Шошқа тілмесі. Шаруашылықты аурудан сауықтырудың күнтізбелік жоспары
Жоспар:
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Негізгі бөлім. 2.1 Шаруашылықты аурудан сауықтырудыңкүнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.2 Ауруды жою және одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... ... .27 2.3 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт...31
2.4 Акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
4. Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
5. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
1. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Негізгі бөлім. 2.1 Шаруашылықты аурудан сауықтырудыңкүнтізбелік жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.2 Ауруды жою және одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... ... .27 2.3 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт...31
2.4 Акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
4. Қорытынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
5. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Шошқаның тілмесі / Erysipelas suum, рожа свиней / - жіті өткенде өлі тиіп, терінің қабынып қызаруымен, ал созылмалы түрде жүрек пен буындардың қабынуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру.
Ауру қоздырғышын алғаш анықтаған, ажыратып жазған Р.Кох (1878), Леффлер (1881), Л.Пастер және Л.Тюлье (1882). Микропты қоян организмінен өткізіп, тірі вакциа дайындаған Л.Пастер (1883), ал тілмеге қарсы қан сарысуын ұсынғандар Лоренц пен Лапланш (1885). Кейіннен Д.Ф. Конев (1899) өзінің атымен аталған вакцинаны, ал Виноградник ВР – 2 вакциналық штамды ұсынды.
Қоздырушысы – Eyrsipelothrix insidiosa – Lactobacillacea туқымдастығы, Erysipelothrix туыстастығына жатады. Ұзындығы 0,5 – 1,5 мкм, көлденеңі – 0,2 - 0,3 мкм, қозғалмайтын спора және капсула түзбейтін, грамоң, полиморфты қысқа таяқша. E. Insidiosa сыртқы ортаның кез – келген обектілерінде кездесетін (убикветарлы) және соған байланысты морфологияалық, уыттылық, антигендік және иммуногенік қасиеттері өзгеріп отыратын микроп. Тығыз қоректік ортада S - , R - , O – колониялардың түзеді. Қоздырғышының антигені бойынша 3 түрін – А,В,N ажыратады. Ауру қоздырушылық қасиет негізінен А, сирегірек В, ал өте сирек N – түріне тән. Сонгысы сау жанурларда кезігеді. В түрінің иммуногендік қасиеті өте жоғары болады да, көбінесе вакцина дайындауга пайдаланылады. Лабораториялық жануарлардан ақ тышқан мен көгершін аурады.
Тілме боктериясы жануарлар әлемінде ең кеңінен тараған микроптардың қатарына жатады. Шошқада тілмеспорадия немесе індет түрінде дүние жүзінің барлық елдерінде дерлік кездеседі. Ауруғ көбінесе 3 – 12 айлық жас шошқалар бейім келеді. Сондай ақ табиғи жағдаида қозы, тауық, үйек, күрке тауық, көгершін, кемірушілер
(тышқан, егеуқұйрық) ауырады. Тілмемен адамда ауырады. Адамда
Ауру қоздырғышын алғаш анықтаған, ажыратып жазған Р.Кох (1878), Леффлер (1881), Л.Пастер және Л.Тюлье (1882). Микропты қоян организмінен өткізіп, тірі вакциа дайындаған Л.Пастер (1883), ал тілмеге қарсы қан сарысуын ұсынғандар Лоренц пен Лапланш (1885). Кейіннен Д.Ф. Конев (1899) өзінің атымен аталған вакцинаны, ал Виноградник ВР – 2 вакциналық штамды ұсынды.
Қоздырушысы – Eyrsipelothrix insidiosa – Lactobacillacea туқымдастығы, Erysipelothrix туыстастығына жатады. Ұзындығы 0,5 – 1,5 мкм, көлденеңі – 0,2 - 0,3 мкм, қозғалмайтын спора және капсула түзбейтін, грамоң, полиморфты қысқа таяқша. E. Insidiosa сыртқы ортаның кез – келген обектілерінде кездесетін (убикветарлы) және соған байланысты морфологияалық, уыттылық, антигендік және иммуногенік қасиеттері өзгеріп отыратын микроп. Тығыз қоректік ортада S - , R - , O – колониялардың түзеді. Қоздырғышының антигені бойынша 3 түрін – А,В,N ажыратады. Ауру қоздырушылық қасиет негізінен А, сирегірек В, ал өте сирек N – түріне тән. Сонгысы сау жанурларда кезігеді. В түрінің иммуногендік қасиеті өте жоғары болады да, көбінесе вакцина дайындауга пайдаланылады. Лабораториялық жануарлардан ақ тышқан мен көгершін аурады.
Тілме боктериясы жануарлар әлемінде ең кеңінен тараған микроптардың қатарына жатады. Шошқада тілмеспорадия немесе індет түрінде дүние жүзінің барлық елдерінде дерлік кездеседі. Ауруғ көбінесе 3 – 12 айлық жас шошқалар бейім келеді. Сондай ақ табиғи жағдаида қозы, тауық, үйек, күрке тауық, көгершін, кемірушілер
(тышқан, егеуқұйрық) ауырады. Тілмемен адамда ауырады. Адамда
5. Қолданылған әдебиеттер
1. Ахметов Ж.Б. «Паталогиялық анатомия» Алматы. Ана тілі-1993ж.
2. Әбутәліков Ә., Асанов. Әр түлік малдардың жұқпалы ауруы. Орал-1993 ж.
3. Бакулов И.А., Індеттану және микробиологиялық негіздері. Алматы-1993 ж.
4. Боль К.Г., Боль Б.К. Основы патологический анатомий СХЖ. Москва-1961г.
5. Визнер Э. Болезнь крупного роготого скота. Москва.Колос-1970г.
6. Добин М.А.Кокуречев П.Н.Практикум по вет-ной потологической анатомий и вскрыию Ленинград.Колос 1976г.
7. Жаров А.В.Шинков В.П.и др. Патологическая анатомия СХЖ.
Москва-2003г.
8. Малахов Ю.А. Сабалива Р.Л. и др. Эпизоотическая ситуация по
бешенстве в России. Москва.
9. Жаров А.В. Иванов И.В.и др. практикум по поталогический
анатомий СХЖ. Москва-1989г.
10. Нуралиев М.М. Есенгалиев Ғ.Ғ. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы
ауыруларды балау және күресу шаралары. Орал -1998ж.
11. Кузнецов Г.C. Протов И.А. Мал дәрігерінің анықтамалығы
Алматы-1971ж.
12. Көпбосынов Б.Қ. Мал санитарының кітапшасы. Алматы, «Қайнар»,
1978 ж.
13. Жанұзақов Н.Ж. Мал фельдшерінің анықтамалығы. Алматы-1985ж.
14. Махышев Т.Құтырыққа қарсы шаралар қолдану /жаршы/2001ж #3.
15. Махышев Т. Құтыру ауруы туралы мәлімет /жаршы/2001ж #6.
16. Махышев Т. Құтыру ауыруын алдын алу /жаршы/2001ж #12.
17. Махышев Т. Құтырық ауыруының таралуы /жаршы/2002ж #6.
18. Налетов Н.А.Паталогическая физиология и патотологический
анатомия СХЖ. Москва 1970г.
19. Канапаткин А.А. Бакулов И.А.и др. Эпизоотология и инфекционные
болезний СХЖ .Москва,Колос-1984г.
20. Орлов Ф.М. Инфекционные болезни R.P.C. Москва 1974г.
21. Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану /I кітап/ Алматы 1989ж.
22. Тормис М.Р. Черкасский Б.Л. Болезни животных опасные для
человека. Москва-1997г.
1. Ахметов Ж.Б. «Паталогиялық анатомия» Алматы. Ана тілі-1993ж.
2. Әбутәліков Ә., Асанов. Әр түлік малдардың жұқпалы ауруы. Орал-1993 ж.
3. Бакулов И.А., Індеттану және микробиологиялық негіздері. Алматы-1993 ж.
4. Боль К.Г., Боль Б.К. Основы патологический анатомий СХЖ. Москва-1961г.
5. Визнер Э. Болезнь крупного роготого скота. Москва.Колос-1970г.
6. Добин М.А.Кокуречев П.Н.Практикум по вет-ной потологической анатомий и вскрыию Ленинград.Колос 1976г.
7. Жаров А.В.Шинков В.П.и др. Патологическая анатомия СХЖ.
Москва-2003г.
8. Малахов Ю.А. Сабалива Р.Л. и др. Эпизоотическая ситуация по
бешенстве в России. Москва.
9. Жаров А.В. Иванов И.В.и др. практикум по поталогический
анатомий СХЖ. Москва-1989г.
10. Нуралиев М.М. Есенгалиев Ғ.Ғ. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы
ауыруларды балау және күресу шаралары. Орал -1998ж.
11. Кузнецов Г.C. Протов И.А. Мал дәрігерінің анықтамалығы
Алматы-1971ж.
12. Көпбосынов Б.Қ. Мал санитарының кітапшасы. Алматы, «Қайнар»,
1978 ж.
13. Жанұзақов Н.Ж. Мал фельдшерінің анықтамалығы. Алматы-1985ж.
14. Махышев Т.Құтырыққа қарсы шаралар қолдану /жаршы/2001ж #3.
15. Махышев Т. Құтыру ауруы туралы мәлімет /жаршы/2001ж #6.
16. Махышев Т. Құтыру ауыруын алдын алу /жаршы/2001ж #12.
17. Махышев Т. Құтырық ауыруының таралуы /жаршы/2002ж #6.
18. Налетов Н.А.Паталогическая физиология и патотологический
анатомия СХЖ. Москва 1970г.
19. Канапаткин А.А. Бакулов И.А.и др. Эпизоотология и инфекционные
болезний СХЖ .Москва,Колос-1984г.
20. Орлов Ф.М. Инфекционные болезни R.P.C. Москва 1974г.
21. Сайдулдин Т. Ветеринарлық індеттану /I кітап/ Алматы 1989ж.
22. Тормис М.Р. Черкасский Б.Л. Болезни животных опасные для
человека. Москва-1997г.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық – техникалық университеті
Морфология және физиология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Шошқа тілмесі
Орындаған:ВМ-41 топ студенті
Тексерген: в.ғ.доктор,профессор
Жоспар:
1. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3
Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
2. Негізгі бөлім.
2.1 Шаруашылықты аурудан
сауықтырудыңкүнтізбелік
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Ауруды жою және одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... ... .27
2.3 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт...31
2.4
Акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 33
4. Қорытынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
7
5. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..39
Шошқаның тілмесі Erysipelas suum, рожа свиней - жіті
өткенде өлі тиіп, терінің қабынып қызаруымен, ал созылмалы түрде жүрек пен
буындардың қабынуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру.
Ауру қоздырғышын алғаш анықтаған, ажыратып жазған Р.Кох
(1878), Леффлер (1881), Л.Пастер және Л.Тюлье (1882). Микропты қоян
организмінен өткізіп, тірі вакциа дайындаған Л.Пастер (1883), ал тілмеге
қарсы қан сарысуын ұсынғандар Лоренц пен Лапланш (1885). Кейіннен Д.Ф.
Конев (1899) өзінің атымен аталған вакцинаны, ал Виноградник ВР – 2
вакциналық штамды ұсынды.
Қоздырушысы – Eyrsipelothrix insidiosa – Lactobacillacea
туқымдастығы, Erysipelothrix туыстастығына жатады. Ұзындығы 0,5 – 1,5 мкм,
көлденеңі – 0,2 - 0,3 мкм, қозғалмайтын спора және капсула түзбейтін,
грамоң, полиморфты қысқа таяқша. E. Insidiosa сыртқы ортаның кез – келген
обектілерінде кездесетін (убикветарлы) және соған байланысты
морфологияалық, уыттылық, антигендік және иммуногенік қасиеттері өзгеріп
отыратын микроп. Тығыз қоректік ортада S - , R - , O – колониялардың
түзеді. Қоздырғышының антигені бойынша 3 түрін – А,В,N ажыратады. Ауру
қоздырушылық қасиет негізінен А, сирегірек В, ал өте сирек N – түріне тән.
Сонгысы сау жанурларда кезігеді. В түрінің иммуногендік қасиеті өте жоғары
болады да, көбінесе вакцина дайындауга пайдаланылады. Лабораториялық
жануарлардан ақ тышқан мен көгершін аурады.
Тілме боктериясы жануарлар әлемінде ең кеңінен тараған
микроптардың қатарына жатады. Шошқада тілмеспорадия немесе індет түрінде
дүние жүзінің барлық елдерінде дерлік кездеседі. Ауруғ көбінесе 3 – 12
айлық жас шошқалар бейім келеді. Сондай ақ табиғи жағдаида қозы, тауық,
үйек, күрке тауық, көгершін, кемірушілер
(тышқан, егеуқұйрық) ауырады. Тілмемен адамда ауырады. Адамда
эризипелоид көбінсе алақанында, саусақтарында, тері асты ұлпаларының
суланып қабынуымен, сөл тамырларының кеңеюімен сипатталады.
Организмге енгеннен кейін тілме боктериялары алғашқы
орналасқан (жұтқыншақ, сөл түйіндері, ішек фолликулалары, жарақаттанған
теріде) жерлерінде көбейіп, бірте – бірте организмнің сезімталдығн
арттырады, аллергия қоздырады. Егер микроб табиғи төзімділігі жоғары
организмге түссе, дерт сол енген жермен ғана шектеліп, жасырын түрде немесе
клиникалық белгілері айқын білінбей, иммунитет түзумен аяқталады. Алайда
сыртқы ортаның қолайсыз жағдайлары, стрестер ауру қоздырғышының алғашқы
енген жердеі қорғаныс күштерін жеңіп, қанға еніп, көбйіп, бүкіл денеге
тарап, өлі тиу процесіне мүмкіндік жасайды.
Әдебиетке шолу
Жаров пен Шишковтың ( ) мәлеметі бойынша шошқа тілмесі –
ауру жануарлардын өлуі, өнімділігінің төмендеуімен, емдік алдын алу мен
сауықтыру шараларына жұмсалатын үлкен экономикалық шығын әкелетін, кең
тараған жұқпалы аурулардын бірі.
Ауру қоздырғышы – грамм оң, қозғалмайтын Eryspelothrix rhusiopathiae.
Ауру жұқтыру көбіне ас қорту трактысы арқылы жүзеге асады. Аурудың пайда
болуы таралуына мен сыртқы орта факторлары, жануар организм
резистентілігінін төмендеуі, азық құрамында минералдық заттар мен
витаминдердің жетіспеуі, жануарлардың ыстық, нашар желдетілетін қораларда
бағылуы, тағы басқалары әсер етеді.
Ж.Оразбековтың (1997) мәліметеріне сүйенсек шошқа тілмесінің
қоздырғышы организмге әр түрлі жолмен түседі. Ауыз арқылы түскенде әуелі
көмекей безінде және ішектің солитарлы фалликулаларында орналасады, ал тері
сызатын арқылы түскенде – зақымдалған орынның лимфа саңылауында орналасады,
олардың айналасында жергілікті қабыну процессі жүріп жатады. Бірнеше күнен
кейін бактериялар қорғаныс кедергілерін бұзып, қанға түседі де, бүкүл
организмді қаулап кетеді. Улану реакциясы қызба реакциясын туғызады,
тканьдегі зат алмасу процесі бұзылады, маңызды оргондар мен жүрек қан
тамыры жүйесі дистрофияға ұшырайды, өлі еттеніп өзгереді, бұл қан
тамырларының бітеліп қалуына ісіктердің пайда болуына әкеліп соқтырады,
ақырында жануарлар өліп кетеді.
Радчуктің (1996) жазып қалдырған мәліметері бойынша шошқа
тілмесінің бактериясы қарғада, торғайда, қоқиқаз және басқа құстарда,
итбалықта, дельфинде, сондай – ақ иксод кенелерде және зоопарктік
сүтқоректі хайуанаттарыңда – тиінде, теңбіл бұғыда кездеседі. Өзен және
теңіз балықтар үшін тілме бактериясы – сапрофит. Тілме бактериясына адам да
сезімтал бұл, ауру белгілі бір орында эризипелоид түрінде өтеді, тері
қабынады, лимфа жолдары кеңейеді, бірақ өлі еттенбейді.
Экспериментті жолмен тері астына жұқтырғанда ауруға әсіресе
тышқан,көгершін шалдыққыш келеді, олар 2-5 күннен кейін өледі, үй
қояндарының ауруы біршама төмен, дегенмен көктамырға жұқтырғанда
3-6 күннен кейін өліп кетіп отырады.
Больдің ( )айтуы бойынша ауру қоздырушысы сора түзбегенмен
де сыртқы орта жағдайында төзімді келеді. Аузы балқытылып бекітілген сұйық
қоректік ортада 17 – 35 жыл, шіріген өлекседе бірнеше ай, өзен суында – 73
тәулік, топырақ тұнбасында – 108 тәулік сақталады. Жоғары температураға
төзімсіз 50С қыздырғанда 15 минутта, ал 70С – 5 минутте күшүн жояды. Алайда
кесек етті уақтамай қайнатқанда тек қана 2,5 сағаттан кейін өледі. Еті
қуыру бұқтыру ондағы тілме боктериаларын зарарсыздандырмайды, ал ысталған
шошқа етінде бұл микроб 90 тәуліктен кейін, ал тұздалған шошқа етінде 170
күнге дейін күшін жоймайды. Тілме боктериасы антибиотиктерге, ультра күлгін
сәулеге және күйдіргіш натрийге, формальдегид, хлорлы әк сиақты
қолданылатын дезинфектанттардың кәдуелдігі ерітінділеріне сезімтал келеді.
Авроровтың ( ) мәліметтеріне сүйене отырып ауру қоздырушының
бастауы – ауру және микроб алып жүруші шошқалар. Микроб алып жүрушілерде
ауру қоздырушысы әдетте жұтқыншақ сөл түйіндерінде және ішек
фолликулаларында орналасып, әртүрлі стресстердің, әсіресе протеиннің
келіспеушілігі және сыртқы ортаның ыссылығынан әсерінен аурудың клиникалық
белгілері байқалады. Осы себептен шаруашылққа көбінесе басқа жақтан
әкелінбейді, өз ішінен шығады.
Қоздырушының берілуі факторларына жем, су, нәжіс, төсеніш,
күту құрал саймандары, өлексе, сойыс өнімдері, топырақ, т.б жатады. Ауру
қоздырғышының тасмалдауға кемірушілердің, көк шыбынның, құстардың қатысуы
мүмкін.
Ауру негізінен қоректік жолмен, ал сирегірек жанасу және
трансмиссивтік жолдармен жұғады.
Жаровтың ( ) деректері бойынша тілме топрақ инфекциясы
болғандықтан оның таралуында топырақтың алатын орны ерекше. Ауру көбінесе
көктемгі – жазғы маусымда негізінен мал басынтолықтыруға және бордақылауға
бөлінген жас шошқалардың арасында жиі кездеседі. Індеттің кеңінен жайылып,
қарқынды таралуына күннің ыссы және ауаның ылғалды болуы, шошқаларды жақсы
желдетілмейтін тар қораларда ұстауы, тасымалдау, күн өту, жемде протеин,
витамин, минералды заттар жетіспеуі сиақты қолайсыз жәйттер әсерін
тигізеді. Сонымен, тілменің тұрақты түрде белгілі бір аймаұта және көбінесе
жылдың жылы мезгілінде қайталанып отыруы оның індеттік ерекшелігі болып
есептелінеді.
Қоздырушының уыттылығы төмендеу немесе ол организмге түскен
жағдайда, ауру жітіден төмен немесе созылмалы түрде байқалып, жүректің,
буынның қабынуымен және теріде шектелген қабыну, әр түрлі көлемдегі қызғылт
дақтардың пайда болуымен сипатталады. Ауру қоздырушысы тұрақтаған жерлерде
иммунологиялық қорғаныс реакциялары жақсы байқалады.
Б.Т. Толысбаевтың (2008) дерегі бойынша шошқа тілмесі – септикалық
антропозоонозды індет ауруы, ауруға ұшыраған жануарлардың қан аралас іші
өтеді, бүйрегі қабынады, кілегей қабықтары қанталайды, талағы ұлғаяды.
Шошқа тілмесі көптеген елде тараған. Шошқа тілмесінің қоздырғышы –
Erysipelothrix zhusiopathiae. Бұл қоздырғыш шошқада, тышқанда, қозыда,
түйетауықта, үйректе, балықта, сондай-ақ адамда табылды.
Шошқа тілмесінің қоздырғышының мөлшері 0,2 – 0,3 х 0,5 – 1,5
мкм болатын қысқа таяқша. Жеке дара немесе тізбектер орналасады.
Қозғалмайды. Спора мен капсула құрмайды. Спорамен капсула құрмайды.
Электронскопиялық зерттеулердің мәліметтеріне қарағанда еріген (лизис)
клеткаларда протоспоралар көзінеді.
Т.Сайдулдиннің (1999) мәліметіне сүйенсек шошқа тілмесі – жіті
өткенде өлі тиіп, терінің қабынып қызаруымен, ал созылмалы түрде жүрек пен
буындардың қабынуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру.
Табиғатта көптген үй және тағы жануарлардың арасында әсіресе
шошқа, кемірушілер және құстарда тілме микробын алып жүрушілік кеңінен
таралған. Қоздырушысының табиғатта кең таралуы және сыртқы орта жағдайына
төзімділігі аурудың тұрақты қорламасының құрылуын және індеттің табиғи
ошақтарының белгілі бір жерге тұр Шаруашылықта тілме анықталған
жағдайда, ол шаруашылық тілме жөнінен сау емес деп есептелінеді, шектеу
қойылады. Нұсқауға сәйкес шаруашылыққа шошқаны әкелуге, шығаруға,
зарарсыздандырмаған шошқа өнімдерін, жем – шөпті шығаруға шектеу қойылады.
Барлық мал басын клиникалық тексеруден өткізіп, аурудың
белгісі барларын оқшаулап, емдейді. Қалған сауларын вакциналап, 10 күн
бойына бақылайды. Қажет болған жағдайда ауырған шошқаларды арнайы жерде
сояды. Олардың етін қайнатқаннан кейін пайдалануға рұқсат етіледі. Әрбір
ауру мал бөлінген сайын шошқа тұрған үйшікті тазалап, жуып, хлорлы әктің
тұнбасымен немесе күйдіргіш натрийдің 4 пайыздық ыстық ерітіндісімен
зарарсыздандырады.
ақтануын қарастырады.
Қ.Көпбасыновтың (1974) пікірі бойынша бактериалардың қарқынды
көбеюі және пайда болатын уытты заттардың әсерінен көптеген ағзалар мен
ұлпаларда қабыну, дистрофия процесстері кең өрбейді. Аурудың одан әрі
асқынуының әсерінен ішкі ағзаларда, теріде зат алмасу бұзылып, домбығу, қан
іркілу, қан ұю кездеседі. Ауру жіті өткен жағдайда өлі тиюдің негізгі
клиникалық белгілері анық білініп, өліммен аяқталады.
Аурудың созылмалы түрі өз алдына сирек кездеседі, көбінесе
ол жіті, жітіден төмен түрлерінің жалғасы ретінде өтеді. Мұндайда дерт
асқынып, терінің өліеттенуі, жүректің, буынның қабынулары байқалады.
Терінің өліеттенген жерлері бір – бірімен жалғасып қатты, Құрғақ қабыршаққа
айналып, іріндеп түсіп қалғанша шошқа жүдеп оңалмайды.
Конановтың ( ) айтуы бойынша індеттік тұтанудың ұзақтылығы
және шығын көрсеткіші шошқаны өсірудің технологиялық жүиесіне, ауруды
жылдам және дәл балауга, қоздырушының уыттылық және антигендік
ерекшелектеріне, табындағы иммунитеттің құрылымына, сауықтыру шараларын
ұйымдастыруға байланысты болады. Әдетте індеттік тұтану қорадағы шошқаны
түгел қамтымайды, ауруға шалдығу көрсеткіші 20 – 30% тен аспайды, шығын 55
– 80% ке жетеді.
Интернеттен (goоgle) сайтынан алынған мәліметтер бойынша шошқа
тілмесін көптеген елде таралған. Шошқа тілесі 1882 жылы Пастер ашты. Бұл
қоздырғыш шошқада, тышқанда, түйетауықта, қозыда, балықта, үйректе сондай –
ақ адамда табылды. Сондықтан бұл ауруды шошқа тілмесі емес эризипелойд деп
атаған дұрыс.
Шошқа тілмесі – септикалық індет ауруы, ауруға ұшыраған
жануарлардың қан аралас іші өтеді сонымен қатар талағы ұлғайып, бүйрегі
қабынады.
Тілме бактериясы жануар әлемінде кең таған. Табиғи жағдайда
шошқаны, қозыны, көгершінді, т.с.с. жануарларды ауруға ұшыратады. Бұл
бактерия қарғада, торғайда, қоқиқазда және басқа құстарда, итбалықтарда,
сондай – ақ иксот кенелерде және зоопарк сутқоректі хайуанаттарда – тиінде,
теңбіл бұғыда кездеседі. өзен және теңіз балықтары тілме бактериясы –
сапрофит.
Мәліметіне сүйенсек шошқаны, жылқыны, өгізді немесе қойды
гиперимминизациялану арқылы шошқа тілмесіне қарсы қолданылатын иммунды
қанның сарысуы алынады.
Стерильдігі ет – пептон сорпасы құйылған кемінде бес флаконда,
агарда, вазилин майы құйылған ет – пептон бауыр сорпасында өсіріліп
тексеріледі. Егер 37С температурада он күн бойы ұстап сынағанда стерильді
болса, сарысу пайдалануға жарамды деп есептелінеді.
Зарарсыздығы сыналып отырған сарысуды екі ақ тышқанға (салмағы
15 – 18 г, 0,5 мл) мөлшерінде және бір теңіз шошқасына (салмағы 400
грамнан) кем емес 10 мл мөлшерінде тері астына енгізу арқылы анықталады.
Сарысу егілген жануарлар тірі қалу керек.
2.1 Патогенезі.
Тілменің қоздырушысы оргонизмге әртүрлі жолмен түседі. Ауыз
арқылы түскенде әуелі көмекей безінде және ішектің солитарлы
фолликулаларында орналасады, ал тері сызаты арқылы түскенде – зақымдалған
орнының лимфа саңылауында орналасады, олардың айналасында жергілікті қабыну
процесі жүріп жатады. Бірнеше күннен кейін бактериялар қорғаныс
кедергілерін бұзып, қанға түседі де, бүкіл организмді қаулап кетеді. Улану
реакциясы қызба реакциясын туғызады, тканьдегі зат алмасу процесі бұзылады,
маңызды органдар мен жүрек қан тамыры жүйсі дистрофияға (нәр жетіспеу)
ұшырайды, өлі еттеніп өзгереді, бұл қан тамырларының бітеліп қалуына,
ісіктердің пайда болуына әкеліп соқтырады, ақырында жануар өліп кетеді.
Жануар организмі ауру қоздырғышына күшті қарсылық көрсете
алатын жағдайда жиі кездеседі, міні осындай кезде микроб аурудың бастама
шағында өзінің уытымен лейкоциттері мен РЭС макрофагтарына шабуылдап,
олардың қарсыласуын тежейді, сонғылар микробтарды бойына сіңіргенімен де,
ыдыратқанымен де, түгелдей жойып жібере алмайды (аяқталмаған фагоцитоз).
Агглютининнің, прециптиннің және комплемент байланстырғыш заттардың,
антиагрессиндердің пайда болуы және фагоцитоздың антителдерімен біріккен
әрекеті ауру қоздырғышын жойып жіберуге мүмкіндік ашады.
Аурудың жасырын кезеңі 2 – 5 тәулік, кейде оданда ұзаққа
созылады. Шошқаның тілмеге беймділік дәрежесіне, қоздырушының уыттылығына
және мөлшеріне, ену жолдарына және сыртқы ортаның жағдайларына байланысты
ауру аса жіті, жіті, жітіде төмен, созылмалы түрде өтеді. Сонымен қатар
аурудың және жасырын түрлерін ажыратады.
Аса жіті түрі сиректеу кездесіп, көбінесе 7 – 10 айлық
бордақылауға қойған жас шошқалардын күтімі нашар болғанда, тасмалдаған
кезде байқалады. Мұндайда ауру мал қатты күйзеліп, қызу көтеріліп, жүрек
жұмысы бірте – бірте әлсіреп, бірнеше сағаттан кейін өледі.
Аурудын жіті түрі жануарлардын қаны қағынуы арқылы көбінесе
індеттік тұтанудың алғашқы кезеңінде жие кездеседі. Ауру шошқаның жалпы
күйі нашарлап, дене қызуы кенетен 42 С, оданда жоғары көтеріледі. Топтан
бөлініп, көбінесе жатып, көп қозғалмай, жүргенде аяқтары тәлтіректеп, жемге
қарамай, іші қатып, дірілдеп, жүрек жұмысы әлсіреп, кейде құсады, ал
торайларда іші өту байқалады. Жүрек жұмысының нашарлауының әсерінен малдын
өкпесі домбығып, демалысы қиындайды, нәтижесінде, тамақ асты, мойын, іші
терісі көкшіл тартады. Кейбір шошқаларда ауру басталғанан кеиін 1 – 2 күн
өткесін, теріде көлемі әр түрлі, әуелі қызғылт, кейіннен қошқыл – қызыл
түске өзгеретін дақтар пайда болады. Ауру жануарларға уақытында ем
көрсетілмесе 2 – 4 тәуліктен кейін негізінен өліммен аяқталады.
Аурудың жітіден төмен түрінде малдың терісінде өзгерістер
болып ( есек жем ) жеңілдеу өтеді. Мұндайда дене қызуы 41 С, оданда жоғары
көтерліп, әлсіреп, тәбеті төмендеп, шөлдейді. Бір – екі күннен
кейін шошқанның бас және тұла бойы терісінде көлемі және формасы әр түрлі (
төртбұрыш, ромба, дөнгелек ) қабынған, қатты, қызғылт түсті ісікшелер пайда
болады. Аурудың терідегі түрі көбінесе зілсіз өтіп, 7 – 12 тәулікте мал
жазылады. Қызғылт дақтар бозарып, бірте – бірте жойылады, жеңіл түрінде
олардың орнындағы терісі түлейді, ал ауру түрінде тері өліеттеніп, орны
тыртықтанады. Кей жағдайларда ауру асқынып, өлітію түрінде өтуі мүмкін .
Аурудың созылмалы түрі өз алдына сирек кездеседі, көбінесе ол
жіті, жітіден төмен түрлерінің жалғасы ретінде өтеді. Мұндайда дерт
асқынып, терінің өліеттенуі, жүректің, буынның қабынулары байқалады.
Терінің өліеттенген жерлері бір – бірімен жалғасып қатты, Құрғақ қабыршаққа
айналып, іріндеп түсіп қалғанша шошқа жүдеп оңалмайды.
Жүректің қабынуының әсерінен жүрек қақпақшаларының жұмысы
бұзылып, сонын әсерінен жануар әлсіреп, демігіп қан азайып жүдейді. Буынның
қабынуы көбінесе аяқта байқалып, жануар ауырып, жүргенде ақсайды.
2.2 Патологиялық өзгерістер
Өлекседегі өзгерістер дерттің өтуіне, түріне байланысты болып
келеді. Аурудың жіті түрінде өлекседегі өзгерістер өлітіюге тән болады.
Кеуде тұсы, шабының терісі көкшіл тартып, бүйірінде, жонында әр түрлі
келген қошқыл – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық – техникалық университеті
Морфология және физиология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Шошқа тілмесі
Орындаған:ВМ-41 топ студенті
Тексерген: в.ғ.доктор,профессор
Жоспар:
1. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 3
Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
2. Негізгі бөлім.
2.1 Шаруашылықты аурудан
сауықтырудыңкүнтізбелік
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Ауруды жою және одан сақтандыру шаралары ... ... ... ... ... .27
2.3 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы туралы акт...31
2.4
Акт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 33
4. Қорытынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
7
5. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..39
Шошқаның тілмесі Erysipelas suum, рожа свиней - жіті
өткенде өлі тиіп, терінің қабынып қызаруымен, ал созылмалы түрде жүрек пен
буындардың қабынуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру.
Ауру қоздырғышын алғаш анықтаған, ажыратып жазған Р.Кох
(1878), Леффлер (1881), Л.Пастер және Л.Тюлье (1882). Микропты қоян
организмінен өткізіп, тірі вакциа дайындаған Л.Пастер (1883), ал тілмеге
қарсы қан сарысуын ұсынғандар Лоренц пен Лапланш (1885). Кейіннен Д.Ф.
Конев (1899) өзінің атымен аталған вакцинаны, ал Виноградник ВР – 2
вакциналық штамды ұсынды.
Қоздырушысы – Eyrsipelothrix insidiosa – Lactobacillacea
туқымдастығы, Erysipelothrix туыстастығына жатады. Ұзындығы 0,5 – 1,5 мкм,
көлденеңі – 0,2 - 0,3 мкм, қозғалмайтын спора және капсула түзбейтін,
грамоң, полиморфты қысқа таяқша. E. Insidiosa сыртқы ортаның кез – келген
обектілерінде кездесетін (убикветарлы) және соған байланысты
морфологияалық, уыттылық, антигендік және иммуногенік қасиеттері өзгеріп
отыратын микроп. Тығыз қоректік ортада S - , R - , O – колониялардың
түзеді. Қоздырғышының антигені бойынша 3 түрін – А,В,N ажыратады. Ауру
қоздырушылық қасиет негізінен А, сирегірек В, ал өте сирек N – түріне тән.
Сонгысы сау жанурларда кезігеді. В түрінің иммуногендік қасиеті өте жоғары
болады да, көбінесе вакцина дайындауга пайдаланылады. Лабораториялық
жануарлардан ақ тышқан мен көгершін аурады.
Тілме боктериясы жануарлар әлемінде ең кеңінен тараған
микроптардың қатарына жатады. Шошқада тілмеспорадия немесе індет түрінде
дүние жүзінің барлық елдерінде дерлік кездеседі. Ауруғ көбінесе 3 – 12
айлық жас шошқалар бейім келеді. Сондай ақ табиғи жағдаида қозы, тауық,
үйек, күрке тауық, көгершін, кемірушілер
(тышқан, егеуқұйрық) ауырады. Тілмемен адамда ауырады. Адамда
эризипелоид көбінсе алақанында, саусақтарында, тері асты ұлпаларының
суланып қабынуымен, сөл тамырларының кеңеюімен сипатталады.
Организмге енгеннен кейін тілме боктериялары алғашқы
орналасқан (жұтқыншақ, сөл түйіндері, ішек фолликулалары, жарақаттанған
теріде) жерлерінде көбейіп, бірте – бірте организмнің сезімталдығн
арттырады, аллергия қоздырады. Егер микроб табиғи төзімділігі жоғары
организмге түссе, дерт сол енген жермен ғана шектеліп, жасырын түрде немесе
клиникалық белгілері айқын білінбей, иммунитет түзумен аяқталады. Алайда
сыртқы ортаның қолайсыз жағдайлары, стрестер ауру қоздырғышының алғашқы
енген жердеі қорғаныс күштерін жеңіп, қанға еніп, көбйіп, бүкіл денеге
тарап, өлі тиу процесіне мүмкіндік жасайды.
Әдебиетке шолу
Жаров пен Шишковтың ( ) мәлеметі бойынша шошқа тілмесі –
ауру жануарлардын өлуі, өнімділігінің төмендеуімен, емдік алдын алу мен
сауықтыру шараларына жұмсалатын үлкен экономикалық шығын әкелетін, кең
тараған жұқпалы аурулардын бірі.
Ауру қоздырғышы – грамм оң, қозғалмайтын Eryspelothrix rhusiopathiae.
Ауру жұқтыру көбіне ас қорту трактысы арқылы жүзеге асады. Аурудың пайда
болуы таралуына мен сыртқы орта факторлары, жануар организм
резистентілігінін төмендеуі, азық құрамында минералдық заттар мен
витаминдердің жетіспеуі, жануарлардың ыстық, нашар желдетілетін қораларда
бағылуы, тағы басқалары әсер етеді.
Ж.Оразбековтың (1997) мәліметеріне сүйенсек шошқа тілмесінің
қоздырғышы организмге әр түрлі жолмен түседі. Ауыз арқылы түскенде әуелі
көмекей безінде және ішектің солитарлы фалликулаларында орналасады, ал тері
сызатын арқылы түскенде – зақымдалған орынның лимфа саңылауында орналасады,
олардың айналасында жергілікті қабыну процессі жүріп жатады. Бірнеше күнен
кейін бактериялар қорғаныс кедергілерін бұзып, қанға түседі де, бүкүл
организмді қаулап кетеді. Улану реакциясы қызба реакциясын туғызады,
тканьдегі зат алмасу процесі бұзылады, маңызды оргондар мен жүрек қан
тамыры жүйесі дистрофияға ұшырайды, өлі еттеніп өзгереді, бұл қан
тамырларының бітеліп қалуына ісіктердің пайда болуына әкеліп соқтырады,
ақырында жануарлар өліп кетеді.
Радчуктің (1996) жазып қалдырған мәліметері бойынша шошқа
тілмесінің бактериясы қарғада, торғайда, қоқиқаз және басқа құстарда,
итбалықта, дельфинде, сондай – ақ иксод кенелерде және зоопарктік
сүтқоректі хайуанаттарыңда – тиінде, теңбіл бұғыда кездеседі. Өзен және
теңіз балықтар үшін тілме бактериясы – сапрофит. Тілме бактериясына адам да
сезімтал бұл, ауру белгілі бір орында эризипелоид түрінде өтеді, тері
қабынады, лимфа жолдары кеңейеді, бірақ өлі еттенбейді.
Экспериментті жолмен тері астына жұқтырғанда ауруға әсіресе
тышқан,көгершін шалдыққыш келеді, олар 2-5 күннен кейін өледі, үй
қояндарының ауруы біршама төмен, дегенмен көктамырға жұқтырғанда
3-6 күннен кейін өліп кетіп отырады.
Больдің ( )айтуы бойынша ауру қоздырушысы сора түзбегенмен
де сыртқы орта жағдайында төзімді келеді. Аузы балқытылып бекітілген сұйық
қоректік ортада 17 – 35 жыл, шіріген өлекседе бірнеше ай, өзен суында – 73
тәулік, топырақ тұнбасында – 108 тәулік сақталады. Жоғары температураға
төзімсіз 50С қыздырғанда 15 минутта, ал 70С – 5 минутте күшүн жояды. Алайда
кесек етті уақтамай қайнатқанда тек қана 2,5 сағаттан кейін өледі. Еті
қуыру бұқтыру ондағы тілме боктериаларын зарарсыздандырмайды, ал ысталған
шошқа етінде бұл микроб 90 тәуліктен кейін, ал тұздалған шошқа етінде 170
күнге дейін күшін жоймайды. Тілме боктериасы антибиотиктерге, ультра күлгін
сәулеге және күйдіргіш натрийге, формальдегид, хлорлы әк сиақты
қолданылатын дезинфектанттардың кәдуелдігі ерітінділеріне сезімтал келеді.
Авроровтың ( ) мәліметтеріне сүйене отырып ауру қоздырушының
бастауы – ауру және микроб алып жүруші шошқалар. Микроб алып жүрушілерде
ауру қоздырушысы әдетте жұтқыншақ сөл түйіндерінде және ішек
фолликулаларында орналасып, әртүрлі стресстердің, әсіресе протеиннің
келіспеушілігі және сыртқы ортаның ыссылығынан әсерінен аурудың клиникалық
белгілері байқалады. Осы себептен шаруашылққа көбінесе басқа жақтан
әкелінбейді, өз ішінен шығады.
Қоздырушының берілуі факторларына жем, су, нәжіс, төсеніш,
күту құрал саймандары, өлексе, сойыс өнімдері, топырақ, т.б жатады. Ауру
қоздырғышының тасмалдауға кемірушілердің, көк шыбынның, құстардың қатысуы
мүмкін.
Ауру негізінен қоректік жолмен, ал сирегірек жанасу және
трансмиссивтік жолдармен жұғады.
Жаровтың ( ) деректері бойынша тілме топрақ инфекциясы
болғандықтан оның таралуында топырақтың алатын орны ерекше. Ауру көбінесе
көктемгі – жазғы маусымда негізінен мал басынтолықтыруға және бордақылауға
бөлінген жас шошқалардың арасында жиі кездеседі. Індеттің кеңінен жайылып,
қарқынды таралуына күннің ыссы және ауаның ылғалды болуы, шошқаларды жақсы
желдетілмейтін тар қораларда ұстауы, тасымалдау, күн өту, жемде протеин,
витамин, минералды заттар жетіспеуі сиақты қолайсыз жәйттер әсерін
тигізеді. Сонымен, тілменің тұрақты түрде белгілі бір аймаұта және көбінесе
жылдың жылы мезгілінде қайталанып отыруы оның індеттік ерекшелігі болып
есептелінеді.
Қоздырушының уыттылығы төмендеу немесе ол организмге түскен
жағдайда, ауру жітіден төмен немесе созылмалы түрде байқалып, жүректің,
буынның қабынуымен және теріде шектелген қабыну, әр түрлі көлемдегі қызғылт
дақтардың пайда болуымен сипатталады. Ауру қоздырушысы тұрақтаған жерлерде
иммунологиялық қорғаныс реакциялары жақсы байқалады.
Б.Т. Толысбаевтың (2008) дерегі бойынша шошқа тілмесі – септикалық
антропозоонозды індет ауруы, ауруға ұшыраған жануарлардың қан аралас іші
өтеді, бүйрегі қабынады, кілегей қабықтары қанталайды, талағы ұлғаяды.
Шошқа тілмесі көптеген елде тараған. Шошқа тілмесінің қоздырғышы –
Erysipelothrix zhusiopathiae. Бұл қоздырғыш шошқада, тышқанда, қозыда,
түйетауықта, үйректе, балықта, сондай-ақ адамда табылды.
Шошқа тілмесінің қоздырғышының мөлшері 0,2 – 0,3 х 0,5 – 1,5
мкм болатын қысқа таяқша. Жеке дара немесе тізбектер орналасады.
Қозғалмайды. Спора мен капсула құрмайды. Спорамен капсула құрмайды.
Электронскопиялық зерттеулердің мәліметтеріне қарағанда еріген (лизис)
клеткаларда протоспоралар көзінеді.
Т.Сайдулдиннің (1999) мәліметіне сүйенсек шошқа тілмесі – жіті
өткенде өлі тиіп, терінің қабынып қызаруымен, ал созылмалы түрде жүрек пен
буындардың қабынуымен ерекшеленетін жұқпалы ауру.
Табиғатта көптген үй және тағы жануарлардың арасында әсіресе
шошқа, кемірушілер және құстарда тілме микробын алып жүрушілік кеңінен
таралған. Қоздырушысының табиғатта кең таралуы және сыртқы орта жағдайына
төзімділігі аурудың тұрақты қорламасының құрылуын және індеттің табиғи
ошақтарының белгілі бір жерге тұр Шаруашылықта тілме анықталған
жағдайда, ол шаруашылық тілме жөнінен сау емес деп есептелінеді, шектеу
қойылады. Нұсқауға сәйкес шаруашылыққа шошқаны әкелуге, шығаруға,
зарарсыздандырмаған шошқа өнімдерін, жем – шөпті шығаруға шектеу қойылады.
Барлық мал басын клиникалық тексеруден өткізіп, аурудың
белгісі барларын оқшаулап, емдейді. Қалған сауларын вакциналап, 10 күн
бойына бақылайды. Қажет болған жағдайда ауырған шошқаларды арнайы жерде
сояды. Олардың етін қайнатқаннан кейін пайдалануға рұқсат етіледі. Әрбір
ауру мал бөлінген сайын шошқа тұрған үйшікті тазалап, жуып, хлорлы әктің
тұнбасымен немесе күйдіргіш натрийдің 4 пайыздық ыстық ерітіндісімен
зарарсыздандырады.
ақтануын қарастырады.
Қ.Көпбасыновтың (1974) пікірі бойынша бактериалардың қарқынды
көбеюі және пайда болатын уытты заттардың әсерінен көптеген ағзалар мен
ұлпаларда қабыну, дистрофия процесстері кең өрбейді. Аурудың одан әрі
асқынуының әсерінен ішкі ағзаларда, теріде зат алмасу бұзылып, домбығу, қан
іркілу, қан ұю кездеседі. Ауру жіті өткен жағдайда өлі тиюдің негізгі
клиникалық белгілері анық білініп, өліммен аяқталады.
Аурудың созылмалы түрі өз алдына сирек кездеседі, көбінесе
ол жіті, жітіден төмен түрлерінің жалғасы ретінде өтеді. Мұндайда дерт
асқынып, терінің өліеттенуі, жүректің, буынның қабынулары байқалады.
Терінің өліеттенген жерлері бір – бірімен жалғасып қатты, Құрғақ қабыршаққа
айналып, іріндеп түсіп қалғанша шошқа жүдеп оңалмайды.
Конановтың ( ) айтуы бойынша індеттік тұтанудың ұзақтылығы
және шығын көрсеткіші шошқаны өсірудің технологиялық жүиесіне, ауруды
жылдам және дәл балауга, қоздырушының уыттылық және антигендік
ерекшелектеріне, табындағы иммунитеттің құрылымына, сауықтыру шараларын
ұйымдастыруға байланысты болады. Әдетте індеттік тұтану қорадағы шошқаны
түгел қамтымайды, ауруға шалдығу көрсеткіші 20 – 30% тен аспайды, шығын 55
– 80% ке жетеді.
Интернеттен (goоgle) сайтынан алынған мәліметтер бойынша шошқа
тілмесін көптеген елде таралған. Шошқа тілесі 1882 жылы Пастер ашты. Бұл
қоздырғыш шошқада, тышқанда, түйетауықта, қозыда, балықта, үйректе сондай –
ақ адамда табылды. Сондықтан бұл ауруды шошқа тілмесі емес эризипелойд деп
атаған дұрыс.
Шошқа тілмесі – септикалық індет ауруы, ауруға ұшыраған
жануарлардың қан аралас іші өтеді сонымен қатар талағы ұлғайып, бүйрегі
қабынады.
Тілме бактериясы жануар әлемінде кең таған. Табиғи жағдайда
шошқаны, қозыны, көгершінді, т.с.с. жануарларды ауруға ұшыратады. Бұл
бактерия қарғада, торғайда, қоқиқазда және басқа құстарда, итбалықтарда,
сондай – ақ иксот кенелерде және зоопарк сутқоректі хайуанаттарда – тиінде,
теңбіл бұғыда кездеседі. өзен және теңіз балықтары тілме бактериясы –
сапрофит.
Мәліметіне сүйенсек шошқаны, жылқыны, өгізді немесе қойды
гиперимминизациялану арқылы шошқа тілмесіне қарсы қолданылатын иммунды
қанның сарысуы алынады.
Стерильдігі ет – пептон сорпасы құйылған кемінде бес флаконда,
агарда, вазилин майы құйылған ет – пептон бауыр сорпасында өсіріліп
тексеріледі. Егер 37С температурада он күн бойы ұстап сынағанда стерильді
болса, сарысу пайдалануға жарамды деп есептелінеді.
Зарарсыздығы сыналып отырған сарысуды екі ақ тышқанға (салмағы
15 – 18 г, 0,5 мл) мөлшерінде және бір теңіз шошқасына (салмағы 400
грамнан) кем емес 10 мл мөлшерінде тері астына енгізу арқылы анықталады.
Сарысу егілген жануарлар тірі қалу керек.
2.1 Патогенезі.
Тілменің қоздырушысы оргонизмге әртүрлі жолмен түседі. Ауыз
арқылы түскенде әуелі көмекей безінде және ішектің солитарлы
фолликулаларында орналасады, ал тері сызаты арқылы түскенде – зақымдалған
орнының лимфа саңылауында орналасады, олардың айналасында жергілікті қабыну
процесі жүріп жатады. Бірнеше күннен кейін бактериялар қорғаныс
кедергілерін бұзып, қанға түседі де, бүкіл организмді қаулап кетеді. Улану
реакциясы қызба реакциясын туғызады, тканьдегі зат алмасу процесі бұзылады,
маңызды органдар мен жүрек қан тамыры жүйсі дистрофияға (нәр жетіспеу)
ұшырайды, өлі еттеніп өзгереді, бұл қан тамырларының бітеліп қалуына,
ісіктердің пайда болуына әкеліп соқтырады, ақырында жануар өліп кетеді.
Жануар организмі ауру қоздырғышына күшті қарсылық көрсете
алатын жағдайда жиі кездеседі, міні осындай кезде микроб аурудың бастама
шағында өзінің уытымен лейкоциттері мен РЭС макрофагтарына шабуылдап,
олардың қарсыласуын тежейді, сонғылар микробтарды бойына сіңіргенімен де,
ыдыратқанымен де, түгелдей жойып жібере алмайды (аяқталмаған фагоцитоз).
Агглютининнің, прециптиннің және комплемент байланстырғыш заттардың,
антиагрессиндердің пайда болуы және фагоцитоздың антителдерімен біріккен
әрекеті ауру қоздырғышын жойып жіберуге мүмкіндік ашады.
Аурудың жасырын кезеңі 2 – 5 тәулік, кейде оданда ұзаққа
созылады. Шошқаның тілмеге беймділік дәрежесіне, қоздырушының уыттылығына
және мөлшеріне, ену жолдарына және сыртқы ортаның жағдайларына байланысты
ауру аса жіті, жіті, жітіде төмен, созылмалы түрде өтеді. Сонымен қатар
аурудың және жасырын түрлерін ажыратады.
Аса жіті түрі сиректеу кездесіп, көбінесе 7 – 10 айлық
бордақылауға қойған жас шошқалардын күтімі нашар болғанда, тасмалдаған
кезде байқалады. Мұндайда ауру мал қатты күйзеліп, қызу көтеріліп, жүрек
жұмысы бірте – бірте әлсіреп, бірнеше сағаттан кейін өледі.
Аурудын жіті түрі жануарлардын қаны қағынуы арқылы көбінесе
індеттік тұтанудың алғашқы кезеңінде жие кездеседі. Ауру шошқаның жалпы
күйі нашарлап, дене қызуы кенетен 42 С, оданда жоғары көтеріледі. Топтан
бөлініп, көбінесе жатып, көп қозғалмай, жүргенде аяқтары тәлтіректеп, жемге
қарамай, іші қатып, дірілдеп, жүрек жұмысы әлсіреп, кейде құсады, ал
торайларда іші өту байқалады. Жүрек жұмысының нашарлауының әсерінен малдын
өкпесі домбығып, демалысы қиындайды, нәтижесінде, тамақ асты, мойын, іші
терісі көкшіл тартады. Кейбір шошқаларда ауру басталғанан кеиін 1 – 2 күн
өткесін, теріде көлемі әр түрлі, әуелі қызғылт, кейіннен қошқыл – қызыл
түске өзгеретін дақтар пайда болады. Ауру жануарларға уақытында ем
көрсетілмесе 2 – 4 тәуліктен кейін негізінен өліммен аяқталады.
Аурудың жітіден төмен түрінде малдың терісінде өзгерістер
болып ( есек жем ) жеңілдеу өтеді. Мұндайда дене қызуы 41 С, оданда жоғары
көтерліп, әлсіреп, тәбеті төмендеп, шөлдейді. Бір – екі күннен
кейін шошқанның бас және тұла бойы терісінде көлемі және формасы әр түрлі (
төртбұрыш, ромба, дөнгелек ) қабынған, қатты, қызғылт түсті ісікшелер пайда
болады. Аурудың терідегі түрі көбінесе зілсіз өтіп, 7 – 12 тәулікте мал
жазылады. Қызғылт дақтар бозарып, бірте – бірте жойылады, жеңіл түрінде
олардың орнындағы терісі түлейді, ал ауру түрінде тері өліеттеніп, орны
тыртықтанады. Кей жағдайларда ауру асқынып, өлітію түрінде өтуі мүмкін .
Аурудың созылмалы түрі өз алдына сирек кездеседі, көбінесе ол
жіті, жітіден төмен түрлерінің жалғасы ретінде өтеді. Мұндайда дерт
асқынып, терінің өліеттенуі, жүректің, буынның қабынулары байқалады.
Терінің өліеттенген жерлері бір – бірімен жалғасып қатты, Құрғақ қабыршаққа
айналып, іріндеп түсіп қалғанша шошқа жүдеп оңалмайды.
Жүректің қабынуының әсерінен жүрек қақпақшаларының жұмысы
бұзылып, сонын әсерінен жануар әлсіреп, демігіп қан азайып жүдейді. Буынның
қабынуы көбінесе аяқта байқалып, жануар ауырып, жүргенде ақсайды.
2.2 Патологиялық өзгерістер
Өлекседегі өзгерістер дерттің өтуіне, түріне байланысты болып
келеді. Аурудың жіті түрінде өлекседегі өзгерістер өлітіюге тән болады.
Кеуде тұсы, шабының терісі көкшіл тартып, бүйірінде, жонында әр түрлі
келген қошқыл – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz