Шешек кезіндегі індетке қарсы шаралар
Жоспар:
I. Кіріспе
Шешек ауруы.
II. Негізгі бөлім:
1. Шешек ауруы . оспа.
2. Шешек ауруының қоздырушысы және тарихи деректері.
3. Індеттік ерекшеліктері,дерттенуі,өтуі мен симптомдары.
4. Әр түлік малындағы шешек ауруының өтуі.
5. Шешек ауруы кезіндегі індетке қарсы жүргізілетін шаралар.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
I. Кіріспе
Шешек ауруы.
II. Негізгі бөлім:
1. Шешек ауруы . оспа.
2. Шешек ауруының қоздырушысы және тарихи деректері.
3. Індеттік ерекшеліктері,дерттенуі,өтуі мен симптомдары.
4. Әр түлік малындағы шешек ауруының өтуі.
5. Шешек ауруы кезіндегі індетке қарсы жүргізілетін шаралар.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Шешек (Variola, оспа) – дененің ыстығы көтеріліп, тері мен кілегейлі қабықтарда күлдіреген бөріткендер пайда болуымен ерекшеленетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Шешек туралы алғашқы деректер б.д.д. 3700 жыл бұрын Мысыр, Үндістан, Қытайда белгілі болды. Европа елдеріне бұл ауру Таяу Шығыстан б.д.д. 5-7 ғасырда әкелінді. Оны жұқпалы ауру ретінде Ә.Ибн Сина тұңғыш рет толық сипаттап, қызылшадан (корь) ажыратты. Адамда шешекті қолдан егу ерте заманнан белгілі болса да,бұл әдіс Э.Дженнердің 1976 ж. Сиырдан адамға егу жөніндегі тәжірибесінен кейін ғана кеңінен тарап, жалпы жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммундеуге түрткі болды. Қазақстанда қойдың шешек індетін (күл) тез арада тоқтату үшін ауырған малдан сау малға жұқтыру әдісі сол ерте заманнан-ақ қолданылып келген.
Жануарлардың (жылқының,түйенің,ешкінің,құстың) шешегі ғылыми тұрғыдан 19 ғ соңында сипатталды. Аурудың қоздырушысының вирус екендігін 1920 ж Маркс пен Штикер дәлелдеді.
Қазіргі уақытта, ресми түрде 1979 жылдан бері адамның шешегі дүние жүзінде жойылды деп есептелінеді. Көптеген елдерде қой мен ешкінің ауруы осы кезге дейін кеңінен тараған. Ал сиыр,шошқа,тауықта оқтын-оқтын байқалып тұрады.
Қоздырушысы. Шешек вирустары Poxviridae (ағылшынша pox - шешек) тұқымдастығының Chordopoxvirinae тұқыс тармағына жатады. Бұл вирустар 6 туыстыққа бөлінеді. Олар: ортопоксвирустар, парапоксвирустар,авипоксвирустар,каприпоксвирустар,лепорипоксвирустар және суипоксвирустар. Бұлардың әрқайсысының негізгі және басқа да түрлері бар.
Ортопоксовирустардың негізгі түрі – вакцина вирусы, басқа түрлері – тышқанның, үй қоянының, сиырдың, кемірушілердің, буйволдың, түйенің,маймылдың шешегінің және адамның табиғи шешегінің вирустары. Ескеретін жай – бұл вирустардың аталуы адамның өзіне тән, яғни вакцина (vacca – сиыр) шешегіне синонимы вакциния байланысты.
Авипоксвирустардың негізгі түрі – тауық шешегінің вирусы. Басқа түрлері: торғайдың,көгершіннің,бөдененің,күркетауықтың,сауысқанның шешек вирустары.
Каприпоксвирустардың негізгі түрі – қойдың шешегінің вирусы, басқа түрлері: ешкінің шешегінің вирусы және сиырдың нодулярлы дерматит сүйел вирусы.
Лепорипоксвирустардың негізгі өкілі - үй қоянының фибромасының вирусы, қоян фибромасының вирусы, тиін фибромасының вирусы.
Парапоксвирустардың негізгі түрі – қой мен ешкінің жұғымтал сүйелінің (жұғымтал эктима) вирусы ( Орм вирусы),басқа түрлері: сауыншылардың сүйелінің вирусы, сиырдың пустулезі стоматитінің вирусы.
Суипоксвирустардың негізгі өкілі - шошқа шешегінің вирусы. Шешек вирустары морфологиялық тұрғыдан біркелкі. ДНҚ геномды, көлемі үлкен (260-390 нм), Морозов әдісімен бояғанда жай микроскоппен көрінеді. Эпителийге әуес, торшада қарапайым денешіктер түзеді (Пашен, Гварниели, Болингер денешіктері).
Қойдың, ешкінің,шошқаның және тауықтың шешек вирустары өз иелері үшін ғана зардапты. Сиырдың табиғи шешегі мен шешек вакцина вирустарының зардаптылық спектрі кең ауқымды болып, сиыр, буйвол,жылқы,қашыр,түйе,қоян,маймыл және адамды қамтиды.Өте тығыз антигендік және иммундік байланыс тек қана екі вируста,вакциния мен сиыр шешегінің қоздырушыларында ғана, сақталған. Әр түрлі құстардың шешек вирустарының бір-бірімен антигендік қатынасы жақын болады.
Шешек вирустарының сыртқы ортадағы төзімділігі оншама жоғары емес,әйтсе де, құрғақ қабыршақтарда 1,5жылға дейін сақталады. Мұздату вирусты консервілейді. Шіріген затта тез өледі,жоғары температураға,күн сәулесіне, қышқылдарға өте сезімтал. Қойдың шешегінің қоздырушысы мал қорада 6 айға дейін, жүнде2 айдан астам сақталады.Қайнатқан кезде бірден, 70градусға қыздырғанда 5 минутта, рН 3-3,6 аралығындағы қышқыл ортада 1 сағатта өледі. Биотермиялық процесс көңді 28 күн ішіінде зарарсыздандырады.
Шешек (Variola, оспа) – дененің ыстығы көтеріліп, тері мен кілегейлі қабықтарда күлдіреген бөріткендер пайда болуымен ерекшеленетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Шешек туралы алғашқы деректер б.д.д. 3700 жыл бұрын Мысыр, Үндістан, Қытайда белгілі болды. Европа елдеріне бұл ауру Таяу Шығыстан б.д.д. 5-7 ғасырда әкелінді. Оны жұқпалы ауру ретінде Ә.Ибн Сина тұңғыш рет толық сипаттап, қызылшадан (корь) ажыратты. Адамда шешекті қолдан егу ерте заманнан белгілі болса да,бұл әдіс Э.Дженнердің 1976 ж. Сиырдан адамға егу жөніндегі тәжірибесінен кейін ғана кеңінен тарап, жалпы жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммундеуге түрткі болды. Қазақстанда қойдың шешек індетін (күл) тез арада тоқтату үшін ауырған малдан сау малға жұқтыру әдісі сол ерте заманнан-ақ қолданылып келген.
Жануарлардың (жылқының,түйенің,ешкінің,құстың) шешегі ғылыми тұрғыдан 19 ғ соңында сипатталды. Аурудың қоздырушысының вирус екендігін 1920 ж Маркс пен Штикер дәлелдеді.
Қазіргі уақытта, ресми түрде 1979 жылдан бері адамның шешегі дүние жүзінде жойылды деп есептелінеді. Көптеген елдерде қой мен ешкінің ауруы осы кезге дейін кеңінен тараған. Ал сиыр,шошқа,тауықта оқтын-оқтын байқалып тұрады.
Қоздырушысы. Шешек вирустары Poxviridae (ағылшынша pox - шешек) тұқымдастығының Chordopoxvirinae тұқыс тармағына жатады. Бұл вирустар 6 туыстыққа бөлінеді. Олар: ортопоксвирустар, парапоксвирустар,авипоксвирустар,каприпоксвирустар,лепорипоксвирустар және суипоксвирустар. Бұлардың әрқайсысының негізгі және басқа да түрлері бар.
Ортопоксовирустардың негізгі түрі – вакцина вирусы, басқа түрлері – тышқанның, үй қоянының, сиырдың, кемірушілердің, буйволдың, түйенің,маймылдың шешегінің және адамның табиғи шешегінің вирустары. Ескеретін жай – бұл вирустардың аталуы адамның өзіне тән, яғни вакцина (vacca – сиыр) шешегіне синонимы вакциния байланысты.
Авипоксвирустардың негізгі түрі – тауық шешегінің вирусы. Басқа түрлері: торғайдың,көгершіннің,бөдененің,күркетауықтың,сауысқанның шешек вирустары.
Каприпоксвирустардың негізгі түрі – қойдың шешегінің вирусы, басқа түрлері: ешкінің шешегінің вирусы және сиырдың нодулярлы дерматит сүйел вирусы.
Лепорипоксвирустардың негізгі өкілі - үй қоянының фибромасының вирусы, қоян фибромасының вирусы, тиін фибромасының вирусы.
Парапоксвирустардың негізгі түрі – қой мен ешкінің жұғымтал сүйелінің (жұғымтал эктима) вирусы ( Орм вирусы),басқа түрлері: сауыншылардың сүйелінің вирусы, сиырдың пустулезі стоматитінің вирусы.
Суипоксвирустардың негізгі өкілі - шошқа шешегінің вирусы. Шешек вирустары морфологиялық тұрғыдан біркелкі. ДНҚ геномды, көлемі үлкен (260-390 нм), Морозов әдісімен бояғанда жай микроскоппен көрінеді. Эпителийге әуес, торшада қарапайым денешіктер түзеді (Пашен, Гварниели, Болингер денешіктері).
Қойдың, ешкінің,шошқаның және тауықтың шешек вирустары өз иелері үшін ғана зардапты. Сиырдың табиғи шешегі мен шешек вакцина вирустарының зардаптылық спектрі кең ауқымды болып, сиыр, буйвол,жылқы,қашыр,түйе,қоян,маймыл және адамды қамтиды.Өте тығыз антигендік және иммундік байланыс тек қана екі вируста,вакциния мен сиыр шешегінің қоздырушыларында ғана, сақталған. Әр түрлі құстардың шешек вирустарының бір-бірімен антигендік қатынасы жақын болады.
Шешек вирустарының сыртқы ортадағы төзімділігі оншама жоғары емес,әйтсе де, құрғақ қабыршақтарда 1,5жылға дейін сақталады. Мұздату вирусты консервілейді. Шіріген затта тез өледі,жоғары температураға,күн сәулесіне, қышқылдарға өте сезімтал. Қойдың шешегінің қоздырушысы мал қорада 6 айға дейін, жүнде2 айдан астам сақталады.Қайнатқан кезде бірден, 70градусға қыздырғанда 5 минутта, рН 3-3,6 аралығындағы қышқыл ортада 1 сағатта өледі. Биотермиялық процесс көңді 28 күн ішіінде зарарсыздандырады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Сайдулдин Т.Жануарлардың жұқпалы аурулары.
2. Сабаншиев М.С. және т.б. Паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары – Алматы, 2003. - 460б.
3. Есімбеков. Ж,М, Арахноэнтомология. Новосибирск. 2002. 159 б.
4. Искаков.М.М. Ветеринарлық протозоология. Семей. 2007. 180 бет
5.Есімбеков Ж.М., Ысқақов М.М., Дүйсенбаев С.Т. Жануарлардың инвазиялық ауруларын анықтау практикумы. Алматы, 2000. – 150б.
1.Сайдулдин Т.Жануарлардың жұқпалы аурулары.
2. Сабаншиев М.С. және т.б. Паразитология және жануарлардың инвазиялық аурулары – Алматы, 2003. - 460б.
3. Есімбеков. Ж,М, Арахноэнтомология. Новосибирск. 2002. 159 б.
4. Искаков.М.М. Ветеринарлық протозоология. Семей. 2007. 180 бет
5.Есімбеков Ж.М., Ысқақов М.М., Дүйсенбаев С.Т. Жануарлардың инвазиялық ауруларын анықтау практикумы. Алматы, 2000. – 150б.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Кафедра:Биологиялық қауіпсіздік
Тақырыбы: Шешек кезіндегі індетке қарсы шаралар
Орындаған:
Тексерген:
Алматы - 2013 ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
Шешек ауруы.
II. Негізгі бөлім:
1. Шешек ауруы - оспа.
2. Шешек ауруының қоздырушысы және тарихи деректері.
3. Індеттік ерекшеліктері,дерттенуі,өтуі мен симптомдары.
4. Әр түлік малындағы шешек ауруының өтуі.
5. Шешек ауруы кезіндегі індетке қарсы жүргізілетін шаралар.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Шешек (Variola, оспа) - дененің ыстығы көтеріліп, тері мен кілегейлі қабықтарда күлдіреген бөріткендер пайда болуымен ерекшеленетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Шешек туралы алғашқы деректер б.д.д. 3700 жыл бұрын Мысыр, Үндістан, Қытайда белгілі болды. Европа елдеріне бұл ауру Таяу Шығыстан б.д.д. 5-7 ғасырда әкелінді. Оны жұқпалы ауру ретінде Ә.Ибн Сина тұңғыш рет толық сипаттап, қызылшадан (корь) ажыратты. Адамда шешекті қолдан егу ерте заманнан белгілі болса да,бұл әдіс Э.Дженнердің 1976 ж. Сиырдан адамға егу жөніндегі тәжірибесінен кейін ғана кеңінен тарап, жалпы жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммундеуге түрткі болды. Қазақстанда қойдың шешек індетін (күл) тез арада тоқтату үшін ауырған малдан сау малға жұқтыру әдісі сол ерте заманнан-ақ қолданылып келген.
Жануарлардың (жылқының,түйенің,ешкінің,құстың) шешегі ғылыми тұрғыдан 19 ғ соңында сипатталды. Аурудың қоздырушысының вирус екендігін 1920 ж Маркс пен Штикер дәлелдеді.
Қазіргі уақытта, ресми түрде 1979 жылдан бері адамның шешегі дүние жүзінде жойылды деп есептелінеді. Көптеген елдерде қой мен ешкінің ауруы осы кезге дейін кеңінен тараған. Ал сиыр,шошқа,тауықта оқтын-оқтын байқалып тұрады.
Қоздырушысы. Шешек вирустары Poxviridae (ағылшынша pox - шешек) тұқымдастығының Chordopoxvirinae тұқыс тармағына жатады. Бұл вирустар 6 туыстыққа бөлінеді. Олар: ортопоксвирустар, парапоксвирустар,авипоксвирустар,ка припоксвирустар,лепорипоксвирустар және суипоксвирустар. Бұлардың әрқайсысының негізгі және басқа да түрлері бар.
Ортопоксовирустардың негізгі түрі - вакцина вирусы, басқа түрлері - тышқанның, үй қоянының, сиырдың, кемірушілердің, буйволдың, түйенің,маймылдың шешегінің және адамның табиғи шешегінің вирустары. Ескеретін жай - бұл вирустардың аталуы адамның өзіне тән, яғни вакцина (vacca - сиыр) шешегіне синонимы вакциния байланысты.
Авипоксвирустардың негізгі түрі - тауық шешегінің вирусы. Басқа түрлері: торғайдың,көгершіннің,бөдененің,күр кетауықтың,сауысқанның шешек вирустары.
Каприпоксвирустардың негізгі түрі - қойдың шешегінің вирусы, басқа түрлері: ешкінің шешегінің вирусы және сиырдың нодулярлы дерматит сүйел вирусы.
Лепорипоксвирустардың негізгі өкілі - үй қоянының фибромасының вирусы, қоян фибромасының вирусы, тиін фибромасының вирусы.
Парапоксвирустардың негізгі түрі - қой мен ешкінің жұғымтал сүйелінің (жұғымтал эктима) вирусы ( Орм вирусы),басқа түрлері: сауыншылардың сүйелінің вирусы, сиырдың пустулезі стоматитінің вирусы.
Суипоксвирустардың негізгі өкілі - шошқа шешегінің вирусы. Шешек вирустары морфологиялық тұрғыдан біркелкі. ДНҚ геномды, көлемі үлкен (260-390 нм), Морозов әдісімен бояғанда жай микроскоппен көрінеді. Эпителийге әуес, торшада қарапайым денешіктер түзеді (Пашен, Гварниели, Болингер денешіктері).
Қойдың, ешкінің,шошқаның және тауықтың шешек вирустары өз иелері үшін ғана зардапты. Сиырдың табиғи шешегі мен шешек вакцина вирустарының зардаптылық спектрі кең ауқымды болып, сиыр, буйвол,жылқы,қашыр,түйе,қоян,маймыл және адамды қамтиды.Өте тығыз антигендік және иммундік байланыс тек қана екі вируста,вакциния мен сиыр шешегінің қоздырушыларында ғана, сақталған. Әр түрлі құстардың шешек вирустарының бір-бірімен антигендік қатынасы жақын болады.
Шешек вирустарының сыртқы ортадағы төзімділігі оншама жоғары емес,әйтсе де, құрғақ қабыршақтарда 1,5жылға дейін сақталады. Мұздату вирусты консервілейді. Шіріген затта тез өледі,жоғары температураға,күн сәулесіне, қышқылдарға өте сезімтал. Қойдың шешегінің қоздырушысы мал қорада 6 айға дейін, жүнде2 айдан астам сақталады.Қайнатқан кезде бірден, 70градусға қыздырғанда 5 минутта, рН 3-3,6 аралығындағы қышқыл ортада 1 сағатта өледі. Биотермиялық процесс көңді 28 күн ішіінде зарарсыздандырады.
Індетік ерекшеліктері.Шешекпен сүтқоректілер мен құстардың барлық түрлері дерлік ауырады. Індеттанудыталдаған кезде вирустың қай түрінің қандай жануарларды ауруға шалдықтыратынын ескеру қажет. Жануарлардың кейбір түрлері сол түлікке ғана тән шешек вирусына бейім, ал кейбір жануарларда бұл вирустың бірнеше түрлері ауру қоздырады.
Шешекпен барлық сүт қоректі жануарлар және құстар ауырады.Қыста және көктемнің басында жиі байқалып, ауыр өтеді. Әсіресе,жас төл, асыл тұқымды малдар және көрікті құстар тез шалдығады. Шешек вирусының бастауы - ауруы жасырын кезеңдегі және ауырып жазылған вирус алып жүруші жануарлар. Жұғу факторына малдың азығы мен күту жабдықтары жатады. Сыртқы ортаға вирус дертке шалдығып, сыдырылып түскен эпителиймен, танаудан, көзден,ауыздан аққан сорамен бөлінеді. Ауру қоздырушысы қан сорушы жәндіктермен де берілуі мүмкін. Өйткені олардың денесінде100 күнге дейін сақталады. Сонымен қатар, төлге сүт пен плацентаарқылы, ал балапанға жұмыртқа арқылы беріледі.
Дерттенуі. Вирус денеге тері арқылы және ауыз бен тыныс жолдарының кілегейлі қабықтары арқылы енеді. Теріден оның жарақаттанған немесе сызат түскен жерлерінен өтеді, ал А гиповитаминозы кезінде зақымданбаған теріден де өтуіне мүмкіндігі бар. Қанда вирустың көбеюіне байланысты аурудың бастапқы кезеңі дененің ыстығы көтеріліп, көрінетін кілегейлі қабықтардың қызарып, танаудан сұйықтың бөлінуі арқылы байқалады. Аурудың одан әрі өрбуі қоздырушысының эпителийге әуестігінен туындайтын теріде экзентема (қызамық) пайда болуына байланысты. Шешек бөртпесі деп аталатын бұл құбылыстар бірнеше сатыдан тұрады:
Розеола - ауру жұққаннан кейінгі 1-2 тәулік ішінде байқалатын қызарған дақтар;
Папула - келесі 1-3 күндепайда болатын бөріткендер;
Везикула - бөріткендердің 5-6 күнде қолдырап, сарғыш түсті сұйыққа толуы.
Пустула - везикуланың ішіндегі сұйықтың 2-3 күнде түсі күңгірттеніп, іріңге айналуы.
Круста - папуланың жарылып, сұйықтың сыртқа шығып, қарақошқылданған қабыршақ пайда болып, астыңғы сау эпителийдің жетіліп, 5-6 күн ішінде қабыршақтың түсіп, орнына тыртық пайда болуы.
Шешектің осылайша өрбуі адамда, сиыр мен жылқыда байқалады. Қой мен ешкіде және шошқада везикула пустулаға айналмай, бірден қабыршық пайда болады да,шешекке диагноз қою біршама қиындыққа соғады.
Құстарда дертке шалдыққан эпителий тез жетіледі де, өсе келе теріде сүйел тәрізді шоғырланады, ал кілегейлі қабықтарда сыдырылып түсетін қабыршақтар түзеді. Мұндай қабыршақтанып сыдырылу дифтерияға тән құбылыс болғандықтан шешек дифтериті деп те аталады. Жалпы алғанда құста шешек папула түрінде емес пролиферациялық құбылыс ретінде өрбиді.
Жануарларда вирус денеге тері арқылы өткенде әдетте жеңіл ғана орыны шектелген шешек процесі байқалады.Егер ауру қоздырушысы респираторлық немесе алиментарлық жолмен енсе, септицемия өрбіп, тері мен кілегейлі қабықтарда түгелдей шешек шығады.
Өтуі мен симптомдары. Әр түрлі жануарларда сол түліктің ерекшеліктеріне,жасына,вирустың уыттылығына, денеге енген жолына байланысты шешектің клиникалық байқалуы әр алуан болып келеді. Сондықтан да шешек сүт қоректі жануарларда үзікті, тұтасқан және қанталаған түрде кездеседі.
Үзікті түрде шыға бастаған шешек көбеймей, барлық өрбу сатысынан өтпестен тез жоғалып кетеді. Жалпы күйі оншама өзгермейді, дененің ыстығы да аса көтерілмей ауырған мал тез сауығады.
Тұтасқан түрі кезінде терінің мол аумағын қамтыған везикулалар бір-бірімен қосылып қолдырап тұрады. Кейіннен қабыршақтанып, оның астына ірің жиналады. Тұтасқан шешек кезінде дененің ыстығы жоғарылап, жануадың жалпы күйі нашарлайды.
Қанталаған,немесе қара шешек кезінде пустулалардың іші мен тері қанталап, жануардың танауынан қан кетіп, қан құсып, ішінен қан өтеді. Мал тез арып, өліп кетеді.
Сиырда шешектің екі түрлі вирусы ауру қоздырады: бірі - Cow orthopoxvirus сиырдың нағыз шешегін, ал екіншісі Vaccina orthopoxvirus вакцина шешегін, яғни вакцинияны қоздырады. Вакциния сиырдың нағыз шешегінен гөрі жеңілірек өтеді. Сиырда шешектің жасырын кезеңі орта есеппен 5 күндей. Клиника алдындағы кезеңде дененің ыстығы көтеріліп, сауын малдың сүті қайтады. Бұл белгілер ұзаққа созылмаған кезде байқалмауы мүмкін. Әдетте сиырдың желіні мен емшектерінде, ал бұқаның енінде, кейде дененің басқа жерлерінде розеолалар пайда болып, біртіндеп везикула, крусталарға айналады. Шешектің шығуы мен жетілуі біркелкі болмайды да, ауру 2-3 аптаға созылады. Шешек шығып дерттенген жерлерге іріңдетуші бактериялар түсіп, эпидермис пен терінің негізгі қабаты зақымданып, жазылғанда қотырланып бітеді. Егер вирус денеге тамшы тозаңмен тыныс жолдары арқылы енсе дерт процесі ауыр өтіп, ішкі ағзаларды, оның ішінде желіннің сүт жолдарын,зақымдайды. Бұның нәтижесінде қоздырушы сүтпен бөлінеді.
Қойда (қоздырушысы - Sheep capriopoxvirus) жасырын кезеңі 7-8 күн. Бастапқы клиника алды кезеңінде аз уақытқа дененің ыстығы көтеріліп,селсоқтанып,жемшөпке зауқы болмайды. Көбінесе катарлы коньюнктивит,ринит,тері астындағы шелде жалқақ байқалады. Одан кейін көздің қабақтары домбығып, көзі мен танауынан сора ағып, денесінің тақыр жерлерінде (шап, қолтық,желін,құйрықтың асты, қошқардың ені), басында шешек шыға бастайды. Алдымен бпайда болған розеола қара қошқылданып, өліеттеніп шеті қызарған, ортасы сұрғылт, тығыз келген папулаға айналды. Оның бетіндегі эпидермис сыдырылып, астындағы суланып қабынған қызылшаққа тері көрінеді.
Кейде папулалар бір-бірімен қосылып, тобарсыған кезде сыдырылып түскен қабыршақтардың орнында ақтаңдақтар пайда болады. Егер терінің астыңғы қабаттары да өліеттенсе, қалың қабыршақтар түзіледі де, 5-6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Кафедра:Биологиялық қауіпсіздік
Тақырыбы: Шешек кезіндегі індетке қарсы шаралар
Орындаған:
Тексерген:
Алматы - 2013 ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
Шешек ауруы.
II. Негізгі бөлім:
1. Шешек ауруы - оспа.
2. Шешек ауруының қоздырушысы және тарихи деректері.
3. Індеттік ерекшеліктері,дерттенуі,өтуі мен симптомдары.
4. Әр түлік малындағы шешек ауруының өтуі.
5. Шешек ауруы кезіндегі індетке қарсы жүргізілетін шаралар.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Шешек (Variola, оспа) - дененің ыстығы көтеріліп, тері мен кілегейлі қабықтарда күлдіреген бөріткендер пайда болуымен ерекшеленетін жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Шешек туралы алғашқы деректер б.д.д. 3700 жыл бұрын Мысыр, Үндістан, Қытайда белгілі болды. Европа елдеріне бұл ауру Таяу Шығыстан б.д.д. 5-7 ғасырда әкелінді. Оны жұқпалы ауру ретінде Ә.Ибн Сина тұңғыш рет толық сипаттап, қызылшадан (корь) ажыратты. Адамда шешекті қолдан егу ерте заманнан белгілі болса да,бұл әдіс Э.Дженнердің 1976 ж. Сиырдан адамға егу жөніндегі тәжірибесінен кейін ғана кеңінен тарап, жалпы жұқпалы ауруларға қарсы жасанды иммундеуге түрткі болды. Қазақстанда қойдың шешек індетін (күл) тез арада тоқтату үшін ауырған малдан сау малға жұқтыру әдісі сол ерте заманнан-ақ қолданылып келген.
Жануарлардың (жылқының,түйенің,ешкінің,құстың) шешегі ғылыми тұрғыдан 19 ғ соңында сипатталды. Аурудың қоздырушысының вирус екендігін 1920 ж Маркс пен Штикер дәлелдеді.
Қазіргі уақытта, ресми түрде 1979 жылдан бері адамның шешегі дүние жүзінде жойылды деп есептелінеді. Көптеген елдерде қой мен ешкінің ауруы осы кезге дейін кеңінен тараған. Ал сиыр,шошқа,тауықта оқтын-оқтын байқалып тұрады.
Қоздырушысы. Шешек вирустары Poxviridae (ағылшынша pox - шешек) тұқымдастығының Chordopoxvirinae тұқыс тармағына жатады. Бұл вирустар 6 туыстыққа бөлінеді. Олар: ортопоксвирустар, парапоксвирустар,авипоксвирустар,ка припоксвирустар,лепорипоксвирустар және суипоксвирустар. Бұлардың әрқайсысының негізгі және басқа да түрлері бар.
Ортопоксовирустардың негізгі түрі - вакцина вирусы, басқа түрлері - тышқанның, үй қоянының, сиырдың, кемірушілердің, буйволдың, түйенің,маймылдың шешегінің және адамның табиғи шешегінің вирустары. Ескеретін жай - бұл вирустардың аталуы адамның өзіне тән, яғни вакцина (vacca - сиыр) шешегіне синонимы вакциния байланысты.
Авипоксвирустардың негізгі түрі - тауық шешегінің вирусы. Басқа түрлері: торғайдың,көгершіннің,бөдененің,күр кетауықтың,сауысқанның шешек вирустары.
Каприпоксвирустардың негізгі түрі - қойдың шешегінің вирусы, басқа түрлері: ешкінің шешегінің вирусы және сиырдың нодулярлы дерматит сүйел вирусы.
Лепорипоксвирустардың негізгі өкілі - үй қоянының фибромасының вирусы, қоян фибромасының вирусы, тиін фибромасының вирусы.
Парапоксвирустардың негізгі түрі - қой мен ешкінің жұғымтал сүйелінің (жұғымтал эктима) вирусы ( Орм вирусы),басқа түрлері: сауыншылардың сүйелінің вирусы, сиырдың пустулезі стоматитінің вирусы.
Суипоксвирустардың негізгі өкілі - шошқа шешегінің вирусы. Шешек вирустары морфологиялық тұрғыдан біркелкі. ДНҚ геномды, көлемі үлкен (260-390 нм), Морозов әдісімен бояғанда жай микроскоппен көрінеді. Эпителийге әуес, торшада қарапайым денешіктер түзеді (Пашен, Гварниели, Болингер денешіктері).
Қойдың, ешкінің,шошқаның және тауықтың шешек вирустары өз иелері үшін ғана зардапты. Сиырдың табиғи шешегі мен шешек вакцина вирустарының зардаптылық спектрі кең ауқымды болып, сиыр, буйвол,жылқы,қашыр,түйе,қоян,маймыл және адамды қамтиды.Өте тығыз антигендік және иммундік байланыс тек қана екі вируста,вакциния мен сиыр шешегінің қоздырушыларында ғана, сақталған. Әр түрлі құстардың шешек вирустарының бір-бірімен антигендік қатынасы жақын болады.
Шешек вирустарының сыртқы ортадағы төзімділігі оншама жоғары емес,әйтсе де, құрғақ қабыршақтарда 1,5жылға дейін сақталады. Мұздату вирусты консервілейді. Шіріген затта тез өледі,жоғары температураға,күн сәулесіне, қышқылдарға өте сезімтал. Қойдың шешегінің қоздырушысы мал қорада 6 айға дейін, жүнде2 айдан астам сақталады.Қайнатқан кезде бірден, 70градусға қыздырғанда 5 минутта, рН 3-3,6 аралығындағы қышқыл ортада 1 сағатта өледі. Биотермиялық процесс көңді 28 күн ішіінде зарарсыздандырады.
Індетік ерекшеліктері.Шешекпен сүтқоректілер мен құстардың барлық түрлері дерлік ауырады. Індеттанудыталдаған кезде вирустың қай түрінің қандай жануарларды ауруға шалдықтыратынын ескеру қажет. Жануарлардың кейбір түрлері сол түлікке ғана тән шешек вирусына бейім, ал кейбір жануарларда бұл вирустың бірнеше түрлері ауру қоздырады.
Шешекпен барлық сүт қоректі жануарлар және құстар ауырады.Қыста және көктемнің басында жиі байқалып, ауыр өтеді. Әсіресе,жас төл, асыл тұқымды малдар және көрікті құстар тез шалдығады. Шешек вирусының бастауы - ауруы жасырын кезеңдегі және ауырып жазылған вирус алып жүруші жануарлар. Жұғу факторына малдың азығы мен күту жабдықтары жатады. Сыртқы ортаға вирус дертке шалдығып, сыдырылып түскен эпителиймен, танаудан, көзден,ауыздан аққан сорамен бөлінеді. Ауру қоздырушысы қан сорушы жәндіктермен де берілуі мүмкін. Өйткені олардың денесінде100 күнге дейін сақталады. Сонымен қатар, төлге сүт пен плацентаарқылы, ал балапанға жұмыртқа арқылы беріледі.
Дерттенуі. Вирус денеге тері арқылы және ауыз бен тыныс жолдарының кілегейлі қабықтары арқылы енеді. Теріден оның жарақаттанған немесе сызат түскен жерлерінен өтеді, ал А гиповитаминозы кезінде зақымданбаған теріден де өтуіне мүмкіндігі бар. Қанда вирустың көбеюіне байланысты аурудың бастапқы кезеңі дененің ыстығы көтеріліп, көрінетін кілегейлі қабықтардың қызарып, танаудан сұйықтың бөлінуі арқылы байқалады. Аурудың одан әрі өрбуі қоздырушысының эпителийге әуестігінен туындайтын теріде экзентема (қызамық) пайда болуына байланысты. Шешек бөртпесі деп аталатын бұл құбылыстар бірнеше сатыдан тұрады:
Розеола - ауру жұққаннан кейінгі 1-2 тәулік ішінде байқалатын қызарған дақтар;
Папула - келесі 1-3 күндепайда болатын бөріткендер;
Везикула - бөріткендердің 5-6 күнде қолдырап, сарғыш түсті сұйыққа толуы.
Пустула - везикуланың ішіндегі сұйықтың 2-3 күнде түсі күңгірттеніп, іріңге айналуы.
Круста - папуланың жарылып, сұйықтың сыртқа шығып, қарақошқылданған қабыршақ пайда болып, астыңғы сау эпителийдің жетіліп, 5-6 күн ішінде қабыршақтың түсіп, орнына тыртық пайда болуы.
Шешектің осылайша өрбуі адамда, сиыр мен жылқыда байқалады. Қой мен ешкіде және шошқада везикула пустулаға айналмай, бірден қабыршық пайда болады да,шешекке диагноз қою біршама қиындыққа соғады.
Құстарда дертке шалдыққан эпителий тез жетіледі де, өсе келе теріде сүйел тәрізді шоғырланады, ал кілегейлі қабықтарда сыдырылып түсетін қабыршақтар түзеді. Мұндай қабыршақтанып сыдырылу дифтерияға тән құбылыс болғандықтан шешек дифтериті деп те аталады. Жалпы алғанда құста шешек папула түрінде емес пролиферациялық құбылыс ретінде өрбиді.
Жануарларда вирус денеге тері арқылы өткенде әдетте жеңіл ғана орыны шектелген шешек процесі байқалады.Егер ауру қоздырушысы респираторлық немесе алиментарлық жолмен енсе, септицемия өрбіп, тері мен кілегейлі қабықтарда түгелдей шешек шығады.
Өтуі мен симптомдары. Әр түрлі жануарларда сол түліктің ерекшеліктеріне,жасына,вирустың уыттылығына, денеге енген жолына байланысты шешектің клиникалық байқалуы әр алуан болып келеді. Сондықтан да шешек сүт қоректі жануарларда үзікті, тұтасқан және қанталаған түрде кездеседі.
Үзікті түрде шыға бастаған шешек көбеймей, барлық өрбу сатысынан өтпестен тез жоғалып кетеді. Жалпы күйі оншама өзгермейді, дененің ыстығы да аса көтерілмей ауырған мал тез сауығады.
Тұтасқан түрі кезінде терінің мол аумағын қамтыған везикулалар бір-бірімен қосылып қолдырап тұрады. Кейіннен қабыршақтанып, оның астына ірің жиналады. Тұтасқан шешек кезінде дененің ыстығы жоғарылап, жануадың жалпы күйі нашарлайды.
Қанталаған,немесе қара шешек кезінде пустулалардың іші мен тері қанталап, жануардың танауынан қан кетіп, қан құсып, ішінен қан өтеді. Мал тез арып, өліп кетеді.
Сиырда шешектің екі түрлі вирусы ауру қоздырады: бірі - Cow orthopoxvirus сиырдың нағыз шешегін, ал екіншісі Vaccina orthopoxvirus вакцина шешегін, яғни вакцинияны қоздырады. Вакциния сиырдың нағыз шешегінен гөрі жеңілірек өтеді. Сиырда шешектің жасырын кезеңі орта есеппен 5 күндей. Клиника алдындағы кезеңде дененің ыстығы көтеріліп, сауын малдың сүті қайтады. Бұл белгілер ұзаққа созылмаған кезде байқалмауы мүмкін. Әдетте сиырдың желіні мен емшектерінде, ал бұқаның енінде, кейде дененің басқа жерлерінде розеолалар пайда болып, біртіндеп везикула, крусталарға айналады. Шешектің шығуы мен жетілуі біркелкі болмайды да, ауру 2-3 аптаға созылады. Шешек шығып дерттенген жерлерге іріңдетуші бактериялар түсіп, эпидермис пен терінің негізгі қабаты зақымданып, жазылғанда қотырланып бітеді. Егер вирус денеге тамшы тозаңмен тыныс жолдары арқылы енсе дерт процесі ауыр өтіп, ішкі ағзаларды, оның ішінде желіннің сүт жолдарын,зақымдайды. Бұның нәтижесінде қоздырушы сүтпен бөлінеді.
Қойда (қоздырушысы - Sheep capriopoxvirus) жасырын кезеңі 7-8 күн. Бастапқы клиника алды кезеңінде аз уақытқа дененің ыстығы көтеріліп,селсоқтанып,жемшөпке зауқы болмайды. Көбінесе катарлы коньюнктивит,ринит,тері астындағы шелде жалқақ байқалады. Одан кейін көздің қабақтары домбығып, көзі мен танауынан сора ағып, денесінің тақыр жерлерінде (шап, қолтық,желін,құйрықтың асты, қошқардың ені), басында шешек шыға бастайды. Алдымен бпайда болған розеола қара қошқылданып, өліеттеніп шеті қызарған, ортасы сұрғылт, тығыз келген папулаға айналды. Оның бетіндегі эпидермис сыдырылып, астындағы суланып қабынған қызылшаққа тері көрінеді.
Кейде папулалар бір-бірімен қосылып, тобарсыған кезде сыдырылып түскен қабыршақтардың орнында ақтаңдақтар пайда болады. Егер терінің астыңғы қабаттары да өліеттенсе, қалың қабыршақтар түзіледі де, 5-6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz