Астық массасының оздигинен қызуы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер ... ... ... ... ... ... 9
1.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің
пайда болу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2. Жылу түзетін астық массасының
компоненттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі
микроорганизмдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі
технико.экономикалық негіз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3. Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері ... ... ... ... ... ... .18
3.1. Өздігінен қызу процестерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3.2. Астық массасындағы жылу алмасу процестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.3. Жаңа жиналған және ылғалдылығы төмендәндердің
өздігінен қызу процестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.4. Өздігінен қызу кезінде дәннің сапасы мен санының өзгеруі ... ... ..26
3.5. Дәнді сақтау кезіндегі бақылау және өздігінен
қызу процесін болдырмау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4. Элеватордағы технологиялық операцияларды басқару ... ... ... ... ... ..30
4.1. Астықты тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
4.2. Астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
4.3. Тұқымды астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
5. Астық қабылдайтын кәсіпорындардағы
қоршаған ортаны қорғау
6. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
7. Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер ... ... ... ... ... ... 9
1.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің
пайда болу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2. Жылу түзетін астық массасының
компоненттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі
микроорганизмдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі
технико.экономикалық негіз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3. Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері ... ... ... ... ... ... .18
3.1. Өздігінен қызу процестерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3.2. Астық массасындағы жылу алмасу процестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
3.3. Жаңа жиналған және ылғалдылығы төмендәндердің
өздігінен қызу процестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.4. Өздігінен қызу кезінде дәннің сапасы мен санының өзгеруі ... ... ..26
3.5. Дәнді сақтау кезіндегі бақылау және өздігінен
қызу процесін болдырмау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4. Элеватордағы технологиялық операцияларды басқару ... ... ... ... ... ..30
4.1. Астықты тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
4.2. Астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
4.3. Тұқымды астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
5. Астық қабылдайтын кәсіпорындардағы
қоршаған ортаны қорғау
6. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
7. Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Еліміздің аграрлық секторы азық-түлік өнімдері ретінде, халық тұтынатын тауарларды қамтамасыз ететін астық өнімдерін өңдеу және басқа да жеңіл өнеркәсіп өндірісінде шикізат ретінде қолданылатын өсімдік өнімдерін өндіреді. Өнімдердің саны мен сапасы, әртүрлілігі көп жағдайда адамның денсаулығына, жұмысқа деген қабілеті мен көңіл-күйіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да жоғары сапалы өсімдік өнімдерін өңдеу өндірісін қалыптастыру әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті жаңа мемлекет құрудың шарттарының бірі. Бұл принцип еліміздің Президенті жасаған стратегияда анық айтылған: «Мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепіл болуы тиіс. Оның міндеті – сауда тәртіптерін орнатып, әділ түрде оның орындалуын қамтамасыз ету».
Әр түрлi шаруашылық жұмысы заттық құндардың нақтылы қорларымен сөзсiз байланысты. Жыл бойы тұтыну үшiн жеткiлiктi артық астық дақыл өндiрiсiнiң маусымдығы және қажеттiлiгi астықтың үлкен сандарын сақтау ұйымдары талап етедi. Астықтың қорлары резерв ретiнде сақталады, сонымен бiрге ауыл шаруашылығының егiс науқанының материалын қамтамасыз ету үшiн керек.
Қабылдап, сақтауға дайындап және астықтың толық сақталуын шығынсыз қамтамасыз ету - елдiң өнеркәсiбiндегі элеватор-қоймасының негiзгi функциялары.
Элеватор өнеркәсiбi - мемлекеттік материалдық-техникалық база. Ол келесi функциялар орындауға арналады:
• уақытында және кедергiсiз диірмендер дәндi қабылдау, сақтау процесінде оның сапасын толық сақтап, жақсарту;
• астықпен және өнеркәсiп орындарын өңдеу өнiмдерiмен жабдықтау
• жедел қорларды сақтау.
Соның iшiнде кез келген өнiм, қоймалық өңдеусiз және тасымалдаусыз қолдануға жіберілмейді. Осыған байланысты қамбалар үлкен өндiрiстiк мән алады. Элеватор өнеркәсiбiнiң өндiрiстiк функцияларының мәнi әлеумкттiк шаруашылық шарттарында әрдайым үлкейедi, өйткенi сақтауға, кептіруге және тазартуға деген жұмыс көлемi үлкеедi.
Астықты сақтауға арналған орындар қамбалар деп аталынады. Сақталатын астық, тағайындау, қамбаның техникамен жарақтандырылуының массаларына байланысты болады: қарапайым жәндiк - қалқалар және қоймалар; механикаланған қоймалар; элеваторлар – арнайы тік резервуарларда сақтауға, машиналар мен тазарту, кептіруге және орын ауыстыруға арналған аппараттармен жабдықталған.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы – бұл ауыл шаруашылығы өнімдерін алғашқы рет өңдеу, қайта өңдеу және оны сақтау жөніндегі ғылым.
Мемлекеттік астық қорын жинақтау, орналастыру, өңдеу және сақтау, Қазақстан халық шаруашылығының барлық салаларын астықпен қамтамасыз ету, астық қабылдау және астықты өңдеу кәсіпорындарында жүктелген. Аталған кәсіпорындар сонымен қатар дәнді, дәнді бұршақ, майлы дақылдар мен мал азықтық шөптердің сорттық тұқымдарын қабылдайды, сатады және өңдейді.
Астық пен олардан алынатын өнімдердің шығымы көптеген факторларға байланысты. Мысалға, шикі астықты кептіруге дейінгі жоғағы нормативті (уақыт бойынша) сақтау кезінде (ашық алаңдарда), зиянкестермен залалданған астықты сақтау кезінде, сақтау және жинаудан кейінгі астықты өңдеу кезіндегі режимдердің бұзылуы, сақтау кезіндегі астықтың өздігінен қызуы, арнайы емес көліктермен тасымалдау кезінде, ұнды қаптарға орналастыру кезіндегі процесстер және т.б.
Курстық жұмыстың мақсаты астық массасында болатын физиологиялық қасиеттердің, оның ішіндегі өздігінен қызу процесінің себептері мен ерекшеліктерін оқып-зерттеу болып табылады.
Еліміздің аграрлық секторы азық-түлік өнімдері ретінде, халық тұтынатын тауарларды қамтамасыз ететін астық өнімдерін өңдеу және басқа да жеңіл өнеркәсіп өндірісінде шикізат ретінде қолданылатын өсімдік өнімдерін өндіреді. Өнімдердің саны мен сапасы, әртүрлілігі көп жағдайда адамның денсаулығына, жұмысқа деген қабілеті мен көңіл-күйіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да жоғары сапалы өсімдік өнімдерін өңдеу өндірісін қалыптастыру әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті жаңа мемлекет құрудың шарттарының бірі. Бұл принцип еліміздің Президенті жасаған стратегияда анық айтылған: «Мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепіл болуы тиіс. Оның міндеті – сауда тәртіптерін орнатып, әділ түрде оның орындалуын қамтамасыз ету».
Әр түрлi шаруашылық жұмысы заттық құндардың нақтылы қорларымен сөзсiз байланысты. Жыл бойы тұтыну үшiн жеткiлiктi артық астық дақыл өндiрiсiнiң маусымдығы және қажеттiлiгi астықтың үлкен сандарын сақтау ұйымдары талап етедi. Астықтың қорлары резерв ретiнде сақталады, сонымен бiрге ауыл шаруашылығының егiс науқанының материалын қамтамасыз ету үшiн керек.
Қабылдап, сақтауға дайындап және астықтың толық сақталуын шығынсыз қамтамасыз ету - елдiң өнеркәсiбiндегі элеватор-қоймасының негiзгi функциялары.
Элеватор өнеркәсiбi - мемлекеттік материалдық-техникалық база. Ол келесi функциялар орындауға арналады:
• уақытында және кедергiсiз диірмендер дәндi қабылдау, сақтау процесінде оның сапасын толық сақтап, жақсарту;
• астықпен және өнеркәсiп орындарын өңдеу өнiмдерiмен жабдықтау
• жедел қорларды сақтау.
Соның iшiнде кез келген өнiм, қоймалық өңдеусiз және тасымалдаусыз қолдануға жіберілмейді. Осыған байланысты қамбалар үлкен өндiрiстiк мән алады. Элеватор өнеркәсiбiнiң өндiрiстiк функцияларының мәнi әлеумкттiк шаруашылық шарттарында әрдайым үлкейедi, өйткенi сақтауға, кептіруге және тазартуға деген жұмыс көлемi үлкеедi.
Астықты сақтауға арналған орындар қамбалар деп аталынады. Сақталатын астық, тағайындау, қамбаның техникамен жарақтандырылуының массаларына байланысты болады: қарапайым жәндiк - қалқалар және қоймалар; механикаланған қоймалар; элеваторлар – арнайы тік резервуарларда сақтауға, машиналар мен тазарту, кептіруге және орын ауыстыруға арналған аппараттармен жабдықталған.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы – бұл ауыл шаруашылығы өнімдерін алғашқы рет өңдеу, қайта өңдеу және оны сақтау жөніндегі ғылым.
Мемлекеттік астық қорын жинақтау, орналастыру, өңдеу және сақтау, Қазақстан халық шаруашылығының барлық салаларын астықпен қамтамасыз ету, астық қабылдау және астықты өңдеу кәсіпорындарында жүктелген. Аталған кәсіпорындар сонымен қатар дәнді, дәнді бұршақ, майлы дақылдар мен мал азықтық шөптердің сорттық тұқымдарын қабылдайды, сатады және өңдейді.
Астық пен олардан алынатын өнімдердің шығымы көптеген факторларға байланысты. Мысалға, шикі астықты кептіруге дейінгі жоғағы нормативті (уақыт бойынша) сақтау кезінде (ашық алаңдарда), зиянкестермен залалданған астықты сақтау кезінде, сақтау және жинаудан кейінгі астықты өңдеу кезіндегі режимдердің бұзылуы, сақтау кезіндегі астықтың өздігінен қызуы, арнайы емес көліктермен тасымалдау кезінде, ұнды қаптарға орналастыру кезіндегі процесстер және т.б.
Курстық жұмыстың мақсаты астық массасында болатын физиологиялық қасиеттердің, оның ішіндегі өздігінен қызу процесінің себептері мен ерекшеліктерін оқып-зерттеу болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. Вобликов Е.М. Технология элеваторной промышленности. 2001. – 192 бет.
2 . Малин Н. И. Технология хранения зерна., 2005. – 280 бет.
3. Платонов П. Н. Пунков С.П. Фасман В. Б. Элеваторы и склады. – 1987. –319бет.
4. Трисвятский Л.А. Лесик Б.В. Курдина В.Н. Хранение и технология сельскохозяйственных продуктов.,1983. – 383 бет.
5. Пунков С.П. Стародубцева А.И. Хранение зерна, элеваторно-складское хозяйство и зерносушение., 1990. – 367 бет.
6. Горелова Е.И.Основы хранения зерна.,1986 –136 бет.
7. Журавлев А.П. Журавлева Л.А. Послеуборочная обработка , хранение зерна и продуктов его переработки. 2000.–160 бет.
8. Мельник Б.Е. Активное вентилирование зерна. 1986. – 159бет.
9. А.А. Бориневич. Астық қабылдайтын кәсіпорынның мәселелері. М. Загот-издат. 1961.
10. П.Н. Платонов, С.П. Пунков, Ф.Б. Фасман. Элеваторлар мен қоймалар. Мәскеу. Агропромиздат. 1987.
11. Л.А. Бороховский. Астықты өңдеу және сақтау бойынша кәсіпорынды жобалау. «Колос» баспасы 1987.
1. Вобликов Е.М. Технология элеваторной промышленности. 2001. – 192 бет.
2 . Малин Н. И. Технология хранения зерна., 2005. – 280 бет.
3. Платонов П. Н. Пунков С.П. Фасман В. Б. Элеваторы и склады. – 1987. –319бет.
4. Трисвятский Л.А. Лесик Б.В. Курдина В.Н. Хранение и технология сельскохозяйственных продуктов.,1983. – 383 бет.
5. Пунков С.П. Стародубцева А.И. Хранение зерна, элеваторно-складское хозяйство и зерносушение., 1990. – 367 бет.
6. Горелова Е.И.Основы хранения зерна.,1986 –136 бет.
7. Журавлев А.П. Журавлева Л.А. Послеуборочная обработка , хранение зерна и продуктов его переработки. 2000.–160 бет.
8. Мельник Б.Е. Активное вентилирование зерна. 1986. – 159бет.
9. А.А. Бориневич. Астық қабылдайтын кәсіпорынның мәселелері. М. Загот-издат. 1961.
10. П.Н. Платонов, С.П. Пунков, Ф.Б. Фасман. Элеваторлар мен қоймалар. Мәскеу. Агропромиздат. 1987.
11. Л.А. Бороховский. Астықты өңдеу және сақтау бойынша кәсіпорынды жобалау. «Колос» баспасы 1987.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер ... ... ... ... ... ... 9
1.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің
пайда болу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2. Жылу түзетін астық массасының
компоненттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі
микроорганизмдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі
технико-экономикалық негіз ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3. Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері ... ... ... ... ... ... ..18
3.1. Өздігінен қызу процестерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2. Астық массасындағы жылу алмасу процестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..24
3.3. Жаңа жиналған және ылғалдылығы төмендәндердің
өздігінен қызу процестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.4. Өздігінен қызу кезінде дәннің сапасы мен санының өзгеруі ... ... ..26
3.5. Дәнді сақтау кезіндегі бақылау және өздігінен
қызу процесін болдырмау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
4. Элеватордағы технологиялық операцияларды басқару ... ... ... ... ... ..30
4.1. Астықты тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
4.2. Астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
4.3. Тұқымды астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
5. Астық қабылдайтын кәсіпорындардағы
қоршаған ортаны қорғау
6. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
7. Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Еліміздің аграрлық секторы азық-түлік өнімдері ретінде, халық тұтынатын тауарларды қамтамасыз ететін астық өнімдерін өңдеу және басқа да жеңіл өнеркәсіп өндірісінде шикізат ретінде қолданылатын өсімдік өнімдерін өндіреді. Өнімдердің саны мен сапасы, әртүрлілігі көп жағдайда адамның денсаулығына, жұмысқа деген қабілеті мен көңіл-күйіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да жоғары сапалы өсімдік өнімдерін өңдеу өндірісін қалыптастыру әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті жаңа мемлекет құрудың шарттарының бірі. Бұл принцип еліміздің Президенті жасаған стратегияда анық айтылған: Мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепіл болуы тиіс. Оның міндеті - сауда тәртіптерін орнатып, әділ түрде оның орындалуын қамтамасыз ету.
Әр түрлi шаруашылық жұмысы заттық құндардың нақтылы қорларымен сөзсiз байланысты. Жыл бойы тұтыну үшiн жеткiлiктi артық астық дақыл өндiрiсiнiң маусымдығы және қажеттiлiгi астықтың үлкен сандарын сақтау ұйымдары талап етедi. Астықтың қорлары резерв ретiнде сақталады, сонымен бiрге ауыл шаруашылығының егiс науқанының материалын қамтамасыз ету үшiн керек.
Қабылдап, сақтауға дайындап және астықтың толық сақталуын шығынсыз қамтамасыз ету - елдiң өнеркәсiбiндегі элеватор-қоймасының негiзгi функциялары.
Элеватор өнеркәсiбi - мемлекеттік материалдық-техникалық база. Ол келесi функциялар орындауға арналады:
* уақытында және кедергiсiз диірмендер дәндi қабылдау, сақтау процесінде оның сапасын толық сақтап, жақсарту;
* астықпен және өнеркәсiп орындарын өңдеу өнiмдерiмен жабдықтау
* жедел қорларды сақтау.
Соның iшiнде кез келген өнiм, қоймалық өңдеусiз және тасымалдаусыз қолдануға жіберілмейді. Осыған байланысты қамбалар үлкен өндiрiстiк мән алады. Элеватор өнеркәсiбiнiң өндiрiстiк функцияларының мәнi әлеумкттiк шаруашылық шарттарында әрдайым үлкейедi, өйткенi сақтауға, кептіруге және тазартуға деген жұмыс көлемi үлкеедi.
Астықты сақтауға арналған орындар қамбалар деп аталынады. Сақталатын астық, тағайындау, қамбаның техникамен жарақтандырылуының массаларына байланысты болады: қарапайым жәндiк - қалқалар және қоймалар; механикаланған қоймалар; элеваторлар - арнайы тік резервуарларда сақтауға, машиналар мен тазарту, кептіруге және орын ауыстыруға арналған аппараттармен жабдықталған.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы - бұл ауыл шаруашылығы өнімдерін алғашқы рет өңдеу, қайта өңдеу және оны сақтау жөніндегі ғылым.
Мемлекеттік астық қорын жинақтау, орналастыру, өңдеу және сақтау, Қазақстан халық шаруашылығының барлық салаларын астықпен қамтамасыз ету, астық қабылдау және астықты өңдеу кәсіпорындарында жүктелген. Аталған кәсіпорындар сонымен қатар дәнді, дәнді бұршақ, майлы дақылдар мен мал азықтық шөптердің сорттық тұқымдарын қабылдайды, сатады және өңдейді.
Астық пен олардан алынатын өнімдердің шығымы көптеген факторларға байланысты. Мысалға, шикі астықты кептіруге дейінгі жоғағы нормативті (уақыт бойынша) сақтау кезінде (ашық алаңдарда), зиянкестермен залалданған астықты сақтау кезінде, сақтау және жинаудан кейінгі астықты өңдеу кезіндегі режимдердің бұзылуы, сақтау кезіндегі астықтың өздігінен қызуы, арнайы емес көліктермен тасымалдау кезінде, ұнды қаптарға орналастыру кезіндегі процесстер және т.б.
Курстық жұмыстың мақсаты астық массасында болатын физиологиялық қасиеттердің, оның ішіндегі өздігінен қызу процесінің себептері мен ерекшеліктерін оқып-зерттеу болып табылады.
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер
Астық дәні де тірі ағза болып саналады және барлық организм секілді тыныштық күйге көшкенде дән клеткасында өте баяу болса да зат алмасу процестері жүріп жатады. Бұл физиологиялық процестердің мінездемесі, ерекшеліктері мен белсенділігі астық массасының ферментативті кешеніне ғана емес сонымен қатар оны қоршаған орта шарттарына да байланысты. Астық массасында жүретін негізгі физиологиялық процестердің бірі тыныс алу болып табылады. Тыныс алу жиілігі бастапқыда максимум мәнге жетеді, содан соң тез қалыпта төмендей бастайды. Дән құрамындағы клейковина мөлшері кенет төмендеп, астық сапасы нашарлайды. Бұл дән құрамындағы көмірсу, ақуыз және липидтердің ферменттер мен температураның өздігінен көтерілу әсерінен бұзылғанын білдіреді. Егер өздігінен қызу жоғары жерден 0,7 м көтерілген жағдайда астық массасының көгере бастауын байқауға болады.
Осы реакция нәтижесінде жылу бөлінеді
Астықты сақтау барысында бірнеше рет тексеру жүргізіліп отырады. Сақталынған астық массасының температурасын күнделікті өлшеп отыру қажет. Температура аздап көтерілген жағдайда (1-3 С) суық ауа массасымен белсенді түрде желдету процесі жүргізіледі. Егер бұл жағдайдан соң да өздігінен қызуы тоқтамаса онда астық массасын дәнкептіргіш және тазалайтын машиналардан өткізу арқылы қосымша силостарға орналастырады.
Астық массасы - күрделі биологиялық жүйе, биоценоз, басқаша айтқанда, белгілі бір тіршілік жағдайлары бар тірі ағзалар жиынтығы. Астық массасында, оған енетін тірі компонентгердің (астық, түқым, арамшөптер түқымдары, микроорганизмдер, жәндіктер т.б) тіршілік әрекетінің нэтижесінде жүретін процестерді физиологиялык деп атайды. Сақтаудағы астық массасының тіршілік эрекеті тыныс алу, егін жинағаннан кейінгі пісіп жетілу, өну түрінде байқалады. Бұл процестердің практикалык маңызы зор, өйткені олардың өтуін реттей білу астықты сақтап, сақгау кезіндегі күрғақ затгардың шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
0.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің пайда болу ерекшеліктері.
Өздігінен қызу - астық массасындағы физиологиялық процестер мен нашар жылу өткізгіштік әсерінен температураның көтерілу процесі.
Астық массасының бастапқы қалпы мен оның сақталу шарттары кезінде кез келген уақытта температура 55...650С,кей жағдайда 70...750С - қа дейін көтеріледі. Температура осы аумақтан барлық астық массасына тарала бастайды. Егер дер кезінде өздігінен қызу процесін тоқтатуды қолға алмаса, онда барлық дерлік астық массасы күйіп кетіп, жарамсыз болып қалады.
Өздігінен қызу - әлем бойынша өте көп таралған процесс. Және де ол көптеген мөлшерде астық құрамындағы құрғақ зат мөлшерін азайтып, оның азықтық, жем-шөптік және тұқымдық қасиеттерін төмендетеді.
Өздігінен қызудың физиологиялық негізі астық массасындағы тірі организмдердің тыныс алуы болып табылады. Тыныс алу нәтижесінде көп мөлшерде жылу бөлінеді. Осының әсерінен өздігінен қызу процесі пайда болады.
Бірақ кез-келген температура өзгерісі өздігінен қызудың бастапқы сатысы деп қарастыруға болмайды, өйткені астық температурасы көктемгі және жазғы маусымдарда ауа температурасының жылуына және астық сақтау қоймаларын жылыту кезінде көтерілуі мүмкін. Тек сыртқы әсерлерге байланысты (астық сақтау қоймаларының ауа температурасы, сыртқы ауа температурасы, күн радияциясы және т.б.) сақтаудың барлық талаптарын орындай отырып, күнделікті мұқият бақылау жүргізу арқылы ғана астық массасының температурасының өзгерісін анықтауға болады.
Астықтың жылуөткізгіштік және өздігінен реттелу сияқты физикалық қасиеттері де өздігінен қызу процесінің алғы шарттары болып саналады.
Өздігінен қызу негізгі астық дақылының, арамшөптер тұкымдарының, микроорганизмдердің, жәндіктер мен кенелердің белсенді тіршілік әрекегінің нәтижесінде болады. Тыныс алу қарқыпы негізгі астыкқа қарағанда жоғары болатындықтан арамшөптердің тұқымдары жылудың молырақ жинақталуына мүмкіндік жасайды. ЬІлғалдылығы жоғары және арамшөптердің тұқымдары мен жасыл өсімдіктердің бөліктері бар тазаланбаған астықтан жылу ерекше мол бөлінеді. Жэндіктер мен кенелердің тіршілік әрекеті де жылу бөле жүреді. Астықтың залалдануы жоғары болғанда және үйіндінің азғантай учаскесінде зиянкестердің мол шоғырлануынан да өте көп мөлшерде жьлу бөлініп, өздігінен қызу байқалады.
Өздігінен қызу - кешенді құбылыс - астық массасының дәндері мен микроорганизмдерінің тыныс алуының күшеюінің нәтижесі. Астық массасының басқа тірі комионенттері жылу бөлінуді күшейтеді. Астық массасының жылу өткізгіштігі төмендігінен онда жинақгалатын жылу сыртқа шығатын жылудан артық болады да астыктағы температураны арттырады.
Өздігінен қызудың қарқындылығы мына себептерге байланысты болады: астық массасының күйі, астық қоймаларының жағдайы мен конструкциясы, астықтың қоймада сақтау ерекшеліктері мен оған жасалатын күтім тәсілдері.
Астык массасының алғашқы ылғалдылығы мен температурасы, физиологиялық белсенділігі мен микрофлораның қүрамы өздігінен қызу проңесіне барынша жоғары шамада әсер етеді.
Астық массасына тамшылы -сүйық ылғалдың пайда болуынан оның беткі қабаты ылгалданады, ал мүның өзі микроорганизмдердің тіршілік әрекетін күшейте түседі. Астық пен оның қоспаларьшда бос су көп болған сайын, термогенезге' қолайлы жағдай жасалады да, өздігінен қызу проңесінің қарқындылығы артады.
Ылғалдылығы жоғары астықтың өзігінен қызуы оның температурасына да байлапысты. Мәселен, 10-15°С температура өздігінен қызудың алғашқы сатысы баяу дамиды, ал 8-10°С ол мүлде болмайды. Егер өздігінен қызу алғашқы 2.1-25°(температурада басталған болса, онда ондағы қызуы бірнеше есе артады да үйіндінің қызған учаскесіндегі температура, өздігінен қызу бұрынғы басталған проңестің жалғасы ма, немесе жаңа басталады ма, оған қарамастан шапшаң түрде 50-55°С дсйін көтеріледі.
Қызған астықтың температурасы одан әрі 60-65°С дейін, кейде 70-74 °С дейіп көтерілуі, 25-55°С аралығындағы температурадағыға қарағанда баяу жүреді және аталған максимумға жеткеннен кейін, жоғары температурада барлық тірі компоненттер опат болуынан астық массасының табиғи салқындауы бірте-бірте басталады. Алайда өздігінен кызу процесінің табиғи тоқтауының практикалық мәні жоқ, себебі астық пен тұқым бұл кезде азық түліктік, жемшөптік және егістік сапасынан мүлде айрылады. Бірде-бір астық массасындағы өздігінен қызу максимальды температураға жетпей тоқтамайды. Ол жеткіліксіз салқындатылғанда да токтамайды. Өздігінен қызудың 23-25 °С температурада кенет көтерілуі, жылу бөлуге микроорганизмдердің қатысуына байланысты. Процестің бас кезінде өңез саңыраукұлақтарының саны артады және олардың түр қүрамы өзгереді. Өздігінен қызу процесінің дамуына қарай Ахрегсііііш және Репісііііип саңырауқұлақтарының саны орасан зор мөлшерде артады. Өздігінен қызғанда оңез санырауқұлақгарының өсуі мен дамуы дәннің жамылғы тканьдерінің ыдырауына әксліп соғады, сондықтан бұрын өздігінен қызуға ұшыраған астық сақтауға төзімсіз болады.
Астық қоймаларының судан қорғалуы жоғары және оның қабырғалары, төбесі, едені жылуды соншалықты нашар өткізетін болса, астық массасына келетін ауаны неғұрлым реттеу жеңіл болса, соғұрлым өздігінен кызу процесінің туу қаупі азырақ.
Жоғары белсеңділіктегі астық топтарын анабиоз күйіндегілерге қарағанда жұқа қабатпен орналастырған дұрыс. Өздігінен қызуды болдырмау үшін оларға жүйелі түрде бақылау мен күтім ұйымдастыру қажет.
Егін жинағаннан кейінгі астықты өңдеу тәсілдері оның физиологиялық белсенділігінің сенімді түрде төмендеуін, астықтың саны мен сапасының сақталуын, қамтамасыз ету керек және өздігінен қызуға жол бермеуге тиіс.
1.2. Жылу түзетін астық массасының компоненттері.
Жәндіктермен және зиянкестермен залалданған, ешқандай жасыл өсімдік қалдығы жоқ, арам шөп, басқа дақыл дәндері мен шаң- тозаңнан тазаланған әр түрлі дәнді-дақыл массасындағы өздігінен қызудың пайда болуы астықтың өзіне және астық массасындағы микроорганизмдерге байланысты екені анықталды.
Белгілі бір ылғалдылық пен температураның қалыпты жағдайы астық массасындағы өздігінен қызу процесінің пайда болуы үшін жеткілікті.
Өздігінен қызу процесіне әсер ететін факторға, астық массасыньың физиологиялық белсенділігін жатқызады. Егін жинағаннан кейінгі пісіп-жетшу кезеңінен әлі өтпегеп жаңа жиналған астық тобы, аяз ұрған, шала піскен, өнген дэндер, арамшөптердің тұқымдары жоғары физиологиялық белсенділікпен ерекшеленеді, олар сақтауға төзімсіз, оларда өздігіпен қызу ерте басталады.
Өздігінен қызу процеінің дамуы қысқа мерзімде (3-7 тэулік), температураның 34-38°С дейін көтерілуімен сипатталынады. Мұндай жағдайда көптеген сапа көрсеткіштері айтарлықтай нашарлайды. Астықтың сусымалылығы төмендейді, тершуі анық түрде байқалады, ашыткы және піскен нан иісі пайда болады. Жоғары ылғалдылықтағы қара бидай мен бидай дәндері біршама күңгірітенеді, сұлы мен арпада гүл қауыздары қоңырланады, шала піскен дәндер жұмсарады, оларда зең колониялары пайда болады. Өздігінен қызудың бұл кезеңі көгеру саңырауқұлактарының екпінді дамуымен сипатталады өйткені, 40°С температура көптеген микробтар үшін оңтайлы болып табылады. Мұндай астықта өнгіштік анағүрлым төмендейді және массасы айтарлықтай мөлшерде кемиді.
Кеңірек дамыған қызу процесінде астықтың температурасы 50 °С дейін және одан да жоғары көтеріледі. Сонымен қатар сусымалылығы күрт нашарлайды, дәннің күңгірітенуі қарқынданады. Жекелеген дәндер өңезденеді немесе шіріп кетеді, ыдыраудың мүңкіген иісі сезіледі. Өздігінен қызу процесі дәннің шала күюімен аякталады жэне сусымалылығы толық жоғалады.
Сонымен, астық массасының өздігінен қызуына жол беруге болмайтын процесс. Бүкіл сақтау кезінде астық температурасына жүйелі және дұрыс ұйымдастырылған бақылау өздігінен қызудың ерге сатысын дер кезінде аныктауға және оны жоюға мүмкіндік береді.
0.2. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі микроорганизмдердің ролі.
Өздігінен қызу процесін анықтау барысында жылу түзілудегі астық пен микроорганизмдердің ролі туралы бір-біріне қарама-қарсы пікірлер айтылды. Осыған байланысты өздігінен қызу процесінің екі теориясы пайда болды: ферментативті (энзиматикалық) және микробиологиялық.
Микробиологиялық теорияны жақтайтындар астықтың өздігінен қызу процесі кезіндегі басты роль микроорганизмдерге тиесілі деген пікір айтады.
Бұл екі теорияның біршама уақыт бойы айтылуы астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі жылу түзетін компоненттерді анықтаудың өте қиындығын білдіреді. Астықтың тыныс алу жиілігін дәл анықтау үшін ондағы барлық микроағзалардың көзін жою керек. Және бұл процестер дәннің өмір сүру қабілетін жоймайтындай етіп жасалуы тиіс.
Көптеген ғалымдар дәннің өмір сүру қабілетін жоймай стерильденген астық алуды көздеді. Бірақ нәтиже ойдағыдай шықпады: не болмаса дәннің өмір сүру қабілеті төмендеп кетті, не болмаса стерильдеу дәрежесі өте төмен болды.
Осыған байланысты көптеген ғалымдар өлі стерильденген дәннің микробтармен залалдануы кезіндегі өздігінен қызу процесіндегі микроағзалардың ролін зерттеді. Егер алдымен астық массасын жоғарғы температурада стерильдеп, содан соң жылытып және массаны микрағзалармен залалдандырса, онда астық массасында өздігінен қызу процесі пайда болатыны әжірибе жүзінде дәлелденді.
Микроағзалардың астық массасындағы жылудың түзілуіне қатысатынын толық зерттеген ғалым Миэ болды. Дюар ыдыстарына стерильденген және стерильденбеген күнбағыс дәндерін салып зерттегенде стерильденбеген дәнде айтарлықтай температураның өскендігін байқаған. Осыдан қарап осіп келе жатқан дәндегі өздігінен қызу құрамындағы микроағзалардың дамуына тікелей байланысты екенін көруге болады.
Осындай көптеген лабораторияда жасалған тәжірибелер нәтижесінде өздігінен қызу процесі мен дәннің сапасын анықтауда жылу түзілуге себепші факторлардың бірі ретінде микроағзалардың ролін айтуға болады.
Ал астық дәнінің өмір сүру қабілеті әсерінен жылудың пайда болуы әзірге дәлелденген жоқ, бірақ та астықтан бөлінетін жылу мөлшері жеткілікті түрде көп болуы мүмкін және сақтау тәжірибесінде өздігінен қызу әр түрлі термогенез - микроағза мен дәннің тыныс алуы нәтижесінде түзіледі.
(1- сурет) Зең саңырауқұлақтары
Кейбір микрофлора өкілдерін зерттеу барысында өздігінен қызу процесінде ең көп орын алатын өсінді зең саңырауқұлақтары екені анықталды.
Басқа өсінділерге қарағанда зең саңырауқұлақтарының тыныс алу жиілігі өте жоғары екені анықталды. С.П.Костычевтың зерттеуі бойынша зең саңырауқұлақтарының екі күндік түрі 24 сағатта 1г құрғақ затта 1750...1870мгСО2 бөледі, ал тыныс алу жиілігі 0,1...0,02мг құрайды.
Зең саңырауқұлақтарының тез өсіп дамуы кезіндегі 17...20күн ішінде дамып өсуін Мильнер, Кристинсен және Геддестің еңбектерінен көруге болады.Арам шөп немесе басқа дақыл дәндері, шаң мен басқа қоспалары бар астық массаларында өздігінен қызу процесі тез байқалатыны белгілі болды. Шөп-шалаң қалдықтарының жиі тыныс алуы нәтижесінде басқа дәндерге қарағанда біршама көп жылу бөлінеді.
Астық қорын залалдаушылар мен жәндіктердің өздігінен қызу процесіндегі ролі
Өте көп мөлшерде залалданған: жәндіктердің бір жерге шектен тыс жиналуы және оларға тиімді әсерлердің орын алуы нәтижесінде астықта өте көп мөлшерде жылу жиналады.
Д.Линдгрен зерттеулері бойынша амбарлы және күріш қоңыздары үшін қолайлы жағдай жасаған жағдайда дән түйіріне қатысты өте көп мөлшерде жылу мөлшерін бөледі.
Жылу молшерін бөлумен қатар жәндіктер өздігінен қызуды тездететін зең саңырауқұлақтарының дамуына дәннің қабығын алып тастау арқылы қолайлы жағдайды қамтамасыз етеді
2.Технологиялық бөлім
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі технико- экономикалық негіз.
Элеватор құрылысының техникалық-экономикалық дәйектемесі осы облыста астық өндiрiсiнiң дамуының перспективтік жоспары болып табылады. Бұл жоспар дәндi дақылдардың астындағы егiн себетiн жерлердiң өлшемдерiн айқындайды және оның өсуiн есепке алу арқылы айқындайды.
Экономикалық iздеулер уақытында астықтың жобаланатын элеватордың ауданында және даярланатын астықтың сапасы, көлемі туралы соңғы 5 жылдар ішіндегі мәлiметтер жиналады.
Бұл мәлеметтерге сүйене отырып астықтың жыл бойына арналған көлеміне үміт артады және оның көлемі мен ары қарай қолдануын есепке ала отырып жаңа қажет қөлемді табады. Сонымен бiрге ДҚП-да тиiстi көлем қажет ететін астық қалдықтарын есепке алуы керек. Бұл астықтың үлкен бiркелкi партияларын қалыптастыруға және оларды дәнді қайта өңдейтін кәсiпорындарға өткізуге мүмкiндiк бередi.
Элеватордың көлемін есептеуден алған нәтижесiнде жобалық элеватордың үлгi жобалары бойынша және жобаның тапсырма берушiсiмен мақұлданады.
Элеватордың тұрған орындарын оның темiр жол станциясы немесе өзеннiң және кемежайдағы астықты жабдықтаушыларына қолайлы етіп шартқа сүйене отырып таңдайды. Алған мәлiметтер бойынша қабылдап-жiберiлетiн құрылымдардың қуаттылығын және астық кептiргiштердiң өнiмдiлiгiн осы жерде анықтайды.
Өндiрiстiк элеваторлардың құрылысының дәйектемесi диермен немесе жарма зауытыныың құрылыстық дәйектемесiнiң техникалық-экономикалығының өңдеуiмен бiр уақытта құрайды. Тиiстi көлемді резервтердi есепке алуы бойынша анықтайды.
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары.
Кәсiпорынның бас жоспары барлық негiзгi, қосалқы және көмекшi ғимарат және ғимараттарды, әр түрлi кiрiс жолдарды , сонымен қатар энергия жабдықтау торлары және сумен жабдықтауды байланыстырады.
Өрт қауiпсiздiгiнiң талаптары- ғимарат және ғимараттардың арасындағы байланысынығ болуы, кәсіпорынның барлық объектілеріне өрт автокөлiктерiн ыңғайлы және тез кіргізу болып табылады.
Өрт қауірсіздігін нормалы және минималды қашықтықтарда мұнай қоймалары мен газды және басқа да өртке қауіпті объекттерден алыс орналастыру керек.
Негiзгi өндiрiстiк объекттерге: элеваторлардың қабылдау - тұсіру органы, автомобилдiк және вагон салмақтарын өлшеу үшiн таразылар, астық кептiргiш, диірмен, жем зауыттар және дайын өнiм қоймалары бар құрама жем заводы, негiзгi және қосалқы лабораториялы ғимарат, қоймалар жатады.
Көмекшi - өндiрiстiк ғимараттарға : өрт депосы, өту пункті, улы химикаттар қоймасы, вольерлер үшiн тепловоз, гараждар үшiн отын және жанармайдың қоймалары, трансформаторлық подстанциялар, сорап станциясы, жер астындағы суға арналған резервуарлар, механикалық слесарь, жестяницкийлер, электр жөндеу - монтажы, ағаш шебер ұста және ұстахана, жиналатын орындар жатады.
Кәсiпорын қызметкерлерлер үшiн жұмыс формасын және киiм ауыстыруға арналған бөлмелер жеке шкафтармен және ыстық сумен қамтылған жуынатын орындар бар. Бөлмелерде киiм шаң болмас арнайы желдеткіштер орналастырады. Жұмыс аумағында бірінші жәрдем көмегін көрсетуге арнлаған пункт, буфет немесе асхана мiндеттi түрде ескередi.
Өрт қауiпсiздiгiнiң талаптары- ғимарат және ғимараттардың арасындағы байланысынығ болуы, кәсіпорынның барлық объектілеріне өрт автокөлiктерiн ыңғайлы және тез кіргізу
Барлық ғимараттар және олардың келешек өндiрiстiк қызметi, еңбек шығыны, уақыт және сонымен бiрге жұмыс iстейтiн адамдардың санитарлық-гигиеналық тәртiбі және қауiпсiздiктерiн қамтамасыз ету үшін минималды машиналардың болуы есепке алынады.
Негiзгi ғимараттардың қабырғаларын бойлай нөсер сулардың енуінен қорғау үшiн асфальтті беттiк қабаттары жасалған. Жертөлеге шалғын су кіріп кетуден және жерді ылғалдаудан беткі су тарту жүйесі сақтайды. Ең алдымен жерлердiң көтерілу қабiлетi олардың дымқылдығына тәуелдi болады: демек, жерде аз дымқылдығы болған сайын элеватордың көтеру қабiлетi және орнықтылығы жоғарылайды.
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы.
Технологиялық сұлба (астықтың қозғалысының схемасы) сандық және сапалы есепке алу операцияларынан кезеңдердегі операцияны іске асыру керек. Ол үшiн таразыларды схемаларға қосады және астық сынама нүктелерін орнатады.
Астықтың технологиялық сұлбасын қызметкерлер тез және қателіксіз осы маршрут бойынша астықтың қозғалысын көрсетеді.
Тасқынды технологиялық сызықтар астықты ағым бойынша өңдеуге, берілген сапасы бойынша сақтауға арналған.
Технологиялық нұсқауға байланысты ұйымның технологиялық процесстері келесі ағым мінездемесі мынандай:
1.ағымды сызықтың сағаттық өнiмдiлiгi.
2.өндірістік тапсырмалар және жеке операциялар.
Силостың астынғы қабатында норияның табаны орналасады.Бұл жерде аспирациондық құбырлы-сымдар,темір жол транспорттынан астықты түсіру үшін транспортер орналасқан.
Екiншi қабатта конвейердiң 175 тсағ өнiмдiлiгі бойынша 1-2-ші нориялардың жинақтағыш бункерлері орналастырған.
Үшiншi қабат. Жинақтағыш бункерлердiң қабаты. Таза астық үшiн алты бункер, екi бункер құрама жемге арналған.
Басқару пультi төртiншi қабатта - элеватордың жүрегi.Бұл жерде Уфа маркасының жонатын транспортерлерi бар. Әрбiр 2 сағат сайын таза дәнді тексередi.
Сегізінші қабатта екі сепаратор және жинақтауыш бункерлер,астықты көтеруге арналған ленталы транспортерлер бар.
Тоғызыншы қабатта шөмiштi салмақтар орналастырған. Шөмiштi салмақтар өлшеу барысында нақты көрсеткіш береді,норияларда шөмішті таразылардың қолдану коэффиценті элеватордағы автоматты таразыларға қарағанда жоғары. Оныншы қабатта норияның басы орналасқан.
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi.
Бидайдың дәнi үш негiзгi жиiректен тұрады: олар-ұрық, эндосперма және қабықтар. Әрбiр дәннiң бiр бөлiгiнің құрылысы күрделi болады.
Ұрық. Бұл жаңа өсiмдiктiң ұрықтары. Ол әйел аналық жасушасының ядросы мен спермияның араласуының нәтижесiнде пайда болады. Дән өткiр ұрық аяғында орналасқан. Эндоспермаға тығыздап жабысады. Өсiмдiк ұрықтың баптарында дамиды.
Дәннің ұрығы мен эндосперманы қатты қалқанша жалғастырып тұрады. Қалқанша дәндi мәдениеттерге жататын даражарнақты өсiмдiк, дән жарнақты формаға және физиологиялық функция бойынша түрiн өзгертіледі. Қалқанша торшадан торшаға өтетеін, ауыспалы легеменикосына, органикалық заттаға айналуға мүмкiндiк туғызатын ферменттерге бай. Қалқанша арқылы пайдалы заттар тұқымның өсуі кезінде эндоспермадан әрі қарай ұрыққа айналады. Эндоспермадан нәрлi заттардың ұрыққа бөлінуінде ұрықтың эндоспермімен жапсарлас сінірілетін клеткалар маңызды рөл атқарады .
Iсiнулер және сулау салдарынан температуралық эффекттiнің тұқымның ісіну салдарынан iшкi жылу пайда болады. Қалқаншаның iске қосылған сiңетiн торшаларының температуралық құбылысы пайда болуы нәтижеде ерiтiлген органикалық заттарды орын ауыстыруға мүмкiндiк туғызады, сонымен қатар ерiтiлген зольдi элементтердiң эндоспермадан ұрыққа қарай өтіп, дәннің ұнға айналудағы үлкен технологиялық мәні бар процесс.
Сонымен қатар ұрықтың құрамына эпибласта деген атауы бар, жарғақты- қабыршақты ұрық кіреді.
Қабықтар. Сыртқы орта факторынан тұқымдарды қорғайды. Олар жемiстi (околоплодник) және тұқымды болып бөлінедi.
Жемiстi қабық, немесе перикарпий түйнектiң қабырғадан пайда болатын торшалардың үш жiктерiнен тұрады.
Тұқымдық қабық, немесе перисперм семяпочканың қабырғасынан пайда болады және үш сөзден тұрады. Қабықтарының жуандығы (жемiстi және тұқымдық) қатты бидай мен жұмсақ бидайдың шынылығы бірдей. Қабықтарының жуандығы бидайдың әр бөлігінде әр түрлі, бидайдың ортасы (орташа есеппен қатты бидай үшін 84 мкм және жұмсақ бидай үшін 78мкм ) ал бүйірлеріне қарай (арташа есеппен қатты бидай 75 мкм, ал жұмсақ бидайдікі 68 мкм).
Бидайдың өсу процесінде қабықтың кұрылымы бүйіріне қарағанда арұаларында жақсы сақталатыны белгілі (Александров). Сондықтан дәнді ұнтақтауға дайындау алдында қабықтың беткі қабатын ғана алу шарт, сөйтіп ұнтактауға астықтарды әзiрлеуде жемісті қабықты алейрон қабықтарымен бірге қалдырып, ұн зауытында ұнтақтайды.
Эндоспермалар.Эндосперм(гректің эндо-ішкі,спер-тұқым) дәннің ішкі бөлігінемесе ол ұнды ядроднп аталады.
Эндоспермада ұрық үшiн нәрлi заттар болады. Эндоспермды тұқымнан бөліп тұратын перифирикалық қабат,ол тұқымға жанасып орналасқан және ол ірі,түзу клеткалы жуан қабырғалы болып келеді.Бұл қабат алейрон деп аталады. Алейрондық қабаттың клеткалары кішкене ақуызды телицамилармен (кейбір бидай сорттарында кирсталл түрінде) араларында кішкене ғана май тамшылары кездеседі.Бұл қабатта крахмал кездеспейді. Алейрондық қабат кейбір нандарда (бидай, сұлы, қара бидай) бiр нандарда бiр қатардан тұрады, басқаларында(арпа ) бiрнеше қатар клеткалардан тұрады. Бұл ерекшелiктерді микроскопиялық бақылауда ұнының құрамындағы арпа қоспасын анықтауда қолданады. Қатты бидайдың алерондық қабаты жуандығы (орташа 39 мкм)жұмсаққа өарағанда біршама жуандау (34 мкм).
Азық-түлік саласында дәннің ең қымбат бағалы бөлігі және одан өте жақсы сорт алу мүмкіндігі ол эндосперм болып табылады. Қабықтардың жуандығы және қабаттардың және алейрондық қабаттың жуандығы кебектен эндоспермді алғанда үлкен рөл атұарады; қабық жуан болған сайын эндоспермді қабығынан ажырату қиын,бұл энергияның көп жұмсалуына және ұнның шығымының азаюына тікелей әсер етеді. Жұқа қабықтар оңай майдаланып ұнға араласып,оның сапасын төмендетеді.
Қабықтардың және алейрондық қабаттың жуандығы сортқа тікелей байланысты,бірақ оған өсуіп өну шарты және өнімнің жылы (қалдықтар, топырақ, тыңайтқыш және тағы басқа факторлар)әсер етеді. Бiр партия- бірыңғай сыртқы белгілері және дәннің сапа көрсеткіштері бірдей болуы.
Сусымалылығы. Астық дақыл массаларының негiзгісі-дән болып табылады. Бұдан басқа, астық дақыл массасында минералды және органикалық қоспалар болады.Бұлар астық массасының оңай жылжуына және оның сусымалылығын қамтамасыз етедi.Астық дақыл массаларының жақсы сусымалылығы нориялардың,тронспортерлар және пневмотранспорттық жабдықтар арқылы оңай қозғалуға мүмкіндік туғызады.Әдетте астық массасының сусымалылығын бұрышытық үйкеліс немесе табиғи құлау бұрышымен көрсетеді.
Бұрыштық үйкелiс-бұл қандайда болмасын бетте астықтың массасының сырғанауын айтады.
Табиғи құлау бұрышы - бұл көлденең жазықтықтағы еркiн түсуде пайда болатын жасаушы конус диаметрiнiң аралығындағы бұрыш.
Өздігінен сұрыпталу. Астық массасының қозғалуы ол-өздігінен сұрыпталу, бiр қалыпты астық массасының және оның құрамына кіретін компоненттерінің бірқалыпты емес болып орналасуы.
Өздігінен сұрыпталу меншiктi масса бойынша болады, ал еркiн түсуде өздігінен сұрыпталуына және парустыққа,қарсыласуға әрбiр жеке бөлшектiң орын ауыстыруына ,ауа арқылы қозғалуға мүмкiндiк туғызады.
Жылу тұрақтылық- астықтың тұқымдық, азық-түлiк тағы басқа сапа процесстерін сақтауға қабiлеттiлiгi. Бидай үшін қолайлы температура 50ºС жоғары.
Жылу өткiзгiштiк - астық дақыл массасының температурасының өзгерiс жылдамдығымен байланысты және жылу өткiзгiштiк коэффициентімен белгіленедi. Астық массасының жылу еткiзуi қабілеті төмен болады.
Жылу сыйымдылық - жылу санымен анықталады, ол 1 кг дәнді 1 ºС-қа дейін көтереді.
3.Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері.
Себілу биіктігі дәннің физиологиялық белсенділігіне байланысты анабиоздық күйде болатын партияларға қарағанда, белсенділігі жоғары партияларды жұқа қабатпен орналастыру қажет. Оларға өте жоғары күтім қажет, сол жағдайда ғана өздігінен қызу процесін болдырмауға болады.
Астықты жинағаннан кейінгі дәнді өндеген кезде оның физиологиялық белсенділігінің төмендеуін қадағалау керек.
Астық сақтау тәртібінің жалпы негіздері.Астықты ауасыз кеңістікте сақтау
Дән жақсы сақталатын томға тек қана оқиғада, егер барлық процестер оған, аса баяулатылған. Процесстердің күшейте түскендігіне ең үлкен ықпалын жасау дәнді көпшілікке оттекпен дымқылдық, температура және қамтамасыздықты көрсетіп жатыр.
Бидайдың дәндерлері сақтау үш тәртібін белгілі: құрғақ күй-жағдайда, күй-жағдайда және ауа рұқсатсыз немесе газды ортада. Басқа мынаның, дән алды сақтауға сала бастаумен қажетті тазалау, обеззаразить және мүмкіншілікпен, ағып өтулер - пісіп жетілуге арналған жағдай жасау (жылы кептіру, белсенді желдету құрғақ ауамен және т.с.с.).
Сақтау тәртібі құрғақ күй-жағдайда бидайдың дәндерлері томға негізі салынған, дем күшейте түскендігі құрғақ дәнді көпшіліктің аса аласа. Көптеген шыбын-шіркейлер және барлық кенелер, нан қорлардың зиянды жәндіктері, бүтін құрғақ дәнді зақым келтіре алмайды және ылғал жеткілікті саны азықпен алу. Шағын организмдарды көбею және бірте - бірте жойылуды тоқтатып жатыр.
Сақтау тәртібі - күй-жағдайда томға негізі салынған, не жіңішке температура жанында 100 дем күшейте түскендігі дәнді көпшіліктерді аласарып жатыр, көптеген шыбын-шіркейлер қозғалмайтын тұрып жатыр және көбеюді тоқтап жатыр. Онан арғы салқындауды анаға ертіп әкелу, не барлық шыбын-шіркейлер және кенелер көбеюді тоқтатып жатыр және уақыттардың бірсыпыра арасы арқылы өліп жатыр. Жылдам анамен опат болуды шабуылдап жатыр, немен температура төмен. Төмендетілген температуралар жанында микробтардың дамуы тоқталып жатыр, бірақ опат болуды оларды болмайды. Мынау қысқа мерзімде сақтау жанында тәртіпті бидайдың дәндерлері сапа сақтауына арналған жақсы нәтижелерді беріп жатыр. Ұзақ сақтауға арналған дәнді кептіруді еріп жатыр. Екі тәртіптің бұларды өте жақсы нәтиже үйлестіруді беріп жатыр - құрғақ сақтау бидайдың дәндерлері - күй-жағдайда.
Сақтау тәртібі бидайдың дәндерлері ауа рұқсатсыз томға негізі салынған, не герметикалықта қойма, дем сол себепті дәнді көпшіліктің, потребляется оттек, ал жиналып жатыр көмірқышқыл газ. Нәтижесінде мынаның микрофлора аэробнойы нан қорлардың зиянды жәндіктердің опат болуы болып жатыр. Анаэробтық микрофлора, сан қайсының маңызды азырақ 1% барлық микрофлораның бидайдың дәндерлері, сақталынған дәнге көрінетін зиянды келтіре алмайды. Анықталған, не сын дымқылдық мөлшері бидайдың дәндерлері анаэробтық сақтау жанында 1-2% жоғарырақ, немен аэробном. жанында сақтау анаэробтық шарттары салғырт газдардың кіріспесімен жасалған бола алып жатыр (көмірқышқыл газды, азоттың) көпшілікке бидайдың дәндерлері. Мынау приём жөнге салынатын газды орта қолдануымен атап жатыр. Сақтау бидайдың дәндерлері ауа рұқсатсыз таратудың таппады, дәл осылай қалай герметикалық шарттарды қиын жасау замандастарды қоймаларда.
Астықты ауасыз кеңістікте сақтау. Сақтаудың бұл тәсілі аноксианабиоз қағидасына (принципіне) негізделген. Дәнаралық кеңістікте және астықтың үстіңгі бөлігінде оттегінің болмауы оның тыныс алуына айтарлықтай азайтады, нәтижесінде негізгі дақыл дәндері мен арамшөп тұқымдары анаэробты тыныс алуға көшеді де бірте-бірте опат болады. Нәтижесінде микроорганизмдердің тіршілігі толық тоқтайды, өйткені олардың көпшілігі аэробтар. Оттегіге мұқтаж кенелер мен жәндіктердің де даму мүмкіндігі жоғалады. Сонымен астық массасының шығыны күрт азаяды.
Қиын-қыстау дымқылдыққа дейінгі оттегісіз ортада астық массасының технологиялық және жемазықтық сапалары жақсы сақталады. Қиын-қыстау дымқылдылығы анағүрлым жоғары тұқымдық материалды терең анабиоз күйінде ғана ауасыз ортада сақтауға болады, басқаша болғанда өнгіштік төмендеп кетеді.
Оттегісіз ортаны үш тәсілдің бірімен жасауға болады: көміртегі диоксидінің табиғи жинақталуы және тірі құрауыштардың тыныс алуы нәтижесінде оттегінің шығындалуы, соның салдарынан астық массасының өздігінен консервациясы жүреді: астық массасына дәнаралық кеңістіктегі ауаны ығыстырып шығаратын әр түрлі газдар-көміртегінің диоксидін, азотты ж.т.б. жіберіп астық массасында вакуум қалыптастыруымен.
Сақтау тәсілдерінің жалпы сипаттамасы және жіктелуі. Сақтау тәсілдері негізінен астық массасының физикалық және физиологиялық қасиеттеріне негізделінеді. Сонымен бірге, кез келген сақтау тәсілінің таралуы елдің техникалық, экономикалық даму деңгейіне, климат ерекшеліктеріне және басқа да жағдайларға тәуелді.
Астық өндірудің маусымдылығы және оның жыл бойы тұтынылуы, әрі азық-түліктік, мал азықтық және тұқым қорын жасау қажеттігі, халық шаруашылығында астықтың бір тобын күнделікті қажетке тез жұмсауға немесе тұтыну орындарына жеткізуге, басқаларын ұзақ уақыт бойы сақтауға әкеп соғады. Астықты уақытша (қысқа мерзімде) және ұзак сақтауға (ұзақ мерзімді) болады. Біріншісінің ұзақтығы бір тәуліктен бір-екі айға, екіншісі-бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылуы мүмкін.
Қысқа мерзімде де, ұзақ сақтауда да астық массасы мөлшерінің және сапасының шығындарын болдырмайтындай етіп (амалсыздан болатындарынан басқаларын) ұйымдастырған дұрыс.
Астық массасының қасиеттеріне және олардың күйіне қоршаған ортаның әсерін ескере отырып, тіпті қысқа мерзімді сақтаудың өзін арнаулы қоймаларда жүргізген жөн, өйткені оларда тиісті режимге сәйкес астық масссасының тұрақты күйі қамтамасыз етіледі.
Астық массасының жақсы сусымалылығы, оларды әр түрлі ыдыстарда, қаптардан бастап, үлкен силостарға дейін сақтауға мүмкіндік береді. Іс-санада астық массасын сақтаудың мынадай тәсілдерін ажыратады: ыдыстарда (қаптар ж.т.б.); үйінді түрінде (қоймаларда, шанақтар мен силостарда).
Астық массасын сақтаудың негізгі тәсілі-үйіндіде сақтау. Оның артықшылықтары: қойма көлемі толығырақ пайдланылады; астық массасын ауыстыру үшін механизмдерді қолданудың мүмкіндігі жоғары; астық қорының зиянкестерімен күресу шаралары жеңілдейді; астық сапасына бақылау жасау қолайлырақ; ыдыстарға шығын жұмсалмайды және өнімдерді аударыстырудың қажеті жоқ.
Ыдыстарда сақтаутек кейбір тұқымдық жадығат (материал) топтарына қолданылады. Мәселен, элита және бірінші репродукциялы тұқымдарды міндетті түрде ыдыстарда (қаптарда) сақтайды. Ыдыстарда эфирмайлы дақылдардың (күнзе, зере т.б.) тұқымдары, тұқымдары ұсақ дақылдар (көкнәр, темекі т.б.) сақталады. Ыдыстарда міндетті түрде, зауыттарда өңделген және дәріленген жүгері тұқымдары сақталады. Астық үшін негізгі сақтау ыдысына дөрекі және берік маталардан жасалған қаптар жатады. Кейбір дақылдардың тұқымдарын мата жапсырылған қағаз қаптарда т.б. сақтайды.
Үйінді түрінде сақтау еденді немесе сусекті (кішігірім сусектерде, шанақтарда және силостарда) болуы мүмкін.
Астық қоймаларына-астық, массаларын ұйымдасқан және тиімді түрде сақтауға арналған орындарға жан-жақты көптеген техникалық (құрылыстық, өртке қарсы т.б.), технологиялық, пайдалану және экономикалық талаптар қойылады. Олардың барлығы астық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер ... ... ... ... ... ... 9
1.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің
пайда болу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2. Жылу түзетін астық массасының
компоненттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі
микроорганизмдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі
технико-экономикалық негіз ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi ... ... ... ... ... ... ... ... .16
3. Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері ... ... ... ... ... ... ..18
3.1. Өздігінен қызу процестерінің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2. Астық массасындағы жылу алмасу процестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..24
3.3. Жаңа жиналған және ылғалдылығы төмендәндердің
өздігінен қызу процестері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.4. Өздігінен қызу кезінде дәннің сапасы мен санының өзгеруі ... ... ..26
3.5. Дәнді сақтау кезіндегі бақылау және өздігінен
қызу процесін болдырмау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
4. Элеватордағы технологиялық операцияларды басқару ... ... ... ... ... ..30
4.1. Астықты тазарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
4.2. Астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
4.3. Тұқымды астықты кептіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
5. Астық қабылдайтын кәсіпорындардағы
қоршаған ортаны қорғау
6. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
7. Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
КІРІСПЕ
Еліміздің аграрлық секторы азық-түлік өнімдері ретінде, халық тұтынатын тауарларды қамтамасыз ететін астық өнімдерін өңдеу және басқа да жеңіл өнеркәсіп өндірісінде шикізат ретінде қолданылатын өсімдік өнімдерін өндіреді. Өнімдердің саны мен сапасы, әртүрлілігі көп жағдайда адамның денсаулығына, жұмысқа деген қабілеті мен көңіл-күйіне тікелей әсер етеді. Сондықтан да жоғары сапалы өсімдік өнімдерін өңдеу өндірісін қалыптастыру әлемдік деңгейдегі бәсекеге қабілетті жаңа мемлекет құрудың шарттарының бірі. Бұл принцип еліміздің Президенті жасаған стратегияда анық айтылған: Мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепіл болуы тиіс. Оның міндеті - сауда тәртіптерін орнатып, әділ түрде оның орындалуын қамтамасыз ету.
Әр түрлi шаруашылық жұмысы заттық құндардың нақтылы қорларымен сөзсiз байланысты. Жыл бойы тұтыну үшiн жеткiлiктi артық астық дақыл өндiрiсiнiң маусымдығы және қажеттiлiгi астықтың үлкен сандарын сақтау ұйымдары талап етедi. Астықтың қорлары резерв ретiнде сақталады, сонымен бiрге ауыл шаруашылығының егiс науқанының материалын қамтамасыз ету үшiн керек.
Қабылдап, сақтауға дайындап және астықтың толық сақталуын шығынсыз қамтамасыз ету - елдiң өнеркәсiбiндегі элеватор-қоймасының негiзгi функциялары.
Элеватор өнеркәсiбi - мемлекеттік материалдық-техникалық база. Ол келесi функциялар орындауға арналады:
* уақытында және кедергiсiз диірмендер дәндi қабылдау, сақтау процесінде оның сапасын толық сақтап, жақсарту;
* астықпен және өнеркәсiп орындарын өңдеу өнiмдерiмен жабдықтау
* жедел қорларды сақтау.
Соның iшiнде кез келген өнiм, қоймалық өңдеусiз және тасымалдаусыз қолдануға жіберілмейді. Осыған байланысты қамбалар үлкен өндiрiстiк мән алады. Элеватор өнеркәсiбiнiң өндiрiстiк функцияларының мәнi әлеумкттiк шаруашылық шарттарында әрдайым үлкейедi, өйткенi сақтауға, кептіруге және тазартуға деген жұмыс көлемi үлкеедi.
Астықты сақтауға арналған орындар қамбалар деп аталынады. Сақталатын астық, тағайындау, қамбаның техникамен жарақтандырылуының массаларына байланысты болады: қарапайым жәндiк - қалқалар және қоймалар; механикаланған қоймалар; элеваторлар - арнайы тік резервуарларда сақтауға, машиналар мен тазарту, кептіруге және орын ауыстыруға арналған аппараттармен жабдықталған.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау технологиясы - бұл ауыл шаруашылығы өнімдерін алғашқы рет өңдеу, қайта өңдеу және оны сақтау жөніндегі ғылым.
Мемлекеттік астық қорын жинақтау, орналастыру, өңдеу және сақтау, Қазақстан халық шаруашылығының барлық салаларын астықпен қамтамасыз ету, астық қабылдау және астықты өңдеу кәсіпорындарында жүктелген. Аталған кәсіпорындар сонымен қатар дәнді, дәнді бұршақ, майлы дақылдар мен мал азықтық шөптердің сорттық тұқымдарын қабылдайды, сатады және өңдейді.
Астық пен олардан алынатын өнімдердің шығымы көптеген факторларға байланысты. Мысалға, шикі астықты кептіруге дейінгі жоғағы нормативті (уақыт бойынша) сақтау кезінде (ашық алаңдарда), зиянкестермен залалданған астықты сақтау кезінде, сақтау және жинаудан кейінгі астықты өңдеу кезіндегі режимдердің бұзылуы, сақтау кезіндегі астықтың өздігінен қызуы, арнайы емес көліктермен тасымалдау кезінде, ұнды қаптарға орналастыру кезіндегі процесстер және т.б.
Курстық жұмыстың мақсаты астық массасында болатын физиологиялық қасиеттердің, оның ішіндегі өздігінен қызу процесінің себептері мен ерекшеліктерін оқып-зерттеу болып табылады.
1. Астық массасында болатын физиологиялық процесстер
Астық дәні де тірі ағза болып саналады және барлық организм секілді тыныштық күйге көшкенде дән клеткасында өте баяу болса да зат алмасу процестері жүріп жатады. Бұл физиологиялық процестердің мінездемесі, ерекшеліктері мен белсенділігі астық массасының ферментативті кешеніне ғана емес сонымен қатар оны қоршаған орта шарттарына да байланысты. Астық массасында жүретін негізгі физиологиялық процестердің бірі тыныс алу болып табылады. Тыныс алу жиілігі бастапқыда максимум мәнге жетеді, содан соң тез қалыпта төмендей бастайды. Дән құрамындағы клейковина мөлшері кенет төмендеп, астық сапасы нашарлайды. Бұл дән құрамындағы көмірсу, ақуыз және липидтердің ферменттер мен температураның өздігінен көтерілу әсерінен бұзылғанын білдіреді. Егер өздігінен қызу жоғары жерден 0,7 м көтерілген жағдайда астық массасының көгере бастауын байқауға болады.
Осы реакция нәтижесінде жылу бөлінеді
Астықты сақтау барысында бірнеше рет тексеру жүргізіліп отырады. Сақталынған астық массасының температурасын күнделікті өлшеп отыру қажет. Температура аздап көтерілген жағдайда (1-3 С) суық ауа массасымен белсенді түрде желдету процесі жүргізіледі. Егер бұл жағдайдан соң да өздігінен қызуы тоқтамаса онда астық массасын дәнкептіргіш және тазалайтын машиналардан өткізу арқылы қосымша силостарға орналастырады.
Астық массасы - күрделі биологиялық жүйе, биоценоз, басқаша айтқанда, белгілі бір тіршілік жағдайлары бар тірі ағзалар жиынтығы. Астық массасында, оған енетін тірі компонентгердің (астық, түқым, арамшөптер түқымдары, микроорганизмдер, жәндіктер т.б) тіршілік әрекетінің нэтижесінде жүретін процестерді физиологиялык деп атайды. Сақтаудағы астық массасының тіршілік эрекеті тыныс алу, егін жинағаннан кейінгі пісіп жетілу, өну түрінде байқалады. Бұл процестердің практикалык маңызы зор, өйткені олардың өтуін реттей білу астықты сақтап, сақгау кезіндегі күрғақ затгардың шығынын азайтуға мүмкіндік береді.
0.1. Астық массасындағы өздігінен қызу процесінің пайда болу ерекшеліктері.
Өздігінен қызу - астық массасындағы физиологиялық процестер мен нашар жылу өткізгіштік әсерінен температураның көтерілу процесі.
Астық массасының бастапқы қалпы мен оның сақталу шарттары кезінде кез келген уақытта температура 55...650С,кей жағдайда 70...750С - қа дейін көтеріледі. Температура осы аумақтан барлық астық массасына тарала бастайды. Егер дер кезінде өздігінен қызу процесін тоқтатуды қолға алмаса, онда барлық дерлік астық массасы күйіп кетіп, жарамсыз болып қалады.
Өздігінен қызу - әлем бойынша өте көп таралған процесс. Және де ол көптеген мөлшерде астық құрамындағы құрғақ зат мөлшерін азайтып, оның азықтық, жем-шөптік және тұқымдық қасиеттерін төмендетеді.
Өздігінен қызудың физиологиялық негізі астық массасындағы тірі организмдердің тыныс алуы болып табылады. Тыныс алу нәтижесінде көп мөлшерде жылу бөлінеді. Осының әсерінен өздігінен қызу процесі пайда болады.
Бірақ кез-келген температура өзгерісі өздігінен қызудың бастапқы сатысы деп қарастыруға болмайды, өйткені астық температурасы көктемгі және жазғы маусымдарда ауа температурасының жылуына және астық сақтау қоймаларын жылыту кезінде көтерілуі мүмкін. Тек сыртқы әсерлерге байланысты (астық сақтау қоймаларының ауа температурасы, сыртқы ауа температурасы, күн радияциясы және т.б.) сақтаудың барлық талаптарын орындай отырып, күнделікті мұқият бақылау жүргізу арқылы ғана астық массасының температурасының өзгерісін анықтауға болады.
Астықтың жылуөткізгіштік және өздігінен реттелу сияқты физикалық қасиеттері де өздігінен қызу процесінің алғы шарттары болып саналады.
Өздігінен қызу негізгі астық дақылының, арамшөптер тұкымдарының, микроорганизмдердің, жәндіктер мен кенелердің белсенді тіршілік әрекегінің нәтижесінде болады. Тыныс алу қарқыпы негізгі астыкқа қарағанда жоғары болатындықтан арамшөптердің тұқымдары жылудың молырақ жинақталуына мүмкіндік жасайды. ЬІлғалдылығы жоғары және арамшөптердің тұқымдары мен жасыл өсімдіктердің бөліктері бар тазаланбаған астықтан жылу ерекше мол бөлінеді. Жэндіктер мен кенелердің тіршілік әрекеті де жылу бөле жүреді. Астықтың залалдануы жоғары болғанда және үйіндінің азғантай учаскесінде зиянкестердің мол шоғырлануынан да өте көп мөлшерде жьлу бөлініп, өздігінен қызу байқалады.
Өздігінен қызу - кешенді құбылыс - астық массасының дәндері мен микроорганизмдерінің тыныс алуының күшеюінің нәтижесі. Астық массасының басқа тірі комионенттері жылу бөлінуді күшейтеді. Астық массасының жылу өткізгіштігі төмендігінен онда жинақгалатын жылу сыртқа шығатын жылудан артық болады да астыктағы температураны арттырады.
Өздігінен қызудың қарқындылығы мына себептерге байланысты болады: астық массасының күйі, астық қоймаларының жағдайы мен конструкциясы, астықтың қоймада сақтау ерекшеліктері мен оған жасалатын күтім тәсілдері.
Астык массасының алғашқы ылғалдылығы мен температурасы, физиологиялық белсенділігі мен микрофлораның қүрамы өздігінен қызу проңесіне барынша жоғары шамада әсер етеді.
Астық массасына тамшылы -сүйық ылғалдың пайда болуынан оның беткі қабаты ылгалданады, ал мүның өзі микроорганизмдердің тіршілік әрекетін күшейте түседі. Астық пен оның қоспаларьшда бос су көп болған сайын, термогенезге' қолайлы жағдай жасалады да, өздігінен қызу проңесінің қарқындылығы артады.
Ылғалдылығы жоғары астықтың өзігінен қызуы оның температурасына да байлапысты. Мәселен, 10-15°С температура өздігінен қызудың алғашқы сатысы баяу дамиды, ал 8-10°С ол мүлде болмайды. Егер өздігінен қызу алғашқы 2.1-25°(температурада басталған болса, онда ондағы қызуы бірнеше есе артады да үйіндінің қызған учаскесіндегі температура, өздігінен қызу бұрынғы басталған проңестің жалғасы ма, немесе жаңа басталады ма, оған қарамастан шапшаң түрде 50-55°С дсйін көтеріледі.
Қызған астықтың температурасы одан әрі 60-65°С дейін, кейде 70-74 °С дейіп көтерілуі, 25-55°С аралығындағы температурадағыға қарағанда баяу жүреді және аталған максимумға жеткеннен кейін, жоғары температурада барлық тірі компоненттер опат болуынан астық массасының табиғи салқындауы бірте-бірте басталады. Алайда өздігінен кызу процесінің табиғи тоқтауының практикалық мәні жоқ, себебі астық пен тұқым бұл кезде азық түліктік, жемшөптік және егістік сапасынан мүлде айрылады. Бірде-бір астық массасындағы өздігінен қызу максимальды температураға жетпей тоқтамайды. Ол жеткіліксіз салқындатылғанда да токтамайды. Өздігінен қызудың 23-25 °С температурада кенет көтерілуі, жылу бөлуге микроорганизмдердің қатысуына байланысты. Процестің бас кезінде өңез саңыраукұлақтарының саны артады және олардың түр қүрамы өзгереді. Өздігінен қызу процесінің дамуына қарай Ахрегсііііш және Репісііііип саңырауқұлақтарының саны орасан зор мөлшерде артады. Өздігінен қызғанда оңез санырауқұлақгарының өсуі мен дамуы дәннің жамылғы тканьдерінің ыдырауына әксліп соғады, сондықтан бұрын өздігінен қызуға ұшыраған астық сақтауға төзімсіз болады.
Астық қоймаларының судан қорғалуы жоғары және оның қабырғалары, төбесі, едені жылуды соншалықты нашар өткізетін болса, астық массасына келетін ауаны неғұрлым реттеу жеңіл болса, соғұрлым өздігінен кызу процесінің туу қаупі азырақ.
Жоғары белсеңділіктегі астық топтарын анабиоз күйіндегілерге қарағанда жұқа қабатпен орналастырған дұрыс. Өздігінен қызуды болдырмау үшін оларға жүйелі түрде бақылау мен күтім ұйымдастыру қажет.
Егін жинағаннан кейінгі астықты өңдеу тәсілдері оның физиологиялық белсенділігінің сенімді түрде төмендеуін, астықтың саны мен сапасының сақталуын, қамтамасыз ету керек және өздігінен қызуға жол бермеуге тиіс.
1.2. Жылу түзетін астық массасының компоненттері.
Жәндіктермен және зиянкестермен залалданған, ешқандай жасыл өсімдік қалдығы жоқ, арам шөп, басқа дақыл дәндері мен шаң- тозаңнан тазаланған әр түрлі дәнді-дақыл массасындағы өздігінен қызудың пайда болуы астықтың өзіне және астық массасындағы микроорганизмдерге байланысты екені анықталды.
Белгілі бір ылғалдылық пен температураның қалыпты жағдайы астық массасындағы өздігінен қызу процесінің пайда болуы үшін жеткілікті.
Өздігінен қызу процесіне әсер ететін факторға, астық массасыньың физиологиялық белсенділігін жатқызады. Егін жинағаннан кейінгі пісіп-жетшу кезеңінен әлі өтпегеп жаңа жиналған астық тобы, аяз ұрған, шала піскен, өнген дэндер, арамшөптердің тұқымдары жоғары физиологиялық белсенділікпен ерекшеленеді, олар сақтауға төзімсіз, оларда өздігіпен қызу ерте басталады.
Өздігінен қызу процеінің дамуы қысқа мерзімде (3-7 тэулік), температураның 34-38°С дейін көтерілуімен сипатталынады. Мұндай жағдайда көптеген сапа көрсеткіштері айтарлықтай нашарлайды. Астықтың сусымалылығы төмендейді, тершуі анық түрде байқалады, ашыткы және піскен нан иісі пайда болады. Жоғары ылғалдылықтағы қара бидай мен бидай дәндері біршама күңгірітенеді, сұлы мен арпада гүл қауыздары қоңырланады, шала піскен дәндер жұмсарады, оларда зең колониялары пайда болады. Өздігінен қызудың бұл кезеңі көгеру саңырауқұлактарының екпінді дамуымен сипатталады өйткені, 40°С температура көптеген микробтар үшін оңтайлы болып табылады. Мұндай астықта өнгіштік анағүрлым төмендейді және массасы айтарлықтай мөлшерде кемиді.
Кеңірек дамыған қызу процесінде астықтың температурасы 50 °С дейін және одан да жоғары көтеріледі. Сонымен қатар сусымалылығы күрт нашарлайды, дәннің күңгірітенуі қарқынданады. Жекелеген дәндер өңезденеді немесе шіріп кетеді, ыдыраудың мүңкіген иісі сезіледі. Өздігінен қызу процесі дәннің шала күюімен аякталады жэне сусымалылығы толық жоғалады.
Сонымен, астық массасының өздігінен қызуына жол беруге болмайтын процесс. Бүкіл сақтау кезінде астық температурасына жүйелі және дұрыс ұйымдастырылған бақылау өздігінен қызудың ерге сатысын дер кезінде аныктауға және оны жоюға мүмкіндік береді.
0.2. Астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі микроорганизмдердің ролі.
Өздігінен қызу процесін анықтау барысында жылу түзілудегі астық пен микроорганизмдердің ролі туралы бір-біріне қарама-қарсы пікірлер айтылды. Осыған байланысты өздігінен қызу процесінің екі теориясы пайда болды: ферментативті (энзиматикалық) және микробиологиялық.
Микробиологиялық теорияны жақтайтындар астықтың өздігінен қызу процесі кезіндегі басты роль микроорганизмдерге тиесілі деген пікір айтады.
Бұл екі теорияның біршама уақыт бойы айтылуы астық массасындағы өздігінен қызу процесіндегі жылу түзетін компоненттерді анықтаудың өте қиындығын білдіреді. Астықтың тыныс алу жиілігін дәл анықтау үшін ондағы барлық микроағзалардың көзін жою керек. Және бұл процестер дәннің өмір сүру қабілетін жоймайтындай етіп жасалуы тиіс.
Көптеген ғалымдар дәннің өмір сүру қабілетін жоймай стерильденген астық алуды көздеді. Бірақ нәтиже ойдағыдай шықпады: не болмаса дәннің өмір сүру қабілеті төмендеп кетті, не болмаса стерильдеу дәрежесі өте төмен болды.
Осыған байланысты көптеген ғалымдар өлі стерильденген дәннің микробтармен залалдануы кезіндегі өздігінен қызу процесіндегі микроағзалардың ролін зерттеді. Егер алдымен астық массасын жоғарғы температурада стерильдеп, содан соң жылытып және массаны микрағзалармен залалдандырса, онда астық массасында өздігінен қызу процесі пайда болатыны әжірибе жүзінде дәлелденді.
Микроағзалардың астық массасындағы жылудың түзілуіне қатысатынын толық зерттеген ғалым Миэ болды. Дюар ыдыстарына стерильденген және стерильденбеген күнбағыс дәндерін салып зерттегенде стерильденбеген дәнде айтарлықтай температураның өскендігін байқаған. Осыдан қарап осіп келе жатқан дәндегі өздігінен қызу құрамындағы микроағзалардың дамуына тікелей байланысты екенін көруге болады.
Осындай көптеген лабораторияда жасалған тәжірибелер нәтижесінде өздігінен қызу процесі мен дәннің сапасын анықтауда жылу түзілуге себепші факторлардың бірі ретінде микроағзалардың ролін айтуға болады.
Ал астық дәнінің өмір сүру қабілеті әсерінен жылудың пайда болуы әзірге дәлелденген жоқ, бірақ та астықтан бөлінетін жылу мөлшері жеткілікті түрде көп болуы мүмкін және сақтау тәжірибесінде өздігінен қызу әр түрлі термогенез - микроағза мен дәннің тыныс алуы нәтижесінде түзіледі.
(1- сурет) Зең саңырауқұлақтары
Кейбір микрофлора өкілдерін зерттеу барысында өздігінен қызу процесінде ең көп орын алатын өсінді зең саңырауқұлақтары екені анықталды.
Басқа өсінділерге қарағанда зең саңырауқұлақтарының тыныс алу жиілігі өте жоғары екені анықталды. С.П.Костычевтың зерттеуі бойынша зең саңырауқұлақтарының екі күндік түрі 24 сағатта 1г құрғақ затта 1750...1870мгСО2 бөледі, ал тыныс алу жиілігі 0,1...0,02мг құрайды.
Зең саңырауқұлақтарының тез өсіп дамуы кезіндегі 17...20күн ішінде дамып өсуін Мильнер, Кристинсен және Геддестің еңбектерінен көруге болады.Арам шөп немесе басқа дақыл дәндері, шаң мен басқа қоспалары бар астық массаларында өздігінен қызу процесі тез байқалатыны белгілі болды. Шөп-шалаң қалдықтарының жиі тыныс алуы нәтижесінде басқа дәндерге қарағанда біршама көп жылу бөлінеді.
Астық қорын залалдаушылар мен жәндіктердің өздігінен қызу процесіндегі ролі
Өте көп мөлшерде залалданған: жәндіктердің бір жерге шектен тыс жиналуы және оларға тиімді әсерлердің орын алуы нәтижесінде астықта өте көп мөлшерде жылу жиналады.
Д.Линдгрен зерттеулері бойынша амбарлы және күріш қоңыздары үшін қолайлы жағдай жасаған жағдайда дән түйіріне қатысты өте көп мөлшерде жылу мөлшерін бөледі.
Жылу молшерін бөлумен қатар жәндіктер өздігінен қызуды тездететін зең саңырауқұлақтарының дамуына дәннің қабығын алып тастау арқылы қолайлы жағдайды қамтамасыз етеді
2.Технологиялық бөлім
2.1. Элеватордың құрылысын өткiзу жөніндегі технико- экономикалық негіз.
Элеватор құрылысының техникалық-экономикалық дәйектемесі осы облыста астық өндiрiсiнiң дамуының перспективтік жоспары болып табылады. Бұл жоспар дәндi дақылдардың астындағы егiн себетiн жерлердiң өлшемдерiн айқындайды және оның өсуiн есепке алу арқылы айқындайды.
Экономикалық iздеулер уақытында астықтың жобаланатын элеватордың ауданында және даярланатын астықтың сапасы, көлемі туралы соңғы 5 жылдар ішіндегі мәлiметтер жиналады.
Бұл мәлеметтерге сүйене отырып астықтың жыл бойына арналған көлеміне үміт артады және оның көлемі мен ары қарай қолдануын есепке ала отырып жаңа қажет қөлемді табады. Сонымен бiрге ДҚП-да тиiстi көлем қажет ететін астық қалдықтарын есепке алуы керек. Бұл астықтың үлкен бiркелкi партияларын қалыптастыруға және оларды дәнді қайта өңдейтін кәсiпорындарға өткізуге мүмкiндiк бередi.
Элеватордың көлемін есептеуден алған нәтижесiнде жобалық элеватордың үлгi жобалары бойынша және жобаның тапсырма берушiсiмен мақұлданады.
Элеватордың тұрған орындарын оның темiр жол станциясы немесе өзеннiң және кемежайдағы астықты жабдықтаушыларына қолайлы етіп шартқа сүйене отырып таңдайды. Алған мәлiметтер бойынша қабылдап-жiберiлетiн құрылымдардың қуаттылығын және астық кептiргiштердiң өнiмдiлiгiн осы жерде анықтайды.
Өндiрiстiк элеваторлардың құрылысының дәйектемесi диермен немесе жарма зауытыныың құрылыстық дәйектемесiнiң техникалық-экономикалығының өңдеуiмен бiр уақытта құрайды. Тиiстi көлемді резервтердi есепке алуы бойынша анықтайды.
2.2. Кәсiпорынның бас жоспары.
Кәсiпорынның бас жоспары барлық негiзгi, қосалқы және көмекшi ғимарат және ғимараттарды, әр түрлi кiрiс жолдарды , сонымен қатар энергия жабдықтау торлары және сумен жабдықтауды байланыстырады.
Өрт қауiпсiздiгiнiң талаптары- ғимарат және ғимараттардың арасындағы байланысынығ болуы, кәсіпорынның барлық объектілеріне өрт автокөлiктерiн ыңғайлы және тез кіргізу болып табылады.
Өрт қауірсіздігін нормалы және минималды қашықтықтарда мұнай қоймалары мен газды және басқа да өртке қауіпті объекттерден алыс орналастыру керек.
Негiзгi өндiрiстiк объекттерге: элеваторлардың қабылдау - тұсіру органы, автомобилдiк және вагон салмақтарын өлшеу үшiн таразылар, астық кептiргiш, диірмен, жем зауыттар және дайын өнiм қоймалары бар құрама жем заводы, негiзгi және қосалқы лабораториялы ғимарат, қоймалар жатады.
Көмекшi - өндiрiстiк ғимараттарға : өрт депосы, өту пункті, улы химикаттар қоймасы, вольерлер үшiн тепловоз, гараждар үшiн отын және жанармайдың қоймалары, трансформаторлық подстанциялар, сорап станциясы, жер астындағы суға арналған резервуарлар, механикалық слесарь, жестяницкийлер, электр жөндеу - монтажы, ағаш шебер ұста және ұстахана, жиналатын орындар жатады.
Кәсiпорын қызметкерлерлер үшiн жұмыс формасын және киiм ауыстыруға арналған бөлмелер жеке шкафтармен және ыстық сумен қамтылған жуынатын орындар бар. Бөлмелерде киiм шаң болмас арнайы желдеткіштер орналастырады. Жұмыс аумағында бірінші жәрдем көмегін көрсетуге арнлаған пункт, буфет немесе асхана мiндеттi түрде ескередi.
Өрт қауiпсiздiгiнiң талаптары- ғимарат және ғимараттардың арасындағы байланысынығ болуы, кәсіпорынның барлық объектілеріне өрт автокөлiктерiн ыңғайлы және тез кіргізу
Барлық ғимараттар және олардың келешек өндiрiстiк қызметi, еңбек шығыны, уақыт және сонымен бiрге жұмыс iстейтiн адамдардың санитарлық-гигиеналық тәртiбі және қауiпсiздiктерiн қамтамасыз ету үшін минималды машиналардың болуы есепке алынады.
Негiзгi ғимараттардың қабырғаларын бойлай нөсер сулардың енуінен қорғау үшiн асфальтті беттiк қабаттары жасалған. Жертөлеге шалғын су кіріп кетуден және жерді ылғалдаудан беткі су тарту жүйесі сақтайды. Ең алдымен жерлердiң көтерілу қабiлетi олардың дымқылдығына тәуелдi болады: демек, жерде аз дымқылдығы болған сайын элеватордың көтеру қабiлетi және орнықтылығы жоғарылайды.
2.3. Астық қозғалысының технологиялық сұлбасы.
Технологиялық сұлба (астықтың қозғалысының схемасы) сандық және сапалы есепке алу операцияларынан кезеңдердегі операцияны іске асыру керек. Ол үшiн таразыларды схемаларға қосады және астық сынама нүктелерін орнатады.
Астықтың технологиялық сұлбасын қызметкерлер тез және қателіксіз осы маршрут бойынша астықтың қозғалысын көрсетеді.
Тасқынды технологиялық сызықтар астықты ағым бойынша өңдеуге, берілген сапасы бойынша сақтауға арналған.
Технологиялық нұсқауға байланысты ұйымның технологиялық процесстері келесі ағым мінездемесі мынандай:
1.ағымды сызықтың сағаттық өнiмдiлiгi.
2.өндірістік тапсырмалар және жеке операциялар.
Силостың астынғы қабатында норияның табаны орналасады.Бұл жерде аспирациондық құбырлы-сымдар,темір жол транспорттынан астықты түсіру үшін транспортер орналасқан.
Екiншi қабатта конвейердiң 175 тсағ өнiмдiлiгі бойынша 1-2-ші нориялардың жинақтағыш бункерлері орналастырған.
Үшiншi қабат. Жинақтағыш бункерлердiң қабаты. Таза астық үшiн алты бункер, екi бункер құрама жемге арналған.
Басқару пультi төртiншi қабатта - элеватордың жүрегi.Бұл жерде Уфа маркасының жонатын транспортерлерi бар. Әрбiр 2 сағат сайын таза дәнді тексередi.
Сегізінші қабатта екі сепаратор және жинақтауыш бункерлер,астықты көтеруге арналған ленталы транспортерлер бар.
Тоғызыншы қабатта шөмiштi салмақтар орналастырған. Шөмiштi салмақтар өлшеу барысында нақты көрсеткіш береді,норияларда шөмішті таразылардың қолдану коэффиценті элеватордағы автоматты таразыларға қарағанда жоғары. Оныншы қабатта норияның басы орналасқан.
2.4. Астық массасының қасиеттерiнiң ортақ мiнездемесi.
Бидайдың дәнi үш негiзгi жиiректен тұрады: олар-ұрық, эндосперма және қабықтар. Әрбiр дәннiң бiр бөлiгiнің құрылысы күрделi болады.
Ұрық. Бұл жаңа өсiмдiктiң ұрықтары. Ол әйел аналық жасушасының ядросы мен спермияның араласуының нәтижесiнде пайда болады. Дән өткiр ұрық аяғында орналасқан. Эндоспермаға тығыздап жабысады. Өсiмдiк ұрықтың баптарында дамиды.
Дәннің ұрығы мен эндосперманы қатты қалқанша жалғастырып тұрады. Қалқанша дәндi мәдениеттерге жататын даражарнақты өсiмдiк, дән жарнақты формаға және физиологиялық функция бойынша түрiн өзгертіледі. Қалқанша торшадан торшаға өтетеін, ауыспалы легеменикосына, органикалық заттаға айналуға мүмкiндiк туғызатын ферменттерге бай. Қалқанша арқылы пайдалы заттар тұқымның өсуі кезінде эндоспермадан әрі қарай ұрыққа айналады. Эндоспермадан нәрлi заттардың ұрыққа бөлінуінде ұрықтың эндоспермімен жапсарлас сінірілетін клеткалар маңызды рөл атқарады .
Iсiнулер және сулау салдарынан температуралық эффекттiнің тұқымның ісіну салдарынан iшкi жылу пайда болады. Қалқаншаның iске қосылған сiңетiн торшаларының температуралық құбылысы пайда болуы нәтижеде ерiтiлген органикалық заттарды орын ауыстыруға мүмкiндiк туғызады, сонымен қатар ерiтiлген зольдi элементтердiң эндоспермадан ұрыққа қарай өтіп, дәннің ұнға айналудағы үлкен технологиялық мәні бар процесс.
Сонымен қатар ұрықтың құрамына эпибласта деген атауы бар, жарғақты- қабыршақты ұрық кіреді.
Қабықтар. Сыртқы орта факторынан тұқымдарды қорғайды. Олар жемiстi (околоплодник) және тұқымды болып бөлінедi.
Жемiстi қабық, немесе перикарпий түйнектiң қабырғадан пайда болатын торшалардың үш жiктерiнен тұрады.
Тұқымдық қабық, немесе перисперм семяпочканың қабырғасынан пайда болады және үш сөзден тұрады. Қабықтарының жуандығы (жемiстi және тұқымдық) қатты бидай мен жұмсақ бидайдың шынылығы бірдей. Қабықтарының жуандығы бидайдың әр бөлігінде әр түрлі, бидайдың ортасы (орташа есеппен қатты бидай үшін 84 мкм және жұмсақ бидай үшін 78мкм ) ал бүйірлеріне қарай (арташа есеппен қатты бидай 75 мкм, ал жұмсақ бидайдікі 68 мкм).
Бидайдың өсу процесінде қабықтың кұрылымы бүйіріне қарағанда арұаларында жақсы сақталатыны белгілі (Александров). Сондықтан дәнді ұнтақтауға дайындау алдында қабықтың беткі қабатын ғана алу шарт, сөйтіп ұнтактауға астықтарды әзiрлеуде жемісті қабықты алейрон қабықтарымен бірге қалдырып, ұн зауытында ұнтақтайды.
Эндоспермалар.Эндосперм(гректің эндо-ішкі,спер-тұқым) дәннің ішкі бөлігінемесе ол ұнды ядроднп аталады.
Эндоспермада ұрық үшiн нәрлi заттар болады. Эндоспермды тұқымнан бөліп тұратын перифирикалық қабат,ол тұқымға жанасып орналасқан және ол ірі,түзу клеткалы жуан қабырғалы болып келеді.Бұл қабат алейрон деп аталады. Алейрондық қабаттың клеткалары кішкене ақуызды телицамилармен (кейбір бидай сорттарында кирсталл түрінде) араларында кішкене ғана май тамшылары кездеседі.Бұл қабатта крахмал кездеспейді. Алейрондық қабат кейбір нандарда (бидай, сұлы, қара бидай) бiр нандарда бiр қатардан тұрады, басқаларында(арпа ) бiрнеше қатар клеткалардан тұрады. Бұл ерекшелiктерді микроскопиялық бақылауда ұнының құрамындағы арпа қоспасын анықтауда қолданады. Қатты бидайдың алерондық қабаты жуандығы (орташа 39 мкм)жұмсаққа өарағанда біршама жуандау (34 мкм).
Азық-түлік саласында дәннің ең қымбат бағалы бөлігі және одан өте жақсы сорт алу мүмкіндігі ол эндосперм болып табылады. Қабықтардың жуандығы және қабаттардың және алейрондық қабаттың жуандығы кебектен эндоспермді алғанда үлкен рөл атұарады; қабық жуан болған сайын эндоспермді қабығынан ажырату қиын,бұл энергияның көп жұмсалуына және ұнның шығымының азаюына тікелей әсер етеді. Жұқа қабықтар оңай майдаланып ұнға араласып,оның сапасын төмендетеді.
Қабықтардың және алейрондық қабаттың жуандығы сортқа тікелей байланысты,бірақ оған өсуіп өну шарты және өнімнің жылы (қалдықтар, топырақ, тыңайтқыш және тағы басқа факторлар)әсер етеді. Бiр партия- бірыңғай сыртқы белгілері және дәннің сапа көрсеткіштері бірдей болуы.
Сусымалылығы. Астық дақыл массаларының негiзгісі-дән болып табылады. Бұдан басқа, астық дақыл массасында минералды және органикалық қоспалар болады.Бұлар астық массасының оңай жылжуына және оның сусымалылығын қамтамасыз етедi.Астық дақыл массаларының жақсы сусымалылығы нориялардың,тронспортерлар және пневмотранспорттық жабдықтар арқылы оңай қозғалуға мүмкіндік туғызады.Әдетте астық массасының сусымалылығын бұрышытық үйкеліс немесе табиғи құлау бұрышымен көрсетеді.
Бұрыштық үйкелiс-бұл қандайда болмасын бетте астықтың массасының сырғанауын айтады.
Табиғи құлау бұрышы - бұл көлденең жазықтықтағы еркiн түсуде пайда болатын жасаушы конус диаметрiнiң аралығындағы бұрыш.
Өздігінен сұрыпталу. Астық массасының қозғалуы ол-өздігінен сұрыпталу, бiр қалыпты астық массасының және оның құрамына кіретін компоненттерінің бірқалыпты емес болып орналасуы.
Өздігінен сұрыпталу меншiктi масса бойынша болады, ал еркiн түсуде өздігінен сұрыпталуына және парустыққа,қарсыласуға әрбiр жеке бөлшектiң орын ауыстыруына ,ауа арқылы қозғалуға мүмкiндiк туғызады.
Жылу тұрақтылық- астықтың тұқымдық, азық-түлiк тағы басқа сапа процесстерін сақтауға қабiлеттiлiгi. Бидай үшін қолайлы температура 50ºС жоғары.
Жылу өткiзгiштiк - астық дақыл массасының температурасының өзгерiс жылдамдығымен байланысты және жылу өткiзгiштiк коэффициентімен белгіленедi. Астық массасының жылу еткiзуi қабілеті төмен болады.
Жылу сыйымдылық - жылу санымен анықталады, ол 1 кг дәнді 1 ºС-қа дейін көтереді.
3.Дәнді сақтау шарттары мен оларды күту әдістемелері.
Себілу биіктігі дәннің физиологиялық белсенділігіне байланысты анабиоздық күйде болатын партияларға қарағанда, белсенділігі жоғары партияларды жұқа қабатпен орналастыру қажет. Оларға өте жоғары күтім қажет, сол жағдайда ғана өздігінен қызу процесін болдырмауға болады.
Астықты жинағаннан кейінгі дәнді өндеген кезде оның физиологиялық белсенділігінің төмендеуін қадағалау керек.
Астық сақтау тәртібінің жалпы негіздері.Астықты ауасыз кеңістікте сақтау
Дән жақсы сақталатын томға тек қана оқиғада, егер барлық процестер оған, аса баяулатылған. Процесстердің күшейте түскендігіне ең үлкен ықпалын жасау дәнді көпшілікке оттекпен дымқылдық, температура және қамтамасыздықты көрсетіп жатыр.
Бидайдың дәндерлері сақтау үш тәртібін белгілі: құрғақ күй-жағдайда, күй-жағдайда және ауа рұқсатсыз немесе газды ортада. Басқа мынаның, дән алды сақтауға сала бастаумен қажетті тазалау, обеззаразить және мүмкіншілікпен, ағып өтулер - пісіп жетілуге арналған жағдай жасау (жылы кептіру, белсенді желдету құрғақ ауамен және т.с.с.).
Сақтау тәртібі құрғақ күй-жағдайда бидайдың дәндерлері томға негізі салынған, дем күшейте түскендігі құрғақ дәнді көпшіліктің аса аласа. Көптеген шыбын-шіркейлер және барлық кенелер, нан қорлардың зиянды жәндіктері, бүтін құрғақ дәнді зақым келтіре алмайды және ылғал жеткілікті саны азықпен алу. Шағын организмдарды көбею және бірте - бірте жойылуды тоқтатып жатыр.
Сақтау тәртібі - күй-жағдайда томға негізі салынған, не жіңішке температура жанында 100 дем күшейте түскендігі дәнді көпшіліктерді аласарып жатыр, көптеген шыбын-шіркейлер қозғалмайтын тұрып жатыр және көбеюді тоқтап жатыр. Онан арғы салқындауды анаға ертіп әкелу, не барлық шыбын-шіркейлер және кенелер көбеюді тоқтатып жатыр және уақыттардың бірсыпыра арасы арқылы өліп жатыр. Жылдам анамен опат болуды шабуылдап жатыр, немен температура төмен. Төмендетілген температуралар жанында микробтардың дамуы тоқталып жатыр, бірақ опат болуды оларды болмайды. Мынау қысқа мерзімде сақтау жанында тәртіпті бидайдың дәндерлері сапа сақтауына арналған жақсы нәтижелерді беріп жатыр. Ұзақ сақтауға арналған дәнді кептіруді еріп жатыр. Екі тәртіптің бұларды өте жақсы нәтиже үйлестіруді беріп жатыр - құрғақ сақтау бидайдың дәндерлері - күй-жағдайда.
Сақтау тәртібі бидайдың дәндерлері ауа рұқсатсыз томға негізі салынған, не герметикалықта қойма, дем сол себепті дәнді көпшіліктің, потребляется оттек, ал жиналып жатыр көмірқышқыл газ. Нәтижесінде мынаның микрофлора аэробнойы нан қорлардың зиянды жәндіктердің опат болуы болып жатыр. Анаэробтық микрофлора, сан қайсының маңызды азырақ 1% барлық микрофлораның бидайдың дәндерлері, сақталынған дәнге көрінетін зиянды келтіре алмайды. Анықталған, не сын дымқылдық мөлшері бидайдың дәндерлері анаэробтық сақтау жанында 1-2% жоғарырақ, немен аэробном. жанында сақтау анаэробтық шарттары салғырт газдардың кіріспесімен жасалған бола алып жатыр (көмірқышқыл газды, азоттың) көпшілікке бидайдың дәндерлері. Мынау приём жөнге салынатын газды орта қолдануымен атап жатыр. Сақтау бидайдың дәндерлері ауа рұқсатсыз таратудың таппады, дәл осылай қалай герметикалық шарттарды қиын жасау замандастарды қоймаларда.
Астықты ауасыз кеңістікте сақтау. Сақтаудың бұл тәсілі аноксианабиоз қағидасына (принципіне) негізделген. Дәнаралық кеңістікте және астықтың үстіңгі бөлігінде оттегінің болмауы оның тыныс алуына айтарлықтай азайтады, нәтижесінде негізгі дақыл дәндері мен арамшөп тұқымдары анаэробты тыныс алуға көшеді де бірте-бірте опат болады. Нәтижесінде микроорганизмдердің тіршілігі толық тоқтайды, өйткені олардың көпшілігі аэробтар. Оттегіге мұқтаж кенелер мен жәндіктердің де даму мүмкіндігі жоғалады. Сонымен астық массасының шығыны күрт азаяды.
Қиын-қыстау дымқылдыққа дейінгі оттегісіз ортада астық массасының технологиялық және жемазықтық сапалары жақсы сақталады. Қиын-қыстау дымқылдылығы анағүрлым жоғары тұқымдық материалды терең анабиоз күйінде ғана ауасыз ортада сақтауға болады, басқаша болғанда өнгіштік төмендеп кетеді.
Оттегісіз ортаны үш тәсілдің бірімен жасауға болады: көміртегі диоксидінің табиғи жинақталуы және тірі құрауыштардың тыныс алуы нәтижесінде оттегінің шығындалуы, соның салдарынан астық массасының өздігінен консервациясы жүреді: астық массасына дәнаралық кеңістіктегі ауаны ығыстырып шығаратын әр түрлі газдар-көміртегінің диоксидін, азотты ж.т.б. жіберіп астық массасында вакуум қалыптастыруымен.
Сақтау тәсілдерінің жалпы сипаттамасы және жіктелуі. Сақтау тәсілдері негізінен астық массасының физикалық және физиологиялық қасиеттеріне негізделінеді. Сонымен бірге, кез келген сақтау тәсілінің таралуы елдің техникалық, экономикалық даму деңгейіне, климат ерекшеліктеріне және басқа да жағдайларға тәуелді.
Астық өндірудің маусымдылығы және оның жыл бойы тұтынылуы, әрі азық-түліктік, мал азықтық және тұқым қорын жасау қажеттігі, халық шаруашылығында астықтың бір тобын күнделікті қажетке тез жұмсауға немесе тұтыну орындарына жеткізуге, басқаларын ұзақ уақыт бойы сақтауға әкеп соғады. Астықты уақытша (қысқа мерзімде) және ұзак сақтауға (ұзақ мерзімді) болады. Біріншісінің ұзақтығы бір тәуліктен бір-екі айға, екіншісі-бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылуы мүмкін.
Қысқа мерзімде де, ұзақ сақтауда да астық массасы мөлшерінің және сапасының шығындарын болдырмайтындай етіп (амалсыздан болатындарынан басқаларын) ұйымдастырған дұрыс.
Астық массасының қасиеттеріне және олардың күйіне қоршаған ортаның әсерін ескере отырып, тіпті қысқа мерзімді сақтаудың өзін арнаулы қоймаларда жүргізген жөн, өйткені оларда тиісті режимге сәйкес астық масссасының тұрақты күйі қамтамасыз етіледі.
Астық массасының жақсы сусымалылығы, оларды әр түрлі ыдыстарда, қаптардан бастап, үлкен силостарға дейін сақтауға мүмкіндік береді. Іс-санада астық массасын сақтаудың мынадай тәсілдерін ажыратады: ыдыстарда (қаптар ж.т.б.); үйінді түрінде (қоймаларда, шанақтар мен силостарда).
Астық массасын сақтаудың негізгі тәсілі-үйіндіде сақтау. Оның артықшылықтары: қойма көлемі толығырақ пайдланылады; астық массасын ауыстыру үшін механизмдерді қолданудың мүмкіндігі жоғары; астық қорының зиянкестерімен күресу шаралары жеңілдейді; астық сапасына бақылау жасау қолайлырақ; ыдыстарға шығын жұмсалмайды және өнімдерді аударыстырудың қажеті жоқ.
Ыдыстарда сақтаутек кейбір тұқымдық жадығат (материал) топтарына қолданылады. Мәселен, элита және бірінші репродукциялы тұқымдарды міндетті түрде ыдыстарда (қаптарда) сақтайды. Ыдыстарда эфирмайлы дақылдардың (күнзе, зере т.б.) тұқымдары, тұқымдары ұсақ дақылдар (көкнәр, темекі т.б.) сақталады. Ыдыстарда міндетті түрде, зауыттарда өңделген және дәріленген жүгері тұқымдары сақталады. Астық үшін негізгі сақтау ыдысына дөрекі және берік маталардан жасалған қаптар жатады. Кейбір дақылдардың тұқымдарын мата жапсырылған қағаз қаптарда т.б. сақтайды.
Үйінді түрінде сақтау еденді немесе сусекті (кішігірім сусектерде, шанақтарда және силостарда) болуы мүмкін.
Астық қоймаларына-астық, массаларын ұйымдасқан және тиімді түрде сақтауға арналған орындарға жан-жақты көптеген техникалық (құрылыстық, өртке қарсы т.б.), технологиялық, пайдалану және экономикалық талаптар қойылады. Олардың барлығы астық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz