Нарық жағдайында инвестициялық жобаның тиімділігін талдау және бағалау
Мазмұны
Қысқартылған сөздер
Кіріспе 3
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы 7
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары 21
1.3 Инвестициялық жобалар процесі түсінігі 23
2 Нарық жағдайында аймақтың дамуындағы инвестициялық жобалардың тиімділігін талдау
2.1 Еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау 34
2.2 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуын бағалау 39
3 Инвестициялық жобаларды қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдары
3.1 Инвестицияларды қаржыландырудың несие формалары 46
3.2 Ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру әдісі ретінде 50
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Қосымшалар
Қысқартылған сөздер
Кіріспе 3
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы 7
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары 21
1.3 Инвестициялық жобалар процесі түсінігі 23
2 Нарық жағдайында аймақтың дамуындағы инвестициялық жобалардың тиімділігін талдау
2.1 Еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау 34
2.2 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуын бағалау 39
3 Инвестициялық жобаларды қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдары
3.1 Инвестицияларды қаржыландырудың несие формалары 46
3.2 Ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру әдісі ретінде 50
Қорытынды 57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Қосымшалар
Кіріспе
Инвестиция – бұл экономиканың әртүрлі сфераларының сақтау және одан әрі дамыту мақсатында салынған ұзақ мерзімді капитал салымдары.
Шынайы инвестиция (реальные) – бұл іс жүзіндегі кәсіпорынды техникалық қайта жабдықтандыру немесе жарақтандыру үшін капитал салымы.
Қаржылық (портфельдік) инвестиция – бұл мемлекеттің, басқа кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың құнды қағаздарын және акцияларын сатып алу үшін салым.
Сонымен қатар, инвестицияның жанама және тікелей түрлері бар:
Тікелей инвестиция – бұл ҚР-на берілген ресми техникалық көмек немесе грант көлеміне жатпайтын және ҚР кепілдігіне байланыссыз, инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестиция – бұл портфельге салым, басқаша айтқанда құнды қағаздарды немесе мүліктік құндылықтарды иемдену мақсатындағы салым.
Бүгінгі күндегі банктердің негізгі қызметі несие беру болып табылады. Нарықтық қатынастары дамыған елдерде билік органдары банктің қаржылық қызметтеріне қарапайым халықтың қолы жету мүмкіндігін арнайы бақылап отырады. Сондай көрсетілетін маңызды қызметтердің біріне қарыз беру жатады.
Бұл қызметтерді тұтынушылар қатарына жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар жатады. Көбінесе, қарыздар инвестицияларды жүзеге асыру үшін немесе тұтынушылық мақсаттарды алынады.
Алайда, банктің барлық қаражаттарын несие түрінде ғана орналастыру мүмкін емес. Несие құралдарының үлкен бөлігі өтімсіз болып табылады, яғни олар банкке қолма-қол ақша қаражаттары қажет болған жағдайларда тез өтпейді.
Басқа жағынан, қарыз алушылардың несиені уақтылы қайтармауынан несиелер жоғары тәуекелді активтер болып келеді. Ал орта және ұсақ банктер үшін несие беру сол тұрған аймақтың даму деңгейімен тығыз байланысты болады. Сәйкесінше, аймақтағы экономикалық белсенділіктің төмендеуі банктің несиелік портфелінің сапасын нашарлатады. Сондай-ақ көптеген елдерде, банктердің несиелер бойынша алатын табысы салық салуға жатады.
Барлық айтылған себептерге байланысты көптеген банктер өз активтерінің үлкен бөлігін табысты активтердің басқа бір маңызды түрі - құнды қағаздар сатып алуға жұмсай бастады. Мамандардың бағалауы бойынша банк портфелі жалпы көлемінің 1/5-нен 1/3-не дейінгі үлесін құнды қағаздар сатып алуға бағытталған қаражаттар құрайды.
Коммерциялық банктердің құнды қағаздарының құрамына мемлекеттік бағалы қағаздар және заңмен реттелген акция түрлері кіреді. Банктер портфелінің бұл аталған активтері бірқатар маңызды қызметтер атқарады.
Инвестиция – бұл экономиканың әртүрлі сфераларының сақтау және одан әрі дамыту мақсатында салынған ұзақ мерзімді капитал салымдары.
Шынайы инвестиция (реальные) – бұл іс жүзіндегі кәсіпорынды техникалық қайта жабдықтандыру немесе жарақтандыру үшін капитал салымы.
Қаржылық (портфельдік) инвестиция – бұл мемлекеттің, басқа кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың құнды қағаздарын және акцияларын сатып алу үшін салым.
Сонымен қатар, инвестицияның жанама және тікелей түрлері бар:
Тікелей инвестиция – бұл ҚР-на берілген ресми техникалық көмек немесе грант көлеміне жатпайтын және ҚР кепілдігіне байланыссыз, инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестиция – бұл портфельге салым, басқаша айтқанда құнды қағаздарды немесе мүліктік құндылықтарды иемдену мақсатындағы салым.
Бүгінгі күндегі банктердің негізгі қызметі несие беру болып табылады. Нарықтық қатынастары дамыған елдерде билік органдары банктің қаржылық қызметтеріне қарапайым халықтың қолы жету мүмкіндігін арнайы бақылап отырады. Сондай көрсетілетін маңызды қызметтердің біріне қарыз беру жатады.
Бұл қызметтерді тұтынушылар қатарына жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар жатады. Көбінесе, қарыздар инвестицияларды жүзеге асыру үшін немесе тұтынушылық мақсаттарды алынады.
Алайда, банктің барлық қаражаттарын несие түрінде ғана орналастыру мүмкін емес. Несие құралдарының үлкен бөлігі өтімсіз болып табылады, яғни олар банкке қолма-қол ақша қаражаттары қажет болған жағдайларда тез өтпейді.
Басқа жағынан, қарыз алушылардың несиені уақтылы қайтармауынан несиелер жоғары тәуекелді активтер болып келеді. Ал орта және ұсақ банктер үшін несие беру сол тұрған аймақтың даму деңгейімен тығыз байланысты болады. Сәйкесінше, аймақтағы экономикалық белсенділіктің төмендеуі банктің несиелік портфелінің сапасын нашарлатады. Сондай-ақ көптеген елдерде, банктердің несиелер бойынша алатын табысы салық салуға жатады.
Барлық айтылған себептерге байланысты көптеген банктер өз активтерінің үлкен бөлігін табысты активтердің басқа бір маңызды түрі - құнды қағаздар сатып алуға жұмсай бастады. Мамандардың бағалауы бойынша банк портфелі жалпы көлемінің 1/5-нен 1/3-не дейінгі үлесін құнды қағаздар сатып алуға бағытталған қаражаттар құрайды.
Коммерциялық банктердің құнды қағаздарының құрамына мемлекеттік бағалы қағаздар және заңмен реттелген акция түрлері кіреді. Банктер портфелінің бұл аталған активтері бірқатар маңызды қызметтер атқарады.
Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі
1. «Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны енгізу туралы» ҚР Президентінің 1993 жылдың 12 қарашадағы Жарлығы.
2. Закон РК от 13 декабря 2003 г. «О инвестиционной системе РК».
3. Закон РК от 30 марта 1995 г. «О Национальном банке РК».
4. Закон «О банках и банковской деятельностиң от 31 августа 1995г.
5. Закон РК «О валютном регулированииң от 14 апреля 1996года.
6. Положение об экономических нормативах и их применении банками второго уровня РК №234 от 31 марта 1995года.
7. Ларионова И.В., Иванова М.Г. «Об организации кредитования», Деньги и кредит, 1990.
8. Чикина М.О. «О показателях кредитоспособности», Деньги и кредит, 2000.
9. Барингольц С.Б. «Анализ финансового состояния'' промышленных предприятии» Деньги и кредит, 1999.
10. Кирисюк Г.М., Ляховский В.С. «Оценка банком кредитоспособности заемщика» Деньги и кредит, 1999.
11. «Ист Сервист» финансовый анализ деятельности фирм, М:1994
12. Рид Э.,Коттер. "Коммерческие банки", М.,СП Космополис, 1991
13. Анализ деятельности коммерческого банка. /Под. Ред. С. И. Кумык. - М.:1997.
14. Ачкасов А.Н. Активные операции коммерческих банков. М.: Консолтбанкир, 2004.
15. Банковское дело. /Под ред. В.И. Колесникова. - М.: Фи С, 1994.
16. Банковское дело. /Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: Фи С, 1992.
17. Банковское дело. /Под ред. В.И. Ю.А. Бабичевой. - М.: Экономика, 1993.
18. Голубович А.Д. Валютные операции в коммерческих банках. - М.: Мена теп, 1994.
19. Деятельность банков. Современный опыт США. - М., 1992.
20. Деньги, кредит, банки./Под ред. Г.С. Сейткасимова. - А.: Экономика, 2006.
21. Жуков Е.Ф. Менеджмент и маркетинг в банках. - М.: ЮНИТИ, 1994.
22. Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции. - М.: Банки и биржи, 1995.
23. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. /Под ред. Л.Н. Красавиной. - М.: Фи С, 2004.
24. Молчанов А.В. Коммерческий банк в современной России. - М.: ЮНИТИ, 1995.
25. Нуреев Р.М. Деньги, банки и денежно-кредитная политика. - М.: Финстатинформ, 1995.
26. Балабанов Н.Т. Валютный рынок и валютные операции. - М.: Фи С, 2004.
27. Құлпыбаев С., Ілиясов Б.Д. Қаржы Алматы, 2002ж
28. В.Мельников Қаржының жалпы курсы Алматы, 2005ж.
29. Б. Баймұханов Шаруашылық жүргізу нысандары Алматы, 1999ж.
30. К. Дүйсенбаев Кәсіпорының қаржылық жағдайын талдау Алматы, 2001ж.
31. Кәсіпорындар мен шаруашылықтардың жұмыстарына талдау Алматы, 1989ж.
32. Қ.Мейірбеков Кәсіпорын экономикасы Алматы, 2003ж.
33. Р. Қожаниязов Қазіргі экономика Тараз, 2001ж.
34. Финансы предприятий. Москва 1995г
35. Балабанов А., Балабанова Финансы Санкт-Петербург 2000г.
36. Шуляк П.Н. Финансы предприятия Москва 2000г.
37. Ковалева А.М. Финансы Москва, 1999г.
38. Колчина Н.В. Финансы предприятий Москва, 2000г.
39. Махалина М.Л. «Финансы и кредит» Москва, 1997г.
40. Дробозина Л.Р. Финансы Москва, 2000г.
41. Құлпыбаев С., Баязитова К. Қаржы теориясы Алматы, 2001г.
42. Романовского Т.Ю. Финансы Москва, 2001г.
43. Смағұлова С.Р. Аймақтық экономиканы басқару мәселелері Алматы, 2005ж.
44. Жолдасбаева С.Б. Кәсіпорын экономикасы Алматы, 2002ж.
45. Кеулімжаев М.И. Қаржылық есеп Алматы, 2001ж.
46. №Қаржы қаражат № 5 1999ж.
47. Қаржы қаражат №7 2007ж.
48. Экономика негіздері № 7 2004ж.
49. Саясат № 4-7 2006ж.
1. «Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны енгізу туралы» ҚР Президентінің 1993 жылдың 12 қарашадағы Жарлығы.
2. Закон РК от 13 декабря 2003 г. «О инвестиционной системе РК».
3. Закон РК от 30 марта 1995 г. «О Национальном банке РК».
4. Закон «О банках и банковской деятельностиң от 31 августа 1995г.
5. Закон РК «О валютном регулированииң от 14 апреля 1996года.
6. Положение об экономических нормативах и их применении банками второго уровня РК №234 от 31 марта 1995года.
7. Ларионова И.В., Иванова М.Г. «Об организации кредитования», Деньги и кредит, 1990.
8. Чикина М.О. «О показателях кредитоспособности», Деньги и кредит, 2000.
9. Барингольц С.Б. «Анализ финансового состояния'' промышленных предприятии» Деньги и кредит, 1999.
10. Кирисюк Г.М., Ляховский В.С. «Оценка банком кредитоспособности заемщика» Деньги и кредит, 1999.
11. «Ист Сервист» финансовый анализ деятельности фирм, М:1994
12. Рид Э.,Коттер. "Коммерческие банки", М.,СП Космополис, 1991
13. Анализ деятельности коммерческого банка. /Под. Ред. С. И. Кумык. - М.:1997.
14. Ачкасов А.Н. Активные операции коммерческих банков. М.: Консолтбанкир, 2004.
15. Банковское дело. /Под ред. В.И. Колесникова. - М.: Фи С, 1994.
16. Банковское дело. /Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: Фи С, 1992.
17. Банковское дело. /Под ред. В.И. Ю.А. Бабичевой. - М.: Экономика, 1993.
18. Голубович А.Д. Валютные операции в коммерческих банках. - М.: Мена теп, 1994.
19. Деятельность банков. Современный опыт США. - М., 1992.
20. Деньги, кредит, банки./Под ред. Г.С. Сейткасимова. - А.: Экономика, 2006.
21. Жуков Е.Ф. Менеджмент и маркетинг в банках. - М.: ЮНИТИ, 1994.
22. Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции. - М.: Банки и биржи, 1995.
23. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. /Под ред. Л.Н. Красавиной. - М.: Фи С, 2004.
24. Молчанов А.В. Коммерческий банк в современной России. - М.: ЮНИТИ, 1995.
25. Нуреев Р.М. Деньги, банки и денежно-кредитная политика. - М.: Финстатинформ, 1995.
26. Балабанов Н.Т. Валютный рынок и валютные операции. - М.: Фи С, 2004.
27. Құлпыбаев С., Ілиясов Б.Д. Қаржы Алматы, 2002ж
28. В.Мельников Қаржының жалпы курсы Алматы, 2005ж.
29. Б. Баймұханов Шаруашылық жүргізу нысандары Алматы, 1999ж.
30. К. Дүйсенбаев Кәсіпорының қаржылық жағдайын талдау Алматы, 2001ж.
31. Кәсіпорындар мен шаруашылықтардың жұмыстарына талдау Алматы, 1989ж.
32. Қ.Мейірбеков Кәсіпорын экономикасы Алматы, 2003ж.
33. Р. Қожаниязов Қазіргі экономика Тараз, 2001ж.
34. Финансы предприятий. Москва 1995г
35. Балабанов А., Балабанова Финансы Санкт-Петербург 2000г.
36. Шуляк П.Н. Финансы предприятия Москва 2000г.
37. Ковалева А.М. Финансы Москва, 1999г.
38. Колчина Н.В. Финансы предприятий Москва, 2000г.
39. Махалина М.Л. «Финансы и кредит» Москва, 1997г.
40. Дробозина Л.Р. Финансы Москва, 2000г.
41. Құлпыбаев С., Баязитова К. Қаржы теориясы Алматы, 2001г.
42. Романовского Т.Ю. Финансы Москва, 2001г.
43. Смағұлова С.Р. Аймақтық экономиканы басқару мәселелері Алматы, 2005ж.
44. Жолдасбаева С.Б. Кәсіпорын экономикасы Алматы, 2002ж.
45. Кеулімжаев М.И. Қаржылық есеп Алматы, 2001ж.
46. №Қаржы қаражат № 5 1999ж.
47. Қаржы қаражат №7 2007ж.
48. Экономика негіздері № 7 2004ж.
49. Саясат № 4-7 2006ж.
Мазмұны
Қысқартылған сөздер
Кіріспе
3
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы
7
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары
21
1.3 Инвестициялық жобалар процесі түсінігі
23
2 Нарық жағдайында аймақтың дамуындағы инвестициялық жобалардың тиімділігін
талдау
2.1 Еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау
34
2.2 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуын бағалау
39
3 Инвестициялық жобаларды қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдары
3.1 Инвестицияларды қаржыландырудың несие формалары
46
3.2 Ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру әдісі
ретінде
50
Қорытынды
57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
60
Қосымшалар
Кіріспе
Инвестиция – бұл экономиканың әртүрлі сфераларының сақтау және одан
әрі дамыту мақсатында салынған ұзақ мерзімді капитал салымдары.
Шынайы инвестиция (реальные) – бұл іс жүзіндегі кәсіпорынды
техникалық қайта жабдықтандыру немесе жарақтандыру үшін капитал салымы.
Қаржылық (портфельдік) инвестиция – бұл мемлекеттің, басқа
кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың құнды қағаздарын және акцияларын
сатып алу үшін салым.
Сонымен қатар, инвестицияның жанама және тікелей түрлері бар:
Тікелей инвестиция – бұл ҚР-на берілген ресми техникалық көмек
немесе грант көлеміне жатпайтын және ҚР кепілдігіне байланыссыз,
инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестиция – бұл портфельге салым, басқаша айтқанда құнды
қағаздарды немесе мүліктік құндылықтарды иемдену мақсатындағы салым.
Бүгінгі күндегі банктердің негізгі қызметі несие беру болып табылады.
Нарықтық қатынастары дамыған елдерде билік органдары банктің қаржылық
қызметтеріне қарапайым халықтың қолы жету мүмкіндігін арнайы бақылап
отырады. Сондай көрсетілетін маңызды қызметтердің біріне қарыз беру жатады.
Бұл қызметтерді тұтынушылар қатарына жеке кәсіпкерлер және жеке
тұлғалар жатады. Көбінесе, қарыздар инвестицияларды жүзеге асыру үшін
немесе тұтынушылық мақсаттарды алынады.
Алайда, банктің барлық қаражаттарын несие түрінде ғана орналастыру
мүмкін емес. Несие құралдарының үлкен бөлігі өтімсіз болып табылады, яғни
олар банкке қолма-қол ақша қаражаттары қажет болған жағдайларда тез
өтпейді.
Басқа жағынан, қарыз алушылардың несиені уақтылы қайтармауынан
несиелер жоғары тәуекелді активтер болып келеді. Ал орта және ұсақ банктер
үшін несие беру сол тұрған аймақтың даму деңгейімен тығыз байланысты
болады. Сәйкесінше, аймақтағы экономикалық белсенділіктің төмендеуі банктің
несиелік портфелінің сапасын нашарлатады. Сондай-ақ көптеген елдерде,
банктердің несиелер бойынша алатын табысы салық салуға жатады.
Барлық айтылған себептерге байланысты көптеген банктер өз
активтерінің үлкен бөлігін табысты активтердің басқа бір маңызды түрі -
құнды қағаздар сатып алуға жұмсай бастады. Мамандардың бағалауы бойынша
банк портфелі жалпы көлемінің 15-нен 13-не дейінгі үлесін құнды қағаздар
сатып алуға бағытталған қаражаттар құрайды.
Коммерциялық банктердің құнды қағаздарының құрамына мемлекеттік
бағалы қағаздар және заңмен реттелген акция түрлері кіреді. Банктер
портфелінің бұл аталған активтері бірқатар маңызды қызметтер атқарады.
Олар банкті табыстылықпен, өтімділікпен қамтамасыз етеді, сонымен
қатар банк активтерінің мұндай диверсификациясы тәуекелді төмендетіп, банк
табыстарының бір бөлігін салық салудан босатады.
Аталған салымдар банктің табысын тұрақтандырады және басқа
активтердің табыстылық деңгейі азайған уақытта банкке қосымша кіріс көзін
қатамасыз етіп отырады.
Банктік инвестицияларға өтелу мерзімі бір жылдан асатын құнды
қағаздарды жатқызуға болады. Бұл қағаздар әдетте, өтімді активтердің екінші
қатарлы резервтеріне қосылмайды, ал олардың банк портфелінде болуы
проценттік төлемдер түріндегі табыстар алумен шартталады. Инвестициялық
құнды қағаздардың төмен өтімділігі оларды өткізетін нарықтардың болмауымен
байланысты емес, банктің портфелінде сақталатын құнды қағаздардың көптеген
эмиссиясы екінші нарықтарда толық айналыста жүреді.
Бұл қағаздардың кемшілігі олардың бағамының елеулі түрде тербелуінде
болып отыр, өйткені бұл бағамдар процентердің нарықтық нормаларына толық
тәуекелді. Облигацияның сатып алынғанға дейінгі мерзімі неғұрлым ұзақ
болса, соғұрлым оның нарықтық құнының болашақ динамикасын дұрыс болжамдау
қиынға түседі.
Коммерциялық тәжірибеде инвестициялардың мынадай негізгі түрлері
қолданады:
1.Нақты (физические активы) активтерге инвестициялар;
2.Ақшалай активтерге инвестициялар;
3.Материалдық емес активтерге инвестициялар.
4.Нақты активтерге инвестициялар дегеніміз қызмет ету мерзімі бір жылдан
асатын жабдықтар, құрылғылар мен машиналар және өндірістік ғимараттар мен
басқа да мүліктер.
5.Ақшалай актив инвестицилардан басқа жеке және заңды тұлғалардан алуға
құқы бар ақша сомалары. Бұлар банк депозиттері, облигациялар, акциялар,
несиелер мен қарыздар, банк кепілдіктері және т.б. .
6.Материалдық емес актив инвестициялары деп қайта оқыту бағдарламасын
өткізу бойынша фирманың нәтижесі немесе қызметкерлердің біліктілігін
көтеру, сауда белгілерін өңдеу, дайындау және өнеркәсіп меншігі құқын
илену және т.с.с. .
Бұл инвестициялардың барлығы фирманың экономикалық жағдайын жақсартуда
және одан әрі дамытуда мәні зор. ҚР-ның инвестициялар туралы заңы ҚР-дағы
инвестицияларға байланысты қатынастарды реттейді, инвестицияларды
ынталандырудың құқықтық және экономикалық негіздерін айқындайды, ҚР-да
инвестицияларды жүзеге асырған кезде инвесторлардың құқықтарын қорғауға
кепілдік береді, инвестицияларды мемлекеттік қолдау шараларын, инвесторлар
қатысатын дауларды шешу тәртібін белгілейді.
Сонымен қатар, Қазақстанда кәсіпорындардың инвестициялық қызметін
реттейтін заңдарға: Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер, Банкроттық туралы, Концессия туралы, Бағалы қағаздар нарығы
туралы, ҚР-ның инвестициялық қоры туралы және басқа да нормативтік
актілер жатады.
Инвестициялар туралы ҚР Заңында мынадай негізгі ұғымдар
пайдаланылады:
1.инвестициялар – лизинг шартын жасаған кезден бастап лизинг заттарын,
сондай-ақ оларға құқықтарды қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық
капиталына инвестор салатын мүліктің барлық түрлері (жеке тұтынуға
арналған тауарлардан басқа) немесе кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын
тіркелген активтерді ұлғайту;
2.инвестициялық қызмет – жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық
ұйымдардың жарғылық капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет
үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді құрау немесе ұлғайту жөніндегі
қызметі;
3.инвестициялық преференциялар – ҚР-ның инвестициялық жобаның іске
асырылуын жүзеге асырушы заңды тұлғаларына ҚР-ның заңдарына сәйкес
берілетін атаулы сипаттағы артықшылықтар;
4.инвестициялық жоба – жаңа өндірістер құруға, жұмыс істеп тұрғандарын
кеңейтуге және жаңартуға инвестициялар көздейтін іс-шаралар кешені;
5.мемлекеттік заттай гранттар – Қазақстан Республикасының меншігі болып
табылатын инвестициялық жобаны іске асыру үшін ҚР заңды тұлғасының
меншігіне не жер пайдалануына өтеусіз берілетін мүлік.
6.уәкілетті орган – келісім-шарттар жасасуға және олардың орындалуын
бақылауға тікелей байланысты құқықтар берілген орталық атқарушы орган.
ҚР-ның инвестициялар туралы заңдары ҚР-ның конституциясына
негізделеді және осы Заңмен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік
құқықтық актілерінен тұрады. Инвестициялар туралы заң мемлекеттік бюджет
қаражатынан инвестицияларды жүзеге асырады және де коммерциялық емес
ұйымдарға, оның ішінде білім беру, қайырымдылық, ғылыми немесе діни
мақсаттар үшін капитал салуға байланысты қатынастарды реттемейді.
Инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты экономиканың дамуы үшін
қолайлы инвестициялық ахуал жасау және осы заманғы технологияларды қолдана
отырып, жаңа өндірістер құруға жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту мен
жаңартуға, жаңа жұмыс орындарын құруға және бар жұмыс орындарын сақтауға,
сондай-ақ қоршаған ортаны қорғауға инвестицияларды ынталандыру болып
табылады.
Инвестицияларды мемлекеттік қолдау инвестициялық преференциялар беру
болып табылады.
Инвестициялық преференциялардың түрлері:
1.Инвестициялық салықтық преференциялар;
2.кеден баждарын салудан босату;
3.мемлекеттік заттай гранттар беріледі.
Шетелдік сөздер сөздігінде стратегия гректің ctrategia (stratos-
әскери, tago-жүргізу,басқару әскерді ұрысқа бастау) деген сөзінен, яғни
алғашқы кездегі мағынасы әскери өнердің құрама бөлігі, оның жоғарғы саласы
дегенге саяды, кейіннен қоғамдық, саяси күресті басқару өнерінде, оны
жүргізудің жалпы жоспарын білдіреді. Қазіргі кездегі Мемлекеттік және
Үкімет құжаттарында стратегия бірде ұзақ мерзімді бағдарлама, кейде ұзақ
мерзімді жоспар ретінде қолданылады. Мәселен, Қазақстан -2030 атты құжат
бірде бағдарлама бірде стратегия деп аталып жүрді. Негізінде әскери,
саяси, экономикалық, әлеуметтік тағы басқа салаларда алдағы уақытта жүзеге
асырылмақ ұзақ мерзімді мақсаттардың бағыты мен беталысы және олардың іске
асырудың нақты шаралары деп қараса дұрыс.
Ел Президенттінің 1997 жылдың 11 қазандағы Қазақстан -2030
барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы аталатын Қазақстан халқына жолдауында болашақта жүзеге асырылуға
тиісті мерзімді жеті басымдық аталған.Солардың үшеуі экономика саласына
тікелей қатысты. Атап айтқанда: үшінші ұзақ мерзімді басымдық: шетел
инвестицияларының деңгейі жоғары дамыған нарықтық экономикаға негізделе
экономикалық өсу; бесінші ұзақ мерзімді басымдық; энергетика ресурстары;
алтыншы ұзақ мерзімді басқарушылық; инфрақұрылым; әсіресе көлік және
байланыс.
Үшінші ұзақ мерзімді және экономикалық дамытудың көптеген өзекті
мәселелерін шешуге бағытталған құжат – ол Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясы. Ол Ел Президентінің 2003 жылғы 17 маусымдағы №1096
Жарлығымен бекітілген. Бұл стратегияны әзірлеумен алғашқыда Идустрия және
сауда министрлігі шұғылданды, кейіннен оны Экономика және бюджеттік
жоспарлау министрлігі, Индустрия және сауда, Білім және ғылым, Көлік
және коммуникация, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Энергетика және
минералдық ресурстар, Қаржы министрлігімен, Табиғи монополияларды реттеу
және бәсекені қорғау жөніндегі агенттікпен, Ұлттық Банкпен бірлесе отырып
әзірледі.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде инвестициялық қызметтің
экономикалық мәні мен мазмұны, инвестицияның пайда болуы және даму тарихы,
инвестицияның қызметі және операциялары,инвестициялық жобалар процесі
түсінігі қарастырылады.
Екінші бөлімінде нарық жағдайында инвестициялық жобалардың
тиімділігін, еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау, Қазақстандағы
инвестциялық қызметтің дамуын бағалау жасалынады.
Үшінші бөлімінде инвестициялық жобаларды қаржыландыру
әдістерін жетілдіру жолдары, инвестицияларды қаржыландырудың несие
формалары, ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру
әдісі ретінде көрсетілген.
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы
Инвестицияны ұғымы оллатын тілінен шыққан салу қаржы салу немесе
қаржылындыру, қаржы тартуды білдіреді. Басты мақсаты экономиканың нықты
салаларына қаржы салу арқылы пайда табу. Инвестиция құрамына: мүліктер,
байлықтар, материалдық және интелектуалдық құндылықтар кіреді. Отандық
және шетелдік тәжірибеде инвестицияның жіктелуі келесідей:
1) қаржыландыру көздеріне байланысты:
● мемлекеттік;
● салалық;
● жеке меншік;
● аралас немесе бірлескен;
● меншікті;
● қарызға немесе несиеге алынған.
2) Инвестицияның қолдануына байланысты:
● материалдық өндіріс салалары;
● қоржынды (портфельді);
● интелектуалды.
3) Инвестициялардың негізгі бағыттарына байланысты:
● өндірістік;
● әлеуметтік;
● қоршаған ортаны қорғау.
4) Инвестицияның пайдалану мерзіміне байланысты:
● қысқа мерзімді;
● орта мерзімді;
● ұзақ мерзімді.
Корпорацияның инвестиция қызметі дегеніміз – сол инвестицияны
белгілі мақсаттар мен салаларға пайдалану. Инвестицияның обьектілеріне
мыналар жатады:
● өндірістік, өндірістік емес қорлар;
● бағалы қағаздар (акция, облигация);
● заңды және жеке тұлғалардың банктердегі мақсатты салымдары;
● ғылыми техникалық өнімдер (интелектуалды байлықтар);
● табиғи ресурстар: жер, су, орман т.б.
ҚР – ның тиісті заңына сәйкес шетелдік заңды және жеке тұлғаларда
инвестиция сала алады. Олар бірлескен компаниялар, шетелдік компаниялардың
бөлімшелері.
Инвестициялардың субьектілеріне мыналар жатады:
● инвесторлар (қаржыгерлер);
● мердігерлер (орындаушылар);
● құрал – жабдықтар, т.б. материалдық құндылықтармен жабдықтаушылар;
● қаржы институттары, коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары,
инвестициялық қорлар, қор биржалары т.б.;
● шетелдік заңды және жеке тұлғалар және халықаралық ұйымдар, дүние
жүзілік банктер.
Инвестицияның негізгі түрлері:
1) Нақты (тікелей) инвестиция – экономиканың негізгі өндірістік салаларына
бағытталады. Ол өндіріс құралдары мен материалдық байлықтарды және
құндылықтарды молайтуға жұмсалынады.
2) Қаржылық инвестиция – түрлі құнды қағаздар мен қаржы құралдарын жасауға
қолданылады. Қаржылық инвестицияның түрлері:
● қоржынды (портфельдік);
● венчурлық (тәуекелдік);
● аннуитет.
Қоржынды (портфельді) инвестиция – кәсіпорының порфеліндегі
(қоржынында) түрлі бағалы қағаздар жиынтығы.
Венчурлық (тәуекелдік) – кәсіпорынның өзінің акциясын және қаржыларын
жаңадан ашылатын өндіріске салады, яғни жаңа бағытқа инвестиция салады,
өйткені жаңа өнімдерге сұраныс көп болады.
Аннуитет дегеніміз – инвестицияның түрлі инвестициялық қорларға,
сақтандыру қорлары, зейнетақы қорлары т.б. қорларға салу арқылы салушының
белгілі бір кезеңнен алатын табысы.
3) Адам капиталына салынатын инвестиция;
4) Мемлекеттік инвестиция.
Инветициялық саясат дегеніміз – кәсіпорынның стратегиялық
жоспарының құрамдас бөлігі болып есептелінеді.
Инвестиция саясатының мақсаты мыналарды көздейді:
● атқарылытын шаралардың экономикалық, ғылыми техникалық және
әлеуметтік тиімділігін қамтамасыз ету;
● қор салынған инвестициялардан мол пайда табу және тиісті шығындарға
жұмсау;
● инвестиция тартуды мемлекет тартуды мемлекет тарапынан қолдау табу;
● шетелдік, халықаралық қаржы, несие ұйымдарынан несие алу;
● инвестициялық жобаларды іске асыруда мимальді тәуекелділікті
қамтамасыз ету.
Инвестиция саясатын іске асыруды мынадай факторларды ескеру керек:
● кәсіпорынның қаржылық жағдайы;
● өндірістің техникалық деңгейі;
● кәсіпорынның меншікті капиталы мен қарыз қаражаттарының тиімді
арасалмағы;
● инвестиция жобаларды іске асырудың тиімділігін қарастыру.
Инвестицияның капитал жұмсалымынан айырмашылығы капитал салымы бұл
негізгі қорлардың ұдайы өнімдеріне қарастырылған шығындардың жиынтығын
сипаттаса, ал инвестициялау бұл ұғымның сыртында сол кәсіпорынның негізгі
өнім алуымен байланысты болатын шығындарының барлығын бірдей қамтиды.
Негізгі қорларға инвестиция салу. Негізгі қорларды инвестициялаудың
негізгі көздері мыналар:
1) Меншікті қаржы ресурстары және ішкі шаруашылық резервтері (мүліктері)
таза пайда амортизациялық төлемдер.
2) Қарыз қаражат көздері, яғни банктердің несиесі, займдар, т.б. тартылатын
қаржы ресурстары.
3) Жеке және заңды тұлғалардың үлестік жарналары, яғни кәсіпорынның
жарғылық капиталына қосқан үлес жарналары.
4) Орталықтан берілетін ақша қаражаттары.
5) Мемлекеттік бюджеттен қаражаттар нақты экономиканың салаларын (мұнай,
газ, түсті металургия, ауыл шаруашылығы) инвестициялау.
Келесі бір көзі – қарыз қаражаттары. Оның негізгі қорлардан
айырмашылығы – ұзақ мерзімді пайдалылығы және оларды сатуға болмайды.
Мемлекеттік активтерге мыналар жатады:
● жер учаскелері;
● патенттер;
● лицензиялар;
● түрлі жңалықтар;
● товардың маркалары;
● ноу – хоу;
● интелектуалдық құндылықтар.
Мемлекеттік активтердің ерекшеліктері:
● Пайдалылығы;
● Пайдалылық мерзімінің белгіленбеуі;
● Сатуға болмайтындығы.
Қазақстанда нарықтық қатынастарды калыптастыру кезінде сауда –
экономикалық байланыстарды жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы қайта және
инфлияңия мен баға даңгейінің өсіп, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі
жағдайында басталады.
Міне, осы жағдайда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал –
жабдықтардың табиғи және моральдық жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі, оған көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушіліг сонымен бірге техникалық құрал – жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтардың болғаны әсер етті. Еліміздің
тауар өндірушілері көптеген қиын жағдайларды бастан кешірді. Өндірілген
өнімдерінің бәсекелестік қабілеттігінің төмен болуына байланысты олардың
қолында өзіндік қаржылық ресурстары өте аз болды. Мемлекеттік бюджеттің
тапшылығы жағдайында мемлекет отандық тауар өндірушілерге тікелей қолдану
көрсете алмады. Коммерциялық банкттердің де қаржылық жағдайларының
тұрақсыз болуына байланысты ұзақ мерзімді инвестицияларды жүргізу
мүмкіншіліктері жоқ. Міне, осындай кезеңде лизинг Қазақстандағы қаржылық
нарықты күшейтудің сенімді құралдарының бірі болып табылады. Кең түрде
алып қарағанда, лизинг деп сатып алу негізінде уақытша пайдалануға берумен
байланысты болатын мүліктік қатынастардың барлық кешенін атауға болады.
Банктердің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс жасауын,
нәтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай-ақ өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатында инвестициялар портфелін басқару стратегияларын жасауға және
іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.
Банктің инвестициялық саясатының басты бағыттары мынадай бөлімдерді
қамтиды:
• Инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• Баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық операциялардың
шегін (үлесін) анықтау;
• Инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
• Инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
• Бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің
тиімділігі;
• Инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын негізгі
талаптар;
• Портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
• Сақтау тәртібі және сақтандыру механизмі;
• Пайдалар мен зияндардың есебі;
• Компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
Банктердің инвестициялық қызметі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және ұсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Бағалы қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг – бұл бағалы қағаздарды
сатудан ешқандай да төменгі ақшалай қаражаттың келіп түспейтіндігі туралы
эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндай жағдайда эмитент қор
құндылықтарын орналастыру жоспарын құрады.
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатын
операцияларды сипаттайды. Банктердің инвестициялық операция жүргізетін
бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
Қор (акция, облигация);
Коммерциялық бағалы қағаздар (коммерциялық вексель, чек, қоймалық,
кепілдік куәліктер).
Қор бағалы қағаздарының өзін екі негізгі топқа бөледі:
1.мемлекеттік бағалы қағаздар;
2.мемлекеттік емес (корпоративтік) бағалы қағаздар.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай екі
түрге бөлінеді:
-Купондық облигация – инвестор-банкке пайыз мөлшерлемесі формасында, яғни
6 айда немесе жылына 1 рет табыс әкелетін түрі;
-Дисконттық облигация – инвестор-банктің облигацияны шығарушыдан
номиналдық құнынан төменгі бағада сатып алып, оны өзінің құнымен қайта
сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін түрі.
Мысалға, облигацияның ағымдағы бағасы – 100 теңге, купон мөлшерлемесі
– 10%, онда облигацияның ағымдағы табысын былай есептеуге болады:
Купонбаға*100=10100*100=10%
Егер облигация бағасы өсіп, 150 теңгені құраса, онда ағымдағы табыс:
10150*100=6,66%
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық
операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттің бағалы
қағаздарына жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы
қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты
тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын
табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады.
Ал мемлекеттік емес бағалы қағаздардың өз деңгейінде дамымауына және
олардан алатын табыстардың қаншалықты жоғары болғанымен тәуекелдің
соғұрлым жоғары болып келетініне байланысты банктер оларға қаражат салуда
әлі де болса пассивтік танытуда.Екі жүйелі банктің қалыптасуы және
кәсіпорындармен оларға қызмет көрсететін банктер арасындағы қатынастардың
өзгеруіне байланысты щаруашылық құрылымының (мемлекеттік кәсіпорындар,
акционерлік қоғамдар, шаруашылық серіктестіктер және т.б.) басшыларына
алдындағы ең маңызды мәселелерінің бірі болып қаржы ресурстарын
мобилизациялау мәселесін шешу, сонымен қатар оларды қолданудың тиімді
жолдарын іздестіру болып табылады.Сонымен бірге, жүргізуші кәсіпорындардың
трансформациясы кезінде және жаңа құрылған акционерлік қоғамдардың
басышылары үшін көптеген мәселелер туындайды: құнды қағаздарды шығару және
орналастыру, акционерлік қоғам мүлкінің максимизациялық құнын таңдау
жолдары, дивидендтерді есептеу және төлеу, активтің әр түрлеріне қаражатты
салудың тәуекелділік деңгейін талдауда, инвестициялық портфельді талдау
кезінде және тағы басқалары.Мұндай жағдайларда банктің қаржылық жұмысын
ұйымдастыруда екі негізгі бағыт бойынша ерекше талап қояды:
-банктің агенттік қызметті орындаудағы клиенттердің инвестициялық
операцияларына қызмет көрсету;
-өз шотымен жүргізілетін меншікті инвестициялық қажеттілікке және банктің
операцияларына қызмет көрсету.
Жоғарыда айтылған банктің қаржылық қызметіне сәйкес банктің
инвестициялық қызметі ұйымдастырылады. Клиенттерді, сонымен қатар банктің
есепті - қаржылық және инвестициялық қызмет көрсетуі - бір - бірімен тығыз
байланысты поцестер, әдетте, банктегі қаржылық жұмысты екі ракурспен
ұйымдастырылады: таза бухгалтерлік операцияларды, есепті - операциондық
және операцияның инвестициялық түрлерін орындайды.
Әрине, нарықтық қатынас жағдайындағы банк қызметінің негізгі мақсаты
- қысқа мерзімдегі және ұзақ мерзімдегі жоспардан максималды пайда табу
болып табылады.
Бұл мәселені шешу банктің қаржылық жоспарлау вариантын таңдауға
және инвестициялық саясаттың бағыттарына байланысты болады:
• мүлік құнын максимизациялау (яғни, мысалы, акцияның нарықтық
құнынан);
• жинақталған қарыз соммасының көлемін қарыз, облигация және жеке
меншік қаражаттар (қайта бөлінген пайданың жарғылық және резервтік
қорлар т.б.) түрінде қатынасына оптимизациялау.
Осының барлығы банктің қаржылық қызметімен анықталады.
Нарық жағдайында қаржылық қызмет экономикалық конъюнктураның
талдауының және қаржылық нарықтың жағдайының, қаражаттарды мобилизациялауда
және салуда альтернативті варианттың дұрыстығына жауап береді.
Қаржылық қызметтің басшысы тек қана есеп беруді ұйымдастырумен
айналыспай, сонымен қатар шаруашылық заңдылықта, экономикалық талдауда,
қаржылық менеджментпен маркетинг тен, кәсіпкерлік және коммерция аумағынан
жан - жақты игерімді қаржылық директор болуы тиіс.
Ол үшін қаржылық директорге құқықтық және өкілеттілік берілген. Ол бір
жағынан, бухгалтер, бір жағынан юрист, бір жағынан басқарушы.
Қаржылық қызметінің құрылымы мен ұйымдастырылуы үлкен мағын береді.
Әрине, банк қызметінің және оның операциясының спецификасының сипатына
қарай, оның көлеміне қарай, қызметтің ұйымдық - құрылымдық формасына қарай
және т.б. факторларға қарай түрленуі мүмкін.
Қаржылық қызметін басқару схемасы өнеркәсібі жақсы дамыған елдерде
банк басшыларының арасында бас бухгалтермен казначей бағынатын қаржылық
директорлары басқаратын көптеген ірі банктік компанияларға тән (қаржылық
портфелін басқарушы).
Негізгі бөлімшелерінің қызметтері және олардың басшыларының
компетенциясы келесі түрде бөлінеді.
Қаржылық директор - банк басқармасының (кеңесінің) директоры. Ол
жалпы қаржы стратегиясының өңделуіне және өткізілуіне жауап береді.
Басқарма мүшесі ретінде банк қызметінің негізгі мәселелерін және
аспектілерін шешуге қатысады.
Бас бухгалтер негізгі жауапты тұлғаның бірі болып табылады, сонымен
қатар есепті, есептік форманы құруды дұрыс және уақтылы ұйымдастыруға,
қаржылық бақылауды жүргізуге жауапты болады.
Ол ақша қаражатының барлық түсімдерін және төлемдерін, ішкі
тексерістің жие жүргізілуін бақылап отырады (ішкі аудиттің қызметі).
Қазынашы маман (қаржы бөлімінің бастығы) – бұл кәсіпорынның қаржылық
портфелінің басты басқарушысы. Ол инвестициялық саясаттың және стратегияның
өңделуіне жауап береді.
Қазыналық маман ақша қаражаттары төлемдері мен түсімдерінің
мерзімдері бойынша біртекті болуын қадағалайды, сонымен қатар қаржылық және
несиелік ресурстардың мөлшері банктің міндеттемелері мен қажеттіліктерін
кез - келген уақытта қанағаттандыру үшін жеткілікті болуын бақылап отырады.
Қазынашы маман банктің басқа қаржылық және банктік ұйымдармен тығыз
қатынасын жасауын қамтамасыз етіп, әртүрлі инвестицияларды жүзеге асу
критериін анықтап, олардың табыстылық деңгейін болжап, тәуекел деңгейінің
жеткіліктілігін бағалап отырады, сондай - ақ активтердің сақтандырылуына
жауапты болады.
Бухгалтерлік қызмет сияқты инвестициялық қызмет та бір бөлімшелерден
немесе бірнеше бөлімшелерден тұрады. Мысалы, шағын және орта банктерде
қосымша қызметтерді орындайтын біріккен операциондық бөлімдер қалыптасуы
мүмкін - бухгалтериялар, операциондық қызметтер - есеп-айырысу
операцияларын жүргізу (есептік - операциондық бөлім).
Мұндай жағдайда қаржылық қызметіне қосымша инвестиция бөлімі құрылады.
Ірі банктерде бухгалтерлік қызмет бірнеше бөлімдерден құралады:
есептік, опреациондық, кассалық операциялар және тағы басқалары. Сол сияқты
инвестициялық қызметте бірнеше бөлімшелерден тұрады.
Бас бухгалтер мен қазынашы маман ''бір команда'' болғанымен олардың
әрқайсысының маманданған қызметтері бар.
Қазыналық маман инвестицияны басқарумен мобилизациялаудың тиімді
жолдарын іздестіруіне, ақша қаражаттарын орналастыруына жауап берген кезде,
бас бухгалтер ресурстардың шығындалуына қажетті бақылауды және оларды
қабылданған саясат сәйкес қолданылуын қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтер де қазынашы маман да тікелей қыржылық директорға
бағынышты болады.
Банктің қаржылық стратегиясын анықтау кезінде әртүрлі инвестиция
түрлеріне, мерзім бойынша қарыз құрылымына, негізгі дивидендтік саясатты
анықтауға бағытталған қарыз міндеттемелерінің көлемі мен меншікті
ресурстардың құнының арасындағы тиімді таңдауға көп көңіл аударылады.
Қабылданған шешімдер әртүрлі активтердің табыстарының анықтау және
салыстыру қатынасының деңгейіне инвестицияны жүргізу кезіндегі қатысты
тәуекелділік фактордың есебімен жүргіліеді.
Лизинг жалға беру қатынастарының өзіндік үлгідегі формасы ретінде
кәсіпкерлік құрылым қызметіндегі перспективті қаржылық құрал болып
саналады. Қазақстандық кәсіпкерлер үшін әлемдік нарыққа бәсекелестік
қабілеттілігі жоғары өнімдерді шығаруға өту кезіндегі көптеген мәселелер
осы лизинг арқылы шешілуі мүмкін. Лизинг жеке және заңды тұлғаларға
белгілі бір мерзімге келісім – шарт бойынша берілетін мүліктерге уақытша
бос ақша қаражаттарын инвестициялауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің
бір түрі ретінде қарастырылады. Лизинг келісімге қатысушылар ретінде
лизингке беруші, лизингке алушы және лизингке берілетін мүлікті сатушы
ретінде көрінетін жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды
тұлғалар болып табылады. Лизинг беруші – бұл өзіндік және сырттан
тартылған қаражаттар есебінен лизингке берілетін мүлікті өз меншігіне
сатып алатын және оны лизингтік келісім – шарт негізінде лизингке алушыға
беретін лизингтік келімісімнің қатысушысы. Лизингке алушы – лизингтік
келісім – шарт негізінде кәсіпкерлік мақсат үшін лизингке берілетін
мүлікті қабылдайтын лизингтік келісімге қатысушы тұлға. Лизингке беруші
лизингке алушыға негізгі капитал элементтерін келісім – шартта көрсетілген
мерзімге және белгілі бір төлем ақымен бере отырып, шын мәнінде несиелік
келісімге тән мерзімділік, қайтарымдылық, төлемдік қағидаларын іске
асырады. Бірақ, басқа жағынан алып қарағанда лизингке беруші де және
лизингке алушы да ақшалай емес, яғни өндірістік формадағы капиталмен жұмыс
істейді. Бұл жағдай лизингті инвестиция түсінігімен жақындастырады.
Лизинг обьектісі болып нарықта еркін айналуға тыйым салынған негізгі
құралдардың жіктелуіне жататын кез келген жылжымалы және жылжымайтын
мүліктер саналады. Бағалы қағаздар және табиғи ресурстардан басқа
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын кез келген тұтынылмайтын заттар
лизингтік келісім – шарттың негізі болып есептелінеді. Қаржылық лизинг
мәселесімен айналысатын көптеген Ресей экономистері лизингті жалға беру
және несиелік операцияларды біріктіретін сала (сфера) деп қарастырады. Кез
келген лизингтік келісімнің негізі қаржылық, нақты айтқанда несиелік
операция болып табылады. Мүлік иесі (лизинг беруші) оны пайдаланушыға
(лизинг алушыға) қаржылық қызмет көрсетеді. Ол мүлікті толық құнына сатып
алады және лизингке алушының жарналары есебінен ол соманың орнын
толықтырады. Осы тұрғыдан алып қарағанда, лизингтің экономикалық мәні – ол
мүлікті лизинг алушыға берген несиесі. Сонымен, лизинг сыртқы тұрғысынан
коммерциялық несиемен өте ұқсас, бірақ екуінің арасында өзгешеліктер бар.
Бұл өзгешелік ең алдымен меншік қатынастарынан көрінеді. Коммерциялық
несие кезінде тауарға деген меншік құқығы бірден беріледі. Тауарға төлем
жүргізу ауқыты кейінге шегіндіріледі. Қаржылық лизинг келісім кезінде
мүлікті пайдалану құқығы оны иелену құқығынан алшақтандырылады, яғни
уақытша пайдалануға берілген меншік құқығы лизингті алушыға өтеді.
Пайдалану құқығын иелену үшін лизинг алушы лизинг берушіге алдын ала
келісілген лизингтік төлемдер төлейді. Лизингтік келісім – шарт мерзімі
аяқталғаннан кейін ауқытша пайдалануға берілген обьект лизинг берушінің
меншігінде қалады. Ал, коммерциялық нисие тауар формасында өтеледі. Лизинг
келісім негізінде несие тауар формасында беріледі. Келісім – шарт мерзімі
аяқталғаннан кейін келісім обьектісі лизинг берушіге заттай формада
қайтарылады. Лизинг келісім компенсациялық сипатта болуы мүмкін. Мұндай
жағдайда лизингтік төлемдер жалға алынған құрылғылардың көмегімен
өндірілген өнімдер формасында жүргізілуі мүмкін. Сонымен, қаржылық лизинг
банктік несиелеудің баламасы болып табылатын күрделі қаржыны
қаржыландырудың ерекше формасы. Ол өндірісті компанияларға көп шығын
жұмсамай – ақ қажетті тауарларды алуға және өндірістік құрал –
жабдықтардың ескеруімен байланысты тәуекелділіктерін сақтауға мүмкіндіктер
береді. Яғни, лизинг – уақытша пайдалануға негізделген мүліктік қатынастар
кешені. Бұл кешеннің құрамына жалға беру туралы келісім – шартта кіреді.
Қаржылық лизингтің экономикалық артықшылықтарын лизингтік қатынасқа
қатысушы әрбір жаққа қамтамасыз ету белгілерінен кіреді. Лизинг
обьектісінің сатушылар үшін оның артықшылықтары мыналар:
●лизингтің көмегімен сату арнасын (каналын) ұлғайту мүмкіндіктері;
● лизинг – тұтынушы мен сатып алушы үшін бәсекелестік күресте жеңісті
қамтамасыз ететін тәсілдерінің бірі;
● дайын өнімдер қорын азайту жолы және капиталдың айналымдылығын
жылдамдату мүмкіндігі;
● лизинг арқылы өндіріске инвестор ретінде ақша қаражаттарын салу
арқылы лизингтік бизнеске қатысушылар үшін де лизингтік операциялардың
артықшылықтары бар.
Оларға лизинг беруші тұлғаларды жатқызуға болады.
● лизинг берушілердің тәуекелдіктері төмен. Себебі, лизинг обьектісі
келісімге келіп болады. Яғни, лизинг беруші лизингке берілген мүлікке
меншік құқығын сақтайды;
● өндіріс салалары мемлекеттік қолдау болған жағдайда отандық бюджет
қаражаттарын тарту;
● көрсетілген қызметтері үшін белгілі бір мөлшерде пайда алады.
Қаржылық лизинг келісімге қатысушылардың тағы бір тобы – лизинг
алушылар болып табылады. Олар үшін тиімділік неғұрлым сезімтал болуы
қажет, ондай болмаған жағдайда лизинг процесі өзінің тартымдылығын
жоғалтады. Ондай тиімділікке мыналарды жатқызуға болады:
● мүлік лизинг берушінің балансында болғандықтан лизинг алушы мүлікке
салынатын салықтан босатылады. Лизинг обьектісінің жеделдетілген
амортизация пайдалануы оған өндірісті жедел түрде жаңартуға, қайта құруға
мүмкіндіктер береді;
● сыртқы көздер есебінен капиталдар тарту лизинг ірі қаржылық
ресурстарды жинақтай – ақ жаңа өндірісті ұйымдастыруға көмектеседі.
Сонымен бірге, лизингтік төлемдер лизинг обьектісі пайдаланудан түскен
табыстар есебінен төленетіндігін ескеру қажет және лизингке алынған
құралдар есебінен өндірілген тауарды іске асыруы мүмкіндіктері бар;
● маусымдық және күтпеген өндірістік мәселелерді шешудің жеделдігі;
● келісімді қамтамасыз етудің тиімділгі. Себебі, лизингтік мүлік
кепіл ретінде алынатын болғандықтан несие алғаннан гөрі, лизинг бойынша
мүліктерді алу ыңғайлы;
● кіші және орта фирмалар үшін лизинг қаржыландырудың мүмкін болатын
жалғыз әдісі;
● лизинг алушы үшін мүліктердің табиғи және моральдық тозу
тәуекелдіктерінің азаюы. Мұндай тәуекелдіктер мен мүліктер уақытша
пайдалануға алынатын болғандықтан лизинг берушіге өтеді.
Қаржылық лизинг келісімінің өзіне тән кемшіліктері де бар. Жоғарыда
айтылғандай, лизинг беруші үшін мүліктердің моральдық жағынан тез тозу
және лизингтік төлемдерді уақытында алмау тәуекелдіктері бар. Ал, лизинг
алушы үшін лизинг құны сол мүлікті сатып алу бағасынан жоғару болуы
мүмкін. Бірақ, барлық елдерде салықтық және амортизациялық жеңілдіктердің
енгізілуі, лизингтік бизнестің тез қарқынмен өсуіне әкеледі. Міне, осындай
жағдайлар қаржылық лизингтік қатынастардың кемшілік жақтарын жауып кетеді.
Лизингтік компаниялардың және банктік мекемелердің жүргізілетін лизингтік
операцияларының жетістіктері олардың ұсынатын қызметтерінің санына және
лизингке берілетін мүліктердің бәсекелестік қабілеттілігіне белгілі – бір
деңгейде тәуелді болады. Сондықтан да лизингтік қызмет ұсынатын
компаниялар мен банктер өзара жақсы байланыста болулары қажет. Лизинг
компаниялар өндірісті және клиенттерді оқып үйрене отырып, клиенттердің
қажеттілігіне неғұрлым толық жауап беретіндей негізгі құралдарды лизингке
беруге тырысады. Кейбір фирмалар лизинке берілген құралдарды сақтандыру
және техникаларды өндіріске енгізу мәселелері бойынша кеңестер беру
қызметтерін де ұсынады. Мұндай компаниялардың қызметтеріндегі
тәуекелділіктер өте жоғары болады. Сондықтан да, құрылғылардың моральдық
тозу тәуелділіктері де жоғары болған сайын, алынатын төлемдер сомасы да
жоғарылайды. Осындай жағдайларға байланысты лизингті келісілген қатысушы
тұлғалар лизингтік төлемдерді есептеу әдістерін және және оның
графиктеріне өте көп көңіл бөледі.
Қосымша лизингтік төлемдер деп лизингті ккелісім – шарт бойынша
лизингтік мүлікті пайдалану құқығы берілген лизингке алушының лизингті
берушіге төлейтін жалпы сомасы. Лизинг келісім – шартын бекіту кезінде
оған қатысушы тұлғалар лизингтік төлемдердің жалпы сомасын, кейбір
төлемдерді есептеу формасы мен әдістерін, оларды төлеу кезеңін және
тәсілдерін анықтайды. Лизингтік төлемдер – лизингке берушінің мүліктерді
сатып алуға кеткен қаржылық шығындарын қайтаратын және белгілі бір
сомадапайда алуға мүмкіндік беретін мехинизм болып табылады. Осыған
байланысты лизингтік төлемдердің жалпы сомасы төмендегілер кіреді:
● келісім – шарттың барлық мерзіміне лизингтік мүліктің толық немесе
соған жақын құнын қайтаратын сома;
● лизингке берушінің көрсеткен қосымша қызметтері үшін төленетін сома
(мысалы, лизингтік мүлікті сақтандыру және т.б.)
● лизингтік келісім – шартта көрсетілген т.б. шығындар, мысалы,
мамандар оқыту, лизингтік мүлікке техникалық қызмет көрсету, оған күрделі
жұмыстарын жүргізу және т.б.
Сонымен бірге, лищингтік төлемдерді есептеу кезінде мүліктерге
салынатын салықты ескеру қажет. Себебі, мүлік лизингтік келісім – шарттың
барлық мерзімі тәуелді лизингтік төлемдердің негізінде төлеу мерзіміне
тәуелді лизингтік төлемдердің жалпы сомасы және амортизациялық
аударымдарды есептеу әдістері жатры.
Сөйтіп, лизингтік төлемдердің жалпы сомасы тұрақты өлшем болып
саналмайды, ол лизингтік мүліктің құнын қайтару жылдамдығына тәуелді.
Яғни, лизинг мүліктің құны аванс төлеу немесе алғашқы төлемдерді көбейту
жолдарымен неғұрлым тез өтелсе, онда лизингтік мүліктің қалдық құнына
есептелінетін өсім ақы соммалары да аз болады.
Қаржылық лизингтік қызметтерді тұтынушылардың ішінен экономиканың
нақты секторларын, соның ішінен кіші және орта кәсіпорындарды ерекше бөліп
қарастырудың маңыздылығы зор. Кіші және орта кәсіпорындардың меншікті
қаражаттары өндіріске қажетті мүліктерді сатып алу үшін жеткіліксіздігі
белгілі. Ал, алғашқы қаржылық жағдайларының және кепілдік қабілеттерінің
төмендегі банктік несиелерді алуда кедергілер туғызады. Міне осындай
жағдайларда нақты өндіріспен айналысатын кәсіпорындар үшін лизинг –
құтқарушы құрал ретінде көрінеді. Еліміздегі кәсіпкерліктің кіші және және
орта формаларын қолдануға қызығушылықтары бар лизингтік компаниялар
құрылғыларды сатып алуға кететін алғашқы шығынларды өздеріне алады. Кіші
кәсіпкерлікті жүргізу үшін қажетті құралдар, яғни, сүт, ет сияқты ауыл
шаруашылық өнімдерін қайта өңдейтін, өсімдік майларын, сусындарды
дайындайтын кіші зауыттар, асхана және байланыс құрылғылары және т.б.
лизингтік келісімді қамтамасыз ету үшін жеткілікті болып табылады.
Лизингтік компаниялардың кіші және орта кәсіпкерлікке көп көңіл бөлу
қажеттілгінің тағы бір себебі, кіші бизнес лизингінің обьектілері
тәуекелдіктер пайда болған жағдайда оларды басқа қымбат емес келісімдер
арасында бөлулеріне мүмкіндік бар. Кіші және орта кәсіпорындардың дамуына
лизингтік құрылғылра жолымен бағытталған инвестициялық қызмет ақша
қаражаттарын пайдаланудың неғұрлым сенімді механизмі болып табылады.
Сонымен бірге, қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптік, транспарттық, әсіресе
ауыл шаруашылық кәсіпорындарында негізгі құралдарын жаңартудың, құрылғылар
мен машиналар паркін дамытудың қажеттілігі кезек күттірмес мәселелердің
бірі болып табылады.
Еліміздің коммерциялық банктердің несиелік қоржынында (портфелінде)
орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың инвестициялық жобаларының болуы
экономиканың нақты секторларын несиелеуге ақша қаражаттарының жеткілікті
деңгейде бөлінбей отырғандығын көрсетеді. Сонымен бірге, коммерциялық
банктер несиелердің қайтарылмай қалу тәуекелдіктерін төмендету мақсатында
несие беру шарттарын күшейтуде. Көптеген өндіріс орындарының қаржылық
жағдайларының тұрақсыз болуына байланысты олардың қаражаттарды талап
ететін инвестициялық жобаларды жартылай мүмкіндіктері жоқ. Міне, осындай
мәселелерге байланысты Қазақстанда қаржылық лизингтік қызметті жедел
дамыту үшін қажеттіліктер тууда.
Сондай – ақ экономиканың нақты секторларын дамыту шеңберінде қаржылық
лизингті кең түрде қолдану төмендегідей жағдайларға мүмкіндіктер береді.
1.Өнеркәсіптік өнімдер өндіру көлемін жоғарлату арқылы оған деген
сұранысты жеткілікті түрде қамтамасыз ету.
2. Экономиканың нақты секторына, яғни, өндіріске жаңа техника мен
технологияларды енгізуді жеделдету. Елде бәсекелестік өндіріс орындарын
құру.
3.Өндірістік салалық құрылымын жетілдіру. Өнеркәсіптік өндіріс дұрыс
көңіл бөлген жағдайда шикізат, қаржылық ресурстрады тиімді пайдалануға
мүмкіндік алады.
4. Дайын өнімдерді шетелден әкелу көлемін азайту. Себебі, еліміздің
экономика шеңберінде де өнімдер өндірілуі қажет.
Лизинг контракт. Лизинг – бұл ұйымдастырылуы біршама күрделі
операция. Көптеген мәселелерде кемінде үш контракты жасалады:
● лизинг беруші мен лизинг алушы арасында;
● лизинг беруші мен жабдықтаушы арасында;
● лизинг алушы мен банк арасында.
Тәжірибеде көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 8%
-ға жуығы қаржылық лизинг операцияларының үлесіне тиеді. Лизингке беруші
активтер құнының 80%-дай мөлшерін бір немесе бірнеше несие берушілерден
ұзақ мерзімге алады. Мұндай лизинг төлемдер мен құрал – жабдықтардың өзі
несиелі қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Лизингтік несиелеу сызбасының қолдануы:
1.Банк пен Лизинг компаниясы арасында несиелік келісім – шарт
жасалып, несие беріледі.
2.Лизинг компаниясы алған несиені құрал – жабдық үшін жабдықтаушыға
төлейді.
3.Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал – жабдығын сатады.
4.Лизинг компаиясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісім – шарт жасалады.
5.Жабдықтаушы құрал – жабдықпен жабдықталады.
Лизинг операциясы мынадай сызба бойынша жүргізіледі:
1.1.1 – сызба. Лизинг мәмілелерінің операциясы
1 – құрал - жабдыққа тапсырыс беру;
2 – құрал –жабдық үшін төлем;
3 – құрал – жабдықты жеткізу;
4 – лизингтік төлемдер.
Жалпы лизингтік төлемдердің сомасы төмендегі формуламен анықталады:
ЛТ=АА+НТ+КТ+ҚТ+ҚҚС,
мұндағы:
АА – ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;
ЛТ – лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;
НТ – лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;
КТ – лизингтік келісім – шарт бойынша мүлікті бергені үшін лизинг
берушіге коммисиондық төлем;
ҚТ – көрсетілген қызмет үшін қосымша төлем;
ҚҚС – лизинг берушінің көрсеткен қызметі үшін лизинг алушының
төлейтін қосылған құнға салынатын салығы.
Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытуға қолайлы лизинг
механизмінің мынадай сызбасы ұсынылады.
Оперативті лизинг ерекшелігі жалға беру кезінде жабдықты
амортизациялауды көздейді, содан кейін ол жаңа лизинг келісім-шартының
объектісіне айналуы мүмкін немесе жалға берушіге қайтарылады.
Оперативті лизинг:
1.рейтинг – қысқа мерзімді (1 күннен 1 жылға дейін);
2.хайринг – орта мерзімді (1 жылдан – 3 жылға дейін).
Өндірісті дамытуға қолданылатын лизингтік несиелеу механизмінің сызбасы
1.1.2 сызба. Өндірісті дамытуға қолданылатын лизингтік несиелеу
механизмінің сызбасы
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары
ҚР-ның Заңы бойынша инвестициялық қызметті келесілер есебінен
қаржыландырылады:
• меншікті қаражат ресурстарымен және ішкі шаруашылық
резервтерімен;
• қарыз қаражаттарымен;
• еңбек ұжымдары мүшелерінің азаматтарының акцияларын, жарналары мен
басқа да взностарын сатудан түскен қаржы қаражаттарын тарту;
• заңды тұлғалардан;
• белгіленген тәртіппен бірігіп орталықтанған кәсіпорындардың ақша
қаражаттары;
• бюджеттен тыс қорлардың қаражаттары;
• республикалық бюджеттің қаражаттары;
• шетел инвесторларының қаражаттары; заңды және жеке тұлғалардың
қайырымдылық жарналары.
1. Кәсіпорынның меншікті қаражат ресурстары - шаруашылық қызметінің
қорытындысының есебінен капитал салымын қаржыландыруға бағытталған
құрылтайшылардың бастапқы взностары мен жинақтары кіреді.
Кәсіпорын иелерінің ақшалай бір бөлігі негізгі қорларды жабдықтауға
жұмсалады. Содан кейін кәсіпорынның шаруашылық саласына жұмсау мақсатымен
ақша жинақтадйы. Бірінші кезекте оған амортизациялық жинақтау, ол
өнімдерді сатудан түскен пайдадан және пайдадан құралады.
Кәсіпорында инвестицияны қаржыландырудың негізгісі амортизациялық
есептеу болып табылады.
Амортизация – негізгі қорлардың құнын солардың көмегімен өндірілетін
тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге бірте-бірте көшіру; ақша қаражатын
мақсатты түрде жинақтау және оны тозған негізгі қорлардың орнын толтыру
үшін пайдалану. Сонымен қатар негізгі қорлар құнын есептен шығаруды
жеделдету кәсіпкерді ескіріп тозуға байланысты ықтимал шығыннан
сақтандырады, жаңа техника мен технологияны неғұрлым тезірек енгізуге
ынталандырады.
Пайда – кәсіпорынның таза пайдасының негізгі формасы. Пайда тауардың
сату бағасымен оның толық өзіндік құны арасындағы айырмашылық, яғни таза
табысы. Салықты және басқа да төлемдерді бюджетке төлеп болғаннан соң
қалғаны кәсіпорынның таза пайдасы болады, оның бір бөлігін өндірістік және
әлеуметтік сипаттағы күрделі қаржыға бағыттайды. Бұл пайданың бір бөлігі
инвестицияда кәсіпорында құрылатын жинақ қоры немесе басқа да қорлар
ретінде қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар кәсіпорын күрделі қаржы
қаражаттарына сақтандыру органдарымен төленетін (авариядан, кездейсоқ
апаттардан) қаражаттарды пайдаланады.
Қарыз қаражаты несие есебінен құралады (банк, басқа да қаржы
институттары).
Несиені реттеудің маңызды элементі ссудалық процент болып табылады.
Қазіргі кезде инвесторлар кәсіпкерліктің қай саласы тиімдірек, сол салаға
несиені тартады (пайда алу немесе табыс табу негізінде).
Заңды және жеке тұлғалардың күрделі қаржыдан банктік несиелеудің
объектісіне кететін шығындарға:
1.өндірістік және өндірістік емес объектілерді қайта жөндеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қысқартылған сөздер
Кіріспе
3
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы
7
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары
21
1.3 Инвестициялық жобалар процесі түсінігі
23
2 Нарық жағдайында аймақтың дамуындағы инвестициялық жобалардың тиімділігін
талдау
2.1 Еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау
34
2.2 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуын бағалау
39
3 Инвестициялық жобаларды қаржыландыру әдістерін жетілдіру жолдары
3.1 Инвестицияларды қаржыландырудың несие формалары
46
3.2 Ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру әдісі
ретінде
50
Қорытынды
57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
60
Қосымшалар
Кіріспе
Инвестиция – бұл экономиканың әртүрлі сфераларының сақтау және одан
әрі дамыту мақсатында салынған ұзақ мерзімді капитал салымдары.
Шынайы инвестиция (реальные) – бұл іс жүзіндегі кәсіпорынды
техникалық қайта жабдықтандыру немесе жарақтандыру үшін капитал салымы.
Қаржылық (портфельдік) инвестиция – бұл мемлекеттің, басқа
кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың құнды қағаздарын және акцияларын
сатып алу үшін салым.
Сонымен қатар, инвестицияның жанама және тікелей түрлері бар:
Тікелей инвестиция – бұл ҚР-на берілген ресми техникалық көмек
немесе грант көлеміне жатпайтын және ҚР кепілдігіне байланыссыз,
инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестиция – бұл портфельге салым, басқаша айтқанда құнды
қағаздарды немесе мүліктік құндылықтарды иемдену мақсатындағы салым.
Бүгінгі күндегі банктердің негізгі қызметі несие беру болып табылады.
Нарықтық қатынастары дамыған елдерде билік органдары банктің қаржылық
қызметтеріне қарапайым халықтың қолы жету мүмкіндігін арнайы бақылап
отырады. Сондай көрсетілетін маңызды қызметтердің біріне қарыз беру жатады.
Бұл қызметтерді тұтынушылар қатарына жеке кәсіпкерлер және жеке
тұлғалар жатады. Көбінесе, қарыздар инвестицияларды жүзеге асыру үшін
немесе тұтынушылық мақсаттарды алынады.
Алайда, банктің барлық қаражаттарын несие түрінде ғана орналастыру
мүмкін емес. Несие құралдарының үлкен бөлігі өтімсіз болып табылады, яғни
олар банкке қолма-қол ақша қаражаттары қажет болған жағдайларда тез
өтпейді.
Басқа жағынан, қарыз алушылардың несиені уақтылы қайтармауынан
несиелер жоғары тәуекелді активтер болып келеді. Ал орта және ұсақ банктер
үшін несие беру сол тұрған аймақтың даму деңгейімен тығыз байланысты
болады. Сәйкесінше, аймақтағы экономикалық белсенділіктің төмендеуі банктің
несиелік портфелінің сапасын нашарлатады. Сондай-ақ көптеген елдерде,
банктердің несиелер бойынша алатын табысы салық салуға жатады.
Барлық айтылған себептерге байланысты көптеген банктер өз
активтерінің үлкен бөлігін табысты активтердің басқа бір маңызды түрі -
құнды қағаздар сатып алуға жұмсай бастады. Мамандардың бағалауы бойынша
банк портфелі жалпы көлемінің 15-нен 13-не дейінгі үлесін құнды қағаздар
сатып алуға бағытталған қаражаттар құрайды.
Коммерциялық банктердің құнды қағаздарының құрамына мемлекеттік
бағалы қағаздар және заңмен реттелген акция түрлері кіреді. Банктер
портфелінің бұл аталған активтері бірқатар маңызды қызметтер атқарады.
Олар банкті табыстылықпен, өтімділікпен қамтамасыз етеді, сонымен
қатар банк активтерінің мұндай диверсификациясы тәуекелді төмендетіп, банк
табыстарының бір бөлігін салық салудан босатады.
Аталған салымдар банктің табысын тұрақтандырады және басқа
активтердің табыстылық деңгейі азайған уақытта банкке қосымша кіріс көзін
қатамасыз етіп отырады.
Банктік инвестицияларға өтелу мерзімі бір жылдан асатын құнды
қағаздарды жатқызуға болады. Бұл қағаздар әдетте, өтімді активтердің екінші
қатарлы резервтеріне қосылмайды, ал олардың банк портфелінде болуы
проценттік төлемдер түріндегі табыстар алумен шартталады. Инвестициялық
құнды қағаздардың төмен өтімділігі оларды өткізетін нарықтардың болмауымен
байланысты емес, банктің портфелінде сақталатын құнды қағаздардың көптеген
эмиссиясы екінші нарықтарда толық айналыста жүреді.
Бұл қағаздардың кемшілігі олардың бағамының елеулі түрде тербелуінде
болып отыр, өйткені бұл бағамдар процентердің нарықтық нормаларына толық
тәуекелді. Облигацияның сатып алынғанға дейінгі мерзімі неғұрлым ұзақ
болса, соғұрлым оның нарықтық құнының болашақ динамикасын дұрыс болжамдау
қиынға түседі.
Коммерциялық тәжірибеде инвестициялардың мынадай негізгі түрлері
қолданады:
1.Нақты (физические активы) активтерге инвестициялар;
2.Ақшалай активтерге инвестициялар;
3.Материалдық емес активтерге инвестициялар.
4.Нақты активтерге инвестициялар дегеніміз қызмет ету мерзімі бір жылдан
асатын жабдықтар, құрылғылар мен машиналар және өндірістік ғимараттар мен
басқа да мүліктер.
5.Ақшалай актив инвестицилардан басқа жеке және заңды тұлғалардан алуға
құқы бар ақша сомалары. Бұлар банк депозиттері, облигациялар, акциялар,
несиелер мен қарыздар, банк кепілдіктері және т.б. .
6.Материалдық емес актив инвестициялары деп қайта оқыту бағдарламасын
өткізу бойынша фирманың нәтижесі немесе қызметкерлердің біліктілігін
көтеру, сауда белгілерін өңдеу, дайындау және өнеркәсіп меншігі құқын
илену және т.с.с. .
Бұл инвестициялардың барлығы фирманың экономикалық жағдайын жақсартуда
және одан әрі дамытуда мәні зор. ҚР-ның инвестициялар туралы заңы ҚР-дағы
инвестицияларға байланысты қатынастарды реттейді, инвестицияларды
ынталандырудың құқықтық және экономикалық негіздерін айқындайды, ҚР-да
инвестицияларды жүзеге асырған кезде инвесторлардың құқықтарын қорғауға
кепілдік береді, инвестицияларды мемлекеттік қолдау шараларын, инвесторлар
қатысатын дауларды шешу тәртібін белгілейді.
Сонымен қатар, Қазақстанда кәсіпорындардың инвестициялық қызметін
реттейтін заңдарға: Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер, Банкроттық туралы, Концессия туралы, Бағалы қағаздар нарығы
туралы, ҚР-ның инвестициялық қоры туралы және басқа да нормативтік
актілер жатады.
Инвестициялар туралы ҚР Заңында мынадай негізгі ұғымдар
пайдаланылады:
1.инвестициялар – лизинг шартын жасаған кезден бастап лизинг заттарын,
сондай-ақ оларға құқықтарды қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық
капиталына инвестор салатын мүліктің барлық түрлері (жеке тұтынуға
арналған тауарлардан басқа) немесе кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын
тіркелген активтерді ұлғайту;
2.инвестициялық қызмет – жеке және заңды тұлғалардың коммерциялық
ұйымдардың жарғылық капиталына қатысуы жөніндегі не кәсіпкерлік қызмет
үшін пайдаланылатын тіркелген активтерді құрау немесе ұлғайту жөніндегі
қызметі;
3.инвестициялық преференциялар – ҚР-ның инвестициялық жобаның іске
асырылуын жүзеге асырушы заңды тұлғаларына ҚР-ның заңдарына сәйкес
берілетін атаулы сипаттағы артықшылықтар;
4.инвестициялық жоба – жаңа өндірістер құруға, жұмыс істеп тұрғандарын
кеңейтуге және жаңартуға инвестициялар көздейтін іс-шаралар кешені;
5.мемлекеттік заттай гранттар – Қазақстан Республикасының меншігі болып
табылатын инвестициялық жобаны іске асыру үшін ҚР заңды тұлғасының
меншігіне не жер пайдалануына өтеусіз берілетін мүлік.
6.уәкілетті орган – келісім-шарттар жасасуға және олардың орындалуын
бақылауға тікелей байланысты құқықтар берілген орталық атқарушы орган.
ҚР-ның инвестициялар туралы заңдары ҚР-ның конституциясына
негізделеді және осы Заңмен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік
құқықтық актілерінен тұрады. Инвестициялар туралы заң мемлекеттік бюджет
қаражатынан инвестицияларды жүзеге асырады және де коммерциялық емес
ұйымдарға, оның ішінде білім беру, қайырымдылық, ғылыми немесе діни
мақсаттар үшін капитал салуға байланысты қатынастарды реттемейді.
Инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты экономиканың дамуы үшін
қолайлы инвестициялық ахуал жасау және осы заманғы технологияларды қолдана
отырып, жаңа өндірістер құруға жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту мен
жаңартуға, жаңа жұмыс орындарын құруға және бар жұмыс орындарын сақтауға,
сондай-ақ қоршаған ортаны қорғауға инвестицияларды ынталандыру болып
табылады.
Инвестицияларды мемлекеттік қолдау инвестициялық преференциялар беру
болып табылады.
Инвестициялық преференциялардың түрлері:
1.Инвестициялық салықтық преференциялар;
2.кеден баждарын салудан босату;
3.мемлекеттік заттай гранттар беріледі.
Шетелдік сөздер сөздігінде стратегия гректің ctrategia (stratos-
әскери, tago-жүргізу,басқару әскерді ұрысқа бастау) деген сөзінен, яғни
алғашқы кездегі мағынасы әскери өнердің құрама бөлігі, оның жоғарғы саласы
дегенге саяды, кейіннен қоғамдық, саяси күресті басқару өнерінде, оны
жүргізудің жалпы жоспарын білдіреді. Қазіргі кездегі Мемлекеттік және
Үкімет құжаттарында стратегия бірде ұзақ мерзімді бағдарлама, кейде ұзақ
мерзімді жоспар ретінде қолданылады. Мәселен, Қазақстан -2030 атты құжат
бірде бағдарлама бірде стратегия деп аталып жүрді. Негізінде әскери,
саяси, экономикалық, әлеуметтік тағы басқа салаларда алдағы уақытта жүзеге
асырылмақ ұзақ мерзімді мақсаттардың бағыты мен беталысы және олардың іске
асырудың нақты шаралары деп қараса дұрыс.
Ел Президенттінің 1997 жылдың 11 қазандағы Қазақстан -2030
барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл-ауқатының
артуы аталатын Қазақстан халқына жолдауында болашақта жүзеге асырылуға
тиісті мерзімді жеті басымдық аталған.Солардың үшеуі экономика саласына
тікелей қатысты. Атап айтқанда: үшінші ұзақ мерзімді басымдық: шетел
инвестицияларының деңгейі жоғары дамыған нарықтық экономикаға негізделе
экономикалық өсу; бесінші ұзақ мерзімді басымдық; энергетика ресурстары;
алтыншы ұзақ мерзімді басқарушылық; инфрақұрылым; әсіресе көлік және
байланыс.
Үшінші ұзақ мерзімді және экономикалық дамытудың көптеген өзекті
мәселелерін шешуге бағытталған құжат – ол Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясы. Ол Ел Президентінің 2003 жылғы 17 маусымдағы №1096
Жарлығымен бекітілген. Бұл стратегияны әзірлеумен алғашқыда Идустрия және
сауда министрлігі шұғылданды, кейіннен оны Экономика және бюджеттік
жоспарлау министрлігі, Индустрия және сауда, Білім және ғылым, Көлік
және коммуникация, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Энергетика және
минералдық ресурстар, Қаржы министрлігімен, Табиғи монополияларды реттеу
және бәсекені қорғау жөніндегі агенттікпен, Ұлттық Банкпен бірлесе отырып
әзірледі.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде инвестициялық қызметтің
экономикалық мәні мен мазмұны, инвестицияның пайда болуы және даму тарихы,
инвестицияның қызметі және операциялары,инвестициялық жобалар процесі
түсінігі қарастырылады.
Екінші бөлімінде нарық жағдайында инвестициялық жобалардың
тиімділігін, еліміздегі инвестициялық белсенділікті талдау, Қазақстандағы
инвестциялық қызметтің дамуын бағалау жасалынады.
Үшінші бөлімінде инвестициялық жобаларды қаржыландыру
әдістерін жетілдіру жолдары, инвестицияларды қаржыландырудың несие
формалары, ипотекалық несиелеу инвестицияларды ұзақ мерзімді қаржыландыру
әдісі ретінде көрсетілген.
1 Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1Инвестицияның пайда болуы және даму тарихы
Инвестицияны ұғымы оллатын тілінен шыққан салу қаржы салу немесе
қаржылындыру, қаржы тартуды білдіреді. Басты мақсаты экономиканың нықты
салаларына қаржы салу арқылы пайда табу. Инвестиция құрамына: мүліктер,
байлықтар, материалдық және интелектуалдық құндылықтар кіреді. Отандық
және шетелдік тәжірибеде инвестицияның жіктелуі келесідей:
1) қаржыландыру көздеріне байланысты:
● мемлекеттік;
● салалық;
● жеке меншік;
● аралас немесе бірлескен;
● меншікті;
● қарызға немесе несиеге алынған.
2) Инвестицияның қолдануына байланысты:
● материалдық өндіріс салалары;
● қоржынды (портфельді);
● интелектуалды.
3) Инвестициялардың негізгі бағыттарына байланысты:
● өндірістік;
● әлеуметтік;
● қоршаған ортаны қорғау.
4) Инвестицияның пайдалану мерзіміне байланысты:
● қысқа мерзімді;
● орта мерзімді;
● ұзақ мерзімді.
Корпорацияның инвестиция қызметі дегеніміз – сол инвестицияны
белгілі мақсаттар мен салаларға пайдалану. Инвестицияның обьектілеріне
мыналар жатады:
● өндірістік, өндірістік емес қорлар;
● бағалы қағаздар (акция, облигация);
● заңды және жеке тұлғалардың банктердегі мақсатты салымдары;
● ғылыми техникалық өнімдер (интелектуалды байлықтар);
● табиғи ресурстар: жер, су, орман т.б.
ҚР – ның тиісті заңына сәйкес шетелдік заңды және жеке тұлғаларда
инвестиция сала алады. Олар бірлескен компаниялар, шетелдік компаниялардың
бөлімшелері.
Инвестициялардың субьектілеріне мыналар жатады:
● инвесторлар (қаржыгерлер);
● мердігерлер (орындаушылар);
● құрал – жабдықтар, т.б. материалдық құндылықтармен жабдықтаушылар;
● қаржы институттары, коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары,
инвестициялық қорлар, қор биржалары т.б.;
● шетелдік заңды және жеке тұлғалар және халықаралық ұйымдар, дүние
жүзілік банктер.
Инвестицияның негізгі түрлері:
1) Нақты (тікелей) инвестиция – экономиканың негізгі өндірістік салаларына
бағытталады. Ол өндіріс құралдары мен материалдық байлықтарды және
құндылықтарды молайтуға жұмсалынады.
2) Қаржылық инвестиция – түрлі құнды қағаздар мен қаржы құралдарын жасауға
қолданылады. Қаржылық инвестицияның түрлері:
● қоржынды (портфельдік);
● венчурлық (тәуекелдік);
● аннуитет.
Қоржынды (портфельді) инвестиция – кәсіпорының порфеліндегі
(қоржынында) түрлі бағалы қағаздар жиынтығы.
Венчурлық (тәуекелдік) – кәсіпорынның өзінің акциясын және қаржыларын
жаңадан ашылатын өндіріске салады, яғни жаңа бағытқа инвестиция салады,
өйткені жаңа өнімдерге сұраныс көп болады.
Аннуитет дегеніміз – инвестицияның түрлі инвестициялық қорларға,
сақтандыру қорлары, зейнетақы қорлары т.б. қорларға салу арқылы салушының
белгілі бір кезеңнен алатын табысы.
3) Адам капиталына салынатын инвестиция;
4) Мемлекеттік инвестиция.
Инветициялық саясат дегеніміз – кәсіпорынның стратегиялық
жоспарының құрамдас бөлігі болып есептелінеді.
Инвестиция саясатының мақсаты мыналарды көздейді:
● атқарылытын шаралардың экономикалық, ғылыми техникалық және
әлеуметтік тиімділігін қамтамасыз ету;
● қор салынған инвестициялардан мол пайда табу және тиісті шығындарға
жұмсау;
● инвестиция тартуды мемлекет тартуды мемлекет тарапынан қолдау табу;
● шетелдік, халықаралық қаржы, несие ұйымдарынан несие алу;
● инвестициялық жобаларды іске асыруда мимальді тәуекелділікті
қамтамасыз ету.
Инвестиция саясатын іске асыруды мынадай факторларды ескеру керек:
● кәсіпорынның қаржылық жағдайы;
● өндірістің техникалық деңгейі;
● кәсіпорынның меншікті капиталы мен қарыз қаражаттарының тиімді
арасалмағы;
● инвестиция жобаларды іске асырудың тиімділігін қарастыру.
Инвестицияның капитал жұмсалымынан айырмашылығы капитал салымы бұл
негізгі қорлардың ұдайы өнімдеріне қарастырылған шығындардың жиынтығын
сипаттаса, ал инвестициялау бұл ұғымның сыртында сол кәсіпорынның негізгі
өнім алуымен байланысты болатын шығындарының барлығын бірдей қамтиды.
Негізгі қорларға инвестиция салу. Негізгі қорларды инвестициялаудың
негізгі көздері мыналар:
1) Меншікті қаржы ресурстары және ішкі шаруашылық резервтері (мүліктері)
таза пайда амортизациялық төлемдер.
2) Қарыз қаражат көздері, яғни банктердің несиесі, займдар, т.б. тартылатын
қаржы ресурстары.
3) Жеке және заңды тұлғалардың үлестік жарналары, яғни кәсіпорынның
жарғылық капиталына қосқан үлес жарналары.
4) Орталықтан берілетін ақша қаражаттары.
5) Мемлекеттік бюджеттен қаражаттар нақты экономиканың салаларын (мұнай,
газ, түсті металургия, ауыл шаруашылығы) инвестициялау.
Келесі бір көзі – қарыз қаражаттары. Оның негізгі қорлардан
айырмашылығы – ұзақ мерзімді пайдалылығы және оларды сатуға болмайды.
Мемлекеттік активтерге мыналар жатады:
● жер учаскелері;
● патенттер;
● лицензиялар;
● түрлі жңалықтар;
● товардың маркалары;
● ноу – хоу;
● интелектуалдық құндылықтар.
Мемлекеттік активтердің ерекшеліктері:
● Пайдалылығы;
● Пайдалылық мерзімінің белгіленбеуі;
● Сатуға болмайтындығы.
Қазақстанда нарықтық қатынастарды калыптастыру кезінде сауда –
экономикалық байланыстарды жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы қайта және
инфлияңия мен баға даңгейінің өсіп, инвестициялық белсенділіктің төмендеуі
жағдайында басталады.
Міне, осы жағдайда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал –
жабдықтардың табиғи және моральдық жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі, оған көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушіліг сонымен бірге техникалық құрал – жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтардың болғаны әсер етті. Еліміздің
тауар өндірушілері көптеген қиын жағдайларды бастан кешірді. Өндірілген
өнімдерінің бәсекелестік қабілеттігінің төмен болуына байланысты олардың
қолында өзіндік қаржылық ресурстары өте аз болды. Мемлекеттік бюджеттің
тапшылығы жағдайында мемлекет отандық тауар өндірушілерге тікелей қолдану
көрсете алмады. Коммерциялық банкттердің де қаржылық жағдайларының
тұрақсыз болуына байланысты ұзақ мерзімді инвестицияларды жүргізу
мүмкіншіліктері жоқ. Міне, осындай кезеңде лизинг Қазақстандағы қаржылық
нарықты күшейтудің сенімді құралдарының бірі болып табылады. Кең түрде
алып қарағанда, лизинг деп сатып алу негізінде уақытша пайдалануға берумен
байланысты болатын мүліктік қатынастардың барлық кешенін атауға болады.
Банктердің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс жасауын,
нәтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай-ақ өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатында инвестициялар портфелін басқару стратегияларын жасауға және
іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.
Банктің инвестициялық саясатының басты бағыттары мынадай бөлімдерді
қамтиды:
• Инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• Баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық операциялардың
шегін (үлесін) анықтау;
• Инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
• Инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
• Бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің
тиімділігі;
• Инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын негізгі
талаптар;
• Портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
• Сақтау тәртібі және сақтандыру механизмі;
• Пайдалар мен зияндардың есебі;
• Компьютерлік қамсыздандыру бағдарламалары.
Банктердің инвестициялық қызметі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және ұсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Бағалы қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг – бұл бағалы қағаздарды
сатудан ешқандай да төменгі ақшалай қаражаттың келіп түспейтіндігі туралы
эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндай жағдайда эмитент қор
құндылықтарын орналастыру жоспарын құрады.
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатын
операцияларды сипаттайды. Банктердің инвестициялық операция жүргізетін
бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
Қор (акция, облигация);
Коммерциялық бағалы қағаздар (коммерциялық вексель, чек, қоймалық,
кепілдік куәліктер).
Қор бағалы қағаздарының өзін екі негізгі топқа бөледі:
1.мемлекеттік бағалы қағаздар;
2.мемлекеттік емес (корпоративтік) бағалы қағаздар.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай екі
түрге бөлінеді:
-Купондық облигация – инвестор-банкке пайыз мөлшерлемесі формасында, яғни
6 айда немесе жылына 1 рет табыс әкелетін түрі;
-Дисконттық облигация – инвестор-банктің облигацияны шығарушыдан
номиналдық құнынан төменгі бағада сатып алып, оны өзінің құнымен қайта
сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін түрі.
Мысалға, облигацияның ағымдағы бағасы – 100 теңге, купон мөлшерлемесі
– 10%, онда облигацияның ағымдағы табысын былай есептеуге болады:
Купонбаға*100=10100*100=10%
Егер облигация бағасы өсіп, 150 теңгені құраса, онда ағымдағы табыс:
10150*100=6,66%
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық
операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттің бағалы
қағаздарына жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы
қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты
тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын
табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады.
Ал мемлекеттік емес бағалы қағаздардың өз деңгейінде дамымауына және
олардан алатын табыстардың қаншалықты жоғары болғанымен тәуекелдің
соғұрлым жоғары болып келетініне байланысты банктер оларға қаражат салуда
әлі де болса пассивтік танытуда.Екі жүйелі банктің қалыптасуы және
кәсіпорындармен оларға қызмет көрсететін банктер арасындағы қатынастардың
өзгеруіне байланысты щаруашылық құрылымының (мемлекеттік кәсіпорындар,
акционерлік қоғамдар, шаруашылық серіктестіктер және т.б.) басшыларына
алдындағы ең маңызды мәселелерінің бірі болып қаржы ресурстарын
мобилизациялау мәселесін шешу, сонымен қатар оларды қолданудың тиімді
жолдарын іздестіру болып табылады.Сонымен бірге, жүргізуші кәсіпорындардың
трансформациясы кезінде және жаңа құрылған акционерлік қоғамдардың
басышылары үшін көптеген мәселелер туындайды: құнды қағаздарды шығару және
орналастыру, акционерлік қоғам мүлкінің максимизациялық құнын таңдау
жолдары, дивидендтерді есептеу және төлеу, активтің әр түрлеріне қаражатты
салудың тәуекелділік деңгейін талдауда, инвестициялық портфельді талдау
кезінде және тағы басқалары.Мұндай жағдайларда банктің қаржылық жұмысын
ұйымдастыруда екі негізгі бағыт бойынша ерекше талап қояды:
-банктің агенттік қызметті орындаудағы клиенттердің инвестициялық
операцияларына қызмет көрсету;
-өз шотымен жүргізілетін меншікті инвестициялық қажеттілікке және банктің
операцияларына қызмет көрсету.
Жоғарыда айтылған банктің қаржылық қызметіне сәйкес банктің
инвестициялық қызметі ұйымдастырылады. Клиенттерді, сонымен қатар банктің
есепті - қаржылық және инвестициялық қызмет көрсетуі - бір - бірімен тығыз
байланысты поцестер, әдетте, банктегі қаржылық жұмысты екі ракурспен
ұйымдастырылады: таза бухгалтерлік операцияларды, есепті - операциондық
және операцияның инвестициялық түрлерін орындайды.
Әрине, нарықтық қатынас жағдайындағы банк қызметінің негізгі мақсаты
- қысқа мерзімдегі және ұзақ мерзімдегі жоспардан максималды пайда табу
болып табылады.
Бұл мәселені шешу банктің қаржылық жоспарлау вариантын таңдауға
және инвестициялық саясаттың бағыттарына байланысты болады:
• мүлік құнын максимизациялау (яғни, мысалы, акцияның нарықтық
құнынан);
• жинақталған қарыз соммасының көлемін қарыз, облигация және жеке
меншік қаражаттар (қайта бөлінген пайданың жарғылық және резервтік
қорлар т.б.) түрінде қатынасына оптимизациялау.
Осының барлығы банктің қаржылық қызметімен анықталады.
Нарық жағдайында қаржылық қызмет экономикалық конъюнктураның
талдауының және қаржылық нарықтың жағдайының, қаражаттарды мобилизациялауда
және салуда альтернативті варианттың дұрыстығына жауап береді.
Қаржылық қызметтің басшысы тек қана есеп беруді ұйымдастырумен
айналыспай, сонымен қатар шаруашылық заңдылықта, экономикалық талдауда,
қаржылық менеджментпен маркетинг тен, кәсіпкерлік және коммерция аумағынан
жан - жақты игерімді қаржылық директор болуы тиіс.
Ол үшін қаржылық директорге құқықтық және өкілеттілік берілген. Ол бір
жағынан, бухгалтер, бір жағынан юрист, бір жағынан басқарушы.
Қаржылық қызметінің құрылымы мен ұйымдастырылуы үлкен мағын береді.
Әрине, банк қызметінің және оның операциясының спецификасының сипатына
қарай, оның көлеміне қарай, қызметтің ұйымдық - құрылымдық формасына қарай
және т.б. факторларға қарай түрленуі мүмкін.
Қаржылық қызметін басқару схемасы өнеркәсібі жақсы дамыған елдерде
банк басшыларының арасында бас бухгалтермен казначей бағынатын қаржылық
директорлары басқаратын көптеген ірі банктік компанияларға тән (қаржылық
портфелін басқарушы).
Негізгі бөлімшелерінің қызметтері және олардың басшыларының
компетенциясы келесі түрде бөлінеді.
Қаржылық директор - банк басқармасының (кеңесінің) директоры. Ол
жалпы қаржы стратегиясының өңделуіне және өткізілуіне жауап береді.
Басқарма мүшесі ретінде банк қызметінің негізгі мәселелерін және
аспектілерін шешуге қатысады.
Бас бухгалтер негізгі жауапты тұлғаның бірі болып табылады, сонымен
қатар есепті, есептік форманы құруды дұрыс және уақтылы ұйымдастыруға,
қаржылық бақылауды жүргізуге жауапты болады.
Ол ақша қаражатының барлық түсімдерін және төлемдерін, ішкі
тексерістің жие жүргізілуін бақылап отырады (ішкі аудиттің қызметі).
Қазынашы маман (қаржы бөлімінің бастығы) – бұл кәсіпорынның қаржылық
портфелінің басты басқарушысы. Ол инвестициялық саясаттың және стратегияның
өңделуіне жауап береді.
Қазыналық маман ақша қаражаттары төлемдері мен түсімдерінің
мерзімдері бойынша біртекті болуын қадағалайды, сонымен қатар қаржылық және
несиелік ресурстардың мөлшері банктің міндеттемелері мен қажеттіліктерін
кез - келген уақытта қанағаттандыру үшін жеткілікті болуын бақылап отырады.
Қазынашы маман банктің басқа қаржылық және банктік ұйымдармен тығыз
қатынасын жасауын қамтамасыз етіп, әртүрлі инвестицияларды жүзеге асу
критериін анықтап, олардың табыстылық деңгейін болжап, тәуекел деңгейінің
жеткіліктілігін бағалап отырады, сондай - ақ активтердің сақтандырылуына
жауапты болады.
Бухгалтерлік қызмет сияқты инвестициялық қызмет та бір бөлімшелерден
немесе бірнеше бөлімшелерден тұрады. Мысалы, шағын және орта банктерде
қосымша қызметтерді орындайтын біріккен операциондық бөлімдер қалыптасуы
мүмкін - бухгалтериялар, операциондық қызметтер - есеп-айырысу
операцияларын жүргізу (есептік - операциондық бөлім).
Мұндай жағдайда қаржылық қызметіне қосымша инвестиция бөлімі құрылады.
Ірі банктерде бухгалтерлік қызмет бірнеше бөлімдерден құралады:
есептік, опреациондық, кассалық операциялар және тағы басқалары. Сол сияқты
инвестициялық қызметте бірнеше бөлімшелерден тұрады.
Бас бухгалтер мен қазынашы маман ''бір команда'' болғанымен олардың
әрқайсысының маманданған қызметтері бар.
Қазыналық маман инвестицияны басқарумен мобилизациялаудың тиімді
жолдарын іздестіруіне, ақша қаражаттарын орналастыруына жауап берген кезде,
бас бухгалтер ресурстардың шығындалуына қажетті бақылауды және оларды
қабылданған саясат сәйкес қолданылуын қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтер де қазынашы маман да тікелей қыржылық директорға
бағынышты болады.
Банктің қаржылық стратегиясын анықтау кезінде әртүрлі инвестиция
түрлеріне, мерзім бойынша қарыз құрылымына, негізгі дивидендтік саясатты
анықтауға бағытталған қарыз міндеттемелерінің көлемі мен меншікті
ресурстардың құнының арасындағы тиімді таңдауға көп көңіл аударылады.
Қабылданған шешімдер әртүрлі активтердің табыстарының анықтау және
салыстыру қатынасының деңгейіне инвестицияны жүргізу кезіндегі қатысты
тәуекелділік фактордың есебімен жүргіліеді.
Лизинг жалға беру қатынастарының өзіндік үлгідегі формасы ретінде
кәсіпкерлік құрылым қызметіндегі перспективті қаржылық құрал болып
саналады. Қазақстандық кәсіпкерлер үшін әлемдік нарыққа бәсекелестік
қабілеттілігі жоғары өнімдерді шығаруға өту кезіндегі көптеген мәселелер
осы лизинг арқылы шешілуі мүмкін. Лизинг жеке және заңды тұлғаларға
белгілі бір мерзімге келісім – шарт бойынша берілетін мүліктерге уақытша
бос ақша қаражаттарын инвестициялауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің
бір түрі ретінде қарастырылады. Лизинг келісімге қатысушылар ретінде
лизингке беруші, лизингке алушы және лизингке берілетін мүлікті сатушы
ретінде көрінетін жеке кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды
тұлғалар болып табылады. Лизинг беруші – бұл өзіндік және сырттан
тартылған қаражаттар есебінен лизингке берілетін мүлікті өз меншігіне
сатып алатын және оны лизингтік келісім – шарт негізінде лизингке алушыға
беретін лизингтік келімісімнің қатысушысы. Лизингке алушы – лизингтік
келісім – шарт негізінде кәсіпкерлік мақсат үшін лизингке берілетін
мүлікті қабылдайтын лизингтік келісімге қатысушы тұлға. Лизингке беруші
лизингке алушыға негізгі капитал элементтерін келісім – шартта көрсетілген
мерзімге және белгілі бір төлем ақымен бере отырып, шын мәнінде несиелік
келісімге тән мерзімділік, қайтарымдылық, төлемдік қағидаларын іске
асырады. Бірақ, басқа жағынан алып қарағанда лизингке беруші де және
лизингке алушы да ақшалай емес, яғни өндірістік формадағы капиталмен жұмыс
істейді. Бұл жағдай лизингті инвестиция түсінігімен жақындастырады.
Лизинг обьектісі болып нарықта еркін айналуға тыйым салынған негізгі
құралдардың жіктелуіне жататын кез келген жылжымалы және жылжымайтын
мүліктер саналады. Бағалы қағаздар және табиғи ресурстардан басқа
кәсіпкерлік қызмет үшін пайдаланылатын кез келген тұтынылмайтын заттар
лизингтік келісім – шарттың негізі болып есептелінеді. Қаржылық лизинг
мәселесімен айналысатын көптеген Ресей экономистері лизингті жалға беру
және несиелік операцияларды біріктіретін сала (сфера) деп қарастырады. Кез
келген лизингтік келісімнің негізі қаржылық, нақты айтқанда несиелік
операция болып табылады. Мүлік иесі (лизинг беруші) оны пайдаланушыға
(лизинг алушыға) қаржылық қызмет көрсетеді. Ол мүлікті толық құнына сатып
алады және лизингке алушының жарналары есебінен ол соманың орнын
толықтырады. Осы тұрғыдан алып қарағанда, лизингтің экономикалық мәні – ол
мүлікті лизинг алушыға берген несиесі. Сонымен, лизинг сыртқы тұрғысынан
коммерциялық несиемен өте ұқсас, бірақ екуінің арасында өзгешеліктер бар.
Бұл өзгешелік ең алдымен меншік қатынастарынан көрінеді. Коммерциялық
несие кезінде тауарға деген меншік құқығы бірден беріледі. Тауарға төлем
жүргізу ауқыты кейінге шегіндіріледі. Қаржылық лизинг келісім кезінде
мүлікті пайдалану құқығы оны иелену құқығынан алшақтандырылады, яғни
уақытша пайдалануға берілген меншік құқығы лизингті алушыға өтеді.
Пайдалану құқығын иелену үшін лизинг алушы лизинг берушіге алдын ала
келісілген лизингтік төлемдер төлейді. Лизингтік келісім – шарт мерзімі
аяқталғаннан кейін ауқытша пайдалануға берілген обьект лизинг берушінің
меншігінде қалады. Ал, коммерциялық нисие тауар формасында өтеледі. Лизинг
келісім негізінде несие тауар формасында беріледі. Келісім – шарт мерзімі
аяқталғаннан кейін келісім обьектісі лизинг берушіге заттай формада
қайтарылады. Лизинг келісім компенсациялық сипатта болуы мүмкін. Мұндай
жағдайда лизингтік төлемдер жалға алынған құрылғылардың көмегімен
өндірілген өнімдер формасында жүргізілуі мүмкін. Сонымен, қаржылық лизинг
банктік несиелеудің баламасы болып табылатын күрделі қаржыны
қаржыландырудың ерекше формасы. Ол өндірісті компанияларға көп шығын
жұмсамай – ақ қажетті тауарларды алуға және өндірістік құрал –
жабдықтардың ескеруімен байланысты тәуекелділіктерін сақтауға мүмкіндіктер
береді. Яғни, лизинг – уақытша пайдалануға негізделген мүліктік қатынастар
кешені. Бұл кешеннің құрамына жалға беру туралы келісім – шартта кіреді.
Қаржылық лизингтің экономикалық артықшылықтарын лизингтік қатынасқа
қатысушы әрбір жаққа қамтамасыз ету белгілерінен кіреді. Лизинг
обьектісінің сатушылар үшін оның артықшылықтары мыналар:
●лизингтің көмегімен сату арнасын (каналын) ұлғайту мүмкіндіктері;
● лизинг – тұтынушы мен сатып алушы үшін бәсекелестік күресте жеңісті
қамтамасыз ететін тәсілдерінің бірі;
● дайын өнімдер қорын азайту жолы және капиталдың айналымдылығын
жылдамдату мүмкіндігі;
● лизинг арқылы өндіріске инвестор ретінде ақша қаражаттарын салу
арқылы лизингтік бизнеске қатысушылар үшін де лизингтік операциялардың
артықшылықтары бар.
Оларға лизинг беруші тұлғаларды жатқызуға болады.
● лизинг берушілердің тәуекелдіктері төмен. Себебі, лизинг обьектісі
келісімге келіп болады. Яғни, лизинг беруші лизингке берілген мүлікке
меншік құқығын сақтайды;
● өндіріс салалары мемлекеттік қолдау болған жағдайда отандық бюджет
қаражаттарын тарту;
● көрсетілген қызметтері үшін белгілі бір мөлшерде пайда алады.
Қаржылық лизинг келісімге қатысушылардың тағы бір тобы – лизинг
алушылар болып табылады. Олар үшін тиімділік неғұрлым сезімтал болуы
қажет, ондай болмаған жағдайда лизинг процесі өзінің тартымдылығын
жоғалтады. Ондай тиімділікке мыналарды жатқызуға болады:
● мүлік лизинг берушінің балансында болғандықтан лизинг алушы мүлікке
салынатын салықтан босатылады. Лизинг обьектісінің жеделдетілген
амортизация пайдалануы оған өндірісті жедел түрде жаңартуға, қайта құруға
мүмкіндіктер береді;
● сыртқы көздер есебінен капиталдар тарту лизинг ірі қаржылық
ресурстарды жинақтай – ақ жаңа өндірісті ұйымдастыруға көмектеседі.
Сонымен бірге, лизингтік төлемдер лизинг обьектісі пайдаланудан түскен
табыстар есебінен төленетіндігін ескеру қажет және лизингке алынған
құралдар есебінен өндірілген тауарды іске асыруы мүмкіндіктері бар;
● маусымдық және күтпеген өндірістік мәселелерді шешудің жеделдігі;
● келісімді қамтамасыз етудің тиімділгі. Себебі, лизингтік мүлік
кепіл ретінде алынатын болғандықтан несие алғаннан гөрі, лизинг бойынша
мүліктерді алу ыңғайлы;
● кіші және орта фирмалар үшін лизинг қаржыландырудың мүмкін болатын
жалғыз әдісі;
● лизинг алушы үшін мүліктердің табиғи және моральдық тозу
тәуекелдіктерінің азаюы. Мұндай тәуекелдіктер мен мүліктер уақытша
пайдалануға алынатын болғандықтан лизинг берушіге өтеді.
Қаржылық лизинг келісімінің өзіне тән кемшіліктері де бар. Жоғарыда
айтылғандай, лизинг беруші үшін мүліктердің моральдық жағынан тез тозу
және лизингтік төлемдерді уақытында алмау тәуекелдіктері бар. Ал, лизинг
алушы үшін лизинг құны сол мүлікті сатып алу бағасынан жоғару болуы
мүмкін. Бірақ, барлық елдерде салықтық және амортизациялық жеңілдіктердің
енгізілуі, лизингтік бизнестің тез қарқынмен өсуіне әкеледі. Міне, осындай
жағдайлар қаржылық лизингтік қатынастардың кемшілік жақтарын жауып кетеді.
Лизингтік компаниялардың және банктік мекемелердің жүргізілетін лизингтік
операцияларының жетістіктері олардың ұсынатын қызметтерінің санына және
лизингке берілетін мүліктердің бәсекелестік қабілеттілігіне белгілі – бір
деңгейде тәуелді болады. Сондықтан да лизингтік қызмет ұсынатын
компаниялар мен банктер өзара жақсы байланыста болулары қажет. Лизинг
компаниялар өндірісті және клиенттерді оқып үйрене отырып, клиенттердің
қажеттілігіне неғұрлым толық жауап беретіндей негізгі құралдарды лизингке
беруге тырысады. Кейбір фирмалар лизинке берілген құралдарды сақтандыру
және техникаларды өндіріске енгізу мәселелері бойынша кеңестер беру
қызметтерін де ұсынады. Мұндай компаниялардың қызметтеріндегі
тәуекелділіктер өте жоғары болады. Сондықтан да, құрылғылардың моральдық
тозу тәуелділіктері де жоғары болған сайын, алынатын төлемдер сомасы да
жоғарылайды. Осындай жағдайларға байланысты лизингті келісілген қатысушы
тұлғалар лизингтік төлемдерді есептеу әдістерін және және оның
графиктеріне өте көп көңіл бөледі.
Қосымша лизингтік төлемдер деп лизингті ккелісім – шарт бойынша
лизингтік мүлікті пайдалану құқығы берілген лизингке алушының лизингті
берушіге төлейтін жалпы сомасы. Лизинг келісім – шартын бекіту кезінде
оған қатысушы тұлғалар лизингтік төлемдердің жалпы сомасын, кейбір
төлемдерді есептеу формасы мен әдістерін, оларды төлеу кезеңін және
тәсілдерін анықтайды. Лизингтік төлемдер – лизингке берушінің мүліктерді
сатып алуға кеткен қаржылық шығындарын қайтаратын және белгілі бір
сомадапайда алуға мүмкіндік беретін мехинизм болып табылады. Осыған
байланысты лизингтік төлемдердің жалпы сомасы төмендегілер кіреді:
● келісім – шарттың барлық мерзіміне лизингтік мүліктің толық немесе
соған жақын құнын қайтаратын сома;
● лизингке берушінің көрсеткен қосымша қызметтері үшін төленетін сома
(мысалы, лизингтік мүлікті сақтандыру және т.б.)
● лизингтік келісім – шартта көрсетілген т.б. шығындар, мысалы,
мамандар оқыту, лизингтік мүлікке техникалық қызмет көрсету, оған күрделі
жұмыстарын жүргізу және т.б.
Сонымен бірге, лищингтік төлемдерді есептеу кезінде мүліктерге
салынатын салықты ескеру қажет. Себебі, мүлік лизингтік келісім – шарттың
барлық мерзімі тәуелді лизингтік төлемдердің негізінде төлеу мерзіміне
тәуелді лизингтік төлемдердің жалпы сомасы және амортизациялық
аударымдарды есептеу әдістері жатры.
Сөйтіп, лизингтік төлемдердің жалпы сомасы тұрақты өлшем болып
саналмайды, ол лизингтік мүліктің құнын қайтару жылдамдығына тәуелді.
Яғни, лизинг мүліктің құны аванс төлеу немесе алғашқы төлемдерді көбейту
жолдарымен неғұрлым тез өтелсе, онда лизингтік мүліктің қалдық құнына
есептелінетін өсім ақы соммалары да аз болады.
Қаржылық лизингтік қызметтерді тұтынушылардың ішінен экономиканың
нақты секторларын, соның ішінен кіші және орта кәсіпорындарды ерекше бөліп
қарастырудың маңыздылығы зор. Кіші және орта кәсіпорындардың меншікті
қаражаттары өндіріске қажетті мүліктерді сатып алу үшін жеткіліксіздігі
белгілі. Ал, алғашқы қаржылық жағдайларының және кепілдік қабілеттерінің
төмендегі банктік несиелерді алуда кедергілер туғызады. Міне осындай
жағдайларда нақты өндіріспен айналысатын кәсіпорындар үшін лизинг –
құтқарушы құрал ретінде көрінеді. Еліміздегі кәсіпкерліктің кіші және және
орта формаларын қолдануға қызығушылықтары бар лизингтік компаниялар
құрылғыларды сатып алуға кететін алғашқы шығынларды өздеріне алады. Кіші
кәсіпкерлікті жүргізу үшін қажетті құралдар, яғни, сүт, ет сияқты ауыл
шаруашылық өнімдерін қайта өңдейтін, өсімдік майларын, сусындарды
дайындайтын кіші зауыттар, асхана және байланыс құрылғылары және т.б.
лизингтік келісімді қамтамасыз ету үшін жеткілікті болып табылады.
Лизингтік компаниялардың кіші және орта кәсіпкерлікке көп көңіл бөлу
қажеттілгінің тағы бір себебі, кіші бизнес лизингінің обьектілері
тәуекелдіктер пайда болған жағдайда оларды басқа қымбат емес келісімдер
арасында бөлулеріне мүмкіндік бар. Кіші және орта кәсіпорындардың дамуына
лизингтік құрылғылра жолымен бағытталған инвестициялық қызмет ақша
қаражаттарын пайдаланудың неғұрлым сенімді механизмі болып табылады.
Сонымен бірге, қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптік, транспарттық, әсіресе
ауыл шаруашылық кәсіпорындарында негізгі құралдарын жаңартудың, құрылғылар
мен машиналар паркін дамытудың қажеттілігі кезек күттірмес мәселелердің
бірі болып табылады.
Еліміздің коммерциялық банктердің несиелік қоржынында (портфелінде)
орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың инвестициялық жобаларының болуы
экономиканың нақты секторларын несиелеуге ақша қаражаттарының жеткілікті
деңгейде бөлінбей отырғандығын көрсетеді. Сонымен бірге, коммерциялық
банктер несиелердің қайтарылмай қалу тәуекелдіктерін төмендету мақсатында
несие беру шарттарын күшейтуде. Көптеген өндіріс орындарының қаржылық
жағдайларының тұрақсыз болуына байланысты олардың қаражаттарды талап
ететін инвестициялық жобаларды жартылай мүмкіндіктері жоқ. Міне, осындай
мәселелерге байланысты Қазақстанда қаржылық лизингтік қызметті жедел
дамыту үшін қажеттіліктер тууда.
Сондай – ақ экономиканың нақты секторларын дамыту шеңберінде қаржылық
лизингті кең түрде қолдану төмендегідей жағдайларға мүмкіндіктер береді.
1.Өнеркәсіптік өнімдер өндіру көлемін жоғарлату арқылы оған деген
сұранысты жеткілікті түрде қамтамасыз ету.
2. Экономиканың нақты секторына, яғни, өндіріске жаңа техника мен
технологияларды енгізуді жеделдету. Елде бәсекелестік өндіріс орындарын
құру.
3.Өндірістік салалық құрылымын жетілдіру. Өнеркәсіптік өндіріс дұрыс
көңіл бөлген жағдайда шикізат, қаржылық ресурстрады тиімді пайдалануға
мүмкіндік алады.
4. Дайын өнімдерді шетелден әкелу көлемін азайту. Себебі, еліміздің
экономика шеңберінде де өнімдер өндірілуі қажет.
Лизинг контракт. Лизинг – бұл ұйымдастырылуы біршама күрделі
операция. Көптеген мәселелерде кемінде үш контракты жасалады:
● лизинг беруші мен лизинг алушы арасында;
● лизинг беруші мен жабдықтаушы арасында;
● лизинг алушы мен банк арасында.
Тәжірибеде көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 8%
-ға жуығы қаржылық лизинг операцияларының үлесіне тиеді. Лизингке беруші
активтер құнының 80%-дай мөлшерін бір немесе бірнеше несие берушілерден
ұзақ мерзімге алады. Мұндай лизинг төлемдер мен құрал – жабдықтардың өзі
несиелі қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Лизингтік несиелеу сызбасының қолдануы:
1.Банк пен Лизинг компаниясы арасында несиелік келісім – шарт
жасалып, несие беріледі.
2.Лизинг компаниясы алған несиені құрал – жабдық үшін жабдықтаушыға
төлейді.
3.Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал – жабдығын сатады.
4.Лизинг компаиясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісім – шарт жасалады.
5.Жабдықтаушы құрал – жабдықпен жабдықталады.
Лизинг операциясы мынадай сызба бойынша жүргізіледі:
1.1.1 – сызба. Лизинг мәмілелерінің операциясы
1 – құрал - жабдыққа тапсырыс беру;
2 – құрал –жабдық үшін төлем;
3 – құрал – жабдықты жеткізу;
4 – лизингтік төлемдер.
Жалпы лизингтік төлемдердің сомасы төмендегі формуламен анықталады:
ЛТ=АА+НТ+КТ+ҚТ+ҚҚС,
мұндағы:
АА – ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;
ЛТ – лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;
НТ – лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;
КТ – лизингтік келісім – шарт бойынша мүлікті бергені үшін лизинг
берушіге коммисиондық төлем;
ҚТ – көрсетілген қызмет үшін қосымша төлем;
ҚҚС – лизинг берушінің көрсеткен қызметі үшін лизинг алушының
төлейтін қосылған құнға салынатын салығы.
Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытуға қолайлы лизинг
механизмінің мынадай сызбасы ұсынылады.
Оперативті лизинг ерекшелігі жалға беру кезінде жабдықты
амортизациялауды көздейді, содан кейін ол жаңа лизинг келісім-шартының
объектісіне айналуы мүмкін немесе жалға берушіге қайтарылады.
Оперативті лизинг:
1.рейтинг – қысқа мерзімді (1 күннен 1 жылға дейін);
2.хайринг – орта мерзімді (1 жылдан – 3 жылға дейін).
Өндірісті дамытуға қолданылатын лизингтік несиелеу механизмінің сызбасы
1.1.2 сызба. Өндірісті дамытуға қолданылатын лизингтік несиелеу
механизмінің сызбасы
1.2 Инвестицияның қызметі және операциялары
ҚР-ның Заңы бойынша инвестициялық қызметті келесілер есебінен
қаржыландырылады:
• меншікті қаражат ресурстарымен және ішкі шаруашылық
резервтерімен;
• қарыз қаражаттарымен;
• еңбек ұжымдары мүшелерінің азаматтарының акцияларын, жарналары мен
басқа да взностарын сатудан түскен қаржы қаражаттарын тарту;
• заңды тұлғалардан;
• белгіленген тәртіппен бірігіп орталықтанған кәсіпорындардың ақша
қаражаттары;
• бюджеттен тыс қорлардың қаражаттары;
• республикалық бюджеттің қаражаттары;
• шетел инвесторларының қаражаттары; заңды және жеке тұлғалардың
қайырымдылық жарналары.
1. Кәсіпорынның меншікті қаражат ресурстары - шаруашылық қызметінің
қорытындысының есебінен капитал салымын қаржыландыруға бағытталған
құрылтайшылардың бастапқы взностары мен жинақтары кіреді.
Кәсіпорын иелерінің ақшалай бір бөлігі негізгі қорларды жабдықтауға
жұмсалады. Содан кейін кәсіпорынның шаруашылық саласына жұмсау мақсатымен
ақша жинақтадйы. Бірінші кезекте оған амортизациялық жинақтау, ол
өнімдерді сатудан түскен пайдадан және пайдадан құралады.
Кәсіпорында инвестицияны қаржыландырудың негізгісі амортизациялық
есептеу болып табылады.
Амортизация – негізгі қорлардың құнын солардың көмегімен өндірілетін
тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге бірте-бірте көшіру; ақша қаражатын
мақсатты түрде жинақтау және оны тозған негізгі қорлардың орнын толтыру
үшін пайдалану. Сонымен қатар негізгі қорлар құнын есептен шығаруды
жеделдету кәсіпкерді ескіріп тозуға байланысты ықтимал шығыннан
сақтандырады, жаңа техника мен технологияны неғұрлым тезірек енгізуге
ынталандырады.
Пайда – кәсіпорынның таза пайдасының негізгі формасы. Пайда тауардың
сату бағасымен оның толық өзіндік құны арасындағы айырмашылық, яғни таза
табысы. Салықты және басқа да төлемдерді бюджетке төлеп болғаннан соң
қалғаны кәсіпорынның таза пайдасы болады, оның бір бөлігін өндірістік және
әлеуметтік сипаттағы күрделі қаржыға бағыттайды. Бұл пайданың бір бөлігі
инвестицияда кәсіпорында құрылатын жинақ қоры немесе басқа да қорлар
ретінде қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар кәсіпорын күрделі қаржы
қаражаттарына сақтандыру органдарымен төленетін (авариядан, кездейсоқ
апаттардан) қаражаттарды пайдаланады.
Қарыз қаражаты несие есебінен құралады (банк, басқа да қаржы
институттары).
Несиені реттеудің маңызды элементі ссудалық процент болып табылады.
Қазіргі кезде инвесторлар кәсіпкерліктің қай саласы тиімдірек, сол салаға
несиені тартады (пайда алу немесе табыс табу негізінде).
Заңды және жеке тұлғалардың күрделі қаржыдан банктік несиелеудің
объектісіне кететін шығындарға:
1.өндірістік және өндірістік емес объектілерді қайта жөндеу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz