Қой туляримиясы
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
I.Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5.13
1.1.Тарихи деректері мен қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
1.2.Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және культурасын өсіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7
1.3.Төзімділігі, патогенезі және індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .7.9
1.4.Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.10
1.5.Ажыратып балау, иммунитеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10.11
1.6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ...10.12
II.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.20
2.1.Шаруашылықты аурудан сауықтырудың күнтізбелік жоспары ... ... ... 13.14
2.2.Инфекциялық ауруларды жою, одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... .14.15
2.3.Шаруашылықты эпизоотологиялық тексеру картасы және эпизоотологиялық жағдай туралы акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16.18
2.4.Жоспарға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
III.Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21.25
IV.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26.27
V.Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28.29
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
I.Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5.13
1.1.Тарихи деректері мен қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
1.2.Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және культурасын өсіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7
1.3.Төзімділігі, патогенезі және індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .7.9
1.4.Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9.10
1.5.Ажыратып балау, иммунитеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10.11
1.6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ...10.12
II.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13.20
2.1.Шаруашылықты аурудан сауықтырудың күнтізбелік жоспары ... ... ... 13.14
2.2.Инфекциялық ауруларды жою, одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... .14.15
2.3.Шаруашылықты эпизоотологиялық тексеру картасы және эпизоотологиялық жағдай туралы акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16.18
2.4.Жоспарға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
III.Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21.25
IV.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26.27
V.Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28.29
Кіріспе
Індеттану- індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу зандылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Аграрлық-өнеркәсіп кешені қызметкерлерінің, соның ішінде мал шаруашылығында істейтін еңбеккерлердің алдында өте келелі міндет тұр – ол халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету. Оны орындау үшін шаруашылықтарға күшті материалдық-техникалық базаны шоғырландырып, әрі еңбекті ұйымдастырудың озық әдістерін пайдалану қажет.
Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан- жақты ескерген жөн. Мысалы, жұқпалы ауру кең тараған шаруашылықтарды сауықтыру үшін ең тиімді шара- табындағы малды түгелдей сау малмен алмастыру, яғни мәселенің шешімі малды өсіруге келіп тіркеледі. Індеттану ғылымы дәл осылайша экоеомикалық мәселелермен, ауыл шаруашылығын ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы ертеден- ақ көңіл аудара бастады. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырылады.
Жалпы мал шаруашылығын дұрыс жүргізу үшін белгілі бір жүйелі әрі кешенді көзқарас қажет. Осындай кешенді жүйенің бір бөлігінен қате кеткен жағдайда, ол түгел технологиялық циклдің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтанда берік жем-шөп қорынсыз, ғылыми негізде жолға қойылған асылдандыру жұмысынсыз айтақаларлықтай нәтижеге жету мүмкін емес. Мал фермаларынан алынатын өнімдердің мөлшері және сапасы негізінен сол өнім беретін малдар мен құстардың денсаулығына тікелей байланысты. Сондықтан да еліміздің мал дәрігерлігі қызметінің алдында шаруашылықтардағы жұмысты жүйелі түрде ұйымдастыру, мал шығынын
Індеттану- індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу зандылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Аграрлық-өнеркәсіп кешені қызметкерлерінің, соның ішінде мал шаруашылығында істейтін еңбеккерлердің алдында өте келелі міндет тұр – ол халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету. Оны орындау үшін шаруашылықтарға күшті материалдық-техникалық базаны шоғырландырып, әрі еңбекті ұйымдастырудың озық әдістерін пайдалану қажет.
Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан- жақты ескерген жөн. Мысалы, жұқпалы ауру кең тараған шаруашылықтарды сауықтыру үшін ең тиімді шара- табындағы малды түгелдей сау малмен алмастыру, яғни мәселенің шешімі малды өсіруге келіп тіркеледі. Індеттану ғылымы дәл осылайша экоеомикалық мәселелермен, ауыл шаруашылығын ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы ертеден- ақ көңіл аудара бастады. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырылады.
Жалпы мал шаруашылығын дұрыс жүргізу үшін белгілі бір жүйелі әрі кешенді көзқарас қажет. Осындай кешенді жүйенің бір бөлігінен қате кеткен жағдайда, ол түгел технологиялық циклдің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтанда берік жем-шөп қорынсыз, ғылыми негізде жолға қойылған асылдандыру жұмысынсыз айтақаларлықтай нәтижеге жету мүмкін емес. Мал фермаларынан алынатын өнімдердің мөлшері және сапасы негізінен сол өнім беретін малдар мен құстардың денсаулығына тікелей байланысты. Сондықтан да еліміздің мал дәрігерлігі қызметінің алдында шаруашылықтардағы жұмысты жүйелі түрде ұйымдастыру, мал шығынын
V. Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Гаврюша, В.Г. Справочник ветеринарного врача: /Учеб.пособие Под ред.В.Г.Гаврюша., И.И.Колюжного., 2-е изд. Р-н/Дону: Феникс, 1997. – 608 с.
2. Конопаткин, А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни сельскохозяйственных животных ./ А.А Конопаткин., М.:1984
3.Сайдулдин Т. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары. Оқулық. – Алматы, 413-417 б.
4.Бессарабов Б.Ф. и др. Инфекционные болезни животных. М.: КолосС, 2007. – С. 78-86.
5. Бакулов А.И. и др. Эпизоотология с микробиологией. М.: КолосС, 2000. – С.216-220.
6. Колычев, Н.М., Ветеринарная микробиология и иммунология: /Н.М. Колычев., Р.Г. Госманов Учебник. – М.:КолосС, 2003. 432 с.
7. Колычев Н.М. Ветеринарная микробиология и иммунология / Н.М. Колычев., М.: 2003
8. Бакулов А.И. Эпизоотология с микробиологией. М.: Агропромиздат, 1987. – С. 131-134
9.Кузьмин В.А. и др. Эпизоотология с микробиологией. М.: Агропромиздат, 2001. – С. 296-299
10.Куриленко А.Н. и др. Бактериальные и вирусные болезни молодняка сельско-хозяйственных животных. М.: КолосС, 2006. – С 28-44.
11. Борисович Ю. Ф. И др. Инфекционные болезни животных. М.: Агропромиздат, 2005. – С 196-197.
12. Коломиец В.М. и др. Антропозоонозы. М.: КолосС, 2008. – С 76-84
13. Сайдулдин Т. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары. Оқулық,
Алматы, 2009
14. Қазақстан Республикасының Ветеринарлық заңнамасы. Т. 1,2,3, Астана,
2005 4б.
15.Сидорчук А.А. и др. Общая эпизоотология. М.: «Колос», 2004.
16. Ветеринарное законодательство. Под ред. А.Д. Третьякова, М: «Колос»,
1973.
17. Эпизоотология и инфекционные болезни с/х животных. Учебник, под
редак. А.А. Конопаткина. - М.: «Колос», 1984.
18. Инфекционные болезни животных. Учебник, под редак. А.А. Сидорчука,
М.: «Колос», 2007.
19. Руководство по общей эпизоотологии. Под ред. Бакулова И.А. и
Третьякова А.Д., М: «Колос», 1979
20. Бакулов И.А. Індеттану және микробиология негіздері. Алматы, 1993.
21. Кадымов Р.А. и др. Инфекционные болезни овец. М.: «Колос», 1987.
22. Осидзе Д.Ф. Инфекционные болезни животных. М. Агропромиздат, 1987.
23. Таршис М.Г.и др. Болезни животных, опасные для человека. М. «Колос»,
1997.
24. WWW. Vetsan. Ru
25. WWW. BeeKelping. Orc. Ru
26.www.eurolab.ua
27. Ганнушкин М. С., Общая эпизоотология, 4 изд., М., 1961;
28. Бакулов И. А., Таршис М. Г., География болезней животных зарубежных стран, М., 1971;
29. Эпизоотология, под ред. Р. Ф. Сосова, 2 изд., М., 1974;
30.www.student veterinary.ru
1. Гаврюша, В.Г. Справочник ветеринарного врача: /Учеб.пособие Под ред.В.Г.Гаврюша., И.И.Колюжного., 2-е изд. Р-н/Дону: Феникс, 1997. – 608 с.
2. Конопаткин, А.А. Эпизоотология и инфекционные болезни сельскохозяйственных животных ./ А.А Конопаткин., М.:1984
3.Сайдулдин Т. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары. Оқулық. – Алматы, 413-417 б.
4.Бессарабов Б.Ф. и др. Инфекционные болезни животных. М.: КолосС, 2007. – С. 78-86.
5. Бакулов А.И. и др. Эпизоотология с микробиологией. М.: КолосС, 2000. – С.216-220.
6. Колычев, Н.М., Ветеринарная микробиология и иммунология: /Н.М. Колычев., Р.Г. Госманов Учебник. – М.:КолосС, 2003. 432 с.
7. Колычев Н.М. Ветеринарная микробиология и иммунология / Н.М. Колычев., М.: 2003
8. Бакулов А.И. Эпизоотология с микробиологией. М.: Агропромиздат, 1987. – С. 131-134
9.Кузьмин В.А. и др. Эпизоотология с микробиологией. М.: Агропромиздат, 2001. – С. 296-299
10.Куриленко А.Н. и др. Бактериальные и вирусные болезни молодняка сельско-хозяйственных животных. М.: КолосС, 2006. – С 28-44.
11. Борисович Ю. Ф. И др. Инфекционные болезни животных. М.: Агропромиздат, 2005. – С 196-197.
12. Коломиец В.М. и др. Антропозоонозы. М.: КолосС, 2008. – С 76-84
13. Сайдулдин Т. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары. Оқулық,
Алматы, 2009
14. Қазақстан Республикасының Ветеринарлық заңнамасы. Т. 1,2,3, Астана,
2005 4б.
15.Сидорчук А.А. и др. Общая эпизоотология. М.: «Колос», 2004.
16. Ветеринарное законодательство. Под ред. А.Д. Третьякова, М: «Колос»,
1973.
17. Эпизоотология и инфекционные болезни с/х животных. Учебник, под
редак. А.А. Конопаткина. - М.: «Колос», 1984.
18. Инфекционные болезни животных. Учебник, под редак. А.А. Сидорчука,
М.: «Колос», 2007.
19. Руководство по общей эпизоотологии. Под ред. Бакулова И.А. и
Третьякова А.Д., М: «Колос», 1979
20. Бакулов И.А. Індеттану және микробиология негіздері. Алматы, 1993.
21. Кадымов Р.А. и др. Инфекционные болезни овец. М.: «Колос», 1987.
22. Осидзе Д.Ф. Инфекционные болезни животных. М. Агропромиздат, 1987.
23. Таршис М.Г.и др. Болезни животных, опасные для человека. М. «Колос»,
1997.
24. WWW. Vetsan. Ru
25. WWW. BeeKelping. Orc. Ru
26.www.eurolab.ua
27. Ганнушкин М. С., Общая эпизоотология, 4 изд., М., 1961;
28. Бакулов И. А., Таршис М. Г., География болезней животных зарубежных стран, М., 1971;
29. Эпизоотология, под ред. Р. Ф. Сосова, 2 изд., М., 1974;
30.www.student veterinary.ru
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Эпизоотология, паразитология және ВСС
кафедрасы
Індеттану және індеттік аурулар пәнінен
Курстық жұмыс
Такырыбы: Қойдлардың туляремия ауруын балау, дауалау және онымен күресу
шаралары.
Орындаған: топ студенті
Тексерген:
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4
I.Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5-13
1.1.Тарихи деректері мен
қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 -6
1.2.Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және культурасын
өсіру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-7
1.3.Төзімділігі, патогенезі және індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...7-9
1.4.Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық
өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-10
1.5.Ажыратып балау,
иммунитеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.10-11
1.6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... 10-12
II.Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...13-20
2.1.Шаруашылықты аурудан сауықтырудың күнтізбелік жоспары ... ... ... 13-14
2.2.Инфекциялық ауруларды жою, одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... .14-
15
2.3.Шаруашылықты эпизоотологиялық тексеру картасы және эпизоотологиялық
жағдай туралы
акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16-18
2.4.Жоспарға
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .20
III.Қосымшалар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-25
IV.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 6-27
V.Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28-
29
Кіріспе
Індеттану- індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу
зандылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін
қарастыратын ғылым.
Аграрлық-өнеркәсіп кешені қызметкерлерінің, соның ішінде мал
шаруашылығында істейтін еңбеккерлердің алдында өте келелі міндет тұр – ол
халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету. Оны орындау үшін
шаруашылықтарға күшті материалдық-техникалық базаны шоғырландырып, әрі
еңбекті ұйымдастырудың озық әдістерін пайдалану қажет.
Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың
экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан- жақты ескерген
жөн. Мысалы, жұқпалы ауру кең тараған шаруашылықтарды сауықтыру үшін ең
тиімді шара- табындағы малды түгелдей сау малмен алмастыру, яғни мәселенің
шешімі малды өсіруге келіп тіркеледі. Індеттану ғылымы дәл осылайша
экоеомикалық мәселелермен, ауыл шаруашылығын ұйымдастырумен тікелей
байланысты.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы ертеден- ақ
көңіл аудара бастады. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да
қарастырылады.
Жалпы мал шаруашылығын дұрыс жүргізу үшін белгілі бір жүйелі әрі кешенді
көзқарас қажет. Осындай кешенді жүйенің бір бөлігінен қате кеткен жағдайда,
ол түгел технологиялық циклдің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтанда берік жем-
шөп қорынсыз, ғылыми негізде жолға қойылған асылдандыру жұмысынсыз
айтақаларлықтай нәтижеге жету мүмкін емес. Мал фермаларынан алынатын
өнімдердің мөлшері және сапасы негізінен сол өнім беретін малдар мен
құстардың денсаулығына тікелей байланысты. Сондықтан да еліміздің мал
дәрігерлігі қызметінің алдында шаруашылықтардағы жұмысты жүйелі түрде
ұйымдастыру, мал шығынын азайту міндеттері тұр. Мұның өзі осы салада
істейтін оқу және ғылыми мекемелердің жұмыс нәтижесін көтере түсуін, ғылыми
және озық тәжірибе жетістіктерін өндіріске дер кезінде енгізуді және мал
дәрігерлігі маманының өз жұмысын өте жоғары кәсіптік дәрежеде атқара
білуіне тікелей байланысты.
Мал шаруашылығын өнеркәсіптік негізге көшіру, сөйтіп мал басын
шоғырландыру мал дәрігерлігі қызметкерлерінің әдеттегі қалыптасқан жұмысты
ұйымдастыру және жүргізу тәсілдерін өзгертіп қана қоймай, олардың өз
жұмысына деген көзқарастарын өзгертуді талап етеді.
Мал дәрігерінің маман болып қалыптасуында індеттану және микробиология
пәнінің алар орны ерекше. Бұл пәндерде шаруашылықтардағы малдарды әртүрлі
жұқпалы аурулардан алдын ала сақтау, санитарлық және басқа да шаралар
жүргізудің негіздері белгіленеді, соның нәтижесінде шаруашылықтарды жұқпалы
аурулардан алдын-ала сақтандыру, қоршаған ортаны қорғау және жоғары сапалы
мал өнімдерін өндіру мүмкіндіктері туғызылады. Жоғарыда атап айтылған
міндеттерді орындауда орта буынды мал дәрігерлік мамандардың алар орны
ерекше, былайша айтқанда, олар алдыңғы шептің шешуші қызметкерлері. Себебі
ауырған малдың немен ауырып тұрғанын ең алдымен анықтап, қажетті уақыт
күттірмейтін шараларды дер кезінде дәл тауып қолдана білу көбіне осы орта
буынның үлесіне тиеді. Сондықтан да бұл топтағы мамандарға терең біліммен
қатар көптеген мал дәрігерлік жұмыстарды іс жүзінде өз қолдарымен
атқаруларына тура келеді. Мұның өзі орта буын мамандардан ұдайы ізденісті,
ғылымның, тәжірибенің жаңа жетістіктеріне құштарлықты талап ететіні даусыз.
Менің осы курстық жұмысты жазудағы басты мақсатым- қойда кездесетін
туляремия ауруын зерттеу, балау, дауалау, емдеу және де алдын- алу
шараларын ұйымдастыру болып табылады.
I. Әдебиетке шолу
1. Тарихи деректері мен қоздырушысы
Туляремия (Tularaemia) – талмауратып, қанталап, ыстығы көтеріліп,
іші өтіп, арықтап, сөл түйіндері жаппай қабынып, жүйке жүйесі зақымдануы
арқылы ерекшеленетін табиғи ошақты ауру.Септицимиямен, безгекпен, кілегейлі
қабық пен лимфа түйіндерінің, жоғары тыныс алу жүйелері мен ішектің
бұзылуымен, бауырда, өкпеде некротикалық қабынумен көрініс табады.
Туляремия – аса қауіпті жұқпалы ауру. Бұл ауру оба ауруының бұршақ
түріне ұқсас болады, бірақ өзінің жеке қоздырғышы бар, бөлек ауру.
Туляремия қоздырғыштары жай көзге көрінбейді, тек қана бірнеше мың есе
үлкейтіп көрсететін микроскоп арқылы анықтауға болады
1912 жылы Коле және Хапин бұл аурудың қоздырушысын АҚШ-тың Калифорния
штатының Туляре округінде саршұнақ тышқанның кенесінен тауып B. Tulаrense
деп атады. Ауру солтүстік жарты шарында Америка, Европа және Азияда
тараған. Ірі өзендердің алқабында су тышқандары, ал далалы аймақтарда
кемірушілердің қауырт көбейген жылдары байқалады.
Тұңғыш рет ауруға шалдығу 1908 жылы тіркелді. Туляре(Калифорния, США)
графында бас кеміргіштердің салдарынан. Кейін баяғы штатта АҚШ ауруды
адамнан және қойлардан (1921) кездестірді. Э. Френсис оны туляремия деп ат
қоюды ұсынды. Туляремия солтүстік Америкада, Жапонияда, бөлек-бөлек елдерде
Еуропада, Азияда және Африкада тіркелді. Біздің елімізде оны тұңғыш рет
1921 г. тіркеді. Ол мал шаруашылығына үлкен зиян келтіреді.
Қоздырушысы – Francisella tularensis үш түр тармағынан тұрады:
америкалық, евразиялық және орта азиялық. Аса полиморфты, ұсақ коктар
тәріздес, нәзік қауашақпен қоршалған бактериялар. Қозғалмайды, спора
түзбейді, анилин бояуларымен жақсы боялады. Ауасыбағалы, арнаулы қоректік
орталарда ғана цистин мен қан қосылған ет – пептон агарында, ұйытылған
жұмыртқа сарыуызы бар ортада 2-7 тәулік өткенде үлбіреген аса нәзік өсін
береді.
Инфекцияның көзі табиғатта жабайы кеміргіштер мен қояндар болса,
таратушылары мен тасымалдаушылары – қансорғыш кенелер. Ауруды қоздырушы
туляремия бактериялары болып табылады.
Туляремия қоздырғыштары жай көзге көрінбейді, тек қана бірнеше мың есе
үлкейтіп көрсететін микроскоп арқылы анықтауға болады.
Облыстағы туляремия ошақтары далалық алқаптарының неғұрлым сулы жерлерінде
орналасады. Кенелер бактерияның негізгі тасымалдап, оны ұзақ уақыт
сақтайды. Кенелер 2 жылға дейін аш күйінде жүре алады. Кенелердің неғұрлым
белсенділігі сәуір айынан мамыр айының соңына, кейде қара күзге (қыркүйек,
қазан) дейін жалғасады. Кенелер сай алқаптарында, ағаштар айналасында, жол
бойында, үй жануарларының жолдарында кездеседі. Кенелер бұталардың басына
шығып, өткен-кеткен адамдарға, жануарларға шабуылдай береді. Олар әсіресе
күндіз белсенді болып келеді.
2. Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және
культурасын өсіру
Туляремияның қоздырғышы боялған жағындыларда кокк немесе таяқша тәрізді
болады, өлшемі 0,3- 0,7 × 0,2- 0,4 мкм, сонымен бірге бұлардан да кіші
клеткалар кездеседі, мөлшері тіпті одан да кем болады, олар бактериялық
сүзгіштен өтеді. Кокк формалы бактериялар культураларындаа таяқша
тәрізділері жануарлар организмінде кездеседі (0,15 мкм). Бактерияның бұл
түріне полиморфизм тән, қасиетті қоректік ортада өсіргенде байқалады:
культура препараттарында, кәдімгі бактериялармен қатар шар және жіп тәрізді
формалары кездесіп отырады. Бұл микроб қозғалмайды, спора түзбейді, майда
капсуласы болады, культурада кілегей бөліп шығарады, мұнысы жағынды жасаған
кезде оңай байқалады. Осы қоздырғыш анилин бояуының барлық түрімен боялады,
бірақ басқа бактерияларға қарағанда солғын болады. Жануарлардың өлексесінен
алған жағынды- таңбаларда Романовский- Гимзе әдісімен жақсы боялады, ақшыл-
көк түсті болады. Бұл бактериялар тканьде әр түске боялмайды, олардың
пастереллалардан айырмашылығы тап осында.
Бактерия универсальды қоректік орталарда өсіп- өнбейді. Оны өсіру үшін
Мак- Қойдың ұйыған сары уыз ортасы қолданылады.
Туляремия бактериясы- нағыз аэроб, оның температуралық режимі 36- 37º
С, рН 7,2-2,7. Ұйыған сары уыз ортасында микробтар жарқырауық жұқа қабыршақ
күйінде өсіп- өнеді, қабыршақтың бәрі ирек болып келеді, аз ғана еккен
жағдайда жарқырауық төмпешік тәрізді колония немесе колониялар тобы өсіп-
өнеді.
Ауру қоздырғыш штаммдарының колониялары S- формаға сәйкес келеді. Сұйық
қоректік ортада туляремия микробы (ортаның бетінде ғана) құрғақ ортаға
қарағанда анағұрлым нашар өседі.
1.3. Төзімділігі, патогенезі және індеттік ерекшеліктері.
Туляремияның қоздыруышысы жоғарғы температураға төзімсіз. 60°С-та 5-10
мин өледі. Керісінше, төменгі температура мен ылғалды ортаға төзімді. Суда
13-15°С-та 3 ай, мұздатылған етте 1,5 ай, кемірушілердің өлексесінде 4 айға
дейін, дәнде 133 күн сақталады. Тура түскен күн сәулесі 30 мин өлтіреді.
Кәдімгі дезинфектанттар әдеттегі концентрациясында бұл микробтан толық
зарасыздандырады.
Туляремия ауруын қоздырушы – жәй көзге көрінбейтін өте ұсақ микроб,
табиғат жағдайлары бұл микробқа түрліше әсер етеді, мысалы: күн сәулесі
тікелей түссе туляремия микробы бір сағаттың ішінде жойылады. Ал суыққа өте
төзімді келеді, яғни микроб салқын суда немесе ылғалды жерде ұзақ уақыт
өзінің тіршілік қасиетін жоймайды. Туляремия микробы залалсыздандыруға
қолданылатын улы дәрілердің әсеріне төзімсіз, тез арада жойылады.
Ауру асқазан, ауа- шаң, трансмиссиялық жолмен жұғады. Бактерия
организмге зақымдалған тері, көздің кілегей қабығы, тыныс алу жолы арқылы
түседі. Қоздырғыш әуелі орналасқан жерінде көбейеді, одан соң сөл
түйіндеріне, одан қанға өтеді. Осыдан тарап бүкіл организмді уландырады.
Аурудың көзге түсер белгілері жануарлардың түрі мен жасына қарай,
төзімділігіне, сондай- ақ қозыдырғыштың ретикулоэндотелиалды элементтерге
бай келетін органдарда өсіп- өну қабілетіне байланысты болады. Бактерияның
қандағы концентрациясы терминалды сатыға жеткенде жануарлар өледі.
Туляремия табиғи жағдайда омыртқалылардың 125 түріне (сүтқоректілер,
құстар, балықтар), омыртқасыздардың 101 түріне (жәндіктер, кенелер) жұғады.
Әдетте, негізінен, кемірушілер: қоян, тышқан, су егекқұйрығы, ондатра,
құндыз, атжалман ауырады. Табиғи жолмен кейбір жыртқыш аңдарға, жабайы
құстарға, қос мекенділер мен балықтарға жұғатындығы анықталды. Ит пен
мысықтың туляремияға биімділігі төмен. Адам бұл ауруға өте сезімтал.
Ауыл шаруашылық малдарының ішінде қой туляремияға сезімталдылығы төмен.
Оларға ауру табиғи ошағындағы кемірушілерден жұғады. Аурудың жұғуына қан
соратын буынаяқтылар (кене, бүрге, маса, сона, т.б.) негізгі себепкер
болады. Малда ауру білінбей жасырын өтеді.Қоздырушы микроб жануардың
ұлпаларында оншалықты өсіп- өнбейді, қан мен бөлінділерде әдетте болмайды.
Сондықтан бұл жануарлар микробтың ауру ошағындағы айналымына қатыспайды. Үй
жануарларынан қойдың, сиырдың, жылқының, шошқаның, солтүстік бұғысының,
түйенің, мысықтың, үй қояны мен құстардың бірен- саран ауырған, кей
жағдайда кішігірім қаулауы белгілі болған. Жас төлдің бейімділігі жоғары.
Ауру қоздыруышсымен ластанған жем мен судан, ауадан, қансырғыш буын-
аяқтылар шаққанда жұғады. Табынның ішінде әдетте, ауырған малдан сау малға
туляремия берілмейді. Ауру көбінесе қан сорңыш жәндіктер, кемірушілер
жаппай көшетін көктем-жаз мезгілінде байқалады.
Туляремияның табиғи ошағы ұзақ уақыт (50 жылдан артық) сақталады.
1.4. Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық өзгерістері
Дерттенуі жеткілікті зерттелмеген. Денеге енген туляремия микробы сөл
жүйесінде өсіп- өніп, тарайды. Оның нәтижесінде денеде орны шектелген және
жалпы реакциялар байқалады. Бұдан соң бактериемия өрбіп, қан тамырлары мен
сөл жүйелері зақымданып, ішкі ағзаларда миллиарлық өліеттену байқалады.
Ауыл шаруашылық малдарынан қой, әсіресе, қозылар ауырады. Жасырын кезеңі
4-12 күн. Ауырған мал селқостанып, денесінің ыстығы артады. Тамыр соғуы
жиілеп, ентіге дем алады. Қанда гемоглобин азайып, кілегейлі қабықтар
бозғылт тартады. Мойынның, жауырын алдының сөл түйіндері ұлғаяды. Іші қатты
өтіп, тез арықтайды.Сирақтары сарғайып, жансыз қалады. Қозылардың 10-50%
ауруға шалдығып, оның 30%-ға дейіні 28-60 күн ішінде өліп қалады.
Сиыр, жылқы, түйе белгілері өшкін түрде ауырады. Кей жғдайда ауруды тек
серологиялық зерттеу арқылы ғана білуге болады. Буаз мал іш тастайды.
Шошқаның ыстығы көтеріліп, күйзеледі және жемнен қлады, тынысы жиілеп,
денесі терлейді. Сақа шошқалар жазылады да, торайлар әдетте өліп қалады.
Өлген қойдың тері асты шелі қанталап, өліеттенеді, сөл түйіндері
талмауратып қабынады, бауыры ұлғаяды, өкпеде ошақты пневмония кездеседі.
Кемірушілердің денесіндегі өзгерістер псевдотуберкулезге ұқсас келеді.
Балау үшін індеттанулық деректерді, аллергиялық, серологиялық және
бактериологиялық тексерудің нәтижелері пайдаланылады. Ауыл шаруашылық
малдарында туляремияға күдік бұл індет кемірушілердің арасында тарағанда
туады.
Бактериологиялық зерттеу үшін тірі малдың сөл түйінінен шприцпен сорып
алынған материал, ал өлген малдың ішкі ағзаларының кесінділері
пайдаланылады. Қоздыруышының өсінің қоректік ортада бөліп алу қиынға соғады
да, зертханалық тышқанға биосынама қояды. Сонымен қатар, агглютинация
реакция мен қосалқы гемоглютинация реакциялары арқылы серологиялық
зерттеулер жүргізіледі. Аллергиялық зерттеу тері ішіне тулярин жіберу
арқылы жүргізіледі.
1.5. Ажыратып балау, иммунитеті
Туляремияны анаплазмоздан, псевдотуберкулезден, туберкулезден,
бруцеллезден, кокцидиоздан ажыратуға тура келеді. Ол үшін індеттанулық және
клиникалық деректер, аллергиялық және зертханалық зерттеулердің нәтижесі
негізге алынады.
Туляремиядан ауырып жазылған жануарларда иммунитет қалыптасып, қанында
телімді антиденелер пайда болады. Ауырып жазылған жануарлардың сары суында
агглютининдер табылады, клетканың қорғаныс реакциясы ерте бастан
қалыптасады. Жоғары сезімталдылықтың баяу типі сарысу антиденелері
түзілуінен бұрын өтеді және бұл құбылыс туляремия кезінде иммуитетті
анықтаудың белгісі бола алады. Адамды егу үшін арнайы вакцина қолданылады.
6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу шаралары
Материал лабораторияға әкелініп, туляремияға зерттеледі. Материалды
лабораторияға жеткізу кезінде өте қауіпті инфекциямен жұмыс істеу тәртібі
бойынша сақтық шаралары сақталады. Зерттеуге бауыр, бүйрек, талақ, ірі
жануарлар өлексесінің ұлғайған сөл түйіндері алынады. Зерттеу схемасында
бактериоскопия, таза культура алу, биологиялық сынама (үлгі) кіреді.
Жануарлар органдарынан алынған жағынды- препараттар Ромоновский- Гимза
бойынша боялады. Бактериоскопияны бағдарлаушы әдіс деп санайды, препаратта
көкшіл түсті кокк бактериялардың жиынтығы болатыны ескеріледі. Бактерияны
индеикациялау үшін тікелей иммунофлуоресценция реакциясы ұсынылады.
Қоректік ортада өсіп- өндіру, яғни бактерия культурасын алу үшін өлген
жануарлардың органдары пайдаланылады. Бұл мақсатта арнайы қоректік орталар
( Мак- Койдың ұйыған сары уызы, Дрожевкина мен Емельянованың орталары)
қолданылады. Сонымен бірге бір мезетте ЕПА мен ЕПС- да бақылау мақсатындағы
өсіп- өндіру ауамен және ауасыз жағдайда жүргізіледі. 37ºС температурада
термостатта туляремия бактериясын ұйыған сары уыз ортасына мол етіп еккенде
18-24 сағаттан кейін тұтас қабыршақ пайда болады, ол 2-3 тәулік ішінде ең
жоғарғы шегіне жетеді. Аз егілсе бытыраңқы коллониялар 3-5 күн дегенде
және кейінгі мерзімде байқалады. Сондықпан екпені 10- 14 күн бойы
инкубациянған дұрыс. Дрожевкинаның ортасында культура диффузды орналасып,
өсіп- өнеді және мұнда микробтың бар жоқтығы микроскопиялық әдіспен
анықталады. Жаңадан алынған бактерияның морфологиялық деректері
(қозғалмайтың кокк бактериялары), тинкториальды қасиеттері бойыншв
(грамтеріс бактериялар), сары уыз ортасында өсіп- өну сипатына қарай,
универсальды қоректік орталарда өсіп- көбейетіндігіне, сондай- ақ арнайы
сарысу қосып пробиркада жасалған АР нәтижесіне қарай ұқсастырады.
Қандай болсын материалдан туляремия бактерияларын табу үшін ең қолайлы
және сенімдісі- биологиялық сынама жасау әдісі. Ақ тышқан немесе сиректеу
теңіз шошқасы зарасыздандырылады. Органдар мен сөл түйіндері бөлшектерінен
жасалған суспензияны 0,5 мл мөлшерінде тері астына немесе көк шандырға
енгізеді. Сондай- ақ материалды жүні жаңа қырқып алынған орынға жағады. Ақ
тышқандар 3-4 күн, кейде 8-12 күн, теңіз шошқалары 4-6 күн дегенде,
инфекциялануы шамалы болса 8-20 күн ішінде өледі.
Серологилық диагноз агглютинация, преципитация, тікелей емес
гемагглютинация және антиденелер бейтараптау әдістері көмегімен қойылады.
Туляремияны зерттеген кезде неғұрлым дәл нәтиже беретіні- агглютинация
реакциясы. Туляремияны анықтау үшін АР жасағанда антиген ретінде
формалинмен өлтірілген клетка микробтары алынады. Қолданардан бұрын
антигенді физиологиялық ертіндіде сұйылтады, сөйтіп 1 мл- інде 1 млрд.
Микроб клеткасы болатын суспензия алынады. АР пробиркалық және тамшы
әдістерімен жасалады. Туляремия үшін диагностикалық титрлер 1:25 және 1:50.
Дені сау қой барлық жағдайда АР бойынша теріс нәтиже береді. Тікелей емес
гемаглютинация реакциясы (РНГА) туляремия антигенімен немесе антиденелерді
эритроциттер мен қойылады. Бұлардың алғашқысы ауыл шаруашылық жануарлары
мен жабайы жануарлардың сарусуын зерттеу үшін, екіншісі жануарлардың
өлексесіндегі антигенді анықтау үшін преципитация реакциясының
сезімталдылығы шамалы.
Аллергиялық әдіс. Туляремия кезінде жануарлардың сезімділігі ерте аурудың
бесінші күніне дейін дамиды. Сондықтан аллергиялық әдіс туляремияны ерте
кезінде анықтау үшін және ретроспективті диагностика үшін пайдаланылады.
Аллерген ретінде тулярин қолданылады., препарат терінің ішіне енгізіледі,
реакция нәтижесі екі рет- 24 және 48 сағаттан кейін тексеріледі.
Емі. Антибиотиктер (стерптомицин, левомицетин, дегидрострептомицин,
олететрин, тетрациклин, хлортетрациклин, окситетрациклин, генамицин)
қолданылады. Қажет болғанда хирургиялық жолмен зақымданған сөл түйінін
тіледі.
Негізінен аурудың табиғи ошағында кемірушілердің өсіп- өнуін тұрақты
бақылауға алуға саяды. Сонын нәтижесінде індеттанулық болжам жасауға
мүмкіндік туады. Мал қораларында, жем қоймаларында кемірушілерге қарсы
күрес жүргізудің, жануарларды қан сорушы жәндіктерге қарсы домдаудың маңызы
зор. Ауруға шалдыққан қойды оқшаулап, арықтағандарын сойып, дезинфекция,
дератизация жүргізіледі. Өлексені жинап, жоюға баса көңіл бөлінеді.
II.Негізгі бөлім.
Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт.
1. Арай шаруа қожалығы, тексеру 21.08.2013 ж. жүргізілді.
2. ... жалғасы
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Эпизоотология, паразитология және ВСС
кафедрасы
Індеттану және індеттік аурулар пәнінен
Курстық жұмыс
Такырыбы: Қойдлардың туляремия ауруын балау, дауалау және онымен күресу
шаралары.
Орындаған: топ студенті
Тексерген:
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4
I.Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5-13
1.1.Тарихи деректері мен
қоздырушысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 -6
1.2.Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және культурасын
өсіру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-7
1.3.Төзімділігі, патогенезі және індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...7-9
1.4.Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық
өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-10
1.5.Ажыратып балау,
иммунитеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.10-11
1.6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... 10-12
II.Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...13-20
2.1.Шаруашылықты аурудан сауықтырудың күнтізбелік жоспары ... ... ... 13-14
2.2.Инфекциялық ауруларды жою, одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... .14-
15
2.3.Шаруашылықты эпизоотологиялық тексеру картасы және эпизоотологиялық
жағдай туралы
акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16-18
2.4.Жоспарға
түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .20
III.Қосымшалар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-25
IV.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 6-27
V.Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28-
29
Кіріспе
Індеттану- індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу
зандылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін
қарастыратын ғылым.
Аграрлық-өнеркәсіп кешені қызметкерлерінің, соның ішінде мал
шаруашылығында істейтін еңбеккерлердің алдында өте келелі міндет тұр – ол
халықты жеткілікті мөлшерде азық-түлікпен қамтамасыз ету. Оны орындау үшін
шаруашылықтарға күшті материалдық-техникалық базаны шоғырландырып, әрі
еңбекті ұйымдастырудың озық әдістерін пайдалану қажет.
Індетке қарсы шараларды дұрыс ұйымдастыру үшін шаруашылықтың
экономикасын, мал өсіру мен селекциялық жұмыстарды да жан- жақты ескерген
жөн. Мысалы, жұқпалы ауру кең тараған шаруашылықтарды сауықтыру үшін ең
тиімді шара- табындағы малды түгелдей сау малмен алмастыру, яғни мәселенің
шешімі малды өсіруге келіп тіркеледі. Індеттану ғылымы дәл осылайша
экоеомикалық мәселелермен, ауыл шаруашылығын ұйымдастырумен тікелей
байланысты.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы ертеден- ақ
көңіл аудара бастады. Жұқпалы аурулардың белгілеріне, таралу
заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да
қарастырылады.
Жалпы мал шаруашылығын дұрыс жүргізу үшін белгілі бір жүйелі әрі кешенді
көзқарас қажет. Осындай кешенді жүйенің бір бөлігінен қате кеткен жағдайда,
ол түгел технологиялық циклдің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтанда берік жем-
шөп қорынсыз, ғылыми негізде жолға қойылған асылдандыру жұмысынсыз
айтақаларлықтай нәтижеге жету мүмкін емес. Мал фермаларынан алынатын
өнімдердің мөлшері және сапасы негізінен сол өнім беретін малдар мен
құстардың денсаулығына тікелей байланысты. Сондықтан да еліміздің мал
дәрігерлігі қызметінің алдында шаруашылықтардағы жұмысты жүйелі түрде
ұйымдастыру, мал шығынын азайту міндеттері тұр. Мұның өзі осы салада
істейтін оқу және ғылыми мекемелердің жұмыс нәтижесін көтере түсуін, ғылыми
және озық тәжірибе жетістіктерін өндіріске дер кезінде енгізуді және мал
дәрігерлігі маманының өз жұмысын өте жоғары кәсіптік дәрежеде атқара
білуіне тікелей байланысты.
Мал шаруашылығын өнеркәсіптік негізге көшіру, сөйтіп мал басын
шоғырландыру мал дәрігерлігі қызметкерлерінің әдеттегі қалыптасқан жұмысты
ұйымдастыру және жүргізу тәсілдерін өзгертіп қана қоймай, олардың өз
жұмысына деген көзқарастарын өзгертуді талап етеді.
Мал дәрігерінің маман болып қалыптасуында індеттану және микробиология
пәнінің алар орны ерекше. Бұл пәндерде шаруашылықтардағы малдарды әртүрлі
жұқпалы аурулардан алдын ала сақтау, санитарлық және басқа да шаралар
жүргізудің негіздері белгіленеді, соның нәтижесінде шаруашылықтарды жұқпалы
аурулардан алдын-ала сақтандыру, қоршаған ортаны қорғау және жоғары сапалы
мал өнімдерін өндіру мүмкіндіктері туғызылады. Жоғарыда атап айтылған
міндеттерді орындауда орта буынды мал дәрігерлік мамандардың алар орны
ерекше, былайша айтқанда, олар алдыңғы шептің шешуші қызметкерлері. Себебі
ауырған малдың немен ауырып тұрғанын ең алдымен анықтап, қажетті уақыт
күттірмейтін шараларды дер кезінде дәл тауып қолдана білу көбіне осы орта
буынның үлесіне тиеді. Сондықтан да бұл топтағы мамандарға терең біліммен
қатар көптеген мал дәрігерлік жұмыстарды іс жүзінде өз қолдарымен
атқаруларына тура келеді. Мұның өзі орта буын мамандардан ұдайы ізденісті,
ғылымның, тәжірибенің жаңа жетістіктеріне құштарлықты талап ететіні даусыз.
Менің осы курстық жұмысты жазудағы басты мақсатым- қойда кездесетін
туляремия ауруын зерттеу, балау, дауалау, емдеу және де алдын- алу
шараларын ұйымдастыру болып табылады.
I. Әдебиетке шолу
1. Тарихи деректері мен қоздырушысы
Туляремия (Tularaemia) – талмауратып, қанталап, ыстығы көтеріліп,
іші өтіп, арықтап, сөл түйіндері жаппай қабынып, жүйке жүйесі зақымдануы
арқылы ерекшеленетін табиғи ошақты ауру.Септицимиямен, безгекпен, кілегейлі
қабық пен лимфа түйіндерінің, жоғары тыныс алу жүйелері мен ішектің
бұзылуымен, бауырда, өкпеде некротикалық қабынумен көрініс табады.
Туляремия – аса қауіпті жұқпалы ауру. Бұл ауру оба ауруының бұршақ
түріне ұқсас болады, бірақ өзінің жеке қоздырғышы бар, бөлек ауру.
Туляремия қоздырғыштары жай көзге көрінбейді, тек қана бірнеше мың есе
үлкейтіп көрсететін микроскоп арқылы анықтауға болады
1912 жылы Коле және Хапин бұл аурудың қоздырушысын АҚШ-тың Калифорния
штатының Туляре округінде саршұнақ тышқанның кенесінен тауып B. Tulаrense
деп атады. Ауру солтүстік жарты шарында Америка, Европа және Азияда
тараған. Ірі өзендердің алқабында су тышқандары, ал далалы аймақтарда
кемірушілердің қауырт көбейген жылдары байқалады.
Тұңғыш рет ауруға шалдығу 1908 жылы тіркелді. Туляре(Калифорния, США)
графында бас кеміргіштердің салдарынан. Кейін баяғы штатта АҚШ ауруды
адамнан және қойлардан (1921) кездестірді. Э. Френсис оны туляремия деп ат
қоюды ұсынды. Туляремия солтүстік Америкада, Жапонияда, бөлек-бөлек елдерде
Еуропада, Азияда және Африкада тіркелді. Біздің елімізде оны тұңғыш рет
1921 г. тіркеді. Ол мал шаруашылығына үлкен зиян келтіреді.
Қоздырушысы – Francisella tularensis үш түр тармағынан тұрады:
америкалық, евразиялық және орта азиялық. Аса полиморфты, ұсақ коктар
тәріздес, нәзік қауашақпен қоршалған бактериялар. Қозғалмайды, спора
түзбейді, анилин бояуларымен жақсы боялады. Ауасыбағалы, арнаулы қоректік
орталарда ғана цистин мен қан қосылған ет – пептон агарында, ұйытылған
жұмыртқа сарыуызы бар ортада 2-7 тәулік өткенде үлбіреген аса нәзік өсін
береді.
Инфекцияның көзі табиғатта жабайы кеміргіштер мен қояндар болса,
таратушылары мен тасымалдаушылары – қансорғыш кенелер. Ауруды қоздырушы
туляремия бактериялары болып табылады.
Туляремия қоздырғыштары жай көзге көрінбейді, тек қана бірнеше мың есе
үлкейтіп көрсететін микроскоп арқылы анықтауға болады.
Облыстағы туляремия ошақтары далалық алқаптарының неғұрлым сулы жерлерінде
орналасады. Кенелер бактерияның негізгі тасымалдап, оны ұзақ уақыт
сақтайды. Кенелер 2 жылға дейін аш күйінде жүре алады. Кенелердің неғұрлым
белсенділігі сәуір айынан мамыр айының соңына, кейде қара күзге (қыркүйек,
қазан) дейін жалғасады. Кенелер сай алқаптарында, ағаштар айналасында, жол
бойында, үй жануарларының жолдарында кездеседі. Кенелер бұталардың басына
шығып, өткен-кеткен адамдарға, жануарларға шабуылдай береді. Олар әсіресе
күндіз белсенді болып келеді.
2. Морфологиясы мен тинкториальды қасиеттері және
культурасын өсіру
Туляремияның қоздырғышы боялған жағындыларда кокк немесе таяқша тәрізді
болады, өлшемі 0,3- 0,7 × 0,2- 0,4 мкм, сонымен бірге бұлардан да кіші
клеткалар кездеседі, мөлшері тіпті одан да кем болады, олар бактериялық
сүзгіштен өтеді. Кокк формалы бактериялар культураларындаа таяқша
тәрізділері жануарлар организмінде кездеседі (0,15 мкм). Бактерияның бұл
түріне полиморфизм тән, қасиетті қоректік ортада өсіргенде байқалады:
культура препараттарында, кәдімгі бактериялармен қатар шар және жіп тәрізді
формалары кездесіп отырады. Бұл микроб қозғалмайды, спора түзбейді, майда
капсуласы болады, культурада кілегей бөліп шығарады, мұнысы жағынды жасаған
кезде оңай байқалады. Осы қоздырғыш анилин бояуының барлық түрімен боялады,
бірақ басқа бактерияларға қарағанда солғын болады. Жануарлардың өлексесінен
алған жағынды- таңбаларда Романовский- Гимзе әдісімен жақсы боялады, ақшыл-
көк түсті болады. Бұл бактериялар тканьде әр түске боялмайды, олардың
пастереллалардан айырмашылығы тап осында.
Бактерия универсальды қоректік орталарда өсіп- өнбейді. Оны өсіру үшін
Мак- Қойдың ұйыған сары уыз ортасы қолданылады.
Туляремия бактериясы- нағыз аэроб, оның температуралық режимі 36- 37º
С, рН 7,2-2,7. Ұйыған сары уыз ортасында микробтар жарқырауық жұқа қабыршақ
күйінде өсіп- өнеді, қабыршақтың бәрі ирек болып келеді, аз ғана еккен
жағдайда жарқырауық төмпешік тәрізді колония немесе колониялар тобы өсіп-
өнеді.
Ауру қоздырғыш штаммдарының колониялары S- формаға сәйкес келеді. Сұйық
қоректік ортада туляремия микробы (ортаның бетінде ғана) құрғақ ортаға
қарағанда анағұрлым нашар өседі.
1.3. Төзімділігі, патогенезі және індеттік ерекшеліктері.
Туляремияның қоздыруышысы жоғарғы температураға төзімсіз. 60°С-та 5-10
мин өледі. Керісінше, төменгі температура мен ылғалды ортаға төзімді. Суда
13-15°С-та 3 ай, мұздатылған етте 1,5 ай, кемірушілердің өлексесінде 4 айға
дейін, дәнде 133 күн сақталады. Тура түскен күн сәулесі 30 мин өлтіреді.
Кәдімгі дезинфектанттар әдеттегі концентрациясында бұл микробтан толық
зарасыздандырады.
Туляремия ауруын қоздырушы – жәй көзге көрінбейтін өте ұсақ микроб,
табиғат жағдайлары бұл микробқа түрліше әсер етеді, мысалы: күн сәулесі
тікелей түссе туляремия микробы бір сағаттың ішінде жойылады. Ал суыққа өте
төзімді келеді, яғни микроб салқын суда немесе ылғалды жерде ұзақ уақыт
өзінің тіршілік қасиетін жоймайды. Туляремия микробы залалсыздандыруға
қолданылатын улы дәрілердің әсеріне төзімсіз, тез арада жойылады.
Ауру асқазан, ауа- шаң, трансмиссиялық жолмен жұғады. Бактерия
организмге зақымдалған тері, көздің кілегей қабығы, тыныс алу жолы арқылы
түседі. Қоздырғыш әуелі орналасқан жерінде көбейеді, одан соң сөл
түйіндеріне, одан қанға өтеді. Осыдан тарап бүкіл организмді уландырады.
Аурудың көзге түсер белгілері жануарлардың түрі мен жасына қарай,
төзімділігіне, сондай- ақ қозыдырғыштың ретикулоэндотелиалды элементтерге
бай келетін органдарда өсіп- өну қабілетіне байланысты болады. Бактерияның
қандағы концентрациясы терминалды сатыға жеткенде жануарлар өледі.
Туляремия табиғи жағдайда омыртқалылардың 125 түріне (сүтқоректілер,
құстар, балықтар), омыртқасыздардың 101 түріне (жәндіктер, кенелер) жұғады.
Әдетте, негізінен, кемірушілер: қоян, тышқан, су егекқұйрығы, ондатра,
құндыз, атжалман ауырады. Табиғи жолмен кейбір жыртқыш аңдарға, жабайы
құстарға, қос мекенділер мен балықтарға жұғатындығы анықталды. Ит пен
мысықтың туляремияға биімділігі төмен. Адам бұл ауруға өте сезімтал.
Ауыл шаруашылық малдарының ішінде қой туляремияға сезімталдылығы төмен.
Оларға ауру табиғи ошағындағы кемірушілерден жұғады. Аурудың жұғуына қан
соратын буынаяқтылар (кене, бүрге, маса, сона, т.б.) негізгі себепкер
болады. Малда ауру білінбей жасырын өтеді.Қоздырушы микроб жануардың
ұлпаларында оншалықты өсіп- өнбейді, қан мен бөлінділерде әдетте болмайды.
Сондықтан бұл жануарлар микробтың ауру ошағындағы айналымына қатыспайды. Үй
жануарларынан қойдың, сиырдың, жылқының, шошқаның, солтүстік бұғысының,
түйенің, мысықтың, үй қояны мен құстардың бірен- саран ауырған, кей
жағдайда кішігірім қаулауы белгілі болған. Жас төлдің бейімділігі жоғары.
Ауру қоздыруышсымен ластанған жем мен судан, ауадан, қансырғыш буын-
аяқтылар шаққанда жұғады. Табынның ішінде әдетте, ауырған малдан сау малға
туляремия берілмейді. Ауру көбінесе қан сорңыш жәндіктер, кемірушілер
жаппай көшетін көктем-жаз мезгілінде байқалады.
Туляремияның табиғи ошағы ұзақ уақыт (50 жылдан артық) сақталады.
1.4. Дерттенуі және өтуі мен симптомдары. Патологиялық өзгерістері
Дерттенуі жеткілікті зерттелмеген. Денеге енген туляремия микробы сөл
жүйесінде өсіп- өніп, тарайды. Оның нәтижесінде денеде орны шектелген және
жалпы реакциялар байқалады. Бұдан соң бактериемия өрбіп, қан тамырлары мен
сөл жүйелері зақымданып, ішкі ағзаларда миллиарлық өліеттену байқалады.
Ауыл шаруашылық малдарынан қой, әсіресе, қозылар ауырады. Жасырын кезеңі
4-12 күн. Ауырған мал селқостанып, денесінің ыстығы артады. Тамыр соғуы
жиілеп, ентіге дем алады. Қанда гемоглобин азайып, кілегейлі қабықтар
бозғылт тартады. Мойынның, жауырын алдының сөл түйіндері ұлғаяды. Іші қатты
өтіп, тез арықтайды.Сирақтары сарғайып, жансыз қалады. Қозылардың 10-50%
ауруға шалдығып, оның 30%-ға дейіні 28-60 күн ішінде өліп қалады.
Сиыр, жылқы, түйе белгілері өшкін түрде ауырады. Кей жғдайда ауруды тек
серологиялық зерттеу арқылы ғана білуге болады. Буаз мал іш тастайды.
Шошқаның ыстығы көтеріліп, күйзеледі және жемнен қлады, тынысы жиілеп,
денесі терлейді. Сақа шошқалар жазылады да, торайлар әдетте өліп қалады.
Өлген қойдың тері асты шелі қанталап, өліеттенеді, сөл түйіндері
талмауратып қабынады, бауыры ұлғаяды, өкпеде ошақты пневмония кездеседі.
Кемірушілердің денесіндегі өзгерістер псевдотуберкулезге ұқсас келеді.
Балау үшін індеттанулық деректерді, аллергиялық, серологиялық және
бактериологиялық тексерудің нәтижелері пайдаланылады. Ауыл шаруашылық
малдарында туляремияға күдік бұл індет кемірушілердің арасында тарағанда
туады.
Бактериологиялық зерттеу үшін тірі малдың сөл түйінінен шприцпен сорып
алынған материал, ал өлген малдың ішкі ағзаларының кесінділері
пайдаланылады. Қоздыруышының өсінің қоректік ортада бөліп алу қиынға соғады
да, зертханалық тышқанға биосынама қояды. Сонымен қатар, агглютинация
реакция мен қосалқы гемоглютинация реакциялары арқылы серологиялық
зерттеулер жүргізіледі. Аллергиялық зерттеу тері ішіне тулярин жіберу
арқылы жүргізіледі.
1.5. Ажыратып балау, иммунитеті
Туляремияны анаплазмоздан, псевдотуберкулезден, туберкулезден,
бруцеллезден, кокцидиоздан ажыратуға тура келеді. Ол үшін індеттанулық және
клиникалық деректер, аллергиялық және зертханалық зерттеулердің нәтижесі
негізге алынады.
Туляремиядан ауырып жазылған жануарларда иммунитет қалыптасып, қанында
телімді антиденелер пайда болады. Ауырып жазылған жануарлардың сары суында
агглютининдер табылады, клетканың қорғаныс реакциясы ерте бастан
қалыптасады. Жоғары сезімталдылықтың баяу типі сарысу антиденелері
түзілуінен бұрын өтеді және бұл құбылыс туляремия кезінде иммуитетті
анықтаудың белгісі бола алады. Адамды егу үшін арнайы вакцина қолданылады.
6. Диагноз қою. Емі. Дауалау және күресу шаралары
Материал лабораторияға әкелініп, туляремияға зерттеледі. Материалды
лабораторияға жеткізу кезінде өте қауіпті инфекциямен жұмыс істеу тәртібі
бойынша сақтық шаралары сақталады. Зерттеуге бауыр, бүйрек, талақ, ірі
жануарлар өлексесінің ұлғайған сөл түйіндері алынады. Зерттеу схемасында
бактериоскопия, таза культура алу, биологиялық сынама (үлгі) кіреді.
Жануарлар органдарынан алынған жағынды- препараттар Ромоновский- Гимза
бойынша боялады. Бактериоскопияны бағдарлаушы әдіс деп санайды, препаратта
көкшіл түсті кокк бактериялардың жиынтығы болатыны ескеріледі. Бактерияны
индеикациялау үшін тікелей иммунофлуоресценция реакциясы ұсынылады.
Қоректік ортада өсіп- өндіру, яғни бактерия культурасын алу үшін өлген
жануарлардың органдары пайдаланылады. Бұл мақсатта арнайы қоректік орталар
( Мак- Койдың ұйыған сары уызы, Дрожевкина мен Емельянованың орталары)
қолданылады. Сонымен бірге бір мезетте ЕПА мен ЕПС- да бақылау мақсатындағы
өсіп- өндіру ауамен және ауасыз жағдайда жүргізіледі. 37ºС температурада
термостатта туляремия бактериясын ұйыған сары уыз ортасына мол етіп еккенде
18-24 сағаттан кейін тұтас қабыршақ пайда болады, ол 2-3 тәулік ішінде ең
жоғарғы шегіне жетеді. Аз егілсе бытыраңқы коллониялар 3-5 күн дегенде
және кейінгі мерзімде байқалады. Сондықпан екпені 10- 14 күн бойы
инкубациянған дұрыс. Дрожевкинаның ортасында культура диффузды орналасып,
өсіп- өнеді және мұнда микробтың бар жоқтығы микроскопиялық әдіспен
анықталады. Жаңадан алынған бактерияның морфологиялық деректері
(қозғалмайтың кокк бактериялары), тинкториальды қасиеттері бойыншв
(грамтеріс бактериялар), сары уыз ортасында өсіп- өну сипатына қарай,
универсальды қоректік орталарда өсіп- көбейетіндігіне, сондай- ақ арнайы
сарысу қосып пробиркада жасалған АР нәтижесіне қарай ұқсастырады.
Қандай болсын материалдан туляремия бактерияларын табу үшін ең қолайлы
және сенімдісі- биологиялық сынама жасау әдісі. Ақ тышқан немесе сиректеу
теңіз шошқасы зарасыздандырылады. Органдар мен сөл түйіндері бөлшектерінен
жасалған суспензияны 0,5 мл мөлшерінде тері астына немесе көк шандырға
енгізеді. Сондай- ақ материалды жүні жаңа қырқып алынған орынға жағады. Ақ
тышқандар 3-4 күн, кейде 8-12 күн, теңіз шошқалары 4-6 күн дегенде,
инфекциялануы шамалы болса 8-20 күн ішінде өледі.
Серологилық диагноз агглютинация, преципитация, тікелей емес
гемагглютинация және антиденелер бейтараптау әдістері көмегімен қойылады.
Туляремияны зерттеген кезде неғұрлым дәл нәтиже беретіні- агглютинация
реакциясы. Туляремияны анықтау үшін АР жасағанда антиген ретінде
формалинмен өлтірілген клетка микробтары алынады. Қолданардан бұрын
антигенді физиологиялық ертіндіде сұйылтады, сөйтіп 1 мл- інде 1 млрд.
Микроб клеткасы болатын суспензия алынады. АР пробиркалық және тамшы
әдістерімен жасалады. Туляремия үшін диагностикалық титрлер 1:25 және 1:50.
Дені сау қой барлық жағдайда АР бойынша теріс нәтиже береді. Тікелей емес
гемаглютинация реакциясы (РНГА) туляремия антигенімен немесе антиденелерді
эритроциттер мен қойылады. Бұлардың алғашқысы ауыл шаруашылық жануарлары
мен жабайы жануарлардың сарусуын зерттеу үшін, екіншісі жануарлардың
өлексесіндегі антигенді анықтау үшін преципитация реакциясының
сезімталдылығы шамалы.
Аллергиялық әдіс. Туляремия кезінде жануарлардың сезімділігі ерте аурудың
бесінші күніне дейін дамиды. Сондықтан аллергиялық әдіс туляремияны ерте
кезінде анықтау үшін және ретроспективті диагностика үшін пайдаланылады.
Аллерген ретінде тулярин қолданылады., препарат терінің ішіне енгізіледі,
реакция нәтижесі екі рет- 24 және 48 сағаттан кейін тексеріледі.
Емі. Антибиотиктер (стерптомицин, левомицетин, дегидрострептомицин,
олететрин, тетрациклин, хлортетрациклин, окситетрациклин, генамицин)
қолданылады. Қажет болғанда хирургиялық жолмен зақымданған сөл түйінін
тіледі.
Негізінен аурудың табиғи ошағында кемірушілердің өсіп- өнуін тұрақты
бақылауға алуға саяды. Сонын нәтижесінде індеттанулық болжам жасауға
мүмкіндік туады. Мал қораларында, жем қоймаларында кемірушілерге қарсы
күрес жүргізудің, жануарларды қан сорушы жәндіктерге қарсы домдаудың маңызы
зор. Ауруға шалдыққан қойды оқшаулап, арықтағандарын сойып, дезинфекция,
дератизация жүргізіледі. Өлексені жинап, жоюға баса көңіл бөлінеді.
II.Негізгі бөлім.
Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт.
1. Арай шаруа қожалығы, тексеру 21.08.2013 ж. жүргізілді.
2. ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz