Дезинфекциялық дәрілік заттар

Мазмұны

1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

2. Әдебиеттерге шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

III. Негізгі бөлім
3.1.Дезинфекция түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3.2. Дезинфектанттар. Дезинфектанттардың микробтарға әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3.3.Дезинфекцияны іске асыру жолдары мен құрал жабдықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

Пайдаланылған әдебиеттер
1.Колышов,Н.М.Фармакология оқулық Айтжанов, Б.Д. Фармакология оқулық / Б.Д. Айтжанов. – Алматы, l985
2. Қожабеков, З.К. Фармакология / З.К. Қожабеков. – Алматы, 2000
3. Сұлтанов, М.Г. Фармакология токсикология пәнінен курстық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау / М.Г. Сұлтанов. – Орал Жәңгірхан атындағы БҚАТУ, 2009 ж.
4. Малахов, А.Г. Биохимия сельскогохозяиственных животных / А.Г. Малахов. – М., Колос, l984 ж.
5. Чечеткин, А.В. Биохимия животных / А.В. Чечеткин. – Высшая школа, l982 ж.
6. Қайырханов, Қ.К. Жануарлар биохимиясы / Қ.К. Қайырханов. – Алматы, Ана тілі, l993 ж.
7. Алмашев, Б.К. Физикалық және коллоидтық химия практикумы / Б.К. Алмашев.- Алматы, Мектеп, l985 ж
8. Збарский, Б.И и.др. Биологическая химия / Б.И. Збарский,. И.И. Иванов,. С.Р. Мордашов. – М., Медгиз, l9 72 ж.
9. Жуленка, В.М. Ветеринариялық токсикология / В.М. Жуленка. – Москва, Колос, 200l ж.
l0. Қожабеков, З.К. Мал дәрігерлік фармакология / З.К. Қожабеков. – Қаз МҒЗИ I-ші басылым, 2000 ж.
ll. Кононский, А.К. Биохимия животных / А.К. Кононский. – Киев, Вища школа, l984 ж.
12. Александров, И.Д., Говоров, Н.П. Ветеринарная фармакология/ И.Д. Александров, Н.П. Говоров.-Москва, 1962 г.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Дезинфекция сыртқы ортадағы жұқпалы аурулардың қоздырушылары- зардапты микробтарды жою шараларын айтады. Бұл зардапты микробтарға бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, микоплазмалар және риккетиялар жатады. Дезинфекция француздың des- жоямын, латының infectio- жұқтыру деген сөзінен тұрады, оның баламасы зарарсыздандыру яғни, жұқпайтын ету. Дезинфекцияның нәтижесінде сыртқы ортадағы заттар зарарсыздандырып, ондағы зардапты микробтар өлтіріліп, ауру жұқпайтын болады. Зарарсыздандырудан басқа залалсыздандыру деген ұғым бар. Микробтар өліп, дезинфекцияланған зат зарарсызданғанымен, онда микробтың уы, басқа да зиянды қалдықтар сақталуы мүмкін. Сондықтан да зарарсыздандыру әлі басқа да толық зарарсыздандыру емес. Сонымен қатар зарарсыздандыру мен стерильдеудің де айырмасы бар. Зарарсыздандыру, яғни дезинфекциялау, зардапты микробтарды жою болса, стерилдеу зардапты микробтармен қатар барлық микробтар атаулыны жою. Ескеретін жай, зардапты және зардапты емес микробтардың арасында айқын шекара жоқ және күнделікті өмірде зарарсыздандырудың нәтижесін зардапсыз микробтардың жойылғандығы арқылы анықтауға тура келеді. Ал енді қазіргі заманғы ірі өндірістік кешендерде дезинфекцияны аса көп мөлшерде шоғырланған зардапсыз, не болмаса шартты түрде ғана зардапты микробтарға қарсы жүргізеді.
Дезинфекция нысандары. Дезинфекция нысандарына яғни зарасыздандандыратын заттарға жататындар:
-мал қоралары: сиыр, қой, ешкі, жылқы, құс, қоян қоралары, терісі бағалы аңдар лапастары (шед), инкубаторлар, ара ұялары, мал төлдейтін қоралар, бұзау профилакторийлары, төл қоралар, оқшауханалар, карантин жайлары;
-ветеринариялық нысандар: емханалар, ауру малдарға арналған стационарлар;
-мал қораларының ішкі жабдықтары; мал тұрағы (стойло), астау мен науа, мал байлайтын жабдықтар;
-мал күту жабдықтары: қамыт-сайман, ер-тұрман, ноқта-жүген, тарақ-шетка;
-арнаулы жұмыс киімдері: етік, алжапқыш;
-су және су көздері, малдың жемі;
-әр түрлі жайлар мен бөлме ішіндегі ауа;
-мал серуендейтін аула, топырақ;
-сүрлем шұңқырлары мен мұнаралары,жем қоймалары;
-көлік жабдықтары және ыдыстар;
-көң, садыра, канализация ағындысы, сарқын су;
-мал өлекселері, шу, қасапхана тастандылары;
-мал мен құстан алынған шикізаттар; тері жүн, түбіт,қауырсын, мамық, қыл, сүйек;
-инкубациялық жұмыртқа;
-малдың сүті, желіні, сыртқы жыныс мүшелері.
Курстық жұмыстың мақсаты: дезинфекциялаушы заттарды және оларды қолдану әдістерімен танысу.
Курстық жұмыстың міндеті:
Дезинфекция турлері.
Дезинфектанттар. Дезинфектанттардың микробтарға әсері.
Дезинфекцияны іске асыру жолдары мен құрал-жабдықтары.

II Әдебиетке шолу
Н.М.Колышев [1] топырақтағы туберкулез микобактерияларын осындай биологиялықжолмен зарарсыздандыру әдістерін қарастыруда. Шарушылықтарды туберкулезден сауықтырған соң, ферма мен оның маңайында территорияны зарарсыздандыру өте бір маңызды мәселе болып табылады. Мұндай жерде сиыр жоңышқа мен сұлыны араластырып егіп тастаса, осы өсімдіктердің ризосфералық микрофлорасының тіршілік әрекетінің нәтижесінде топырақ туберкулез микробактерияларынан толық зарарсыздандырады.
И.Д.Медведовтың [2] деректері бойынша сәуле қуаты табиғи көзі ретінде-күн,ал жасанды көзі ретінде сынап-кварц шамдарының маңызы зор екендігін айтты.Микробтарды жою үшін жарықтың ең қысқа толқынды ультракүлгін бөлігінің әсері күшті.Тура түскен күн жарығы аз да болса шашыранды күн жарығы микробтарға жойқын әсер етеді.Жарықтың күшіне әсіресе микробтардың вегатативті түрі сезімтал келеді.Споралық түрдегі микробтар да жарықтың әсерінен өледі, бірақ ол үшін ұзақ уақыт керек. Мысалы топалаңның қоздырушысының спорасы күн көзінен 60 күн өткенде барып жойылады.Біздің республиканың жағдайында егер көң мен қоқыстан тазалап, жазғы күні есік-терезесін ашып тастаса, мал қоралары іс жүзінде қандай да микробтан болмасын толық залалсызданады деуге болады.
В.Н.Жуленко [3] мәліметі бойынша ультрадыбыс микроорганизімдері механикалық жолмен бөлшектейді.Онымен кейбір ерекше жағдайларда бактерияларды атигендік құрамын сақтай отырып ыдырату үшін әр түрлі препараттар даярлауға болады.
Б.Шошаевтың [4] айтуы бойынша, сібір жарасы микробтарының спораларын екі сағаттың ішінде зарарсыздандыратын моляр ерітіндісі.Cусыз ортада микробтардың өсіп-өнуі күрт тоқтаиды,өйткені олардың барлық зат алмасу құбылыстары ылғалдылығы жеткілікті ғана қалыпты жағдайда өтеді.Құрғақ жерде микробтардың вегативті түрлері өліп қалады немесе уақыттылығын жояады.Кептіру арқылы тері,жүн,батпқтанғанмал серуендетін алаң,жайылым алқаптары,т.б зарасыздандырылады.Шөп пен құнарлы жем тек дұрыс кептірілгенде ғана бүлінбеи,дұрыс сақталады.
М.Қожабаевтың [5] айтуы бойынша бөлме жайларды залалсыздандыру үшін толқын ұзындығы 254-257нм ультракүлгін сәуле шығаратын бактериоцидтер лампалар:БУВ-15,БУВ-30,Н-6У,Н-60 қолданды.Ультракүлгін сәуле ауаны залалсыздандыру үшін өте қолайлы.Алайда бұл сәулелер сұйық ортаға өте алмайды.Сұйық заттарды,мысалы, сүтті өте жұқа қабатта ағызып,сәулелендіру арқылы эалалсыздыруға болады.
И.Д.Александровтың [6] айтуы бойынша судың буын дезинфекцялау үшін қолданылатын негізгі әрі сенімді әдістердің бірі.Оны құрғақ аудан гөрі бактериоциттік әсері өте жоғары.Әсіресе қысымы жоғарлаған кезде су буының микробқа қарсы әсері күрт артады.
З.Қ. Қожабековтың [7] деректері бойынша дезинфекциялық зат ретінде бұл топтағы ксилонафт-5 кеңінен таралған. Дезинсекция, дезинвазия, дезакоризация үшін 8%, ал дезтосқауыл мен дезбөстек (дезковрик) үшін 3% күйінде пайдаланылады. Альдегидтерге фармальдегид пен оның туындылары, глутар альдегиді мен басқа да диальдигидтер және олардың қосылыстары жатады.
И.Е. Мозговтың [8]деректеріне байланысты дезинфектанттың микробқа әсері оның физикалық күйіне (құрғақ , суйық газды), концентрациясына және температурасына байланысты.Физикалық дизинфекция заттарды физикалық әдістер арқылы залалсыздандыруға негізделеді.
Н.Т.Қадыровтың[9]деректері бойынша өлексе өртейтін қондырғылар анықталды.Далалы жағдайда өлексені өртеу үшін жер ошақты пайдалана алмайды.Жер ошақты 0,5-0,7м тереңдікте қазып бетіне темір салып, астын отынға толтырып,бетіне өлексені тастайды.Өлексені бстырып тағыда отын тастап,оны айналдыра киіз үи етіп қаңылтыр немесе бсқада жанбайтын затпенбастырып қоршап,төбесінен шаңырақ тәрізді тесік қалдырады.Отынға от қойғанда онымен бірге өлексе де түгел жанып кетеді.Ірі қара өлексесін өртегенде 2,5-3т отын жұмсалып,6-7сағат ішінде жанып болады.
В.В.Майскийдің[10] мәліметі бойынша, формалинге оның зарарсыдандыру қабілетін арттыру үшін сілті қосады 2% формальдегид пен 1% күйдіргіш натрийдің қоспасы қысаға мен таз (парша) кезінде қолданылады. 3% күйдіргіш натрий қоспасы туберкулез кезінде өте жақсы нәтиже береді.Ең дұрыс санитарлық тазалау-механикалық тазалаудан кейін қысыммен аққан жылы сумен шаю.Егер сондай суға 1-25% күйдіргіш натрий,кальциленген сода қосса нәтижесі еселеп артады.
Субботиннің [11] мәліметі бойынша, ауада күйдіргіш натрий көмірқышқыл газымен қосылып, көмірқыщқыл натрийға айналады да, кесек дезинфектанттың бетінде ақшыл қабат құрады. Бұл қабық ауадан ылғал мен көмірқышқыл газын оңай әрі сіңіруге бөгет болып күйдіргіш натрийдің жақсы сақталуына, көмектеседі, 2% ыстық (70ºC) әмбебеп дезинфектант ретінде көптеген бактериялық және вирустық инфекцияларға қарсы қолданылады. 10% дейін астұзын қосқанда спорацидтік әсері күшейеді.
И.Е. Мозговтың [12] айтуы бойынша, дезинфекциялық техника мен жабдықтарды таңдағанда зарарсыздандырылатын объектілердің ерекшеліктері мен аумағы ескеріледі.Мал қоралары мен кешендерді дезинфекциялар алдында оларды мұқият тазартып,барлық беткі жағын жоғары қысыммен берілген ыстық сумен жуу қажет.Сондықтан дезинфекция қондырғылары 20-50 атмосфераға дейін жоғары қысым беретін қуатты сораптармен және суды 80-90ºC дейін қыздыратын жабдықтармен қамтамасыз етіледі.
И.Иванов [13] қыздыру немесе жоғары температураның әсері арқылы залалсыздандыру үшін қайнату, ыстық бу, құрғақ ыстық ауа,отпен күйдіру пайдаланады.Құрғақ ыстық ауа,ұзақ уақыттан кейін ғана әсер етеді.Сондықтан кейбір заттарды күйдіріп жібереді.Әйтседе бұл әдіспен кептіру шкафтарында мақта матасымен тігілген халат, киіз, лабораториялық ыдыстарды, саймандарды залалсыздандырады. Киім мен халатты таңатын материалдарды үтіктеуде осындай нәтиже береді.
В.Д.Cокловтың [14] мәліметі бойынша, химиялық дезинфекция сыртқы ортаны залалсыздандырудың ең негізгі әдісі болып табылады.Бұл әдіс әр түрлі химиялық дизинфекциялаушы препараттарды, яғни дезинфектанттарды, пайдалануға негізделген. Дезинфектанттардың бүгінгі күнге деиін өте көп,уқыт өткен сайын олар жаңа препараттармен толықтырылып отырады.Дезинфектанттадыпайдалану тәсілдері де,ол үшін қолданылатын әр түрлі техникалық жабдықтар да үнемі жетілдіріпкеледі.Сондықтанда осы заманғы дезинфекция туралы ғылым негізінен химиялық әдістерін зарарсыздандыруды зерттеуге арналған.

III. Негізгі бөлім
2.1. Дезинфекция түрлері
Індетке қарсы маңызына сай дезинфекция екі түрге бөлінеді: сақтық және лажсыз. Сақтық дезинфекциясы жұқпалы ауру болмаса да одан сақтану мақсатымен жүргізіледі. Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру шыққан сәтте оны тоқтату мақсатында іске асырылады.
Сақтық профилактикалық (дауалық) дезинфекция жұқпалы аурулардан таза шарушылықтарда әртүрлі жағдайда жүргізіледі. Соның бірі іске қосу дезинфекциясы. Ол жаңадан салынған мал қораларын тапсырған кезде пайдалануға бермес бұрын мал жіберер алдында жүргізіледі.
Барлық мал өсіретін шарушылықтарда сақтық дезинфекциясы мал шарушылығының технологиялық ерекшеліктері мен індеттік жағдайға байланысты жылдың белгілі бір маусымында жүргізіледі. Сондықтан мұндай сақтық дезинфекциясын маусымдық деп атайды. Маусымдық дезинфекция жұқпалы аурудан таза аймақтарда жылына бір рет малды алыс отардағы жайылымда баққанда мал қораларына күзде малды қыстауға әкелерде жүргізіліді. Егер малды жыл бойы қорада ұстап жақын жайылымға шығарған кезде дезинфекциялайды. Аурудан сау шарушылық, сау емес аймақта орналасса, онда сақтық дезинфекциясы жылына екі рет: көктемде және күзде жасалады. Сақтық дезинфекцияның үшінші түрі - технологиялық дезинфекция. Ол технологиялық циклдар аралығындағы үзіліс мезгілде жасалады. Мысалы, сиыр төлдетілетін қораны бұзаулаған сиырды әкетіп, оның орнына бұзаулайтын сиырды әкелердегі екі аралықта дезинфекциялайды. Бұзау профилакторийінде мұндай шара күнге жеткен бұзауды алып, оның орнына жаңа туған бұзауды әкелерде жүргізіледі. Мал бордақылайтын комплекстерде әрбір секцияны бордақылау циклі аяқталып, бордақыланатын малдың жаңа тобын әкелерде зарарсыздандырады.
Сақтық дезинфекциясын жасау үшін 20% жаңадан сөндірілген әк, 2%-ды белсенді хлоры бар әк, 2% күйдіргіш натрий, 1% формальдегид қолданылады. Бұл ерітінділер еденінде асфальт немесе басқа қатты төсеніштер бар кешендерді сумен жуып тазалағанда 1м2 ауданға 0,5л, ал жер еденді фермаларда механикалық тазалаудан кейін 1 литрден жұмсалады.
Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру білінген сәттен бастап, ол толық жойылғанға дейін жүргізіледі де, тежеу дезинфекциясы және қорытынды дезинфекция деп екі түрге бөлінеді.
Тежеу дезинфекциясы ретті түрде аурудың ең бірінші балауынан бастап жүргізіледі. Егер кезекті екі тежеу дезинфекциясының арасындағы уақыт ұзақ болып, бұл мезгілде жаңадан мал ауырса, онда ауырған малды бөліп, әкеткен соң және әрбір балаулық зерттеуден кейін тежеу дезинфекциясы жүргізіледі.
Өте жұғымтал ауру кезінде (аусыл) тежеу дезинфекциясын күн сайын таңертеңгі тазалық жүргізген кезде жасайды. Жұқпалы аурулардың негізгі басым көпшілігі апта немесе он күн сайын қораны залалсыздандырады. Созылмалы аурулар (бруцеллез, туберкулез) кезінде тежеу дезинфекциясының аралығында бір аптадан аспауы керек.
Корытынды дезинфекция кез келген жұқпалы ауруды жою шарасының ең соңғы сатысы. Оны карантин немесе шектеуді аларда жүргізеді. Бұл- індет ошағында ауру қоздырушы микробты жоюдың міндетті шарты болып саналады. Ол үшін мал қорасын, оның аймағындағы территорияны, малды күтуге арналған жабдықтар, малшылардың арнаулы жұмыс киімдерін, көң, көлік, т.б. түгелдей зарарсыздандыру керек.
Қорытынды дезинфекция кезінде қораға санитариялық жөндеу жүргізіп, тозығы жеткен бөліктерін жаңартады, қабырғаларын сылап, ағартады. Еденнің тақтайын алып дезинфекциялық ерітіндіге батырады, күн көзінде кептіріп, үстіріктейді, шіріп бүлінгенін отқа жағады. Тақтайдың астындағы топырақтың көң және садырамен ластаған қабатын алып, таза жаңа топырақ төгіп тастайды. Содан кейін ғана еденнің тақтайын төсейді. Жер еденді де топырағын ауыстырып жаңартады.
Лажсыз дезинфекция үшін әрбір жұқпалы ауру кезінде сол ауру қоздырушысының ерекшеліктері мен оның химиялық заттарға төзімділігіне сай тиісті дезинфектанттар қолданылады.
Дезинфекция әдістері.
Дезинфекцияны химиялық, физикалық және биологиялық тәсілдермен іске асырады.
Физикалық дезинфекция заттарды физикалық әдістер арқылы зардапсыздандыруға негізделген. Оған механикалық тазалау, сәуле қуаты, кептіру, қыздыру, жоғары жиіліктегі тоқ, ультрадыбыс жатады.
Механикалық тазалау дезинфекцияның кез келген түрінің міндетті құрама бөлігі болады. Зарасыздандыратын объектіні шаң мен түрлі қоқыстардан тазартқанның өзінде зардапты микробтардың негізгі бөлігінен босауға болады. Тазараған затқа дезинфекциялаушы фактордың тікел
ей жанасуына мүмкіндік туады. Әр түрлі қоқыс, әсіресе, малдың қиы дезинфектанттың әсерін бейтараптап, күшін әлсіретеді.
Зарарсыздандыратын объектіні қоқыстан, жемшөптің қалдығынан, төсеніш және көңнен тазалау үшін механикалық құралдар (күрек, сыпыртқы), вентеляция мен желдету және сумен шаю қолданылады. Ең дұрыс санитариялық тазалау- механикалық тазалаудан кейін қысыммен аққан жылы сумен (35-40ºС) шаю. Егер сондай суға 1-2% күйдіргіш натрий, демп ұнтағын немесе кальциленген сода қосса нәтижесі еселеп артады. Мұқият жуып-шайып тазалағаннан соң дезинфектант та аз жұмсалынады, әсері де күшті болады.
Қора мен басқа жайды желдетіп, вентиляциялау ауаны механикалық тазалау ідістері болып табылады. Ал суды механикалық жолмен тазалау үшін суды сүзіп, тұндырады. Бұндай ірекеттер судың микробтық көрсеткіштерін едәуір жақсартады.
Зарасыздандырудың механикалық тәсілдеріне сонымен бірге ағарту, сырлау, үстіріктеу, жуу, т.б. жатады. Фермада мал қоралары мен басқа да объектілерде тәртіп пен тазалықты сақтау, қоқыстануға жол бермей, ретті түрде санитариялық тазалық күнін өткізіп тұру, малдың үстін уақтылы тазалау, жайылым алқаптарының қоқыстануына жол бермеу, жалпы өндіріс мәдениетін қамтамасыз ету- жұқпалы аурудың алдын алудың басты алғы шарты.
Сәуле қуаты табиғи көзі ретінде- күн, ал жасанды көзі ретінде сынап-кварц шамдарының маңызы зор. Микробтарды жою үшін жарықтың ең қысқа толқынды ультракүлгін бөлігінің әсері күшті. Тура түскен күн жарығы аз да болса шашыранды күн жарығы микробтарға жойқын әсер етеді. Жарықтың күшіне әсіресе микробтардың вегетативтік түрі сезімтал келеді. Споралық түрдегі микробтар да жарықтың әсерінен өледі, бірақ ол үшін ұзақ уақыт керек. Мысалы топалаңның қоздырушысының спорасы күн көзінен 60 күн өткенде барып жойылады. Біздің республиканың жағдайында егер көң мен қоқыстан тазалап, жазғы күні есік-терезесін ашып тастаса, мал қоралары іс жүзінде қандай да микробтан болмасын толық зарарсызданады деуге болады.
Бөлме-жайларды зарарсыздандыру үшін әлбетте толқын ұзындығы 254-257 нм ультаркүлгін сәуле шығаратын бактериоцидті лампалар: БУВ-15, БУВ-30, БУВ-30 П; Н-6У, Н-60 қолданылады. Ультракүлгін сәуле ауаны зарарсыздандыру үшін өте қолайлы. Алайда бұл сәулелер сұйық ортаға өте алмайды. Сұйық заттарды, мысалы, сүтті өте жұқа қабатта ағызып, сәулелендіру арқылы зарасыздандыруға болады.
Кептіру микроорганизм тіршілігіне қолайсыз жағдай туғызады. Сусыз ортада микробтардың өсіп-өнуі күрт тоқтайды, өйткені олардың барық зат алмасу құбылыстары ылғалдылығы жеткілікті ортада ғана қалыпты жағдайда жағдайда өтеді. Құрғақ жерде микробтардың вегатативтік түрлері өліп қалады немесе уыттылығын жояды. Кептіру арқылы тері, жүн, батпақтанған мал серуендететін алаң, жайылым алақаптары, т.б. зарасыздандырылады. Шөп пен құнарлы жем тек дұрыс кептірілгенде ғана бүлінбей, дұрыс сақталады.
Қыздыру немесе жоғары температураның әсері арқылы зарарсыздандыру үшін қайнату, ыстық бу, құрғақ ыстық ауа, отпен күйдіру пайдаланылады. 70ºС кезінде ақзат (белок) ұйып, микроб тіршілін жояды. Құрғақ ыстық ауа ұзақ уақыттан (бірнеше сағат) кейін ғана әсер етеді, Сондықтан кейбір заттарды күйдіріп жібереді. Әйисе де бұл әдіспен кептіру шкафтарында мақта матасымен тігілген халат, киіз, лабораториялық ыдыстарды, саймандарды зарарсыздандырады. Киім мен халатты таңатын материалдарды үтіктеу де осындай нәтиже береді.
Су қайнағанда бактериялардың вегетативтік түрлері 15-30 минутта, ал споралық түрлері 45-120 минутта өледі. Бұл әдіс қолайлылығының арқасында құрал-саймандарды, арнаулы киімдерді, ыдыстарды зарарсыздандыру үшін кеңінен қолданылады. Суда қайнату үшін стерилизаторлар, кастрюлдер, қазандар пайдаланылады. Өңделетін заттарды суға толық батырып, қайнай бастаған мезгілден уақыт есебін жүргізеді.
Судың буы дезинфекциялау үшін қолданылатын негізгі әрі сенімді әдістердің бірі. Оның құрғақ ауадан гөрі бактериоциттік әсері өте жоғары. Әсіресе қысымы жоғарылаған кезде су буының микробқа қарсы әсері күрт артады. Автоклавта 1,2-2 атмосфералық қысымда температура 115-120ºС-қа жетіп, бактерияларды, вирустарды, саңырауқұлақтарды толық жоюды қамтамасыз етеді. Автоклавтан басқа жемшөп цехының бу бергішін, әртүрлі бу камераларын (Крупин камерасы, жылжымалы бу дезинфекция камерасы) пайдалануға болады.
Отты зарасыздандыру әдісі ретінде инфекция жұққан қоқысты, төсенішті, көңді, жем-шөп қалдықтарын, өлексені, т.б. өртеуге қолданады. Оттың жалынымен топырақты, құрал саймандарды, метелл ыдыстарды, жануарлардың металл торларын зарасызандырады. Бұл үшін дәнекерлеу шамы (паяльная лампа) пайдаланылады. Ол ұзындығы 70см жететін температурасы 400-600ºС жалын береді.
Гамма- сәулелері арқылы жүн, тері-терсекті, т.б. зарарсыздандырады. Азық түлік заттарын гамма сәулесімен өндеуге болмайды. Бұл мақсатқа электрондық сәулелер пайдаланылады. Олар радиация тудырмайды және тереңгі қабаттарға жеңіл өтеді.
Ультрадыбыс микроорганизмдерді механикалық жолмен бөлшектейді. Онымен кейбір ерекше ерекше жағдайларда бактерияларды антигендік құрамын сақтай отырып ыдырату үшін әр түрлі препараттар даярлауға болады. Ультрадыбыс тек қана сұйық ортада әсер етеді.
Биологиялық дезинфекция микроорганизмдердің тіршілік әрекетін пайдалануға негізделген. Бұл әдіс экологиялық зиянсыздығы және экономикалық жағынан шығынсыздығы арқасында өте тиімді болып табылады. Биологиялық жолмен зарарсыздандыруға көңді және өлексені биотермиялық өндеуден өткізу жатады. Бұдан басқа биологиялық дезинфекцияға топырақты табиғи биологиялық әдіспен зарарсыздандыру жатады. Ерте уақыттан бері топырақта ондаған жылдар бойы сақталатын топалаң қоздырушысының спорасын жою әдістері қарастырылып келеді. Осыған байланысты кейбір өсімдіктер өскен алқапта аталған микробтардың спорасы жойылып кететіні анықталды. Зерттей келгенде бұршақ тектес өсімдіктердің (мысалы, жоңышқа), тамырларының төңірегіндегі (ризосферасындағы) микробатрдың B.anthracis үшін антогонистік екені белгілі болды. Бұл антогонист микробтардың бөліп шығарған заттары топалаңның қоздырушысына жойқын әсер етеді.
Химиялық дезинфекция сыртқы ортаны зарарсыздандырудың ең негізгі әдісі болып табылады. Бұл әдіс әр түрлі химиялық дезинфекциялаушы препараттарды, яғни дезинфектанттарды, пайдалануға негізделген. Дезинфектанттарды пайдалануға негізделген. Дезинфектанттарың саны бүгінгі күнде өте көп, уақыт өткен сайын олар жаңа препараттармен толықтырылып отырады. Дезинфектанттарды пайдалану тәсілдері де, ол үшін қолданылатын әртүрлі техникалық жабдықтар да үнемі жетілдіріліп келеді. Сондықтан да осы заманғы дезинфекция туралы ғылым негізінен химиялық әдістермен зарарсыздандыруды зертеуге арналаған.
Көңді зарарсыздандыру. Көңді зарасызандырудың биологиялық, химиялық және физикалық жолдары бар.
Биологиялық немесе биотермиялық зарасыздандыру көңдегі микробтардың тіршілік әрекеті әсерінен іске асады және бұл ең жеңіл әрі тиімді әдіс болып табылды. Биотермиялық жолмен ылғалдылығы 70%-дан аспайтын қатты көңді немесе сұйық көңінің қатты фракциясын зарарсыздандырады. Зарасыздандыру көңнің қызынып, темературасы 60ºC-қа жеткен күннен басталады деп есептеліп, жылдың жылы уақытында екі ай, ал суық уақытында үш айға дейін созылуы тиіс. Бұл мезгілде көң зарарсызданып болады деп есептелінеді. Ал егер көң жұқпалы ауруға ауруға шалдыққан малдан алынған болса, сақтау мерзімі одан да ұзақ болуы керек. Туберкулезден басқа спора түзбейтін ауру қоздыршылары үшін биотермиялық процестің ұзақтығы 12 айдан кем болмайды, ал туберкулез кезінде бұл мерзім 2 жылдан кем болмауы керек. Биотермия кезінде ауырған малдың қиын сау малдың қиымен жабу керек. Өйткені көңнің сыртқы қабаты толарсып кебеді де,биотермилық процес ойдағыдай жүрмейді.
Егер көңнің ылғалдылығы 70%-дан артық болса, бірақ 88%-дан аспаса, онда оны ылғал сіңіретін сабан, ағаштың үгіндісі, ескі құрғақ көң сияқты заттармен араластырып ылғалдылығын 70%-дан аспайтын деңгейге төмендетеді де, үйіндіде ұстайды. Бұндай әдісті компастау деп атайды. Компастау мерзімі 6 ай, оның 2-3 айы жылдың жылы мезгілі болу керек.
Сұйық көңді арнаулы сиымдылыққа аэрациялау арқылы биотермиялық жолмен зарарсыздандырады. Арнаулы қалқып жүретін аэратор қалақшалары айналған кезде көңнің төменгі қабаттарының ауамен жанасуын қамтамасыз етеді. Аэрацияның дұрыс жүргендігінің белгісі-көңнің қатты фракциялары сиымдылықтың түбіне шекпей, көңнің температурасы жоғары дәрежеде болуы.
Химиялық зарарсыздандыру ерекше жағдайда, жұқпалы ауруға шалдыққан малдың көңін зарарсыздандыру үшін пайдаланылады. Көңді химиялық жолмен дезинфекциялау үшін сусыз аммиак, формальдегид, хлорлы әк қолданылады.
Көңді туберкулез микобактериялары және басқа да спора түзбейтін зардапты микробтармен ластанған кезде сусыз аммиакпен дезинфекциялайды. Ол үшін көңнің 1м3 көлеміне 30кг дезинфектантты қосып, жабық сиымдылықта немесе пленкамен жабылған көң қоймасында 5 тәулік ұстайды.
Аммиак өте күшті, қопарыс қаупі бар у. Оны арнаулы автоцистернамен тасымалдайды. Ал көңге дезинфектантты цистернадан тікелей үшы ине тәрізді труба арқылы көңмен толтырылған сиымдылықтың түбіне береді. Бұл жұмысты арнаулы дайындығы бар маман противогаз бен комбинезон, алжапқыш, резеңке киіп атқарады. Осылайша өңделген көң топырақты астына соқамен аударған кезде тасталынады.
Сұйық көң, егер онда спора түзбейтін туберкулезден басқа аурулардың қоздырушысы болса, формальдегидтің көмегімен зарасыздандырады. Үнемі араластыра отырып, көңнің әрбір кубометріне құрамында 38% формальдегид бар 7,5 л формалин қосады. 72 сағат ұстанғанан кейін дезинфекция аяқталды деп есептелінеді.
Көң садырасын садыра жинауышта хлорлы әк қосып дезинфекциялауға болады. 20 кг садыраға белсенді хлорлы 25%-дан кем емес хлорлы әкті спора түзетін қоздырушылар үшін 0,5 кг қосады.
Физикалық залалсыздандыру. 54 мың және 108 мың шошқаға арналған ірі кешендерде көң ағысты бу қондырғылары арқылы 110-120ºC температурада 0,2 мПа қысым жағдайында зарасыздандырады. Экспозициясы 45-60 мин.
Топалаң, қарасаң, маңқа, делбе, мандам, құтырық, жыбырлақ, секіртпе, сиыр обасы, солма сияқты аурумен ауырған малдан алынған көң тек қана өртеу арқылы ойдағыдай зарарсыздандырылады. Көңді өңдейтін бірқатар күрделі және қарапайым қондырғылар болады. Теміржол станцияларын дезинфекциялап жуатын пункттерінде көңді өртейтін арнаулы пеш орнатылады. Ең қарапайым әдіс- жерден қазылған ошақ. Оның тереңдігі 75 см, ені 75-100 см. Түбінен 45-50 см биіктікте металл біліктері орнатылып, оның үстіне көң салынады. Астына отын тасталып, жағылады. Көңнің тез жануы үшін оны құрғақ қоқыс немесе сабанмен араластырған жөн.
Жануар өлексесін зарарсыздандыру.Мал өлексесін зарарсыздандырудың қазіргі кезде үш түрлі әдістері қолданылады. Олар: ветеринариялық-санитариялық утиль заводтары мен цехтарда пайдаға асыру, өртеу және биохимиялық әдіспен зарарсыздандыру. Өлексені жерге көмуге соңғы кездері тиым салынған. Өйткені өлексе көмілген жер ұзақ мерзімге шаруашылық айналымынан шығып қалады және адам мен жануарлардың денсаулығына зиянды болып табылады.
Ветеринариялық санитариялық утиль заводтар мен цехтар жануарлар өлексесі мен қасапхана тастандыларын өңдеп, пайдаға асырады. Олардан ет-сүйек ұнын, техникалық және жемдік май, желім алынады. Бұл өндіріс орындарына шикізат ретінде пайдаланылатындар: барлық малдар мен құстардың өлексесін, малдың шуы, инкубация қалдығы, ет пен балық өндейтін мекемелердің қалдықтары мен тағамға жарамайтын тастандылары, құсты, қоянды, т.б. сойып, өңдеген кездегі, сою пункттеріндегі, құс фабрикаларындағы тағамдық құндылығы төмен өнімдер, қауырсын мамық өндірісінің, желетина мен желім заводтарының, тері-терсек өндейтін аңшылыө кәсіп мекемелерінің қалдықтары. Барлық аталған қалдықтарды жемдік мақсатта іске асырарда ветеринариялық бақылау арқылы өңдеуге жіберіледі. Мұндағы ерекше көңіл бөлетін жағдай- атаған қалдықтардың көпшілігінде, әсіресе зардапты микробтар тіпті аса қауіпті аурулардың қоздырушылары болуы мүмкін.
Ветеринариялық-санитариялық утиль заводтарының 6 түрлі типтік жобасы бар. Олар әрбір маусымда 1,5 тоннадан 3 тоннаға дейін ет-сүйек ұнын шығаруға есептелген. Заводты дөңес жерге, қоғамдық үй-жайлар мен мал фермаларынан кемінде 1000 м, ал мал кешендерінен 3000 м қашықтықта салынады.
Ветеринариялық-санитариялық утиль завод мал өлекселері мен басқа да қалдықтарды жинап, зарарсыздандырады. Өзі қамтитын территорияда (әдетте бір әкімшілік аудандарда) тиісті ветеринариялық-санитариялық тәптіп орнатады, ет-сүйек ұнын, техникалық және жемдік май, тері, желім өндіруді қамтамасыз етеді. Мұндай заводтарда малдың өлімінің себептерін анықтайды. Жұқпалы аурулар айқындала қалған жағдайда ветеринариялық қызмет орындарына хабарлап, аурудың тез жойылуына ықпал жасайды.
Шикізатты жинау. Заводтың қызметін пайдаланатын шарушылықтар ведомостволық бағыныштылығына қарамастан өзіндегі мал шаруашылығы қалдықтарын заводқа өткізеді. Оларға мал өлекселері мен қасапхана тастандыларын жерге көмуге немесе басқадай жолмен жоюға тиым салынады.
Өлексені жинау үшін әр түрлі шаруашылықтар, кей жағдайда жеке ірі мал фермалары өзінің немесе бірнеше шарушылыққа ортақ шарушылық аралық өлексе жинау пунктін салады. Пункт типтік жобаға сәйкес, тұрғын және қоғамдық үйлерден 500 м қашықтықта 3 түрлі салынады.
1. Бір қабатты өз канализациясы бар тоңазытқыш камерасы.
2. Бір қабатты электроэнергиясы мен тоңазытқыш камерасы және өз канализациясы бар.
3. Лапаспен жабылған әрқайсысының сиымдылығы 360 кг 8 контейнер қойылған алаңшық.
Малдың өлексесін жинау пунктіне мал өсіретін шарушылық өзі, ал қалалар мен поселкелер әкімшілік тағайындалған мекеме жеткізеді. Қожалықтар басқа да мал иесі өлексені 12 сағаттың ішінде, шалғайдағы мал отарларынан 24 сағатта жинау пунктінде арнаулы көлікпен жеткізуге тиісті. Ол үшін жын мен қан сорғаламайтындай етіліп, кузовы темірден қапталған арнаулы автомашина пайдаланылады. Ірі қара өлексесін тиеп-түсіру үшін машинаға шығыршықты білік орнатылады. Ұсақ малдың өлексесін жинау үшін қоқыс таситын М-20 маркалы автомобильді пайдалануға болады.
Шалғайдағы мал отарларынан, әсіресе жаздың күні шірітпей, жеткізу мүмкін болмағанда өлексені консервілеуге тура келеді. Бұл мақсатпен параформның (құрғақ формалин) 2%-ы ерітіндісі, гексамитилентетраминнің (уротропин) 2%-ы ерітіндісі қолданылады.
Жинау пуктімен утил заводы өлексені өз күшімен жеткізіп алады. Тиісті ветеринариялық бақылаудан өтіп, топалаңның жоқ екені анықталған соң (ПР бойынша) маңқа, қарасаң, мандам, жыбырлақ, қатерлі домбығу, сиыр обасы, аса жұғымтал басқа да ауруларға күдік тумаса өлексенің терісін алып, союға жібереді. Аталған аурулар байқалған жағдайда терісін алмастан жояды.
Терісі алынған соң өлексені сұрыптап, ұсақтап, көлбеу вакуум қазанға түсіреді. Онда жоғары температура мен қысымда өңделген соң, майын тұндырып, бөліп алады да, суын май ұстағыш арқылы өткізіп, канализацияға ағызып жібереді. Бөлінген майды 2-3% мөлшерде ұсақ тұзбен тұздайды. Егер май құстың жеміне қосуға арналса тұздалынбайды. Майы бөлінген соң қалған бөлігінен (шыжғырық) ет-сүйек ұнын даярлайды. Май мен ет сүйек ұнының сақтау мерзімі 6 айдан аспайды.
Өлексені өртеу- қоздырушылары спора түзетін (топалаң, қарасаң, секіртпе) немесе аса қауіпті жұқпалы аурулар (маңқа, сиыр обасы, құтырық) кезінде міндетті шара болып есептелінеді. Бұл әдіс зарасыздандыру жағынан сенімді болғанымен экономикалық жағынан тиімсіз.
Мал өлексесін өртеу немесе зоокремация, арнаулы қондырғыларда іске асырылады. Республикамыздың әр түрлі аймақтарында жергілікті жерлердің ерекшеліктеріне сәйкес бұндай қондырғылардың бірнеше түрін кезіктіруге болады. Өлексе өртейтін пешті құдықтың ішін көмкеру үшін пайдаланылатын бетон шығыршықтан жасауға болады. Оның бір бүйірін тесіп, есік жасайды да, төменгі жағынан жерден 20-30 см биіктікке оттық істейді. Оттықтың үстінде темір кереге орнатылып, оның үстіне өлексе салынады. Мұндай пешті темір күбіден немесе комбайнның сабан жинағышынан да жасуға болады. Пештің ішіне өлексе ілетін ілмекше орнатылады да, оған ілінген өлексенің асынан от жағады. От жағу үшін қатты отын (ағаш, көмір) немесе бүріккіш фурсунка арқылы жанатын жанармай қолдануға болады. Қазақстандық ғалым Н.Т. Қадыров ұсынған өлексе өртейтін қондырғы бар.
Ешқандай жағдай жоқ даладағы жағдайда өлексені өртеу үшін жер ошақты пайдалануға болады. Жер ошақты 0,5-0,7 м тереңдікте қазып бетіне көлденен темір салып, астын отынға толтырып, бетіне өлексені тастайды. Өлексені бастыра тағы да отын тастап, оны айналдыра киіз үй етіп қаңылтыр немесе басқа да жанбайтын затпен бастыра қоршап, төбесінен шаңырақ тәрізді тесік қалдырады. Отынға от қойғанда онымен қоса өлексе де түгел жанып кетеді. Ірі қара өлексесін өртегенде 2,5-3 м3 отын жұмсалып, 6-7 сағат ішінде толық жанып болады.

2.2. Дезинфектанттар. Дезинфектанттардың микробтарға әсері.
Химиялық заттардың микробтарға әсері әртүрлі болады. Олардың бактерияларға зиянды әсерін бактериостатикалық және бактериоцидтік әсері заттың микробың өсуін тоқтатуы, бұл жағдайда микроб өлмейді де химиялық заттың әсері тоқатпаған соң өсіп-өнуін жалғастырады. Бактериоцидтік әсер деп- химиялық заттың микробты толық өлтіруін айтады. Дезинфектанттың микробқа әсері оның физикалық күйіне (құрғақ ,суйық газды), концентрациясына жне температурасына байланысты. Құрғақ күйінде дезиинфектанттар микроорганизмге өзінің әсерін тигізе алмайды. Суық күйінде әсіресе газ күйінде дезинфектант микробтарға күшті әсер етеді. Дезинфекциялаушы ерітінділердің концентрациясы неғұрлым жоғары болса, оны зарарсыздандыру әсері де күшті болады. Сол сияқты ерітіндінің температурасының да маңызы да зор. Дезинфектанттар 0º және одан төменгі температурада микробтарға әсер етпейді. Тек хлорлы әк қана 0ºС кезінде микробты өлтіре алады. Әсіресе сілтінің ерітінділері ысытылған күйінде қолдануды қажет етеді.
Сонымен дезинфектанттарға қойылатын талаптар:
-жеткілікті дәрежеде бактериоцидті (спорацидті, вирулицидті) болуы;
-кетпейтін жарамсыз иісі болмауы (әсіресе малдан алынатын өнімге, мысалы, етке,сүтке шабатын);
-арзан, тасуға қолайлы, кез келген ортада күшін жоймайтындай болуы;
Дезинфектанттар мынадай топтарға бөлінеді: сілтілер, қышқылдар, хлорлы заттармен тотықтырғыштар, фенол мен оның туындылары, ауыр металдардың тұздары, формальдегид пен альдегидтер.
Сілтілер- суда жақсы еритін негіздер, судағы ерітінділерде гидроксиль иондарының күшті концентрациясын береді. Сілтінің дезинфекциялық әсері оның электроликалық диссоцияция ерекшелігіне негізделген. Гидроксилді иондардың (ОН) концентрациясы артқан сайын, сілтінің зарасыздандыру әсері күшейе түседі.
Сілтінің әсер ету механизмі көбінесе онымен қатынаста болатын объектіге және ортаның қасиетіне байланысты. Мысалы, қышқылды ортада сілтілер әрқашанда қышқылмен реакцияланып, оны бейтараптандырады; белокпен тікелей қатынаста сілтілер олардың белоктың әсерін өзгертеді, бүлдіреді, өрістетеді, содан барып сілтілі альбуминаттар пайда болады. Сілтінің әсерінен май іриді, углеводтары бүлінеді. Сілтілер көптеген заттарда ери отырып, әр түрлі тканьдерге терең енуге қабілетті.
Тірі клетканың протоплазмасы сілтінің әсерінен үлкен өзгерістерге ұшырайды: рН өзгереді, белоктарда гидролиз өтеді, полуколлоидтер мен кристаллоидтар пайда болады, майы іриді, углеводтары ыдырайды; мұның барлығын клеткалардың бір қалыпты өмір сүруін бұзып, олар өліп қалады.
Күшті сілтілер, каролитикалық қабілеті едәуір болғандықтан жүнді, қауырсынды және қасаңдаған эпителийлерді ерітіп жібереді.
Ветеринария практикасында келесі сілтілер пайдаланады:күйдіргіш натрий, күйдіргіш калий, сөндірілмеген және және жаңадан сөндірілген әк, ДПК-1, ДПК-2, ниртан, сода, сақар,кальциленген сода, каспос.
Сілтілердің дезинфекциялаушы әсерінің бастау көзі- гидроксиль иондары болып табылады. Олар ортаның рН-ын жоғарылатып, ақзаттарды гидролиздейді, сонымен қатар коллоидты бөлшектер түзеді, майды сабындандырып, көмірсуларын ыдыратады. Бұл процестер микробтың қалыпты тіршілігін бұзып, белгілі бір дәрежеден асқанда өлтіреді. Тек қана күшті ерітінділері микробтардың дамуына кедергі жасап, оларды өлтіреді (негізінен вегетативтік түрлерін), ал әлсіз ерітінділері керісінше микроорганизмдердің тіршілік қуатын арттырады.
Сілтілердің ерітінділері ыстық күйінде (70-80 ºС) пайдаланылады, ал қораны дезинфекциялап болған соң оны мұқият желдету қажет. Өйткені сілтілер несепте болатын аммоний тұздарымен қосылып, көп мөлшерде аммиак бөліп шығарады да, малдың улануына себеп болады.
Күйдіргіш натрий - түссіз, ығал тарқыш қатты зат, суда жақсы ериді. Еріген сәтте көп мөлшерде жылу бөліп шығарады. Шарушылық жағдайында дезинфекция үшін тазартылмаған техникалық препатат- каустикалық содасын пайдаланылады. Оның құрамында 92-95% күйдіргіш натрий, ас тұзы және сода бар.
Ауада күйдіргіш натрий көмірқышқыл газымен қосылып, көмірқыщқыл натрийға айналады да, кесек дезинфектанттың бетінде ақшыл қабат құрады. Бұл қабық ауадан ылғал мен көмірқышқыл газын онан ары сіңіруге бөгет болып күйдіргіш натрийдің жақсы сақталуына, көмектеседі, 2% ыстық (70ºC) әмбебеп дезинфектант ретінде көптеген бактериялық және вирустық инфекцияларға қарсы қолданылады. 10% дейін астұзын қосқанда спорацидтік әсері күшейеді.
Күйдіргіш калий- ақ, кристалды зат, сынған жері жарқаштанып тұрады. Дезинфекциялық қасиеттері, қолданылуы күйдіргіш натриймен бірдей. Бірақ бағасы қымбат болғандықтан ветеринарияда өте аз қолданылады.
Әк. Сөндірілмеген әкті (СаО) әк тастарынан (СаСО3) күйдіру арқылы ағады. Ақ түсті, ұнтақ зат, ылғалды бойына тез сіңіреді.
Сөндірілген әкті- яғни кальцийдің су тотығын- Са(ОН) 2 - алу үшін сөндірілмеген әкке су қосады. Әкті сөндірген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.