартымен жасақталатын үшінші тұлғаға лизинг
объектісін пайдалану құқығын берумен байланысты қарым-қатынастың аса
маңызды түрі болып табылады.
Сублизингті жүзеге асыратын тұлға лизингтік келісім шарт бойынша
лизинг алушыдан лизинг объектісін алады және оны сублизинг келісім шарты
бойынша лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді. Қазақстан
Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” заңына сәйкес лизинг алушы
лизингтік төлемдер бойынша өз міндеттерін үшінші тұлғаға бере алмайды.
Лизинг объектісін сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша түрде
келісімі қажет (Сурет 8) [14].
1
2
1
2
1-құрал-жабдықтар; 2- жалгерлік төлемдер.
Сурет 8 - Сублизингтік процесс
Халықаралық лизинг-бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып
келуін сипаттайды.
Халықаралық лизингтің бір түрі болып табылатын халықаралық сублизингте
Қазақстан Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” заңымен реттеледі.
Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі лизингтің объектісі Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан тек қана сублизинг келісім шартының
мерзімі ішінде ғана мүмкін болады. Сублизингте негізгі жалға беруші
жалгерлік төлемдерді алу құқығына ие болады. Келісім шартта үшінші жақ
банкрот болған жағдайда жалгерлік төлемдер негізгі жалға берушіге түседі
[15].
Сонымен бірге, қолайсыз жағдайлар туындаған жағдайда жалға алушы өз
қызметін тез арада тоқтатып, құрал-жабдықты иесіне уақытынан бұрын
қайтарып, өндірісті тоқтатуға және қайта құрумен байланысты шығындарын
қысқартуы мүмкін. Бір жолғы жобалар мен тапсырыстарды жүзеге асырғанда
шұғыл лизинг болашақта қажет болмайтын құрал-жабдықтарды сатып алу мен
ұстап тұрудың қажет болуынан босатады.
Лизинг беруші немесе құрал-жабдықтардың өндірушісі көрсететін түрлі
сервистік қызметті пайдалануы ағымдағы техникалық қызмет көрсету және
персоналдарды ұстап тұруға кететін шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді.
Шұғыл лизингтің кемшіліктері: лизингтің басқа формасы мен
салыстырғанда жалгерлік төлемнің неғұрлым жоғары болуы, авансты немесе
алдын ала төлемді салудың талап етілуі, жалға алуды уақытынан бұрын
тоқтатқан жағдайда айыппұл төлеуі.
Сонымен қатар, отандық және халықаралық тәжірибеде лизингтің ішкі және
сыртқы лизинг түрлері қолданылады.
Ішкі лизинг- бұл оның қатынасушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
лизингте шетел лизинг алушы болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші
болып табылады.
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың
қазіргі заманғы қағидалары
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестиция қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар
мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестиция ресурстарын трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестицияларды қаржыландыру нарықтық тетікті бір
қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты
проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады [16].
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялық аядағы реттеуші ортаның мазмұнын, генезис және сипатын
аша отырып қазіргі уақытта оның маңызды бағыттарының бірі инвестициялық
ресурстардың қайнар көздерін қалыптастыруды реттейтін институционалдық
буынды нығайту болып табылатындығы атап өтілді. Инвестициялық аядағы
реттеуші ортаны оңтайландыру салалық және аймақтық деңгейлердегі
факторлардың кешенді есебін көрсететіндігі айқындалған. Инвестициялық
ресурстардың жұмыс істеуінің оңтайлы режимін қамтамасыз етуге стратегиялық
сипаты бар және өзіне экономиканың әртүрлі секторлары мен салаларындағы
инвестициялық ағымдарды оңтайлы пайдалану бойынша ерекше басқару
көзқарастарынан тұратын мемлекеттік және кәсіби менеджменттің айрықша
құралдары маңызды үлес қосады [17].
Инвестициялық ресурстар түсінігі өзінің мазмұны бойынша инвестиция
түсінігіне қарағанда кең ұғым болып келеді, себебі оған бұрынғы кеңестік
мемлекеттердің экономикасында жаңа қаржылық институттардың құрылуымен
байланысты материалды емес активтерге салынған салымдар кіреді және қоғамды
өмір сүрудің жаңа жағдайларына икемдеуге шақыратын жалпы қаржылық
менеджменттің біршама жаңаруы байқалады. Дамушы нарықтық жүйелерде орын
алған әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің көлемділігі ең алдымен
инвестициялық кеңістікті белсендіруді және көлемді инвестициялық әлеуетті
қалыптастыру үшін әртүрлі көздерді іздестіруді талап етті [18].
Бұрынғы кеңес үкіметі кеңістігінің барлық елдерінде нарықтық
реформаларды іске асыру әртүрлі инвестицияларды тарту үшін қажетті қолайлы
инвестициялық ахуалды құрудан басталғанын айта кеткен жөн. Бірақ осы
жұмыстарды іске асыру барысында инвестициялардың табиғаты мен сипаты,
сонымен бірге олардың қайнар көздерін елемеу сияқты көптеген қателіктер
жіберілді. Экономикаға салынған салымдардың шығындылығы, қайтарымдылығы
және табыстылығы көбінесе оның нақты мазмұнының әртүрлі болып келетін
көздеріне тәуелді.
Сыртқы және ішкі инвестициялар болып бөлінетін инвестицияның негізгі
типтері ақшалай немесе мүліктей түрдегі көздеріне байланысты әртүрлі
нысандарда көрінеді, яғни салымдар ақшалай қаражаттар, жылжымайтын немесе
жылжымалы мүліктер, сонымен қатар жер мен табиғи ресурстарды иеленуден
тұратын әртүрлі түрдегі мүліктік құқықтар түрінде болатынын атап өткен жөн
[19].
Инвестициялық әлеуеттің қайнар көздерін белгілі бір типтерге бөлу
өздерінің белгілері бойынша әртүрлі болып келетінін көріп отырмыз және оны
оқып үйрену белгілі бір нақты елдің экономикасына бөлінетін негізгі
инвестициялық ағымдарды бөліп қарастыруды талап етеді. Ондағы мақсат елдегі
инвестициялық климатты және осы әлеуетті құру ерекшеліктерін бағалау болып
табылады. Біздің көзқарасымыз бойынша, инвестициялық әлеуеттегі қандай да
бір қайнар көздерді қарастыру ел экономикасының дамуының нақты бір
кезеңіндегі міндеттеріне сәйкес келетін инвестициялық үлгінің басымдылығына
тәуелді. Осы үлгінің негізгі құрамдас бөліктері 9-ші суретте көрсетілген.
9-суретке сәйкес біз инвестицияның қайнар көздерінің негізгі типтерін
бөліп көрсеттік. Инвестициялық әлеуеттің құрылымдағы олардың қатынасынан ел
экономикасындағы нақты инвестициялық орта және сәйкесінше инвестициялардың
нәтижелілігі тәуелді болады. Яғни, сырттан тартылған шетелдік
инвестициялардың үлесі ішкі инвестициялардың үлесінен артық болатын болса
инвестициялық ортаның ерекшелінген либерализмін қалыптастырады. Бұл
жағдайда, барлық кезде осындай үлгімен таңдалған инвестициялық модель
нәтижелі болмайды. Әлемдік тәжірибеде инвестициялардың сыртқы көздері көп
болып келетін инвестициялық ортаны қалыптастырудың жағымды және жағымсыз
жақтары да кездеседі.
Инвестициялық әлеуеттің сыртқы көздерінің көлемі есебінен ұлғаюынан
инвестициялық орта кеңейсе, ол міндетті түрде оның институционалдық
құрылымынан көрінетінін айта кеткен дұрыс. Яғни, шетелдік капиталдың
экспансиясына экономикалық тұрғыдан қарсы тұратын құралдар объективті түрде
қажет. Шетелдік инвесторларға инвестициялық жеңілдіктер берумен қатар
белгілі бір заңнамалық база шегінде олардың қызметтерін реттейтін ерекше
инвестициялық режим қажет [20].
Сурет 9 – Инвестициялық әлеуеттің құрылымдық моделі
Ол әсіресе келесідей бағдарламалық стратегиялар жүзеге асырылған
кезеңдерде өте маңызды:
- ұлттық экономиканы жекешелендіру;
- қаржылық нарықты құрылымдық қайта құру;
- ресурстық әлеуетті қайта ұйымдастыру;
- қор, сақтандыру нарықтарын құру;
- әлемдік қаржы нарығына шығу.
Осы аталған барлық стратегиялық бағдарламалар дамушы нарықтық
жүйелерге тән сипат және инвестициялық ортадағы қызығушылықтардың балансы
сақталмаған кезде ұлттық басымдылықтар үшін жағымсыз салдары көрінуі де
мүмкін. Дамушы нарықтық жүйелердің біртіндеп нығаюына байланысты
инвестициялық әлеуетте оның ішкі көздеріне басымдылық беріледі.
Инвестициялық ағымдар отандық капиталға сүйене отырып көптеп қалыптаса
бастауда. Осы тұрғыдан Ресей белгілі бір жетістіктерге қол жеткізгені
белгілі. Онда инвестициялық орта шетел капиталының импортын қатаң реттей
отырып, сонымен бір мезгілде ТМД елдерінің ішінде неғұрлым дамыған құнды
қағаздар нарығын құрғаны бәрімізге мәлім [21].
10-суретке сәйкес инвестициялық әлеуеттің функционалдық сипатын
анықтайтын мақсаттық инвестициялық ағымдар бөлініп көрсетілген. Яғни,
инвестицияның экономиканың – нақты және инфрақұрылымдық деп аталатын
негізгі секторларына бағытталуының үлкен мағынасы бар. Бұл жағдайда оларды
өндіруші және қайта өндеуші салалар, өндірістік және өндірістік емес
инфрақұрылымдар деп бөліп қарастыру да маңызды. Бұдан көбінесе елдің
прогрессивті дамуының маңызды әлеуметтік-экономикалық міндеттерін шешу
тәуелді болып келетіні белгілі.
Сурет 10 – Инвестициялық әлеуеттің функционалдық моделі
Мысалы, экономиканың қайта өңдеу саласына бөлінген инвестициялардың
көп болуы олардың экономиканы әртараптандыру бойынша міндеттерді шешуге
бағытталатынын куәландырады. Сонымен қатар, жалпы қоғамның әлеуметтік-
экономикалық тұрғыдан жаңаруы бойынша міндеттерді кешенді түрде шешу де өте
маңызды. Бұл көбінесе бизнес-ортаның қалай дамығандығына және оны
нығайтатын инвестициялық ағымдардың кеңеюіне тәуелді болып келеді.
Функционалдық тұрғыдан біз инвестицияның келесідей құрамдас бөліктерін
бөліп көрсеттік: институционалдық, инновациялық, материалды-техникалық,
кадрлық, салалық (аймақтық). Өзінің мәні бойынша инвестицияның осы аталған
құрамдас бөліктері бизнес-құрылымның сапалық жағынан жаңаруына, оның
менеджментінің, кадрлық құрамының, материалды-техникалық негізінің
нығаюына, ал нәтижесінде экономиканың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үшін маңызды болып табылатын оның бәсекелестік ортасының кеңеюіне әсерін
тигізеді [22].
Сонымен, инвестициялық әлеуеттің қайнар көздері өзінің құрылымы және
функционалдық бағытталуы бойынша әртүрлі болып келеді. Әрбір елде өзіндік
ерекшеліктері бар және оның көлемі мен құрылымы көбінесе жалпы қоғамның
әлеуметтік-экономикалық даму және одан әрі қарай жаңару кезеңдеріндегі
шешілетін кешенді міндеттерге де байланысты болып келеді.
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық
тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері
Лизингтік құрылымның барлық жерде пайда болуы және оның қызметін
кеңейту, лизингілік қызметтердің дүниежүзілік нарықтың қалыптасуына,
экспорттық және импорттық лизингтің дамуына ықпалын тигізді. Қазіргі
экономикада лизингілік бизнесті кеңейту үшін, оның рөлін жоғарылату үшін
лизингілік құрылымның қызметінің координациялары және осы негізде
лизингілік қызметтерді қамтуда халықаралық институттар пайда болды. Мысалы
Еуропалық лизингілік қоғамның Брюсселдегі штаб пәтермен бірлестігі 20 шақты
Еуропа елдерінің лизингілік ассоциациялары мен компанияларынан құралған.
1989 жылдан бастап ҚР-да басқа ТМД сияқты коммерциялық банкілер және
қаржылық лизингілік компаниялар түрінде лизингілік құрылымдар ашыла
бастады. Дегенмен лизингілік бизнестің шапшаң өсуі елде ҚР-ң тәуелсіздік
алған жылдарында пайда болды. 1992 жылы елде лизингілік операциялармен
айналысатын 120 коммерциялық банкілер және 20 лизингілік фирмалар болды.
Барлық жерде пайда болған лизингілік бизнеске мемлекет тарапынан қолдау
көрсету үшін және оның дамуын ынталандыру мақсатында ҚР-ң Президентінің
24.04.95 жылы Салықтармен басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы
қабылданған. Онда лизингілік операцияларды іске асыру кезіндегі болатын
салықтық жеңілдіктер шамасы қарастырылған.
1994 ж. қазан айында Республика Үкіметі Азия-лизинг атты мемлекеттік
үлесі бар жабық акционерлік коғам түріндегі ұлттық лизинг компаниясын құру
туралы қаулы қабылдап, 1995 ж. сәуір айында аталмыш компания аймақтық
компанияға айналды. Азия-лизинг компаниясы шағын өндіріске, өндіруші және
өңдеуші өнеркәсіптерге, ғылым-сыйымды және капитал сыйымды өндірістерге
құрал-жабдық лизингі жобаларын қарастыру, заңды тұлғаларға лизингке
автокөлік, компьютер және басқа да технологияларды ұсыну секілді көптеген
қызметтерді көрсете бастады. 1995 ж. желтоқсан айында Республика Үкіметінің
№185 Лизинг негізінде ауылшаруашылық өнеркәсібін машина жасау саласының
өнімдерімен қамтамасыз етуді шектеу туралы қаулысымен Аграрлық өнеркәсіп
кешеніндегі лизинг туралы ереже бекітілді. Бұл құжат лизинг түсінігі, оның
шарттары мен қызметі, лизинг объектісі мен субъектісі, лизинг келісімшарты,
оған қатысатын жақтардың құқықтары мен міндеттемелері және лизинг
төлемдерінің құрылымы сияқты ұғымдарды анықтайтын ең маңызды құжаттардың
бірі болып саналады.
Лизинг кезінде салықтық жеңілдіктерді колдану елдегі лизингілік
бизнестің дамуына және лизингілік мәмілелер көмегінің ұлғаюына ықпалын
тигізді. Бұл лизингілік бизнестің масштабы бізде бар мүмкіншіліктермен
салыстыру ескі республика жағдайында қолдану әлі жеткіліксіз. Мұның тағы
бір себебі лизингілік мәселелерде шаруашылық субъектілердің біліксіздігі,
олардың лизингілік операциялар ерекшеліктері және артықшылықтары жөнінде
білімдерінің және оларды жүргізуде тәжірибенің жоқтығы болып табылады.
Оларда лизинг экономиканы жиі қаржыландыру формасы ретінде
қарастыратындықтан олар оның мәнін толық түсінбейді. Белгілі шамада
инвестициялық қызметте лизингілік даму үрдісінде оларды кәсіпорынның
технологиясын, негізгі қорларды жедел жаңартуда нақты мүмкіншіліктерден
айыра отырып, оң ықпалын тигізеді [23].
Сол себептен лизингті қолдану саласындағы кемшіліктерді жоюға және оны
Қазақстан Республикасында дамытуға қажетті шарттарды қамтамасыз ету
мақсатында 1999-2002 жылдарға арналған лизингті дамыту бағдарламасы
қабылданды. Бұл бағдарламада заңдық құқықтық шарттарды қалыптастыру,
мемлекеттік қолдау жүйесін құру, лизингті дамытудың институционалдық
негізін қалау сияқты басты мақсаттар белгіленді. Аталмыш бағдарламаны
орындау барысында 2000 жылдың шілде айында ҚР Қаржылық лизинг туралы заңы
қабылданып, елімізде лизингтің жан-жақты дамуына қажетті негіз қаланды.
Лизинг операцияларын тездету үрдісін мемлекет тарапынан ынталандыру
мақсатында мынадай бірнеше құқықтық актілер: ҚР Премьер-министрінің
07.09.2000 ж. №115-р ҚР заңдарын орындау, Қаржылық лизинг, Қазақстан
Республикасында лизинг мәселелері бойынша қабылданған кейбір құқықтық
актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нұсқаулары және ҚР
Үкіметінің 29.03.2002 ж. №405 2002 жылы ауылшаруашылығында лизингті шектеу
ережелерін бекіту мен 03.05.2002 ж. №597 Жылжымалы мүлік лизингі туралы
келісімшартты мемлекеттік тіркеуден өткізу ережелерін бекіту туралы
қаулылары қабылданды.
“Қаржылық лизинг туралы” заң Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және “Қаржылық лизинг туралы” Заң нормаларынан, Азаматтық
кодекстен және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық
актілерінен тұрады.
“Қаржылық лизинг туралы” Заңда келесідей негізгі түсініктер
қолданылады [24]:
Қаржылық лизинг- лизинг беруші сатып алушы меншігінен алған және
келісім шартпен қаралған лизинг объектісін лизинг алушыға белгілі бір
төлемге және белгілі бір шартқа уақытша иеленуге және пайдалануға
кәсіпкерлік қызмет үшін үш жылдан кем емес мерзімге беруі міндеттелетін
инвестициялық қызмет түрі. Бұл жағдайда лизинг объектісін беру келісм шарт
бойынша келесідей талаптарға жауап беруі қажет:
- лизинг объектісін лизинг алушының меншігіне лизингтік келісім шарт
бойынша лизинг объектісін тұрақты белгіленген бағамен беру;
- лизинг мерзімі лизинг объектісінің қызмет ету мерзімінің 75 % асуы қажет;
- лизингтік төлемдердің ағымдық (дисконттық) құны лизингтің барлық
мерзімінде лизинг объектісінің 90 % асуы қажет;
Лизинг беруші- тартылған және меншікті ақша қаржаттарының есебінен
лизинг объектісін меншігіне алатын және лизинг алушыға лизинг
келісімшартының шарттары бойынша беретін лизингтік мәміленің қатысушысы.
Бір лизингтік мәміленің шеңберінде лизинг беруші бір уақытта оның басқа
қатысушысы бола алмайды.
Лизинг беруші-лизинг келісім шартына сәйкес лизинг объектісін
кәсіпкерлік мақсатта қабылдайтын лизингтік мәміленің қатысушысы.
Лизингтік мәміле- азаматтық құқытар мен міндеттерді белгілеуді,
өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған лизингтің қатысушыларының іс-
әрекеттерінің жиынтығы.
Лизингтік қызмет- лизинг келісім шартының шарттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ
5В050900 Қаржы мамандығы бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ
ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 6-25
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың
сыныптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың қазіргі
заманғы
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі
формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ,
ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26-57
2.1 Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі
лизингтік қызметтер жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Коммерциялық банктердегі лизингілік операцияларды инвестиция
формасында қаржыландыру тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Коммерциялық банктердегі лизингтік төлемдерді есептеуді
талдау ... ... ... .54
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ
ТӘЖІРИБЕСІ ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ҚАҒИДАЛАРЫН ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕР МЕН
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58-77
3.1 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі
формаларының бірі ретіндегі қағидаларын дамыту туралы
мәселелері ... ... ... ..58
3.2 Инвестицияларды лизинг формасында қаржыландыру барысында кездесетін
мәселелерді шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..78
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік
елдерінің қатарына кіруі Стратегиясы туралы ҚР Президентінің жолдауындағы
негізгі міндеттердің бірі – Қазақстан экономикасын әрі қарай жаңарту және
диверсификациялаудың тұрақты экономикалық өсудің негізгі ірге тасы ретінде
көзделуі де жай емес. Бұл стратегия Қазақстан экономикасының тек шикізат
бағытында дамуының жеткіліксіздігін, яғни шикізат емес сектордың дамуына
көңіл бөлу қажеттігін айқындады. Қазақстан экономикасының шикізаттық
бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі оның бағытын өзгерту жолында
республикамыздың 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық
стратегиясында еліміздің өндірістік секторындағы қызмет ететін негізгі
құралдарды жаңарту міндетін белгілеген болатын.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын
құру арқылы және лизингтік операцияларды жүзеге асыру арқылы мұндай
үрдістің дамуына біршама өз үлестерін қосуда. Қазіргі кездегі Қазақстандағы
жұмыс жасайтын 20-дан астам лизингтік компаниялардың 8-і отандық
коммерциялық банктердің еншілес компаниялары болып саналады.
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында маңызы бар
инвестициялық саясаттың құралы болып табылады. Лизингті дамытудың
өзектілігі қазіргі кезде отандық кәсіпорындарды қаржыландырудың балама
көзіне айналуымен сипатталады. Сондықтан да бұл қызмет түрі өзінің
экономикалық табиғаты жағынан ұлттық экономикамыздың сауығуына және әрі
қарай өркендеуіне үлкен үлес қосатын, ал екінші жағынан халықаралық
деңгейде отандық өндірушілердің шетелдік серіктестермен жаңа байланыстар
орнатуға, оны нығайтуға ықпал ететін қаржылық қызмет түріне жатады.
Бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыстың тереңдеуі жағдайында елдің
экономикалық қауіпсіздігін сақтау мақсатында көп салалы инвестицияларды
лизинг формасында қаржыландыру әлеуетті қолдануда ерекше контроллинг
жүйесін жасаудың маңызы зор. Көптеген елдердің бүгінгі күні дайындаған
дағдарысқа қарсы бағдарламаларында ерекше маңызды ресурстар ағымын
реттейтін жаңа құралдар бар, соған сәйкес осы дағдарысқа қарсы кеністіктегі
іске асырылатын шараларды келісу мүмкін болады және объективті тұрғыда
қажет.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Осы жұмыстың ғылыми аспектілері отандық
және шетел ғалымдарының жұмыстарын зерттеу, талдау және қайта ой-елегінен
өткізу негізінде қалыптасқан.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты және басты міндеттері:
Дипломдық жұмыстың мақсаты – лизингтік қызмет көрсету нарығында
нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктің лизингтік
қызметі, оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі
қажеттігі мен маңыздылығын теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздей
отырып, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет көрсету
нарығындағы тәжірибелеріне талдау жасау, сондай-ақ коммерциялық банктердің
лизингтік операцияларын дамыту және жетілдіру жолдарын іздестіру болып
табылады.
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
– банктердің лизингтік-инвестициялық операциялары ұғымын нақтылау;
– банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
– шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларын зерделеу;
– ҚР-ғы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық
тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жағдайына талдау жасау және
проблемаларды айқындау;
– коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы
экономиканың шағын және орта бизнестің дамуын қаржыландыру әдістерін
жетілдіру жолдарын қарастыру;
– коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару
әдістерін қарастыру.
Зерттеу нысаны Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің
лизингтік қызмет көрсету нарығындағы қызметі болып табылады.
Зерттеу пәні коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының аясында
қалыптасатын экономикалық қатынастар болып табылады.
Тақырыптың деректік көзі ҚР Президентінің заңдары мен заң күші бар
жарлықтары, ҚР Ұлттық банктің нормативтік құжаттары мен актілері және әр
түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Коммерциялық банктердің лизингтік қызметін зерттеу белгілі
экономистердің еңбектерінде әр жақты құбылысты байқатып отыр. Сондықтан да,
банктердің лизингтік қызметінің түсініксіз мазмұны және оның қаржылық-
несиелік аспектілері, сондай-ақ оның қызмет етуі барысындағы орын алатын
өзекті мәселелері және оларды ғылыми тұрғыдан оқып білу, бұл дипломдық
жұмыстың тақырыбын анықтауға негіз болды.
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі
отандық және шетелдік экономистердің коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларын дамытудағы орын алатын мәселелері туралы және оның тиімді
қызмет етуінің экономиканы модернизациялау мен диверсификациялаудағы рөлін
сипаттайтын зерттеулері пайдаланылды.
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің
ақпараттық бөлімшелерінің статистикалық және есептік деректері, нормативтік
құжаттары, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерінің және ҚР Қаржылық қадағалау
агенттігінің жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік
конференция материалдары, сондай-ақ коммерциялық банктердің лизингтік
операцияларының дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік
басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының дамуының теориясы мен
тәжірибесіне қатысты мәселелер осы күнге дейін шетелдік ғалымдардың
еңбектерінде басты орын алуда, атап айтсақ, Т.Кларк, В. Хойер, М. Гордон,
В.Д. Газман, В.М. Джуха, Е. Кабатов, Е.Н. Чекмарев, В. А Перов, П.А.
Анреев, О.И.Лаврушин, К.Р. Тагирбеков, Г.Г. Коробовой, В.И.Колесников,
О.М.Марков, В.М.Усоскин, Е.Ф.Жуков, Е.Б.Ширинская және өзгелер.
Қазақстанның қазіргі экономикалық дамуы банктердің лизингтік
операцияларының дамуының теориялық және тәжірибелік аспектілері отандық
экономист-ғалымдардың: К.Ә. Сағадиев, Қ.О. Оқаев, Ғ.С. Сейітқасымов,
У.М. Искаков, Н.Н. Хамитов, Ж.О. Ихданов, А.С. Смағұлов, Т.Ә. Есіркепов,
С.Б. Мақыш және т.б. еңбектерінде кездеседі.
Зерттеу әдістері. Қазақстан мемлекеті бүгінгі күні лизингтің дамуына
үлкен көңіл бөлуде. Ең бастысы лизингтік қатынастардың дамуына қажетті
заңдылықтар базасы жетілдіріліп, салық салуға байланысты жеңілдіктер
жасалды. Осының негізінде коммерциялық банктерде лизингтік операцияларды
жүзеге асырудың қазіргі заманғы қағидалары еліміздің алға қарай даму
ерекшеліктері ескеріле отырып, алдыңғы қатарлы дамыған елдердің озық
тәжірибесі оңтайлы пайдаланылған жағдайда тиімді әрі жүйелі түрде жүзеге
асырылады деген болжамға негізделген.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы:
- лизинг және инвестиция терминдерінің ұғымы авторлық көзқарас
тұрғысынан нақтыланды және лизингтің жаңа функциялары мен белгілері
ұсынылды;
- кешенді талдау арқылы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның
инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі аспектілері
жүйелендірілді;
- Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктің лизингтік қызметі,
оның инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі қызметінің
дамуына әсер етуші факторлар айқындалды;
- лизингтік мәмілелердегі тәуекелді басқару әдістерін жетілдірудің
жолдары ұсынылды;
- Қазақстандағы коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның
инвестициялық тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі операциялардың
болашақтағы даму бағыттары айқындалды.
Практикалық маңыздылығы дипломда жасалған қорытындылар мен ұсыныстар
екінші деңгейдегі банктердің лизингтік компанияларының несиелік
қызметтерінде болашақта пайдалануы мүмкін.
Жұмыстың жалпы бағыттары мен зерттеу логикасы дипломдық зерттеудің ішкі
біртұтастығы мен құрылымын анықтайды.
Практикалық базасы - зерттеу жұмысының ғылыми негізделген тұжырымдары
мен ұсыныстары БТА ORIX Лизинг АҚ және Темірлизинг АҚ лизингтік
компанияларының қызметтеріне енгізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыс көлемі. Дипломдық жұмыс 81 беттен, оның ішінде 14
кесте, 18 сурет, 3 қосымшадан тұрады.
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТІ, ОНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
ФОРМАЛАРЫНЫҢ БІРІ РЕТІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1 Банктің лизингтік қызметінің мәні, міндеттері және олардың
сыныптамасы
Нарықтық қатынасқа көшу жағдайында кәсіпорынның өндірістік қызметін
дамыту және олардың техникалық жабдықталуын жоғарылату үшін несиелік
ресурстарды, соның ішінде лизингті пайдалану қажет. Лизинг несиенің бір
түрі ретінде кәсіпорындарға қажетті тауарларды және қызметтерді аз мөлшерлі
шығынмен өндіруге және жоғалтулардан сақтауға мүмкіндік береді [1].
Нарықтық экономика дамыған елдерде лизинг шарттарына өндірістік
құралдардың барлық түрлері, әсіресе, машиналар мен қондырғылар, олардың
саны мен құны шектеулі сатып алынады. Сонымен бірге лизингілік қызметтер
бұл елдерде кең тарауда және басқа елдердің территориясында лизингілік
қызметтің дамуына және қалыптасуына әсерлерін тигізіп, ұлттық шекарадан
шығуда.
Лизинг біздің елде 1989 жылы банкілер лизингілік операцияларды іске
асыра бастағанда пайда болған. 1990 жылы бұрынғы Қазақ ССР Госснаб кезінде
жасалынған Прокат (ежіре) және лизинг 95 жүйесінде прокатты және лизннгті
дамытудың мақсатты бес жылдық бағдарламасын іске асыратын алғашкы
лизингілік құрылымдар пайда болды. Бұлар лизингілік операцияларды іске
асыратын коммерциялық банктік мекемелерді және машинаны, жабдықты, көліктік
құралдарды алдын-ала сатып алумен және оларды шаруашылық етуші
субъектілерге белгілі шарттарға сәйкес пайдалануға берумен айналысатын
лизингілік фирмалар болды [2].
Лизинг дегеніміз – қаржылық жалдау бойынша жалға алушының мүлікке
деген қысқа және ұзақ мерзімдік қажетін жалға берушінің есебінен
қаржыландыру жөніндегі операциялар. Ол меншік иесінің мүлікті иелену және
пайдалану немесе тек қана пайдалану құқығын шартты негізде лизинг бойынша
жалға берушіде сақталып қалады. Лизинг жалдаудың бір түрі деген анықтамамен
түсіндірілмейді. Өйткені лизинг құқықтық, мүліктік және қаржы
қатынастарының жиынтығы, ал жалдау сол қатынастардың құрамдас бөлігі ғана.
Лизинг ұғымын құрайтын жоғарыда аталған қатынастар жиынтығы қазіргі
қолданыстағы заңдармен толық реттелмеген. Сондықтан республикада лизингтің
дамуы үшін салық, кеден, қамсыздандыру заңдарына және басқа заң актілеріне
өзгерістер енгізу қажет. Лизингтің артықшылығы осындай операцияларға
қатысушылардың әрекет-қарекеті нақты белгіленген дәйекті құқықтық негіз
болғанда ғана жүзеге асады. Сонымен бірге лизинг, негізінен,
инвестицияларды қаржыландыруға арналғандықтан, заңдарда инвесторларға
инвестициялық жеңілдіктер көзделуі тиіс.
АҚШ коммерциялық банктері 60 жылдардың басында лизингтік операцияларға
қатыса бастады. Лизингтік бизнестің дамуы 1971 жылы Федералды резерв
жүйесінің басқару кеңесінің банктерге құрал-жабдықтарды, кейінірек
жылжымайтын мүліктерді жалға берумен айналысатын еншілес фирма құруға
мүмкіндік беретін шешім қабылдауына септігін тигізді [3].
Қазіргі уақытта әлемнің лизингтік рыногының негізгі бөлігі “АҚШ-Батыс
Европа-Жапония” үшбұрышында шоғырланған. Батыс европада 75-80 % көлемінде
банктермен бақыланатын немесе олардың еншілес қоғамы болып табылатын арнайы
лизингтік компаниялар жалға берушілер болып табылады. Жапонияда лизингтік
операциялар қызметтерді қаржыландырудан сату-сатып алу, лизинг, қарыздан
тұратын “қызметтер кешенін” көрсетуге дейін кеңейтілген. Бұл қызмет түрлері
кешенді лизинг деген атқа ие болған [4].
Лизинг қызметінің халықаралық рыногы неғұрлым тез дамыған рынок болып
табылады. Сарапшылардың бағалауы бойынша 1988 жылдың басында лизингтің
көмегімен 250 млрд. доллар негізгі құралдар сатылса, ал 1979 жыл бұл
көрсеткіш тек 50 млрд. долларды құраған. 1990 жылдары машиналар мен құрал-
жабдықтарға капитал салудың жалпы сомасы АҚШ-25-30 %; Англия, Франция,
Швеция, Испанияда- 13-17%; Австрия, Дания, Норвегияда- 8-10 %; Жапонияда- 8-
10 % құраған [4].
Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.2000 жылдай бұрын ертедегі
Вавилонда жасалғандығы белгілі болғанмен, шетелдік зерттеушілер лизинг
операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы “Белл
Телефон Компани” деген американдық компанияның телефондарды сатудың орнына
жалға бергендігін тілге тиек етеді. “Юнайтед Стейс лизинг корп.” атты
алғашқы лизингтік компания 1952 жылы Сан-Францискода (АҚШ) құрылған.
Еуропада 1962 жылы “Дойче лизинг ГМбХ” деген бірінші лизингтік компания
Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты. 1972 жылдан бері еуропа лизинг
нарығы дамып келеді. Қазіргі уақытта халықаралық лизингтік институттарды
құру кең етек алуда. Европалық лизинг қоғамының бірігуі 17 европалық
мемлекеттер қоғамынан тұрады [5].
Ресейде лизинг түсінігі екінші әлемдік соғыс кезінде енген, яғни 1941-
1945 ж.ж. leand-lease американдық техниканы әкелуімен байланысты жүзеге
асқан.
Лизинг ұғымы шетелдік және отандық әдебиеттерінде және кәсіпкерлік
қызмет тәжірибесінде жеткілікті көлемде қарастырылады. Лизингтің қаржылық-
коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілерін иеленеді. Орташа
есеппен алғанда, қазіргі уақытта, экономикалық және заң бойынша
әдебиеттерде лизингтің жүзден аса анықтамасы бар. Бұл лизинг ұғымының
тар, аралық және жалпы мағынасы есебінен келесі қасиеттерін көрсетуге
болады (Кесте 1):
- лизингтік келісім-шарттың экономикалық мазмұны және құқықтық нысаны;
- келісім мерзімі;
- лизингтік келісім объектілерінің шеңбері;
- келісімге қатысушылардың саны және құрамы.
Кесте 1 - Лизинг ұғымының негізгі қасиеттері бойынша мағынасы
лизинг ұғымының мағынасы
Негізгі
қасиеттері
тар аралық Кең
1 2 3 4
1.Лизингтік Бір мағыналы Екі мағыналы Көп мағыналы
келісім-шарттыанықтамалар: анықтамалар: анықтамалар:
ң экономикалықа) жалға алу а) лизинг-несие; а) жалға алу нысаны,
мазмұны және нысаны; ә) несие-жалға алу;капитал салымдары
құқықтық ә) ұзақ мерзімді б) жалға алу-сату; мен өткізуді
нысаны. жалға алудың в) жалға ынталандыруды
нысаны; алу-амортизация; қаржыландыру;
б) қаржылық жалға Немесе операциясы: ә) жалға алумен,
алу; а) сатып алу-сатумен,
в) мүліктік қаржы-коммерциялық;қарыз алумен, сатып
жалдаудың нысаны; ә) несие-жалға алу немесе бұл
г) капитал алушылық; құқықсыз опционды
салымдарын, б) сауда-жалға қосатын мүліктік
инвестицияларды алушылық, сатып алуқатынастардың
қаржыландырудың опционы құқығын кешені.
нысаны; қоса.
д) өнімді өткізу
нысаны;
е) сыртқы сауда
нысаны.
2. Лизингтік Ұзақ мерзімді Орта және ұзақ Қысқа, орта және
келісімнің келісім: мерзімді ұзақ мерзімді
мерзімі: а) 3 жылдан жоғары;келісімдер: келісімдер:
2.1 Сапалық ә) 4090 ережесі а) 2 жылдан жоғары;а) бір жылдан
мінездемесі. (амортизациялық ә) 2 жылдан 3 жылғажоғары;
2.2 Сандық периодтың 40 пен дейін. ә) алты айдан
мінездемесі. 90% аралығында); жоғары;
б) жабдық қызмет б) бірнеше сағаттар,
етуінің 75% жоғары; тәуліктерден жоғары;
в) жалға алудың в) жабдықтың пайдалы
базалық периоды, қызмет етуінің толық
алғашқы, негізгі мерзіміне.
мерзімі;
г) амортизацияны
есептеу үшін
әртүрлі
мемлекеттердегі
салық заңнамасында
тіркелген, өнімнің
өмірлік циклы.
3. Лизингтік а) жылжымалы мүлік;а) жылжымалы және а) мүліктер;
келісім ә) техникалық жылжымайтын ә) материалдық
объектілерініңқұралдар. мүліктер; құндылықтар;
шеңбері: ә) негізгі б) инвестициялық
3.1 Топтық өндірістік қорлар; тауарлар және ұзақ
мінездемесі. б) өндірістің қолданылатын
негізгі құралдары; тұтынушылық
в) инвестициялық тауарлар.
а) машиналар, тауарлар.
жабдықтар;
3.2 Детальдық ә) өндірістік а) жер, ғимараттар
мінездемесі. жабдықтар. а) машиналар, мен құрылыстар,
жабдықтар, машиналар мен
транспорттық жабдықтар,
құралдар және транспорттық
өндірістік құралдар;
мақсаттағы ә) ғимараттар мен
құрылыстар, құрылыстар,
ә) машиналар, машиналар мен
жабдықтар, ЭЕМ, жабдықтар, зауыттар,
транспорттық фабрикалар, электр
құралдар, қоймалық станциялары;
орындар. б) машиналар,
жабдықтар, ноу-хау.
4. Келісімге Екі жақты Үш жақты Көп жақты
қатысушылардыңкелісімдер: келісімдер: келісімдер:
саны және а) өндірушімен а) өндірушінің а) бес жақтың
құрамы. қатыса (жабдықтаушының), қатысуымен:
(жабдықтаушы-жалға лизинг берушінің 1. брокер (тәуелсіз
алушы) және жалға және лизинг лизингтік компания);
алушы (лизинг алушының 2. тресттің
алушы), жай сөзбен қатысуымен; құрылтайшылары;
тура лизинг; б) лизинг 3. меншік иесі
ә) лизинг берушінің, лизинг (жалға беруші де
алушы-сатып алушы алушының және ол);
және лизинг қаржыландырушы 4. қаржыландырушы
алушы-мүлікті жақтың қатысуымен мекеме;
сатушы ның (бөлек лизингтің 5. жалға алушы.
қатысуымен немесе қарапайым нысаны); б) алты және одан
жай сөзбен көп жақтың
қайтармалы қатысуымен:
лизинг. 1. өндіруші;
2. жалға алушы;
3.
акционерлер-лизинг
берушілер;
4. лизинг
берушілердің сенімді
тұлғасы;
5.
несиелендірушілер-за
им берушілер;
6.
несиелендірушілер-ді
ң сенімді тұлғасы.
Бірақ меншіктің иесі болып лизинг беруші қалады. Лизинг алушы жалға
алушыдан гөрі лизинг берушіге объектіні пайдалану құқығы үшін айлық төлемді
емес, оның толық құнын төлейді: лизингтік келісімнің объектісін жойылуы
немесе қолдану мүмкіндігі болмаса да оны қарызды толық өтеуден босатпайды.
Лизингтік келісім объектісінің ақауы анықталған жағдайда, лизинг беруші
барлық гарантиялық міндеттерден бас тартады және лизинг алушы барлық
келіспеушіліктерін тікелей жабдықтаушылармен шешеді [6].
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингтік операцияларды келесі тәртіппен
топтастыруға болады. Қатысушылар құрамына қарай мынадай болып бөлінеді:
- тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен объектіні лизингке
өткізеді
(екі жақты келісім);
- жанама лизинг (үш жақты немесе көржақты лизинг), бұл кезде мүлікті
беру делдал арқылы жүзеге асырылады.
Тура лизингтің жиі кездесетін түрі – қайтымды лизинг, лизинг формасы
иесінен мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг.
Мүлікті типіне қарай :
- жылжымалы мүлік лизингі;
- жылжымайтын мүлік лизингі;
- бұрын пайдаланылған мүлік лизингі.
Өтеу деңгейіне қарай :
- бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін лизинг;
- толық өтелмейтін лизинг.
Амортизация шарты бойынша :
- толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық
төленетін лизинг;
- толық емес амортизациялық лизинг.
Қызмет объектісіне қарай :
- егер жалданатын затқа көрсетілетін барлық қызметті лизинг алушы өз
мойнына алса, таза лизинг;
- толық қызмет жиынтығы бар лизинг – объектіге толық қызмет көрсету
лизинг берушіге жүктеледі;
- жартылай қызмет жиынтығы бар лизинг.
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халықаралық)
лизингті қарастырады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
лизинг кезінде шетел лизинг алушы, ал импорттық лизинг кезінде – лизинг
беруші болып табылады [7].
Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып
бөлінеді:
- жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер
есебінен пайда табу мақсатында жүргізіледі;
- нағыз лизинг – жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел
амортизация сияқты салық жеңілдіктеріне құқы бар, ал жалға алушы салық
төлеу үшін жарияланған кірістер есебінен жалдық төлемдерді алып тастай
алады.
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
- ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
жүргізіледі;
- компенсациялық төлемімен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықта
өндірілген тауарларды жеткізу немесе қарсы қызмет көрсету нысанында
жүзеге асырылады;
- аралас төлемді лизинг.
Қазіргі уақытта лизингілік қызметтер рыногында лизинг көп түрлерге
бөлінеді және осыған сәйкес көп жақты лизингілік операциялар жүзеге
асырылуда. Лизингті жіктеудің бірнеше белгілері бар. Бұл лизингілік
операцияларды (Сурет 1) қызмет көрсету түріне қарай топтастыруға мүмкіндік
береді. Лизингтің әрбір формасының өзіне тән қасиеті бар және ол міндетті
түрде лизингілік мәмілелерді жүзеге асырған кезде және рәсімдеген кезде
ескеріледі [8].
Сурет 1 - Лизингілік қызметтер нарығындағы лизингтің түрлері
Тек осындай жағдаймен лизингілік операциялар нақты белгіге ие болады.
Бұл берілген мәміленің мәнін алдын ала анықтауда және лизингалушы үшін оның
потенциалды пайдасын сақтап қалуында маңызды рөл атқарады.
Дамыған елдердің шаруашылық тәжірибесінде қазіргі уақытта лизингтің
төмендегідей бірнеше түрлерін қолданады [8]:
- қаржылық (капитал) лизинг (Financial lease)
- шұғыл (сервистік) лизинг (operating lease)
- қайтарым лизингі (sale and lease back)
- үлесті лизинг (үшінші жақтың қатысуымен) (leverage lease)
- тікелей лизинг (direct lease)
- сублизинг (sub -lease)
Бұл келісімдердің барлық түрлері екі негізгі лизингтің формасы шұғыл
және қаржылық лизингтің түрлері болып табылады. Қазақстан Республикасында
“Қаржылық лизинг туралы” заң лизингтің үш негізгі түрін реттейді: қаржылық,
шұғыл және қайтарым (мәні бойынша қаржылық лизингтің бір түрі) лизингтері.
Қаржы лизингі- бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі
өтеуімен байланысты сипатталады. Лизингтің бұл формасында мүлікке
байланысты барлық шығындарды жалға беруші төлейді. Бұл мәмілелер көбінесе
жалға берушінің келісім- шарттың мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті
жеңілдік немесе қалдық құны бойынша сатып алуға мүмкіндік береді [9].
Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85 %- ға
жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизинг беруші
лизингке беретін активтер құнының 80 %- дай мөлшерінде бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады. Мұндай лизингтік төлемдер мен
құрал-жабдықтың өзі несиені қамтамасыз ету құралы болып табылады (Сурет 2).
7
1
2
3 4 6
5
1- банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісім шарт жасалып, несие
беріледі; 2- лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін
жабдықтаушыға төлейді; 3- жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын
сатады; 4- лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында
лизингтік келісім шарт жасалады; 5- жабдықтаушы құрал-жабдықпен
жабдықтайды; 6- лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік
төлемдер жүргізеді; 7- лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін
төлемдерін төлейді.
Сурет 2- Қаржы лизингі операциясы
Лизингтік мәмілені банк келесідей екі әдіспен қаржыландырады:
Қаржылық лизингте лизингтік мүлікті жалға алу, оның кепілдігі,
кепілдемесі, сақтандыру жүйесі маңызды болып табылады. Өзінің мәні бойынша
бұл қызмет етуші капитал ретіндегі ұзақ мерзімді несие. Қаржылық лизинг
болашақ лизинг алушының қажетті мүлікті таңдауын, оны өндірушімен баға және
жеткізііп беру жөнінде келісуін, лизинг берушінің мүліктің құнын төлеуін
және банктен ссуда алуды қарастыратын төмендегі 3 сурет бойынша жүзеге
асады.
Сурет 3 - Қаржылық лизингті жүзеге асыру механизмі
Шұғыл лизинг- бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның
пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуімен
сипатталады. Шұғыл лизингтің ерекше белгісі- лизинг алушының (жалға
алушының) келісім шартты уақытынан бұрын тоқтатуға құқығы бар. Бұл мәміле
жалға берілетін құрал-жабыдыққа түрлі қызметтер көрсетуді, яғни қондыруды
және техникалық қызмет көрсетуді қарастырады. Осы жағдайларға қарап
лизингтің бұл формасын көбінесе –сервистік лизинг деп те атайды. Бұл
жағдайда көрсетілетін қызметтің құны жалгерлік төлемге қосылады немесе
бөлек төленеді [10].
Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын жүзеге асыру үшін
қаражаты жетпей қалатын жағдай да болуы мүмкін, онда ол несие алады. Мұндай
операцияны қосымша қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды.
Шұғыл лизингтің негізгі объектілері тез тозатын құрал-жабыдықтар
(компьютерлер, көшіру және көбейту техникалары, және техниканың басқа да
түрлері) және техникалық жағынан күрделі және үнемі сервистік қызмет
көрсетуді талап ететін құралдар (жүк және жеңіл автомобильдер, әуе
авиалайнерлері, темір жол және теңіз көліктері) [11].
Лизинг операцияларының техникасы келесі 4 суреттерде әр түрлі сызба
түрінде берілген.
4
2
4 3
1
1- құрал жабдыққа тапсырыс; 2- құрал-жабдық үшін төлем; 3- құрал-жабдықты
жеткізу;
4- лизингтік төлемдер.
Сурет 4 - Шұғыл лизингтік операция
Жалпы алғанда шұғыл лизингтің шарттары жалға алушыға неғұрлым тиімді.
Әсіресе, жалға алуды уақытынан бұрын тоқтату мүмкіндігі моральдық тозған
құрал-жабықтан уақытында құтылып, оны неғұрлым жоғары технологиялық және
бәсекелес қабілетті құрал- жабдықпен алмастыруға мүмкіндік береді.
Қайтарым лизингі иесі құрал-жабыдықты басқа тұлғаның меншігіне сата отырып,
бір уақытта мүлікті сатып алушыдан ұзақ мерзімді жалға алу жөнінде келісім
шарт жасайтын екі келісім шарт жасақталатын жүйені білдіреді. Бұл жерде
сатып алушы ретінде көбінесе коммерциялық банктер, инвестициялық,
сақтандыру және лизингтік компаниялар әрекет етеді. Осындай операцияларды
жүргізудің нәтижесінде құрал-жабдықтың меншік иесі ғана өзгереді, ал оның
тұтынушысы өз меншігіне қосымша қаржыландыру қаражаттарын ала отырып, сол
тұлға болып қала береді. Инвестор мүлік меншігіне құқығын ала отырып,
мүліктің бұрынғы иесін несиелейді. Бұл операциялар кәсіпорынның қаржылық
жағдайын тұрақтандыру мақсатында жүзеге асырылады (Сурет 5) [12].
1
2
1- құрал- жабдықтың құны, 2- жалгерлік төлемдер
Сурет 5 - Қайтарым лизингі операциясы
Үлесті лизинг- мәміледе үшінші жақтың көбінесе, инвестор ретінде
банктер, сақтандыру немесе инвестициялық компаниялар қатысатын қаржылық
лизингтің тағы да бір түрі. Бұл жағдайда лизингтік фирма алдын-ала құрал-
жабдыққа ұзақ мерзімді жалға беруді қарастыратын келісім шартты алдын- ала
жасақтап, қарыз құралдарының есебінен мүліктің құнының бір бөлігін төлеп
қояды (Сурет 6).
1
2
6 1 1
3
5
1- құрал-жабдыққа тапсырыс; 2- 80%-тік ссуда жалға алушының регресінсіз; 3-
құрал-жабдыққа төлем; 4 -ссуда бойынша төлемдер; 5- құрал-жабдықтар; 6-
жалгерлік төлемдер.
Сурет 6 - Үлесті лизинг операциясы
Алынған займды қамтамасыз ету құралы ретінде алынған мүлік және жалға
алушының инвесторға төлейтін болашақ жалгерлік төлемдері қолданылады. Бұл
жағдайда лизингтік фирма құрал-жабдықтың амортизациясы мен қарыздық
міндеттемені жабу процесінде берілетін салықтық жеңілдіктерді қолданады
[13].
Тікелей лизингте жалға алушы лизингтік фирмамен құрал-жабдықты сатып
алу және оны кейіннен жалға беру жөнінде келісім шарт жасайды. Көбінесе
жалға алу жөніндегі келісім шарт тікелей өндіруші фирмамен жасалады, өз
өнімдерін лизингке беретін ірі өндірушілердің қатарына келесідей танымал
фирмалар IBM, Xerox, GATX, және көптеген авиациялық, теңіз құрылысы,
автокөлік компаниялары жатады. Мысалы, әлемдік автокөлік нарығының
жетекшілері- “Даймер-Крайслер” және BMW концерндері өз өнімдерін әлемнің
көптеген елдеріне сататын танымал лизингтік компаниялардың құрылтайшылары
болып табылады (Сурет 7) .
1
2
1- құрал-жабыдық; 2- жалгерлік төлемдер.
Сурет 7 - Тікелей лизингтік процесс
Сублизинг - келісім шартымен жасақталатын үшінші тұлғаға лизинг
объектісін пайдалану құқығын берумен байланысты қарым-қатынастың аса
маңызды түрі болып табылады.
Сублизингті жүзеге асыратын тұлға лизингтік келісім шарт бойынша
лизинг алушыдан лизинг объектісін алады және оны сублизинг келісім шарты
бойынша лизинг алушыға уақытша пайдалануға береді. Қазақстан
Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” заңына сәйкес лизинг алушы
лизингтік төлемдер бойынша өз міндеттерін үшінші тұлғаға бере алмайды.
Лизинг объектісін сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша түрде
келісімі қажет (Сурет 8) [14].
1
2
1
2
1-құрал-жабдықтар; 2- жалгерлік төлемдер.
Сурет 8 - Сублизингтік процесс
Халықаралық лизинг-бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып
келуін сипаттайды.
Халықаралық лизингтің бір түрі болып табылатын халықаралық сублизингте
Қазақстан Республикасының “Қаржылық лизинг туралы” заңымен реттеледі.
Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі лизингтің объектісі Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан тек қана сублизинг келісім шартының
мерзімі ішінде ғана мүмкін болады. Сублизингте негізгі жалға беруші
жалгерлік төлемдерді алу құқығына ие болады. Келісім шартта үшінші жақ
банкрот болған жағдайда жалгерлік төлемдер негізгі жалға берушіге түседі
[15].
Сонымен бірге, қолайсыз жағдайлар туындаған жағдайда жалға алушы өз
қызметін тез арада тоқтатып, құрал-жабдықты иесіне уақытынан бұрын
қайтарып, өндірісті тоқтатуға және қайта құрумен байланысты шығындарын
қысқартуы мүмкін. Бір жолғы жобалар мен тапсырыстарды жүзеге асырғанда
шұғыл лизинг болашақта қажет болмайтын құрал-жабдықтарды сатып алу мен
ұстап тұрудың қажет болуынан босатады.
Лизинг беруші немесе құрал-жабдықтардың өндірушісі көрсететін түрлі
сервистік қызметті пайдалануы ағымдағы техникалық қызмет көрсету және
персоналдарды ұстап тұруға кететін шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді.
Шұғыл лизингтің кемшіліктері: лизингтің басқа формасы мен
салыстырғанда жалгерлік төлемнің неғұрлым жоғары болуы, авансты немесе
алдын ала төлемді салудың талап етілуі, жалға алуды уақытынан бұрын
тоқтатқан жағдайда айыппұл төлеуі.
Сонымен қатар, отандық және халықаралық тәжірибеде лизингтің ішкі және
сыртқы лизинг түрлері қолданылады.
Ішкі лизинг- бұл оның қатынасушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады.
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық
лизингте шетел лизинг алушы болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші
болып табылады.
1.2 Инвестицияның қызметі, операциялары және оны жүзеге асырудың
қазіргі заманғы қағидалары
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестиция қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар бар
мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестиция ресурстарын трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестицияларды қаржыландыру нарықтық тетікті бір
қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының басты
проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады [16].
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялық аядағы реттеуші ортаның мазмұнын, генезис және сипатын
аша отырып қазіргі уақытта оның маңызды бағыттарының бірі инвестициялық
ресурстардың қайнар көздерін қалыптастыруды реттейтін институционалдық
буынды нығайту болып табылатындығы атап өтілді. Инвестициялық аядағы
реттеуші ортаны оңтайландыру салалық және аймақтық деңгейлердегі
факторлардың кешенді есебін көрсететіндігі айқындалған. Инвестициялық
ресурстардың жұмыс істеуінің оңтайлы режимін қамтамасыз етуге стратегиялық
сипаты бар және өзіне экономиканың әртүрлі секторлары мен салаларындағы
инвестициялық ағымдарды оңтайлы пайдалану бойынша ерекше басқару
көзқарастарынан тұратын мемлекеттік және кәсіби менеджменттің айрықша
құралдары маңызды үлес қосады [17].
Инвестициялық ресурстар түсінігі өзінің мазмұны бойынша инвестиция
түсінігіне қарағанда кең ұғым болып келеді, себебі оған бұрынғы кеңестік
мемлекеттердің экономикасында жаңа қаржылық институттардың құрылуымен
байланысты материалды емес активтерге салынған салымдар кіреді және қоғамды
өмір сүрудің жаңа жағдайларына икемдеуге шақыратын жалпы қаржылық
менеджменттің біршама жаңаруы байқалады. Дамушы нарықтық жүйелерде орын
алған әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің көлемділігі ең алдымен
инвестициялық кеңістікті белсендіруді және көлемді инвестициялық әлеуетті
қалыптастыру үшін әртүрлі көздерді іздестіруді талап етті [18].
Бұрынғы кеңес үкіметі кеңістігінің барлық елдерінде нарықтық
реформаларды іске асыру әртүрлі инвестицияларды тарту үшін қажетті қолайлы
инвестициялық ахуалды құрудан басталғанын айта кеткен жөн. Бірақ осы
жұмыстарды іске асыру барысында инвестициялардың табиғаты мен сипаты,
сонымен бірге олардың қайнар көздерін елемеу сияқты көптеген қателіктер
жіберілді. Экономикаға салынған салымдардың шығындылығы, қайтарымдылығы
және табыстылығы көбінесе оның нақты мазмұнының әртүрлі болып келетін
көздеріне тәуелді.
Сыртқы және ішкі инвестициялар болып бөлінетін инвестицияның негізгі
типтері ақшалай немесе мүліктей түрдегі көздеріне байланысты әртүрлі
нысандарда көрінеді, яғни салымдар ақшалай қаражаттар, жылжымайтын немесе
жылжымалы мүліктер, сонымен қатар жер мен табиғи ресурстарды иеленуден
тұратын әртүрлі түрдегі мүліктік құқықтар түрінде болатынын атап өткен жөн
[19].
Инвестициялық әлеуеттің қайнар көздерін белгілі бір типтерге бөлу
өздерінің белгілері бойынша әртүрлі болып келетінін көріп отырмыз және оны
оқып үйрену белгілі бір нақты елдің экономикасына бөлінетін негізгі
инвестициялық ағымдарды бөліп қарастыруды талап етеді. Ондағы мақсат елдегі
инвестициялық климатты және осы әлеуетті құру ерекшеліктерін бағалау болып
табылады. Біздің көзқарасымыз бойынша, инвестициялық әлеуеттегі қандай да
бір қайнар көздерді қарастыру ел экономикасының дамуының нақты бір
кезеңіндегі міндеттеріне сәйкес келетін инвестициялық үлгінің басымдылығына
тәуелді. Осы үлгінің негізгі құрамдас бөліктері 9-ші суретте көрсетілген.
9-суретке сәйкес біз инвестицияның қайнар көздерінің негізгі типтерін
бөліп көрсеттік. Инвестициялық әлеуеттің құрылымдағы олардың қатынасынан ел
экономикасындағы нақты инвестициялық орта және сәйкесінше инвестициялардың
нәтижелілігі тәуелді болады. Яғни, сырттан тартылған шетелдік
инвестициялардың үлесі ішкі инвестициялардың үлесінен артық болатын болса
инвестициялық ортаның ерекшелінген либерализмін қалыптастырады. Бұл
жағдайда, барлық кезде осындай үлгімен таңдалған инвестициялық модель
нәтижелі болмайды. Әлемдік тәжірибеде инвестициялардың сыртқы көздері көп
болып келетін инвестициялық ортаны қалыптастырудың жағымды және жағымсыз
жақтары да кездеседі.
Инвестициялық әлеуеттің сыртқы көздерінің көлемі есебінен ұлғаюынан
инвестициялық орта кеңейсе, ол міндетті түрде оның институционалдық
құрылымынан көрінетінін айта кеткен дұрыс. Яғни, шетелдік капиталдың
экспансиясына экономикалық тұрғыдан қарсы тұратын құралдар объективті түрде
қажет. Шетелдік инвесторларға инвестициялық жеңілдіктер берумен қатар
белгілі бір заңнамалық база шегінде олардың қызметтерін реттейтін ерекше
инвестициялық режим қажет [20].
Сурет 9 – Инвестициялық әлеуеттің құрылымдық моделі
Ол әсіресе келесідей бағдарламалық стратегиялар жүзеге асырылған
кезеңдерде өте маңызды:
- ұлттық экономиканы жекешелендіру;
- қаржылық нарықты құрылымдық қайта құру;
- ресурстық әлеуетті қайта ұйымдастыру;
- қор, сақтандыру нарықтарын құру;
- әлемдік қаржы нарығына шығу.
Осы аталған барлық стратегиялық бағдарламалар дамушы нарықтық
жүйелерге тән сипат және инвестициялық ортадағы қызығушылықтардың балансы
сақталмаған кезде ұлттық басымдылықтар үшін жағымсыз салдары көрінуі де
мүмкін. Дамушы нарықтық жүйелердің біртіндеп нығаюына байланысты
инвестициялық әлеуетте оның ішкі көздеріне басымдылық беріледі.
Инвестициялық ағымдар отандық капиталға сүйене отырып көптеп қалыптаса
бастауда. Осы тұрғыдан Ресей белгілі бір жетістіктерге қол жеткізгені
белгілі. Онда инвестициялық орта шетел капиталының импортын қатаң реттей
отырып, сонымен бір мезгілде ТМД елдерінің ішінде неғұрлым дамыған құнды
қағаздар нарығын құрғаны бәрімізге мәлім [21].
10-суретке сәйкес инвестициялық әлеуеттің функционалдық сипатын
анықтайтын мақсаттық инвестициялық ағымдар бөлініп көрсетілген. Яғни,
инвестицияның экономиканың – нақты және инфрақұрылымдық деп аталатын
негізгі секторларына бағытталуының үлкен мағынасы бар. Бұл жағдайда оларды
өндіруші және қайта өндеуші салалар, өндірістік және өндірістік емес
инфрақұрылымдар деп бөліп қарастыру да маңызды. Бұдан көбінесе елдің
прогрессивті дамуының маңызды әлеуметтік-экономикалық міндеттерін шешу
тәуелді болып келетіні белгілі.
Сурет 10 – Инвестициялық әлеуеттің функционалдық моделі
Мысалы, экономиканың қайта өңдеу саласына бөлінген инвестициялардың
көп болуы олардың экономиканы әртараптандыру бойынша міндеттерді шешуге
бағытталатынын куәландырады. Сонымен қатар, жалпы қоғамның әлеуметтік-
экономикалық тұрғыдан жаңаруы бойынша міндеттерді кешенді түрде шешу де өте
маңызды. Бұл көбінесе бизнес-ортаның қалай дамығандығына және оны
нығайтатын инвестициялық ағымдардың кеңеюіне тәуелді болып келеді.
Функционалдық тұрғыдан біз инвестицияның келесідей құрамдас бөліктерін
бөліп көрсеттік: институционалдық, инновациялық, материалды-техникалық,
кадрлық, салалық (аймақтық). Өзінің мәні бойынша инвестицияның осы аталған
құрамдас бөліктері бизнес-құрылымның сапалық жағынан жаңаруына, оның
менеджментінің, кадрлық құрамының, материалды-техникалық негізінің
нығаюына, ал нәтижесінде экономиканың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату
үшін маңызды болып табылатын оның бәсекелестік ортасының кеңеюіне әсерін
тигізеді [22].
Сонымен, инвестициялық әлеуеттің қайнар көздері өзінің құрылымы және
функционалдық бағытталуы бойынша әртүрлі болып келеді. Әрбір елде өзіндік
ерекшеліктері бар және оның көлемі мен құрылымы көбінесе жалпы қоғамның
әлеуметтік-экономикалық даму және одан әрі қарай жаңару кезеңдеріндегі
шешілетін кешенді міндеттерге де байланысты болып келеді.
1.3 Коммерциялық банктің лизингтік қызметі, оның инвестициялық
тәжірибесі формаларының бірі ретіндегі жүзеге асыру әдістері
Лизингтік құрылымның барлық жерде пайда болуы және оның қызметін
кеңейту, лизингілік қызметтердің дүниежүзілік нарықтың қалыптасуына,
экспорттық және импорттық лизингтің дамуына ықпалын тигізді. Қазіргі
экономикада лизингілік бизнесті кеңейту үшін, оның рөлін жоғарылату үшін
лизингілік құрылымның қызметінің координациялары және осы негізде
лизингілік қызметтерді қамтуда халықаралық институттар пайда болды. Мысалы
Еуропалық лизингілік қоғамның Брюсселдегі штаб пәтермен бірлестігі 20 шақты
Еуропа елдерінің лизингілік ассоциациялары мен компанияларынан құралған.
1989 жылдан бастап ҚР-да басқа ТМД сияқты коммерциялық банкілер және
қаржылық лизингілік компаниялар түрінде лизингілік құрылымдар ашыла
бастады. Дегенмен лизингілік бизнестің шапшаң өсуі елде ҚР-ң тәуелсіздік
алған жылдарында пайда болды. 1992 жылы елде лизингілік операциялармен
айналысатын 120 коммерциялық банкілер және 20 лизингілік фирмалар болды.
Барлық жерде пайда болған лизингілік бизнеске мемлекет тарапынан қолдау
көрсету үшін және оның дамуын ынталандыру мақсатында ҚР-ң Президентінің
24.04.95 жылы Салықтармен басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы
қабылданған. Онда лизингілік операцияларды іске асыру кезіндегі болатын
салықтық жеңілдіктер шамасы қарастырылған.
1994 ж. қазан айында Республика Үкіметі Азия-лизинг атты мемлекеттік
үлесі бар жабық акционерлік коғам түріндегі ұлттық лизинг компаниясын құру
туралы қаулы қабылдап, 1995 ж. сәуір айында аталмыш компания аймақтық
компанияға айналды. Азия-лизинг компаниясы шағын өндіріске, өндіруші және
өңдеуші өнеркәсіптерге, ғылым-сыйымды және капитал сыйымды өндірістерге
құрал-жабдық лизингі жобаларын қарастыру, заңды тұлғаларға лизингке
автокөлік, компьютер және басқа да технологияларды ұсыну секілді көптеген
қызметтерді көрсете бастады. 1995 ж. желтоқсан айында Республика Үкіметінің
№185 Лизинг негізінде ауылшаруашылық өнеркәсібін машина жасау саласының
өнімдерімен қамтамасыз етуді шектеу туралы қаулысымен Аграрлық өнеркәсіп
кешеніндегі лизинг туралы ереже бекітілді. Бұл құжат лизинг түсінігі, оның
шарттары мен қызметі, лизинг объектісі мен субъектісі, лизинг келісімшарты,
оған қатысатын жақтардың құқықтары мен міндеттемелері және лизинг
төлемдерінің құрылымы сияқты ұғымдарды анықтайтын ең маңызды құжаттардың
бірі болып саналады.
Лизинг кезінде салықтық жеңілдіктерді колдану елдегі лизингілік
бизнестің дамуына және лизингілік мәмілелер көмегінің ұлғаюына ықпалын
тигізді. Бұл лизингілік бизнестің масштабы бізде бар мүмкіншіліктермен
салыстыру ескі республика жағдайында қолдану әлі жеткіліксіз. Мұның тағы
бір себебі лизингілік мәселелерде шаруашылық субъектілердің біліксіздігі,
олардың лизингілік операциялар ерекшеліктері және артықшылықтары жөнінде
білімдерінің және оларды жүргізуде тәжірибенің жоқтығы болып табылады.
Оларда лизинг экономиканы жиі қаржыландыру формасы ретінде
қарастыратындықтан олар оның мәнін толық түсінбейді. Белгілі шамада
инвестициялық қызметте лизингілік даму үрдісінде оларды кәсіпорынның
технологиясын, негізгі қорларды жедел жаңартуда нақты мүмкіншіліктерден
айыра отырып, оң ықпалын тигізеді [23].
Сол себептен лизингті қолдану саласындағы кемшіліктерді жоюға және оны
Қазақстан Республикасында дамытуға қажетті шарттарды қамтамасыз ету
мақсатында 1999-2002 жылдарға арналған лизингті дамыту бағдарламасы
қабылданды. Бұл бағдарламада заңдық құқықтық шарттарды қалыптастыру,
мемлекеттік қолдау жүйесін құру, лизингті дамытудың институционалдық
негізін қалау сияқты басты мақсаттар белгіленді. Аталмыш бағдарламаны
орындау барысында 2000 жылдың шілде айында ҚР Қаржылық лизинг туралы заңы
қабылданып, елімізде лизингтің жан-жақты дамуына қажетті негіз қаланды.
Лизинг операцияларын тездету үрдісін мемлекет тарапынан ынталандыру
мақсатында мынадай бірнеше құқықтық актілер: ҚР Премьер-министрінің
07.09.2000 ж. №115-р ҚР заңдарын орындау, Қаржылық лизинг, Қазақстан
Республикасында лизинг мәселелері бойынша қабылданған кейбір құқықтық
актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нұсқаулары және ҚР
Үкіметінің 29.03.2002 ж. №405 2002 жылы ауылшаруашылығында лизингті шектеу
ережелерін бекіту мен 03.05.2002 ж. №597 Жылжымалы мүлік лизингі туралы
келісімшартты мемлекеттік тіркеуден өткізу ережелерін бекіту туралы
қаулылары қабылданды.
“Қаржылық лизинг туралы” заң Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және “Қаржылық лизинг туралы” Заң нормаларынан, Азаматтық
кодекстен және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық
актілерінен тұрады.
“Қаржылық лизинг туралы” Заңда келесідей негізгі түсініктер
қолданылады [24]:
Қаржылық лизинг- лизинг беруші сатып алушы меншігінен алған және
келісім шартпен қаралған лизинг объектісін лизинг алушыға белгілі бір
төлемге және белгілі бір шартқа уақытша иеленуге және пайдалануға
кәсіпкерлік қызмет үшін үш жылдан кем емес мерзімге беруі міндеттелетін
инвестициялық қызмет түрі. Бұл жағдайда лизинг объектісін беру келісм шарт
бойынша келесідей талаптарға жауап беруі қажет:
- лизинг объектісін лизинг алушының меншігіне лизингтік келісім шарт
бойынша лизинг объектісін тұрақты белгіленген бағамен беру;
- лизинг мерзімі лизинг объектісінің қызмет ету мерзімінің 75 % асуы қажет;
- лизингтік төлемдердің ағымдық (дисконттық) құны лизингтің барлық
мерзімінде лизинг объектісінің 90 % асуы қажет;
Лизинг беруші- тартылған және меншікті ақша қаржаттарының есебінен
лизинг объектісін меншігіне алатын және лизинг алушыға лизинг
келісімшартының шарттары бойынша беретін лизингтік мәміленің қатысушысы.
Бір лизингтік мәміленің шеңберінде лизинг беруші бір уақытта оның басқа
қатысушысы бола алмайды.
Лизинг беруші-лизинг келісім шартына сәйкес лизинг объектісін
кәсіпкерлік мақсатта қабылдайтын лизингтік мәміленің қатысушысы.
Лизингтік мәміле- азаматтық құқытар мен міндеттерді белгілеуді,
өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған лизингтің қатысушыларының іс-
әрекеттерінің жиынтығы.
Лизингтік қызмет- лизинг келісім шартының шарттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz