Бұзау трихофитиясы

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Мал шаруашылығын шоғырландыру және мамандандыру арқылы бірте-бірте өнеркәсіптік негізге көшіру бұл саланы одан әрі дамытудағы басты бағытқа айналып отыр. Малдың жұқпайтын және жұқпалы ауруларымен күресте жалпы алдын алу шараларының үлкен маңызы бар, оған малдың денсаулық жағдайына бақылау жасау, оны азықтандырудың, бағып-күтудің және пайдаланудың зоогигиеналық нормаларын сақтау жатады. Төлдің денсаулығын сақтау бірінші кезекте азықтың мөлшері мен сапасына, рацион құрылымына байланысты болады. Ал азықтың сапасы көбінесе қайсы бір аймақтың табиғат-климат жағдайына байланысты болады, сондықтан да азықтың өсіп келе жатқан төлдің тек азық өлшемі жөніндегі емес, сондай-ақ сапалы азықтар мен мниералдық заттар мен витаминдермен қамтамамыз ететіндей болуына ұмтылу керек. Жұқпалы ауруларды тудыратындар-микробтар, вирустар, ең қарапайым ұсақ тіршілік иелері-саңырауқұлақтар. Ауру қоздырғыш микробтар - тек микроскоппен қарағанда көрінетін өте ұсақ организмдер. Жұқпалы ауруды қоздырғыштар организмге түрлі жолдармен енеді және әр түрлі жабайы және үй жануарларынан жұғатын, адамдар мен жануарлардың жұқпалы аурулары болып табылады. Зооноздар қоздырғыштарының қатарына микроорганизмдердің көптеген түрлері - бактериялар, вирустар, риккетсиялар, саңырауқұлақтар, қарапайымдар, құрттар, паразиттік жәндіктер жатады. Зооноздарды екі топқа бөледі: үй жануарларынан жұғатын зооноздар және жабайы жануарлардан жұғатын зооноздар. Үй жануарларынан жұғатын аурудың бірі - трихофития (бұзау таз) . Ауру қоздырғыштар ауру малдан дені сау малға да түрлі жолдармен - топырақ, су, жем, ауа арқылы жұғуы мүмкін. Жұқпалы аурудың өлген малдардың өлексесі ауру қоздырғыштарды таратудың қауіпті факторы болып табылады; сондай-ақ малдың қиының да орасан зор қауіпі бар, өйткені оған мұрыннан, жатырдан, ауыздан аққан сұйықтық, сонымен бірге малдың садырасы, терісінің қотыры да түседі. Терінің суланып қабынуы нәтижесінде орыны шектеулі, беті қабыршақтанып зақымданған ошақтардың пайда болуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру трихофития ауруы шаруашылыққа зиян келтірумен қатар, зор экономикалық шығын келтіреді [1, 2] . Кейінгі жылдары трихофитияның активті спецификалық профилактикасының дәрілері жасалады. ЛТФ-130 вакцинасын ірі қара малы үшін (трихофитон-130 штаммасының құрғақ вакцинасы), СП-1жылқы үшін және « Ментавик» бағалы терілі аңдар мен үй қояндары үшін пайдаланылады. Вакциналар зиянсыз, профилактикалық және емдеу мақсатымен қолданылады. Егілген малдардың иммунитеті практика жүзінде өмір бойы сақталады. Жалпы жұқпалы аурулардың алдын алу үшін жалпы профилактикалық және арнаулы мал дәрігерлік шаралар ескере отырып, ауру қоздырғыштардың шаруашылыққа тарап кетуіне жол бермеу керек. Малдың денсаулығын сақтаудың аса маңызды шарты аурудан сақтандыру үшін зоогигиеналық нормаларды сақтаудың маңызы зор. Сайып келгенде мұның өзі мал шаруашылығындағы еңбек өнімділігін де арттырады. Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Егер де ауруға шалдыққан бұзаудың трихофитиясына ертерек диагнозын қойып, ған қарсы вакцинаны қолданып, басқа да шараларды шұғыл жүзеге асырса, онда кесел көп тарамайды. Сондықтан трихофитияны анықтауды кешіктірмей жүргізудің маңызы зор. Осыған орай көрсетілген мақсатты орындау барысында төмендегі міндеттер қойылады: 1. Аурудың алдын-алу үшін малдарды күтіп-бағудың және ұстаудың ветеринариялық-санитариялық ережелерін сақтау қажет. 2. Трихофитияның алдын-алу бойынша профилактикалық шаралар жүргізу. 3. Трихофитиядан таза емес пункттерде және эпизоотиялық ошақтарда жүргізілетін шараларды қатаң сақтау. Осы жоғарыда атап кеткен жайттарды ескере отырып, осы дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты Батыс Қазақстан обылысы, Казталовка ауданы Қараоба ауылы «Ақбота» шаруа қожалығында орын алған бұзау трихофитиясы (бұзау таз) ауруын балау және алдын алу шаралары маңызды орын болып табылады. Бұл ауруға қарсы күрес жүргізуде санитарлық-малдәрігерлік шаралар, ауырған малды дер кезінде анықтау, оларды сау малдан оқшаулау; ауру малдың сүтін сатуға және ветеринарлық бақылаудың рұқсатынсыз союға тыйым салу, малды алдын-ала егу, т. б. басты рөл атқара отырып, сапалы тәсілдерін анықтап, сапалы жүзеге асыруды мақсат еттім.

I ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 1. 1 Бұзау трихофитиясы

Трихофития (Trichophytia) - терінің суланып қабынуы нәтижесінде орыны шектеулі, беті қабыршақтанып зақымданған ошақтардың пайда болуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру. Трихофития шұғыл шектелетін дөңгелектеу дақтардың теріде құралуымен, терінің тақырлануымен немесе жүн қалдықтарының сақталуымен, терінің және фолликулдардың сірілік-іріңді экссудат бөлінуімен және қабыршақ құралуымен сипатталатын малдар мен адамның жұқпалы ауруы. Ауру барлық жерде кездеседі. Кейінгі кезде малдың күтім жағдайының жақсарғанына және спецификалық профилактика жабдықтарының практикаға кеңінен енгізілуіне байланысты трихофитиямен ауыру әжептәуір бәсеңдеді. Трихофитиямен барлық мал түліктері, құстар, терісі бағалы аңдар, тышқан, егеуқұйрық, жабайы аңдар ауырады. Жас жануарлардың сезімталдығы жоғары болады да, ауруға тез шалдығып, клиникасы көбінесе асқынған түрде кездеседі. Ауру малдың барлық мезгілдерінде кездессе де, қыста жиі байқалады. Оның себебі - бұл маусымда малдың күтімінің нашарлауы және күн сәулесінің ауру қоздырушысына әсерінің төмендеуі. Індеттің қаулауына жануарлардың топтастырылуы күшті әсер етеді. Жас төлдерді енесінен бөлу және жеке табындарға топтау, сырт жерден мал әкелу аурудың қаулауына қолайлы жағдай туғызады. Трихофития көбірек ірі қара малын, жылқыны, иттерді, мысықтарды зақымдайды. Шошқалар, қойлар мен ешкілер сирек ауырады. Жабайы хайуандар да, әсіресе, кеміргіштер ауырады. Екі айлықтан бір жасқа дейінгі бұзаулар ауруға аса бейімді. Ауру қоздырушысының негізгі бастауы - ауырған жануарлар. Олардан инфекция тікелей жанасу немесе әр түрлі заттар арқылы беріледі. Аурудың таралуына тышқан тұқымдас кемірушілер де себепкер болады. Қоздырушының сыртқы ортада өте төзімді болуы, оның қора жайда, мал жүретін алаңдарда, жайылымда ұзақ сақталып, ауырған мал болмаған кездің өзінде әр түрлі заттар, әсіресе көң мен топырақ арқылы аурудың қайтадан таралуына себепкер болады. Қоздырушыны тасымалдаушы эктопаразиттер де бола алады. Малдың залалдануы ауру малдар мен сау малдар қорада, жайылымда, тасымалдағанда жұғысуы арқылы болады. Қоздырушының берілу факторлары гриб жұққан күтім заттары, төсеніш, көң т. б. бола алады. Аурудың таралуына тышқан тәріздес кеміргіштер маңызды ролі бар. А. К. Ахметованың мәліметтері бойынша өткен ғасырдың 90-шы жылдары Қырғызстан мен Қазақстан Республикасында трихофитияның клиникасымен ауырған жануарлар саны микроспорияның клиникасымен ауырған жануарлар санынан артық болған [3] . Аурудың шығуы жыл бойы бола береді, бірақ жиірек бұған дымқылды ауа райы - күз бен қыс және мал терісінің күтімсіз болуы қолайлы жағдай туғызады. Егер аурумен күрес жүргізу шаралары сапасыз болса шаруашылық тұрақты түрде аурудан сәтсіз жағдайда қалуы мүмкін. Трихофитондар тері мен жүннің эпидермисінің мүйізді қабатында болатын ақзат -кератинге әуес болады. Бұл микроб әр түрлі токсиндер мен кератинді ыдырататын ферменттер бөліп шығарады. Олар терінің мүйізді қабатын жұмсартып, қабыну процесін тудырады. Өзіне сәтті жағдайда қоздырушы жүннің фоликуласына өтіп, кутикуланы, жүннің ішкі қынабын бүлдіреді. Бұның нәтижесінде жүн талшығының қорегі бұзылып, оның түсіп қалуына әкеп соғады. Зақымданған жерде гиперкератоз өрбиді. Қабыну реакциясының дәрежесі қоздырушысының уыттылығына, терінің және жалпы организімнің жағдайына байланысты болады. Қоздырушы терінің негізгі қабаты дермаға өтіп, онда қабыну реакциясын тудырып, микроабсцессалардың пайда болуы мүмкін. Трихофитияны алғаш ашқандардың бірі болған орыс ғалымы А. Матчерский (1860), ол тері ауруларына нақты мәлімет беріп, «өсімдік тектес паразит» туғызатынын баяндады [4] . Д. Вирюжский адамдар мен жануарлар кездесетін тері аурулары әр түрлі дерматофиттердің саңырауқұлақтары туғызатынын дәлелдеді. Ол культураға себілген дерматофиттердің дамуын, өсуін, түрін нақтылай көрсетіп, дәлелдеді [5] . Трихофития (Trіchophytіa) - малдың барлық түлігінде кездесетін жұқпалы тері ауруы. Онымен адам да ауырады. Терінің жүні қырқылып түсіп, орынында іріңді-сулы қалың қабыршақтар пайда болып, үгітіліп тұрады. Аурудың қоздырғышы айыртұяқтыларда - Tr. verrucosum, жылқыда - Tr. equіnum, ал ит-мысықтарда, аңдарда, кеміргіштерде - Tr. gypseum атты саңырауқұлақтар. Ауру қоздырғыштары сыртқы ортаның әсеріне өте төзімді келеді, жүн-қылшықтың арасында 6 - 10 жыл, малдың қиында 3 - 8 ай, топырақта 140 күнге дейін сақталады [6, 7] . Қабынған тері қышып, жануар үйкеніп, қоздырушыны денесінің басқа жерлеріне де енуіне жағдай жасайды. Микроб қан мен сөл арқылы тарап өсіп-өнген жерлерінде көптеген дерт ошақтарын тудырады. Бұндай жағдайда зат алмасуы бұзылып, жануар арықтап кетеді. Клиникалық белгілері айқын білінген кезде аллергиялық реакция өрбіп, содан соң қан сарысуында телімді антиденелер пайда болады. Қоздырушының организмге енетін жері - әсіресе зақымданған тері. Теріге түскен соң грибтің споралары немесе мицелиі жүн фолликулаларының ішіне кіріге еніп, тікелей мүйізденіп кеткен клетка қабыршағының астындағы эпидермиске өсіп өнеді. Грибтердің эндотоксиндері мен кератиннің толық ыдырамаған өнімдері ісіну процесін тудырады, кейіннен қабыршаққа айналатын тез жарылғыш күлдіреуіктер пайда болады, соның салдарынан зақымданған тері түлейді. Грибтердің элементтері лимфа мен қанға, ал олармен бірге жаңа зақымданулар тудырып терінің басқа жерлеріне түседі. Сонымен қабат грибтердің мицелиі мен оның токсиндері тамырлық қынап клеткаларының ісінуі мен дегенеративтік өзгерістерін тудырады, осының нәтижесінде жүннің қорек алуы бұзылады, олар ыдырайды және сыңғақ келеді. Грибтің тері мен жүнде өсіп - өнуіне қарамастан, трихофитияда дене температурасы көтеріледі және лейкоцитоз байқалады, өйткені гриб токсиндері бүкіл организмге де әсер етеді. Көптеген малдарда зат алмасуының бұзылуынан шегіне жеткен арықтық дамыйды. Аурудың бірнеше клиникалық формаларын ажыратады: сыртқы, тереңдегі (фолликулярлық), көрнексіз (атиптік) . Жасырын кезеңі 8-30 күн. Теріде шеті айқын жиектелген, беті ақ таңдақ, сұрғылт түсті дөңгелек дақтар пайда болады. Ірі қара малында ең алдымен қабыршақтанған дақтар көбінесе басы мен мойынында, сирегірек тұла бойы мен арқасында, сауыры мен құйрығында кездеседі. Тік ішек тұсының және басқа жерлердің терісі, ал сүт ішетін және еміп жүрген бұзауларда -ауыздың айналасындағы, көз, маңдай маңы және құлақтар түбінің терілері зақымданады. Алғашқы дақтар маңдайында, көзінің айналасында, езуінде, құлақтың түбінде байқалады. Ал ересек жануарларда қабырға үстінде пайда болады. Жылқының бас терісінде, құйрығының түбінде, сирақтарында байқалады. Ит пен терісі бағалы аңдардың басы мен мойыны, сирақтарының терісі зақымданады. Бұл хайуандардың арасында иттің терісіне түсетін дақтардың қабыршақтары қалың болады. Мысық пен қой сирек ауырады. Қойдың терісінде процес негізінен арқасында, төсінде, жауырынында, мойыныңда байқалады. Шошқада сыдырылып түсе бастайтын дақтар басының, жон арқасының және төсінің терісінде болады. Трихофитияның сыртқы формасында әуелі тек терінің сау жерлерінің үстінде көтеріңкі келген жүні ұйпалақтанып шұғыл шектелген дақтар пайда білінеді. Дақтар біртіндеп үлкейеді және абсестке ұқсас жұқа қабыршақтармен жабылады, 1-2 айдан кейін қабыршақтар түсіп, терісі түлеген тақыр жерлері қалады. Одан кейін жүннің өсуі басталады. Аурудың бұндай формасы ересек ірі қара малында байқалады. Трихофитияның клиникасы бар жануарлардың басқа түрлері тіркелген шаруашылықтарда (ірі қара малы, жылқы) трихофитияның клиникасы басқа жануарларда да сонымен қатар осы жануарлар мен тіелей байланысты, яғни қарым-қатынас жасайтын адамдарда да тіркелді [8] . Ірі қара терісінде шеті айқын жиектелген, беті ақ таңдақ, сұрғылт түсті дөңгелек дақтар пайда болады. Сиырда қабыршақтанған дақтар көбінесе басымен мойынында, сирегірек тұла бойы мен арқасында, сауыры мен құйрығында кездеседі. Алғашқы дақтар маңдайында, көзінің айналасында, езуінде, құлақтың түбінде байқалады. Ал ересек жануарларда қабырға үстінде пайда болады. Жылқының бас терісінде, құйрығының түбінде, сирақтарында байқалады. Түйеде 2005-2007жылдар аралығында Алматы облысы, соның ішінде «Меркур»АҚ, Еңбекші-Қазақ ауданы, Ащы су «Сары тоқым», Жамбыл ауданы және Бақанас аудандарындағы жеке түйе шаруашылықтарынан зардапты сынамалар алынып тексерілді [9] . Осы түйе шаруашылықтарынан 3000 бас әр жастағы түйелер клиникалық тексерістен өткізді. Өткізілген клиникалық тексерістердің арқасында дерматофития (трихофития) ауруы 3 айдан бастап 2 жастан жоғары боталарда жиі байқалатындығы анықталды. Дерматомикозбен ауырған боталардың тері-жүн үстінде үлкенді-кішілі домалақтанған зардапты аймақтар байқалды. Зарарланған тері-жүн аймақтарының шет жақтарындағы жүндері оңай жұлынып түсетіндігі байқалды. Зарарланған жерлердегі тері-жүнінің түр-түсі әппақ асбестенген және қоңырқай домалақ қабыршықтар түзеген. Осындай клиникалық белгілерді сауындық түйелер арасында да кездесті [10] . Қойдың терісінде процесс негізінен арқасында, төсінде, жаурынында, мойнында байқалады. Ал қозының басында, көзінің айналасында, құлақтарында кездеседі. Қой сирек ауырады. Шошқада сыдырылып түсе бастайтын дақтар басының, жон арқасының және төсінің терісінде болады [11] . Мысық сирек ауырады. Иттердің басы мен мойыны, сирақтарының терісі зақымданады. Иттің терісіне түсетін дақтардың қабыршақтары қалың болады. Терісі бағалы аңдар дерматомикозының жасырын кезеңі 8 күннен 30 күнге дейін. Трихофитондық ззақымдалуларды бағалы терілі аңдардың бас, мойын, аяқтарынан, ал сирегірек денесінің басқа жерлерінен кездестіруге де болады. Теріде төмпектер пайда болып, олар жарылады, содан соң қабықшалар түзеді. Қабықшаларды ажыратып алғанда гипермияланған теріні көруге болады. Кейде қолмен басқанда ірің тәрізді сұйықтық бөлінеді. Емдік көмек көрсетілмесе жануар денесін сұр-қоңыр түсті қабықшалар басады. Қышу белгілері көбіне байқалмайды. Әдетте жануардың жалпы жағдайы төмендемейді, дегенмен өте ауыр зақымдалулар кезінде тәбеті жойылып, арықтайды, жас төлдерінің өсуі нашарлайды [12] . Дерт процесінің салмағына байланысты аурудың үстіріт, терең (фолликулярлық) және өшкін (кәдімгі емес) түрлерін ажыратады. Сақа жануарларда әдетте үстірт және өшкін түрлері, ал жас төлде (бұзауда) фоликулалық түрі кездеседі. Малдың күтімі нашар болса ауру жадағай түрден фоликулалық түрге ауысып, бірнеше айға созылады. Бір жануардың өзінде терінің жадағай және терең зақымдануы қатарынан байқалуы мүмкін. Тереңдегі (фолликулярлық) форма бұзауларда байқалады және терінің зақымданған жерінен экссудат бөліп шығаратын, кепкен соң көбіне қалыңдағы 1см жуық қалың қабыршақ құрайтын көрнекті қабыну процесімен сипатталады. Зақымдану уақыт өткен сайын, әсіресе баста, ұлғая береді және бүкіл бетіне қамыр жағылған сиақты түрге енеді. Ауру бұзаулар қондылығын жоғалтады, жетілуі мен бойының өсуі төмендейді. Көрнексіз (атиптік) форма әдетте жазда болады. Тек қана қабыну белгілерінсіз терінің жүні түсіп тақырлануы байқалады. Жылқыда сауырының, бүйірлерінің, басының, мойнының, кеудесінің, арқасының терілері жиерек зақымданады, аурудың келтірілген клиникалық кез -келген формасы болуы мүмкін. Иттер мен мысықтарда басының, мойнының және аяғының терілері зақымданады (басымырақ тереңдегі форма) . Қойлар мен ешкілерде трихофития сирек кездеседі, зақымданулар құлақтарының түбінде, маңдай, мұрын, қабақ, желке, аш бүйірі маңында қомақталады. Шошқаларда басының, кеудесінің, арқасының терілері зақымданады, бірақ ауру ірі қара малыныкіне қарағанда зарарсыз өтеді. Бағалы терілі аңдарда трихофития ауыл шаруашылығы малдарынікі сияқты өтеді. Дерт процесінің салмағына байланысты аурудың үстірт, терең (фолликулалық) және өшкін (кәдімгі емес) түрлерін ажыратады. Сақа жануарларда әдетте үстірт және өшкін түрлері, ал жас төлде (бұзауда) фолликулалық түрі кездеседі. Малдың күтімі нашар болса ауру жадағай түрден фолликулалық түрге ауысып, бірнеше айға созылады. Бір жануардың өзінде терінің жадағай және терең зақымдануы қатарынан байқалуы мүмкін. Үстірт түрі. Алғашқыда теріде жүн ұйпаланған, мөлшері 1-5см, дөңгелек дақтар пайда болады. Сипап көргенде ұсақ бүртіктер сезіледі. Біртіңдеп дақ ұлғая бастайды, оның беткі қабыты бастапқыда сыдырылады да, кейіннен асбест тәрізді қабыршақ пайда болады. Қабыршақты сыпырып алғанда, астында жүні сыдырылған терінің суланған қабыты қөрінеді Дененің зақымданған тұсы қышынады, 5-8 аптадай уақыт өткенде қабыршақ түсіп қалады да, орынында жаңадан жүн шыға бастайды [13] . Терең түрі кезіндетерінің қабынуы күштірек байқалады да, ауру ұзаққа созылады. Әдетте ірің бөлінеді де, қураған экссудат кепкен қамыр тәрізді қалың қабыршақ түзеді. Қабыршақты басып көргенде астынан ірің шығады, ал оны сыдырып алса астында қызыл шақаланып ойылған, іріңдеген беткейі көрінеді. Ол жерде іріңдеткіш миробтар түсіп, процесс асқынып кетуі мүмкін. Жануардың денесіндегі қысағы ошақтарының саны әр түрлі болуы мүмкін. Кейде бірен-саран болады да, кейде өте көп болып, бір-бірімен қосылып жатады. Ауру ұзаққа созылып (2 айдан артық), жазылған жердің орнында тыртық пайда болуы мүмкін. Жас малдар ауырған кезде қатты жүдеп өспей қалады. Аурудың үстірт түрі әдетте жазғы уақытта, ал терең түрі күз-қыс айларында кездеседі. Жануарлардың қай түлігінде болмасын тығыз, жайсыз, антисанитариялық жағдайда ұстау, нашар азықтандыру аурудың ауыр өтуіне әкеліп соғады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.