Мұнай кенорындарындағы экологиялық қауіпсіздіктің құқықтық аспектісі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 ТАРАУ МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТЕРІС ӘСЕРІ ... ... 5
1.1 МК қоршаған орта жағдайына теріс әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2 МК халық денсаулығына теріс әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2 ТАРАУ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.1 ЭҚ мазмұны, мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.2 ЭҚ экономикалық аспектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3 ТАРАУ МК ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ТАЛАПТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
3.1 Жұмысшыларға қойылатын ЭҚ талаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2 Мұнай кен орындарына қойылатын ЭҚ талаптары ... ... ... ... ... . 23
3.3 Мұнай мен газ саласындағы уәкілетті органның құзыреттері ... . 26
4 ТАРАУ МГК.Ң ҚОҚ ҚОРҒАУ ТУРАЛЫ ТАЛАПТАРЫ ... ... 28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы экономикалық жағынан даму кезеңінде үлкен жетістіктерге жетіп жатқанымен, елде көптеген кәсіпорындар салынғанымен, әлеуметтік және материалдық жағдай алға баса бергенімен экологиялық мәселелер әлі күнге дейін шешілмеген. Үдемелі индустриалды инновациялық даму елде көптеген зауыттар мен кәсіпорындардың пайда болуына әкеліп отыр, бірақ табиғи ресурстарды тез өңдеу салдарынан экологиялық тәуекел мөлшері төмендемейді. Елдің ластаушы салалары - мұнай-газ, қара және түрлі-түсті металлургия, тау-кен саласы, өнім шығарушы, жылу энергетикасы -экологиялық мәселені одан әрі ушықтырып отыр. Сонымен қатар, радиациялық жағдай, радиациялық қалдықтар, ауаның және судың ластануы, орман қорының жойылуы, Семей ядролық полигонының зардаптары, жалпы халықтың денсаулық жағдайының төмендеуі экологиялық мәселелердің кең етек алуына жағдайлар туғызып отыр.
Экологиялық қауіпсіздік елдің, қоғам мен нақты адам қауіпсіздігінің бөлігі болып келеді. Оның шегінде адам қызметінің әртүрлі жақтарына экологиялық қауіпсіздік саласында шектеулер мен тыйым салулалар жасалады. Осының барлығы өмір сүруге қолайлы қоршаған ортаны сақтауға жағдай жасайды. Заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың шаруашылық қызметі, мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды тұлғалардың қызметі кезінде экологиялық қауіпсіздіктің басты мақсаты – қоршаған табиғи ортаға әсер ету нәтижесінде туындайтын қауіптерден адам өмірін, денсаулығын және өмір сүру жағдайларын қорғау, қоғамды оның материалдық және рухани құндылықтарын, қоршаған табиғи ортаны, атмосфералық ауаны, ғарыштық кеңістігін, су объектілерін, жер қойнауын, жер және орман ресурстарын, өсімдік және жануарлар әлемін қорғау болып табылады.

Зерттеу мақсаты

Курстық жұмыстың мақсаты - мұнай кен орындарындарының өзіндік жұмыстарын жүргізу барысында тиісті экологиялық қауіпсіздіктің құқықтық аспектілерін ашып, жеткілікті деңгейде түсіндіру.

Зерттеу міндеттері
- Мұнай кенорындарының теріс әсері;
- Экологиялық қауіпсіздік;
- Мұнай кенорындарындағы экологиялық қауіпсіздік талаптары;
- Мұнай кенорындарының қоршаған ортаны қорғау туралы талаптары

Курстық жұмыстың құрылымы

“Мұнай кен орындарындарындағы экологиядық қауіпсіздіктің құқықтық аспектілері”-атты курстық жұмыс 4 тараудан тұрады, онда 8 кесте, 2 сурет, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі тіркелген.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Братков В.В., Овдиенко Н.И., “Геоэкология” М.: Илекса 2001 г.-248 с.
2. Серов Г.П., “Экологический аудит” М.: Экзамен, 2000 г.-768 с.
3. Сергеева Т.К., “Экологический туризм” М.: Финансы и статистика, 2004 г.-387 с.
4. ҚР“ҚР ұлттық қауіпсіздігі”- туралы 2012 жылғы 6 қаңтардағы № 527-IV Заңы.
5. ҚР 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы.
6. ҚР 2007 жылғы 9 қаңтардағы No 212 Экологиялық кодексі. Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2007 ж., No 1, 1-құжат.
7. Прохоров Б.Б. Безопасность в экологии человека // Б.Б. Прохоров Экология человека: терминологический словарь. -М.: Феникс, 1999. -С.181.
8. Тимошенко А.С. Глобальная экологическая безопасность – международно-правовой аспект // Сов. гос-во и право. 1989. -No 1.- C. 84.
9. Бринчук М.М. Экологическое право: Учебник для вузов. -М., 1998.- С.11.
10. Лагунова А.И. Структура экологической безопасности России. Красноярск, 2003.- С.65.
11. Реймерс Н.Ф. Концептуальная экология. Надежды на выживание человечества. -М., 1992.-С.123.
12. “ҚР 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы”- туралы ҚР Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы N 1241 Жарлығы.
13. Сегизбаева Д.Ү. ҚРэкономикалыық дамуының экологиялық аспектілері .
14. «Қоршаған ортаны қорғау туралы» ҚР 1997 жылғы 15 шiлдедегi N 160 Заңы.
15. ҚР “ҚР Еңбек кодексі” 2007 жылғы 15 мамырдағы N 251 Кодексі .
16. ҚР 2012 жылғы 14 тамыздағы № 318-ө-м бұйрығымен бекітілген“Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы”.
17. ҚР 2008 жылғы «29» желтоқсандағы № 219 бұйрығымен бекітілген “Мұнай және газ кен орындарын барлау кезіндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптары” .
18. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы экологиялық талаптар.
19. ҚР 2010 жылғы 24 маусымдағы “Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы” № 291-IV Заңы.
20. ҚР 2008 жылғы 29 желтоқсандағы “Мұнай және газ кен орындарын барлау кезіндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптары” № 219 бұйрығымен бекітілген.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы экономикалық жағынан даму кезеңінде үлкен жетістіктерге жетіп жатқанымен, елде көптеген кәсіпорындар салынғанымен, әлеуметтік және материалдық жағдай алға баса бергенімен экологиялық мәселелер әлі күнге дейін шешілмеген. Үдемелі индустриалды инновациялық даму елде көптеген зауыттар мен кәсіпорындардың пайда болуына әкеліп отыр, бірақ табиғи ресурстарды тез өңдеу салдарынан экологиялық тәуекел мөлшері төмендемейді. Елдің ластаушы салалары - мұнай-газ, қара және түрлі-түсті металлургия, тау-кен саласы, өнім шығарушы, жылу энергетикасы -экологиялық мәселені одан әрі ушықтырып отыр. Сонымен қатар, радиациялық жағдай, радиациялық қалдықтар, ауаның және судың ластануы, орман қорының жойылуы, Семей ядролық полигонының зардаптары, жалпы халықтың денсаулық жағдайының төмендеуі экологиялық мәселелердің кең етек алуына жағдайлар туғызып отыр.
Экологиялық қауіпсіздік елдің, қоғам мен нақты адам қауіпсіздігінің бөлігі болып келеді. Оның шегінде адам қызметінің әртүрлі жақтарына экологиялық қауіпсіздік саласында шектеулер мен тыйым салулалар жасалады. Осының барлығы өмір сүруге қолайлы қоршаған ортаны сақтауға жағдай жасайды. Заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың шаруашылық қызметі, мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды тұлғалардың қызметі кезінде экологиялық қауіпсіздіктің басты мақсаты - қоршаған табиғи ортаға әсер ету нәтижесінде туындайтын қауіптерден адам өмірін, денсаулығын және өмір сүру жағдайларын қорғау, қоғамды оның материалдық және рухани құндылықтарын, қоршаған табиғи ортаны, атмосфералық ауаны, ғарыштық кеңістігін, су объектілерін, жер қойнауын, жер және орман ресурстарын, өсімдік және жануарлар әлемін қорғау болып табылады.

Зерттеу мақсаты

Курстық жұмыстың мақсаты - мұнай кен орындарындарының өзіндік жұмыстарын жүргізу барысында тиісті экологиялық қауіпсіздіктің құқықтық аспектілерін ашып, жеткілікті деңгейде түсіндіру.

Зерттеу міндеттері
- Мұнай кенорындарының теріс әсері;
- Экологиялық қауіпсіздік;
- Мұнай кенорындарындағы экологиялық қауіпсіздік талаптары;
- Мұнай кенорындарының қоршаған ортаны қорғау туралы талаптары

Курстық жұмыстың құрылымы

"Мұнай кен орындарындарындағы экологиядық қауіпсіздіктің құқықтық аспектілері"-атты курстық жұмыс 4 тараудан тұрады, онда 8 кесте, 2 сурет, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі тіркелген.

1 ТАРАУ МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТЕРІС ӘСЕРІ
1.2 МК қоршаған орта жағдайына теріс әсері
Мұнайды бұрғылауда, құбырлардың жалғасқан жерлерінен шикізаттың төгілуі топырақ, атмосфера, судың ластануына әкеліп соғады және биосфераны ластап қана қоймай адамзат денсаулығына зиянды әсерін тигізеді.
Мұнай өнімдерінің топыраққа әсері
Топырақ мұнай қалдықтарымен аз мөлшерде ластанған жағдайда, оны қайта қалпына келтіруге болады. Ал егер көп мөлшерде ластанса, оған қарсы күрес жүргізуге тура келеді. Қоршаған ортаның мұнай және мұнай өнімдерімен ластауы - ең күрделі мәселелердің бірі. Топыраққа түскен мұнай гравитациялық күштердің әсерінен төмен қарай сіңеді де, сыртқы және капиллярлық күштердің әсерінен кеңінен таралады. Топрақтың мұнай қалдықтарымен және әр түрлі химиялық реагенттермен, өндіріс қалдықтарымен, радиоуклидтермен ластануы, лоардың техногенезді бұзылуы, эрозия, дефляция, топрақтың тұздануы- техногенез өршуінің тікелей жолдары болып табылады. Қатты ластанған аймақтарда топырақтың тығыз карбонатты-иллювиалды горизрнты жалаңаштанады, нәтижесінде тақыр баттар түзіліп, топырақтың қуаңдануы мен тұздануына әкеліп соғады. Қазақстанда мұнай қалдықтарының ластанған топырақ биогиоценоздарын қайта қалпына келтіру мақсатында топырақты тазарту және рекультивациялау технологиясын жасау үшін топырақтың қаншалықты мұнай қалдықтарымен ластануын, құрамын білу қажет. Мұнай қалдықтарының топырақ құрамына әсерін білу мақсатында мұнай қалдықтарымен ластанған топырақты зерттеуге химиялық және физика-химиялық талдаулар пайдаланылды. Мұнай қалдықтарымен ластанған топырақ үлгілерінде, әсіресе жоғарғы қабаттарында алифаттық және парафинді көмірсутектердің сіңіру жолақтары анық байқалады, сонымен қатар карбонилдік топ, жай эфирлі байланыстардың жолақтары кездеседі. Топырақ құрамындағы мұнай көмірсутектері химиялық және фотототығу үрдісіне қатысады, яғни әртүрлі факторлардың әсерінен (ультракүлгін сәулелердің, температураның өзгеруінен және т.б.) өзінің химиялық құрамы мен қасиетін өзгертеді, нәтижесінде ұшқыш, зиянды және химиялық белсенді заттар түзеді. Мұнай кен орындарында мұнаймен ластанған топырақтың беткі қабатын бульдозермен полигон аймағын ысырып тастау топырақ жамылғысының, ондағы биоценоз функциялану негізінің толық жойылуына мүмкіндік туғызады.
Мұнай өнімдерінің атмосфераға әсері

Мұнай газ комплекстерін жобалау оның қоршаған ортаға әсерін бағалау, болжау және осы жердің кері ықпалын төмендететін шараларды қамтиды.
Атмосфера ластануын қорғау негізі шығарынды көздерін есепке алу болып табылады, яғни өнернкәсіп шығарындыларының құрамы мен мқлшері кәсіпорын территориясында шығарынды көздердің таралуы және зиянды заттарды табу мен зиянсыздандыру шаралары туралы мәліметтерді алу мен жүйелеу.
Мұнай өнеркәсіптерінің барлық технологиялық процесстері табиғи экололгиялық ортаны бұзады.
Қотыртас кенорнын жайландыру жобасы материалдарының мәліметі бойынша, 231,9 мың тжыл мұнай өндіруді қамтамасыз ету үшін 65 ұңғыманы, 4 топты өлшеуіш қондырғыларды жайландыру жобаланған. Бұл қондырғылар ұңғымадан топты өлшеуіш қондырғыларына дейінгі жүйесімен байланыстырылған.

Кесте 1- Қотыртас кенорнын жайландыру қондырғыларының жобасындағы шығарынды көздері

Ұйымдаспаған шығарынды көздері
Басты көздері
Ұйымдасқан шығарынды көздері
Басты көздері
Мұнай қыздару пештерінің:
- мұржаларының;
- факельдерінің
- спутник өлшеу блогының;
- желдеткіштер мен қазандықтар шығарындылары. мен қазандықтар шығарындылары.
Отынның жану өнімдері: CO, NO, H2S және метанол.

Реттеуші және сақтандырғыш арматуралардың тесіктерінен, насос нығыздаушыларынан аққанда атмосфераға шығатын шығарындылар.
Көмірсутектер.

Кесте 2- Атмосфераның негізгі ластаушылары

Кен орынды жайландыру үшін шығарынды көздерін есепке алу мәліметтерін талдау негізінде әрбір зиянды заттардың ШРМ және қауіптілік класы көрсетілген ластаушы заттар тізілімі жасалады.

Атаулары
Қауіптілік класы
ШРМ,мгм3 макс
Үлес салмағы, %
Көмірсутек
4
5,000
94,97
Көміртек оксиді
4
5,000
94,97
Метил спирті
3
1,000
0,03
Азот диоксиді
2
0,085
5,10
Мұнай өндіруші Қотыртас кенорнының атмосфераға шығарылатын зиянды шығарындылар көздерін есепке алу мәліметтерінің талдауы, ортақ жалпы шығарындыларының негізі бқлігін көмірсутектер және көмір оксиді құрайды. Шығарындылардың көбі резервуарлар мен факельдерден келетініне төмендегі диаграмма айғақ бола алады.

Сурет 1-Кен орын шығарындыларының сандық көрсеткіштері

Мұнай өнімдерінің су көздеріне әсері
Табиғат байлықтарының қымбат түрлерінің бірі-су. Дүние жүзінде көптеген өнім мен тағамға айырбас боларлық заттар табылғанымен суды алмастыратың зат табылған жоқ[1].Теңіз суларын мұнай қалдықтарымен ластауда негізгі рөлді танкерлер атқарады. Қалдықтар суға кеме резервуарларын жуғанда немесе олар апатқа ұшырағанда қүйылады, әсіресе, ірі танкерлердан күйреуі аса қауіпті. Бұл уақытта суға 200 -- 300 мың тоннадай мұнай өнімдері теңіз суларына ақтарылып, орасан зор алқапқа жайылады. Оның әсері барлық тірі организмдерге бірден қауіпті. Мұнай қалдықтарынан әсіресе құстар ауыр зардап шегеді. Мұнаймен ластанған суға қонғанда, олардың қауырсындары майланып, жылу ұстайтын және су жұқтырмайтын қасиетін
жоғалтады. Осының нәтижесінде тері астына қан үийды да өліп қалады, Судың мұнай мен ластануынан жылына қаншама құстар қырьшатынын есептеп шығу мүмкін емес. Себебі, олардын көбі ашық теңіздердің үстінде қырылып қалады. Мұның қаншалықты қауіпті екенін мынадан көруге болады. Мысалы, 1996 жылы Ньюфаулендте әрбір миль жағалауда 464 каир өліктері табылған. Егер бұл санға осы себептен өлген тағы басқа он бір түрлі құстардың өліктерін қоса есептесе, бұл шама тағы да бірнеше есе өскен болар еді. Осындай жағдай Атлантика мұхтының екі жағалауында жиі кездеседі, себебі оны көптеген құстар қыста қоныс етеді. Су бетін үлпек жұқа көбікшемен жабатын мұнай қалдықтары микроорганизмдер мен кішірек жәндіктердің де тіршілік негізін, күрт өзгертіп жібереді. Олар түгелдей қырылып қалады.
Теңіз суының мұнай қалдықтары мен былғануы адамға да тікелей қауіпті. Мысалы, осы уақытта асқа пайдаланатын устрица және моллюскалар денелерінде рак ауруын туғызатын бензпирин сияқты улы заттар жиналатыны белгілі болып отыр. Бұл заттың моллюскалар денесіне қалай жиналатыны туралы биология ғылымдарына белгілі ғылыми деректер осы күнге дейін жоқ. Бірақ, жорамал ретінде-оның моллюскалардың денесіне бензпириннің жиналу себебі қоректік заттар арқылы келуі мүмкін. Мысалы, су түбіндегі тұнбада мұнай қалдықтарынан пайда болған көптеген қосылыстар бар екені анықталып отыр. Олармен моллюскалар қоректенуі мүмкін[2].
Судың ластану мәселесі. Ластануға судың барлық категориялары: мұхит, континенттік, жерасты, әр түрлі дәрежеде ұшырайды.
Судың, әсіресе ауыз судың сапасы халықтың денсаулығын анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша судың сапасының төмен болуы себепті шамамен 5 млн. адам (негізінен балалар) қайтыс болады да, әр түрлі дәрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500 млн.-нан 1 млрд.-қа дейін жетеді.
Теңіз суының мұнай қалдықтарымен ластануы суда өмір сүретін сүтқоректілерге де үлкен әсср еді. әсіресе, бұл теңіз қамшатының өміріне тікелей қатынасты. Бұл аңның терісі дүние жүзінде жоғары бағаланады. Біздің қазақ жеріңде бұл аң көп мөлшерде кездеседі. Бірақ оны қалай болса, солай аулауға тиым салынған. Су бетін үлпек жұқа көбікшемен жабатын мұнай қалдықтары микроорганизмдер мен кішірек жәндіктердің де тіршілік негізін, күрт өзгертіп жібереді. Олар түгелдей қырылып қалады. Теңіз суының мұнай қалдықтары мен былғануы адамға да тікелей қауіпті. Мысалы, осы уақытта асқа пайдаланылатын устрица және моллюскалар денелеріндс рак ауруын туғызатын бензприн сияқты улы заттар жиналатыны белгілі болып отыр. Бұл заттың моллюскалар денесіне қалай жиналатыны туралы биология ғылымдарында белгілі ғылыми деректер осы күнге дейін жоқ. Бірақ, жорамал ретінде оның моллюскалардың денесіне бензприннің жиналу себебі қоректік заттар арқылы келуі мүмкін. Мысалы, су түбіндегі тұнбада мұнай қалдықтарынан пайда болған көптеген қосылыстар бар екені анықталып отыр. Олармен моллюскалар қоректенуі мүмкін [3].
Мұнай қалдықтарының зиянды әрекеттерін болдырмайтын қандай шаралар бар? 1954 жылы Лондонда кемелерді жуған суды шектелген жерден тыс төгуге тиым салған халықаралық келісім шарт жасалынады.
Теңіздегі тіршілік иелерінің байырғы қатынасын сақтаудың басты шарты теңізге ешқандай мұнай жуындыларын төкпеу ғана болуы мүмкін.

1.2 МК халық денсаулығына теріс әсері

Адамның бірінші байлығы - денсаулық. Демек, қоршаған ортаның экологиялық дағдарысқа ұшырауы адам денсаулығына орасан зиян келтіретіні анық. Қазақстан аумағында жүргізілген зерттеулер көрсеткеніндей, біздің азаматтардың денсаулығына кері әсер ететін ең зиянды факторлардың арасынан ерекше алаңдататыны экологиялық фактор (42,1%) болып отыр. Адамзаттың, әсіресе, планетаның биосфера региондарындағы экологиялық жағдайы қиын мемлекет халықтарының (оның ішінде Қазақстан да бар) экологиялық қауіпсіздігіне төнген жалпы қауіп-қатерін ғаламдандыру, сондай-ақ соғыс қауіпсіздігі қатерін бәсеңдетуді ескере отырып, реформалардың экономикалық мүдде пирамидасын және иерархиялық әлеуметтік басымдыктарын пайдалы қазбалар игерудің ақылға қонымды, табиғи-тарихи және экологиялық негіздерді сактай отырып, тиімді бағыттарын талдап жасау керек. Еліміздің мемлекеттік институттары мен субъектілері және объектілерінің қандай экологиялық жағдайда екендігін есепке алу қажет.
Қолда бар мәліметтер шикі мұнайды өндірумен, мұнай өнімдерін өндірумен пайдалануға байланысты аграрлық жағдайларды есепке алмағанда халық денсаулығына келетін қауіп өте көп.
Негізгі қауіп мұнай өндіру және мұнай өңдеу өнеркәсібінде жұмыс жасайтындар денсаулығы үшін болады. Мұнай өндіру өнеркәсібінде ауалық ортаның әртүрлі уытты заттармен ластануы гигиеналық тұрғыдан тұрақты қолайсыз фактор болып табылады. Уақытша еңбекке жарамсыздықтың себебі болып жиі жоғарғы тыныс алу жолдарының қатары, тыныс алу органдарының аурулары, ангина, грипп, тері аурулары, өндірісьік асқынған флегмондар, асқазан жара аурулары, нерв аурулары және жүрек қан тамыр аурулары жатады.
Жұмыс барысындағы шудың, вибрация факторларының ұлесі едіуәр өсті, метеожағдайлар, температуралық өзгерістер адам организміне қолайсыз әсер етеді.

Кесте 3 - Туындайтын аурулардың атаулары мен сандық көрсеткіші
Ауру
100 aуруға шаққанда
100жұмыс істеушілерге шаққанда
Жүйке
5,7
6,4
Көз
4,2
4,8
Құлақ, мұрын, тамақ
10,1
11,6
Тыныс алу органы
6,1
7
Қан айналым органы
4,7
5,4
Ревматизм
1,1
1,2
Ауыз қуысы мен тіс
5,2
6,2
Ас қорыту органы
8,4
9,6
Сүйек, бұлшық ет
5,8
6,5
Тері
6,3
7,2
Басқалары
18,6
21,2

2 ТАРАУ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК

Соңғы жылдарда елімізде болып жатқан түбегейлі әлеуметтік-саяси өзгерістер ұлттық қауіпсіздік мәселесін, оның ішінде экологиялық қауіпсіздік аспектілерін жаңа ғылыми көзқарастар тұрғысынан қарастыруды уақыт талабынан туындайтын өмірлік маңызды мәселе қатарына шығарып отыр. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы заңында ұлттық қауіпсіздік, адамның және азаматтың, қоғам мен мемлекеттің серпінді дамуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республи - касы ұлттық мүдделерінiң нақты және ықтимал қауiп-қатерлерден қорғалуының жай-күйi ретінде анықталады [4]. Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасында ұлттық қауiпсiздiктiң құрамдас бөлiгi ретiнде экологиялық қауiпсiздiк тұрақты дамудың мiндеттi шарты болып табылады және табиғи жүйелердi сақтаудың және қоршаған ортаның тиiстi сапасын қолдаудың негiзi болады деп берілген [5]. Қазақстан Республикасының экологиялық Кодексі бойынша экологиялық қауiпсiздiк - жеке адамның, қоғамның және мемлекеттiң өмiрлiк маңызды мүдделерi мен құқықтарының қоршаған ортаға антропогендiк және табиғи әсер ету нәтижесiнде туындайтын қатерлерден қорғалуының жай- күйi [6]. Экологиялық қауіпсіздік мәселесі - бүгінгі таңдағы адамзат өркениетінің аса ауқымды мәселелерінің бірі болып отыр. Аталмыш мәселенің пайда болуының басты алғышарты - қоршаған ортаға адамзат перзентінің антропогендік және техногендік ықпалдарының ұзақ жылдар бойы тигізіп келген әсері деп тұжырым жасауымызға болады. Ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бөліктерінің ішінде, экологиялық қауіпсіздік мәселесі ерекше орын алады. Ол бірқатар объективті себептерге байланысты:

Кесте 4- Экологиялық қауіпсіздік мәселесінің объективті себептері

Экологиялық қауіпсіздік мәселесінің объективті себептері
Біріншіден, қоршаған ортаны қорғаумен тығыз байланысты.

Екіншіден, экология мәселелерін шешу және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

Үшіншіден, қазіргі таңдағы экологиялық ахуал, экологиялық жағдайдың, оның ішінде ауыз су сапасының күрт нашарлауы, дүлей зілзалалар мен табиғи және техногендiк сипаттағы өзге де төтенше жағдайлар, эпидемиялар мен эпизоотиялар экологиялық қауіпсіздікті мемлекет дамуының маңызды мәселесі.

Экологиялық қауіпсіздікті ғылыми тұрғыдан нақтылау қажеттілігіне байланысты көптеген ғалымдардың назары осы мәселеге аударылып отыр. Дегенмен, ғылыми әдебиеттерде әлі күнге дейін осы ұғым төңірегінде әр алуан тұжырымдамалар қалыптасқан. Біріншілері экологиялық қауіпсіздікті адамзат, қоғам және қоршаған ортаның антропогенді факторлардың және табиғи апаттардың зиян - ды ықпалынан қорғану жағдайы деп түсіндірсе, екіншілері экологиялық қауіпсіздікті қоршаған орта - ны қорғаудың құрамдас бөлігі ретінде қарастырады, үшінші топтағы ғалымдар бұл мәселені табиғи қорларды тиімді пайдалану қатарына да жатқызады.

Кесте 5- Ғалымдардың ЭҚ туралы түсініктері

Б. Прохоров
А.С. Тимошенко
М.М. Бринчук
А.И. Лагунова
Н.Ф. Раймерс
Халық өміріне және ҚО сапасы - на, табиғи және антропогенді факторлардың кері әсерлерін болдырмау бойынша ғылыми негізделген жағдай [7].
ҚОҚ мәселелерінің эволюциясының нәтижесі[8].
ҚОҚ негізгі қағидаты және ҚО зиянды ықпалды қарастыратын құқықтық шаралары [9].
ҚОҚ және ЭҚ санаттары тығыз байланыста және сәйкестікте болғанымен,олардың анықтамасында елеулі айырмашылықтар бар[10].
::ҚО, адамзатты қауіптен қорғайтын іс-әрекеттер жиынтығы;
::жер шарындағы экотеңдікті қ.е. жағдайлар кешені[11].

Экологиялық қауiпсiздiк - халық қауіпсiздiгiнiң маңызды бiр бөлiгi. Экологиялық қауіпсіздік ішкі және сыртқы болып бөліне отыра, үш негізгі түсініктерге сүйенеді.

Сурет 2-Экологиялық қауіпсіздік сүйенетін түсініктер

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негiздерi Қазақстан Респу - бликасы Президентiнiң 1996 жылғы 30 сәуiрдегi өкiмiмен мақұлданған экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасына енгiзiлiп, онда өтпелi кезеңнiң экологиялық басымдықтары, атап айтқанда, жекешелендiрудiң экологиялық проблемалары, табиғат қорғау заңнамасының, мемлекеттiк бақылау және сараптаманың, табиғат пайдаланудың экономикалық тетiктерiнiң, қоршаған орта мониторингiнiң жүйесiн құру қажеттiлiгiнiң мәселелерi қарастырылған болатын.

2.1 ЭҚ мәні, мақсаты мен міндеттері және қажеттілігі
Қазақстанда Қоршаған ортаны қорғау туралы заң 1991 жылы қабылданған. Осы заң қазіргі және болашақ ұрпақтардың мүдделері үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілейді және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, шаруашылық және өзге де қызметтің табиғи экологиялық жүйелерге зиянды әсерін болғызбауға, биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғатты тиімді пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған.
Қауіпсіздік - бұл іс-әрекет кезінде қауіп-қатердің болмайтындығы айқын болған жағдай Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында экологиялық қауіпсіздіктің басымдықтары экологиялық, энергия және ресурс сақтаушы технологиялар негізінде табиғат пайдаланудың стратегиясы мен құрылымына принципті өзгерістер енгізу қажеттігін алға тартады. Экологиялық қауіпсіздік Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігінің табиғи-тарихи негізі және құрамдас бөлігі ретінде жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қоршаған ортаға шамадан тыс антропогендік әсердің салдарынан, сондай-ақ дүлей апаттардан өнеркәсіптік авариялар мен күйреулерден қорғалу дәрежесімен айқындалады. Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы осылардың экологиялық құқығының тетіктері болып саналады. Экологиялық қауіпсіздік -- жеке адамның, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен құқықтарын қоршаған ортаға антропогендік және табиғи ықпал ету нәтижесінде туындайтын қатерден қорғалуының жай-күйі. Сондықтан Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің мынадай басымдылықтары кездеседі:
1. Табиғи-тарихи негіздерге -- Қазақстан Республикасының табиғи ерекшеліктері, оның жартысынан астамы шөл және шөлейт аумақтар, табиғатты пайдаланудың ресурстық-шикізаттық жүйесі, халық шаруашылығы кешені өнеркәсіптердің, әскери объектілердің, табиғи техногендік процестердің зиянды әсерлері мен шетін табиғат жүйелері жатады.
2. Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің принциптері Қазақстан Республикасы экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасында Жер планетасының тұтастығы мен табиғатының өзара байланыстылығын мойындай отырып, Рио-де-Жанейро Декларациясының принциптеріне сәйкестендірілген.
Олардың қатарында мыналар бар: адамдардың табиғатпен үйлесімдікте салауатты және жемісті өмір сүру құқығы, мемлекеттің өз табиғи ресурстарын игеру жөніндегі егеменді құқығын іске асыруы және ұлттық юрисдикцияның қолдануы шегінен тыс басқа мемлекеттердің немесе аудандардың қоршаған ортаға келтірілген залалы үшін жауапкершілікті мойындауы; мемлекеттің қоршаған ортаны дамыту мен қорғау жөніндегі құқығын іске асыру қазіргі және болашақ ұрпақтардың қажеттіліктерін әділетті қанағаттандыруды қамтамасыз етуі, мемлекеттің экологиялық тұрғыдан мейлінше шетін ел ретінде Қазақстан саясатында оның қажеттіктері мен мүмкіндіктерін пайдалану және басым түрде еске алуы; жердің экологиялық жүйесін сақтау, қорғау және оның салауатты жай-күйімен тұтастығын қалпына келтіру мақсатындағы ауқымды әріптестік пен ынтымақтастық, өндіру мен тұтынудың тіршілік етуге қабілетсіз үлгілерін азайту және істен шығару әрі тиісті демографиялық саясатты қуаттау негізінде тұрақты даму мен неғұрлым жоғары өмір сүрудің дәрежесіне қол жеткізу; қоршаған ортаны тиімді пайдалануда әйелдердің маңызды ролі және олардың тұрақты дамуға қол жеткізу үшін жан-жақты қатысуының қажеттілігі; барлық мүдделі азаматтардың экологиялық мәселелерді шешуге пәрменді қатысуы үшін жағдайлар туғызу, мемлекеттің қоршаған ортаның сапасы мен оған әсер ететін қауіпті материалдар жөнінде ресми ақпараттың ашық болуын, жұртшылықтың шешімдер қабылдау процестеріне қатысу мүмкінділігін қамтамасыз ету, жұртшылықтың хабарлылығын дамыту және қуаттау.
3. Экологиялық қауіпсіздіктің стратегиялық мақсаты мен міндеті: халықаралық қатынастарда, интеграциялық процестерде экологиялық мәртебенің ерекшеліктерін тиісінше есепке алу;
-- қоршаған ортаның жай-күйіне жүргізілетін бірыңғай мониторинггің жүйесін енгізу;
-- экологиялық қауіпсіздік пен табиғат тұрақты пайдалану жөніндегі аса маңызды, соның ішінде, іргелі (фундаментальный) проблемалар жөніндегі ғылыми зерттеулердің өзара орнатылуын қамтамасыз ету;
-- Қазақстан Республикасының табиғи орта сапасының жай-күйін бағалауды, оның аумағын экологиялық аудандастыру мен арнаулы картаға түсіру;
-- қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды басқаруды реттейтін табиғат қорғау заңының жүйесін жасау, экологиялық бақылау жүйесін жетілдіру;
-- табиғат пайдалану жоспарларын қоршаған ортаны қорғау мен тұрақты пайдаланудың экологиялық бағдарламаларын, жүйелерің әзірлеу;
-- экологиялық білім және тәрбие беру жүйесін дамытуды;
-- қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдаланудың экономикалық тетігін (механизімін) жасау;
-- қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалану мен дүлей апаттардан сақтану проблемалары жөнінде халықаралық ынтымақтастық бағдарламаларын әзірлеу.
Қазақстан Республикасында экологиялық қауіпсіздігінің тұжырымдамасын іске асырудың негізгі стратегиялық бағыттары -- ресурс сақтаушы экологиялық таза технологиялар әзірлеу және енгізу, жұмыс істеп тұрған өндірістік процестерді моделдендіру және жетілдіру жолымен республиканың әлеуметтік-экономикалық және адам тұрмысының дамуын қамтамасыз ету. Мемлекет басшысының қолдауымен 2003 жылы қауіпсіздік кеңес отырысында алғаш рет экологиялық қауіпсіздік мәселесі көтеріліп, ол бойынша маңызды шешімдер қабылданды. Сонымен қатар, 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздікті сақтау тұжырымдамасын Елбасы мақұлдады. Тәуелсіз Қазақстанның қазіргі кезеңдегі даму жағдайында экономикалық қауіпсіздікпен қатар экологиялық қауіпсіздікті сақтаудың маңызы ерекше.
Қауіпсіздікті өлшеудің негізгі критерийлеріне:
oo қауіпті алдын-ала сезу;
oo оның қазір және келешекке келтіретін әлеуметтік және табиғи зияндарын анықтау мүмкіндігі;
oo алдын алу шаралары жатады.
Қауіпсіздіктің объектілері мен субъектілерін анықтауда тек әлеуметтік саламен шектеліп, адам мен табиғатты екіге бөліп қарастыруға болмайды, ол табиғаттың, қоғам мен адамның жүйеленген бірлігін бұзады. Экологиялық қауіпсіздік Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігі жүйесінің құрамдас бөлігі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық қауіпсіздік жүйесіне қатысуының маңызды мәселесі болып табылады. Қоршаған ортаның сапасының төмендеуі, ірі техногенді апаттардың салдары, климат пен табиғи ортаның ғаламдық өзгеріске ұшырауы Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығының төмендеуіне, экономикалық шығындарға және табиғаттың құруына әкеліп соғады. Экологиялық қауіп еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына жан-жақты кедергі жасап отыр.
Экологиялық қауіпсіздіктің мақсаты
Экологиялық қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты табиғи жүйелердің, қоғамның өмірлік маңызды мүдделері мен жеке тұлға құқығының қоршаған ортаға антропогендік және табиғи әсерлердің нәтижесінде туындайтын қатерлерден қорғалуын қамтамасыз ету болып табылады.

Экологиялық қауіпсіздіктің негізгі міндеттері
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
* климаттың өзгеруі мен Жердің озон қабатының бұзылуына душар ететін антропогендік әсерді азайту;
* биоәртүрлілікті сақтау және жердің шөлейттенуі мен тозуының алдын алу;
* экологиялық апат аймақтарын, әскери-ғарыш полигондары мен сынақ кешендерін оңалту;
* Каспий теңізі қайраңының ластануының алдын алу;
* су ресурстарының тозуының және ластануының алдын алу;
* табиғи ластануларды, әуе бассейнінің ластануын, радиоактивті, бактериологиялық және химиялық, оның ішінде трансшекаралық ластануларды жою және олардың алдын алу;
* өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көлемдерін қысқарту;
* табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу.

Қойылған міндеттерді шешуге:
* Қазақстан Республикасының заңдарын, табиғат пайдаланудың, мемлекеттік экологиялық бақылаудың және экологиялық мониторингтің экономикалық тетіктерін жетілдіру және жүйеге келтіру;
* табиғат пайдаланудың және экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесін оңтайландыру;
* қоршаған ортаны қорғау, экологиялық статистика, экологиялық білім беру, экологиялық үгіт-насихат және жұртшылықтың қатысуы саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын дамыту;
* халықаралық ынтымақтастықты кеңейту жолымен қол жеткізіледі.
Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары
Мемлекеттің экологиялық қауіпсіз дамуы мынадай қағидаттарға негізделеді:
* табиғи ресурстарды пайдаланудың экологиялық мүмкінді шектерін айқындайтын және қоршаған ортаны сапалы теңгермелі басқаруды қамтамасыз ететін шектеулердің, нормативтердің және шаруашылық әрі өзге де қызмет жүргізу ережелерінің ғылыми-негізделген кешенін енгізу жолымен мемлекеттің тұрақты дамуы үшін барлық қоғамдық қатынастарды реттеуге экожүйелік тәсіл;
* экологиялық қауіпсіздіктің өңірлік және жергілікті міндеттерінің экологиялық қатерлердің алдын алудың жаһандық және ұлттық мақсаттарына бағыныштылығы;
* қоршаған орта мен адамның денсаулығына келтірілген залалды өтеудің міндеттілігі (табиғат пайдаланушылар мен ластаушылар төлейді);
* өндірістік күштерді дамыту мен орналастырудың экологиялық-экономикалық теңгермелігі (экологиялық сыйымдылық пен аумақтық жоспарлау қағидаттары);
* шаруашылық және өзге де қызметінің қоршаған ортаға әсерін одан кейінгі экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық сараптамалармен бағалаудың міндеттілігі;
* халықтың экологиялық ақпаратқа қол жетімділігін қамтамасыз ету және оның экологиялық проблемаларды шешуге қатысуы;
* халықаралық ынтымақтастықтағы әріптестік және халықаралық құқық нормаларын сақтау.
Экологиялық қауiпсiздiктi ғылыми қамтамасыз ету
Экологиялық қауiпсiздiктi ғылыми қамтамасыз ету тұрақты дамуға көшудiң теориялық және технологиялық негiздерiн қалыптастыруды көздейдi және iргелi және қолданбалы ғылыми зерттеулердiң мынадай кешенiн қамтиды: табиғи жүйелердiң экологиялық сыйымдылығы мен олардың тұрақтылық шектерiн айқындау; экологиялық таза және pecуpc үнемдейтiн технологияларды, өндiрiстердi, шикiзаттың түрлерiн, материалдарды, өнiм мен жабдықты, оның iшiнде ауыл шаруашылығында, әзiрлеу; биологиялық әртүрлiлiктi, биоқауiпсiздiктiң ғылыми негiздерiн сақтау проблемасын зерделеу; климаттың ықтимал жаhандық және өңiрлiк өзгерiстерiн және табиғи орта үшiн оның салдарларын зерттеу; экологиялық қатерлердi айқындаудың ғылыми негiздерiн әзiрлеу; ластанулардың алдын алу мен жоюдың, қоршаған ортаны оңалту және қауiптi қалдықтарды кәдеге жаратудың құралдары мен әдiстерiн әзiрлеу; адамдардың аурулары мен қоршаған орта сапасы өзгерiстерiнiң арасындағы байланысты зерделеу болып табылады. Экологиялық қауiпсiздiк саласындағы ғылыми зерттеулердi бюджеттiк бағдарламалар және халықаралық гранттар арқылы мемлекеттiк тапсырыс бойынша ғылыми мекемелер жүргiзедi.
Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын iске асырудан күтiлетін нәтижелер
Осы құжаттың ережелерiн iске асыру республикалық деңгейде iс-шаралар жоспарын әзiрлеудi, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау мен ұтымды табиғат пайдалану саласында мемлекеттiк қолдау және реттеу шараларын әзiрлеудi және iске асыруды көздейдi.
Осы құжаттың ережелерiн қоғам мен мемлекет қызметiнiң жекелеген салаларына және экология саласындағы мемлекеттiк саясатты жүргiзу ерекшелiктерiне қатысты нақтылау Қазақстан Республикасының мемлекеттiк, өңiрлiк және салалық бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде жүзеге асырылуы мүмкiн.
Кесте 6 - Экологиялық қауiпсiздiк тұжырымдамасын iске асырудан күтiлетін нәтижелер
I кезең (2004-2007 жж)
ІІ кезең (2008-2010 жж)
ІІІ кезең (201 - 2015жж)
Қоршаған ортаны қорғаудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы қабылданып, iске асырылатын,қоршаған ортаны қорғау, экологиялық сақтандыру, өндiрiс және тұтыну қалдықтары, экологиялық аудит туралы мәселелердi реттеуге бағытталған заң aктілері әзiрленетiн, қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингiнiң бірыңғай жүйесі құрылатын болады.
Қоршаған ортаны қорғаудың 2008-2010 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жолымен тұрақты даму қағидаттарына сәйкес келетiн және қоршаған ортаның жай-күйiн сапалы жақсартудың үшiншi кезеңiнiң басталуын қамтамасыз ететiн қоршаған ортаны қорғаудың жүйесiн құру процесi толық аяқталуы тиiс.
барлық белгiленген бағдарламаларды аяқтау нәтижесiнде қоршаған орта объектiлерi сапасының нормативтiк көрсеткiштерi және қоғамның экологиялық тұрақты дамуының қолайлы деңгейiне қол жеткiзiлуi, қоршаған ортаға әсердi азайту қамтамасыз етiлуi, қоршаған ортаның сапасын басқару жүйесiнiң қалыптастырылуы тиiс.

Бұдан басқа келесi бағдарламалар: төтенше жағдайлардың алдын алу мен жоюдың мемлекеттiк жүйесiн дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған; 2015 жылға дейiн Қазақстан Республикасында қызған газдардың шығарындыларын азайту жөнiндегi; cу үнемдеу жөнiндегi; шөлейттенумен күрес жөнiндегi iс-қимылдар; халықтың iшкi көшi-қоны және экологиялық апат аймақтарының аумақтарын шаруашылық мақсатқа пайдалану; байырғы ластануларды жою жөнiндегi; өнеркәсiп және тұрмыстық қалдықтарды басқаруды жетiлдiру жөнiндегi; әскери-ғарыш және сынақ кешендерi полигондары аумағының экологиялық жай-күйiнiң мониторингi жөнiндегi бағдарламаларды iске асыру жоспарлануда.
Мұның бәрi бiрiншi кезеңде қоршаған ортаға төгiндiлер мен шығарындыларды тұрақты деңгейде сақтауға және өндiрiс пен тұтыну қалдықтарын жинақтауға мүмкiндiк бередi [12].

2.2 Экологиялық қауіпсіздіктің экономикалық аспектісі

Ғасырлар бойы адамдар жасаған өндіріс құралдары қазір дамудың жоғары деңгейіне жетті. Енді сол жетістік адам денсаулығына жер бетіндегі тіршілік дүниесіне зиян келтіруде. Оның бір себебі әлі күнге дейін материалдық өндірісте объективті баға үшін жеткіліксіз екі өлшемді әлеуметтік, экономикалық әдіс қолданылды. Мұның орнына көрсетқіштер мен факторлардың үш өлшемді әлеуметтік, экономикалық, экологиялық жүйесіне көшу қажеттігі әлдеқашан дәлелденген. Бірақ экономистер мен экологтар арасында экологиялық проблемаға деген ортақ түсінік жоқ. Бір ғана әрекеттің нәтижелерін бағалау кезінде қарама-қайшы, бірін-бірі жоққа шығаратын пікірлер көп. Көбінесе техникалық-экономикалық көрсеткіштерді талдау мен талқылау әдетке айналған. Бүгінде еліміздегі экологиялық жағдай осындай іс-әрекеттерге байланысты нашарлап кетті. Экологиялық сауатсыздық, табиғатта жүріп жатқан заңдықтарды білмеу және оларды ескермеу, табиғат ресурстарына деген бейқам көзқарас қоршаған ортаның қазіргі қиын халінің негізгі себептері. Біздің елімізде қоршаған ортаны сақтау мен оны пайдаланудың экономикалық әсері осы уақытқа дейін болмады. Экономикалық механизмнің жаңа структурасы өзіне табиғат ресурстарын қарастырып, материалдық техникалық жабдықтауды және сонымен бірге, жаңа экономикалық стимулдарды, яғни, экологиялық фондтар экологиялық сақтандырулар кіргізеді. Ғалымдардың айтуы бойынша жаңа экономикалық механизмнің негізгі ерекшелігі -- қоршаған ортаны қорғауды өндірістік коммерциялық дамудың негізгі бөлігі ретінде санау, өйткені жұмысшы немесе өндіруші өзінің өндіретін өнімімен бірге қоршаған ортаны қорғауға да үлкен көңіл аударуы керек.
Экономика мен экологияның қарама-қайшылығы - қоршаған табиғи ортаны қорғаудың негізгі мәселелерінің бірі. Осы уақытқа дейін бұл мәселелерде әкімшілік-құқықтық әдістермен әсер ету тыйым салу, шектеулер қылмыстық және әкімшілік жаза шараларын қолдану арқылы шешуге тырысқан [13]. Егер әкімшілік-құқықтық әдісі билік және бағыну қатынастарынан туындаса, онда экономикалық механизм атқарушының нақты мақсатқа жетудің материалдық қызығушылығына негізделеді. Экономикалық механизмнің құрамына тұрақты әрекет институттармен қатар нарық қатынастарына көшу қатынастары негізінде туындаған жаңа институттар кіреді. Қоршаған ортаны қорғау туралы заңда қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық механизміне арналған тарау бар. Бұл тарауда қоршаған ортаны қорғаудың барлық экономикалық әдістері көрсетілген.
1. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шараларды жоспарлау мен қаржыландыру. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар болжамдық және бағдарламалық-нысаналы құжаттар мен материалдарда ескеріледі. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын индикативті жоспарлаудың жобаларында, табиғат пайдаланудың әртүрлі бағыттары жөніндегі ұлттық бағдарламалар мен тұжырымдамаларға енгізілді. Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі экологиялық бағдарламалар мен шараларды қаржыландыру: республикалық бюджет пен жергілікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.