Балықтардың рикетсиоздық ауруларын ветеринариялық санитариялық сараптау және бағалау
Кіріспе
Балық ауруларын инфекциялық(жұқпалы),инвазиялық(паразиттік) және жұқпайтын аурулар деп үшке бөлінеді.
Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштары – вирустар,бактериялар,рикетсиоздар және дара клеткалық паразиттер болып саналады. Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай жұқпалы аурулар,вирустік аурулар,бактериоздар,рикетсиоздар,альгоздар және микоздар деп ажыратылады.
Ал балықтың инвазиялық ауруларын қоздырушыларға протозойлық организмдер,паразит құрттар,шаяндар мен моллюска тектес паразиттер жатады. Анықтай түскенде қарапайым жәндіктерден пайда болған ауруды протозой ауруы,паразиттік құрттардан болғанын – гельминтоздар,паразиттік шаян тәрізділерден болғанын – крустацеоздар,моллюскадан болғанын – моллюскооздар деп атайды. Ол балықтың желбезегін,терісін және іші-бауырын зақымдайды.
Балықтың жұқпайтын аурулары сыртқы ортаның механикалық, физикалық және химиялық әсерлерінен болады.
Аурудың пайда болуы мен таралуының көптеген себептері бар, сондықтан олардың түрін анықтаған кезде бұл жайларды ескеру керек.Атап айтқанда ең алдымен аурудың тарихымен толық танысады. Судың құрамына көңіл бөледі. Бұдан кейін төмендегі мәселелерге баса назар аудара отырып,тыңғылықты зерттеу жүргізіледі.
Тексерілетін суға ( өзен, көл,бөгет,су қоймасы) басқа жақтан ағып келген су құйыла ма,егерде құйылатын болса,ол қандай су (қайнар,бұлақ,өзен,көл,қар немесе жаңбыр суы ) екенін ескереді.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын – бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды.
Судағы химиялық заттардың құрамына (оттегі,көмір қышқылы,метан,күкіртті сутегі т.б.) көңіл бөлінеді.
Заводтар мен фабрикалар пайдалағаннан кейінгі лас судың балық өсетін суға құйылатын-құйылмайтынын зерттеледі.[1]
Балық ауруларын инфекциялық(жұқпалы),инвазиялық(паразиттік) және жұқпайтын аурулар деп үшке бөлінеді.
Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштары – вирустар,бактериялар,рикетсиоздар және дара клеткалық паразиттер болып саналады. Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай жұқпалы аурулар,вирустік аурулар,бактериоздар,рикетсиоздар,альгоздар және микоздар деп ажыратылады.
Ал балықтың инвазиялық ауруларын қоздырушыларға протозойлық организмдер,паразит құрттар,шаяндар мен моллюска тектес паразиттер жатады. Анықтай түскенде қарапайым жәндіктерден пайда болған ауруды протозой ауруы,паразиттік құрттардан болғанын – гельминтоздар,паразиттік шаян тәрізділерден болғанын – крустацеоздар,моллюскадан болғанын – моллюскооздар деп атайды. Ол балықтың желбезегін,терісін және іші-бауырын зақымдайды.
Балықтың жұқпайтын аурулары сыртқы ортаның механикалық, физикалық және химиялық әсерлерінен болады.
Аурудың пайда болуы мен таралуының көптеген себептері бар, сондықтан олардың түрін анықтаған кезде бұл жайларды ескеру керек.Атап айтқанда ең алдымен аурудың тарихымен толық танысады. Судың құрамына көңіл бөледі. Бұдан кейін төмендегі мәселелерге баса назар аудара отырып,тыңғылықты зерттеу жүргізіледі.
Тексерілетін суға ( өзен, көл,бөгет,су қоймасы) басқа жақтан ағып келген су құйыла ма,егерде құйылатын болса,ол қандай су (қайнар,бұлақ,өзен,көл,қар немесе жаңбыр суы ) екенін ескереді.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын – бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды.
Судағы химиялық заттардың құрамына (оттегі,көмір қышқылы,метан,күкіртті сутегі т.б.) көңіл бөлінеді.
Заводтар мен фабрикалар пайдалағаннан кейінгі лас судың балық өсетін суға құйылатын-құйылмайтынын зерттеледі.[1]
VI Пайдаланылған әдебиеттер.
1.Наиятинский В.Ф., Мирзоева Л.М., Поддубная А.В. Болезни рыб. 2.Ичдательство "Пищевая промышленность" М., 1979, 236 б.
3.Агапова А.И. Паразиты рыб водоемов Казахстака, Ллма-Ата, 1966, 342.
4.Ляйман Э.М. Болезни рыб, М., Изд-во "Высшая школа". М. 1966, 325 с.
5.Щербина А.К. и др. Болезнн рыб и основы рыбоводства, М, 1964 295 с.
6.Грищенко Л.И., Акбаев М.Ш., Васильков Г.В, Болезни рыб и основы рыбоводства, М., 1999,456 с.
7.Жизнь пресных вод СССР. /Под ред. проф. В.И. Жадина и акад. Е.ІІ.
8.Павловского/. М.-Л., 1940, т.1; 1947, т.2; 1950, т.З; 1956, т.4, ч.І; 1959,
9.Зенкевич Л.А. Биология морей СССР, М. 1963.
10.Зернов С.А. Общая гидробиология. М.Л. 1949.
11.Константинов А.С. Общая гидробиология. М., Высшая школа.1986 и
12.Липин А.Н. Пресные воды и их жизнь, М, 19650.
13.Иванов А.И. Рыбоводство в естественных водоемах, М., 1991
14.Сборник нормативно-технологической документации по товарному рыбоводству (в 2-х томах), М., 1986, 576 б.
15.Козлов В.И., Абрамович Л.С. Товарное осетроводство, М., 1986, 117 б.
16.Козлов В.И., Абрамович Л.С. Справочник рыбовода, М., 1992.
17.Привезенцев Ю.А., Власов В.А. Рыбоводство, М., 2004, 456 б,
18.Михеев В.П. Справочник по садковому рыбоводству, М., 1989, 200 б.
19.Справочник по озерному и садковому рыбоводству, п/р Руденко Г.П., М,
1983,3126.
20.Федорченко В.И., Новоженин Н.П., Зайцев В.Ф. Товарное осетроводство, М,1986,1176.
21.Засосов А.В. Теоретические основы рыболовства. - М., 1970.
22.Карзиңкин Г.С. Основы биологической продуктивности водоемов. - М.: Пищепромиздат. 1952.
23.Мина М.В. Микроэволюция рыб. -М.: Наука. 1986. 326 с.
24.Монастырский Г.Ң. Динамика численности промысловых рыб. Тр. ВНИРО.т.21, 1952. 352 с.
25.Никольский Г.В. Теория динамики стада рыб как биологическая основа рациональной эксплуатации и воспроизводства рыбных ресурсов. М.: Наука. 1965. 382 с.
1.Наиятинский В.Ф., Мирзоева Л.М., Поддубная А.В. Болезни рыб. 2.Ичдательство "Пищевая промышленность" М., 1979, 236 б.
3.Агапова А.И. Паразиты рыб водоемов Казахстака, Ллма-Ата, 1966, 342.
4.Ляйман Э.М. Болезни рыб, М., Изд-во "Высшая школа". М. 1966, 325 с.
5.Щербина А.К. и др. Болезнн рыб и основы рыбоводства, М, 1964 295 с.
6.Грищенко Л.И., Акбаев М.Ш., Васильков Г.В, Болезни рыб и основы рыбоводства, М., 1999,456 с.
7.Жизнь пресных вод СССР. /Под ред. проф. В.И. Жадина и акад. Е.ІІ.
8.Павловского/. М.-Л., 1940, т.1; 1947, т.2; 1950, т.З; 1956, т.4, ч.І; 1959,
9.Зенкевич Л.А. Биология морей СССР, М. 1963.
10.Зернов С.А. Общая гидробиология. М.Л. 1949.
11.Константинов А.С. Общая гидробиология. М., Высшая школа.1986 и
12.Липин А.Н. Пресные воды и их жизнь, М, 19650.
13.Иванов А.И. Рыбоводство в естественных водоемах, М., 1991
14.Сборник нормативно-технологической документации по товарному рыбоводству (в 2-х томах), М., 1986, 576 б.
15.Козлов В.И., Абрамович Л.С. Товарное осетроводство, М., 1986, 117 б.
16.Козлов В.И., Абрамович Л.С. Справочник рыбовода, М., 1992.
17.Привезенцев Ю.А., Власов В.А. Рыбоводство, М., 2004, 456 б,
18.Михеев В.П. Справочник по садковому рыбоводству, М., 1989, 200 б.
19.Справочник по озерному и садковому рыбоводству, п/р Руденко Г.П., М,
1983,3126.
20.Федорченко В.И., Новоженин Н.П., Зайцев В.Ф. Товарное осетроводство, М,1986,1176.
21.Засосов А.В. Теоретические основы рыболовства. - М., 1970.
22.Карзиңкин Г.С. Основы биологической продуктивности водоемов. - М.: Пищепромиздат. 1952.
23.Мина М.В. Микроэволюция рыб. -М.: Наука. 1986. 326 с.
24.Монастырский Г.Ң. Динамика численности промысловых рыб. Тр. ВНИРО.т.21, 1952. 352 с.
25.Никольский Г.В. Теория динамики стада рыб как биологическая основа рациональной эксплуатации и воспроизводства рыбных ресурсов. М.: Наука. 1965. 382 с.
Кіріспе
Балық ауруларын инфекциялық(жұқпалы),инвазиялық(пар азиттік) және жұқпайтын аурулар деп үшке бөлінеді.
Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштары - вирустар,бактериялар,рикетсиоздар және дара клеткалық паразиттер болып саналады. Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай жұқпалы аурулар,вирустік аурулар,бактериоздар,рикетсиоздар,а льгоздар және микоздар деп ажыратылады.
Ал балықтың инвазиялық ауруларын қоздырушыларға протозойлық организмдер,паразит құрттар,шаяндар мен моллюска тектес паразиттер жатады. Анықтай түскенде қарапайым жәндіктерден пайда болған ауруды протозой ауруы,паразиттік құрттардан болғанын - гельминтоздар,паразиттік шаян тәрізділерден болғанын - крустацеоздар,моллюскадан болғанын - моллюскооздар деп атайды. Ол балықтың желбезегін,терісін және іші-бауырын зақымдайды.
Балықтың жұқпайтын аурулары сыртқы ортаның механикалық, физикалық және химиялық әсерлерінен болады.
Аурудың пайда болуы мен таралуының көптеген себептері бар, сондықтан олардың түрін анықтаған кезде бұл жайларды ескеру керек.Атап айтқанда ең алдымен аурудың тарихымен толық танысады. Судың құрамына көңіл бөледі. Бұдан кейін төмендегі мәселелерге баса назар аудара отырып,тыңғылықты зерттеу жүргізіледі.
Тексерілетін суға ( өзен, көл,бөгет,су қоймасы) басқа жақтан ағып келген су құйыла ма,егерде құйылатын болса,ол қандай су (қайнар,бұлақ,өзен,көл,қар немесе жаңбыр суы ) екенін ескереді.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын - бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды.
Судағы химиялық заттардың құрамына (оттегі,көмір қышқылы,метан,күкіртті сутегі т.б.) көңіл бөлінеді.
Заводтар мен фабрикалар пайдалағаннан кейінгі лас судың балық өсетін суға құйылатын-құйылмайтынын зерттеледі.[1]
2.Әдебиетке шолу
Риккетсийлер дегеніміз - өзіне тән ерекшеліктері бар, бактериялар мен вирустардың аралығынан орын алатын микроорганизмдер тобы. Олардың бактериялармен морфологиясы, боялуы. Keй6ip құрамындағы заттармен жэне антигенді қасиеттер жағынан ұксас. Риккетсийлер шартты паразиттер қатарына жатады. Олар тек қана тipi клеткаларда ғана өсіп - өніп өмір сүре алады. Бұл қасиетімен олар өте мөте вирустарға жақын тұрады. Риккетсийлер сырткы пішініне қарай полиморфты микроорганизмдерге жатады, яғни олар шар тәрiзді, таякща немесе жіпше түрінде де кездесуі мүмкін. Спора мен капсула түзбей козғала алмайды. Риккетсийлерде ішкі жэне сырткы қабыкша болады, цитоплазмасының құрамына рибосомага ұксас гранулалар жэне вакуоль тәріздес заттар кіреді.[4]
Шар жэне таякша тәріздес риккетсийлер жай бөлінy аркылы, ал жіпше тәріздестepi -- бөлшектену арқылы көбейеді.Риккетсийлер қатары үш тұқымдастан тұрады:
1) Rickettsiaceae,
2)Bartonellaceae,
3)Anaplasmataceae.
Rickettsiaceae тұқымдасының өзі үш трибтардан тұрады:
1)Rickettsiae,
2)Ehrlichieae,
3)Wolbachieae.
Трибы (tribus; лат. mribuo -- белу, орналастыру деген мағынаны көрсетеді. Бұл таксономиялык категорияда тұкымдаспен туыстық ортасынан орын алады. Риккетсийлердің ішінде жануарларда ауру коздыратын түрлері де кездеседі. Оларға Ку-лихорадканың, ipi қара малдың гидроперикардиті (каудриоз) қоздыргыштары жатады. Суда өсетін өсімдіктердің түрлері тексеріледі.
Суға жақын жерде мал мен құс фермалары және бақшалық егіс бар-жоғы анықталады.
Судың маңындағы жерлердің сипатына (орман,шабындық, егістік т.б.) назар аудару қажет.
Қыста және жазда судағы оттегінің жеткіліксіздігінен балық өлімінің болатын-болмайтыны тьексеріледі.
Балықтың судағы табиғи және жасанды қорек түрлеріне және онда қандай балық өсетініне,олардың тығыздығына көңіл бөлген жөн.
Суда немесе суға жақын жерде балықпен қоректендіретін әр түрлі хайуанаттардың,құстардың,бауырымен жорғалайтындардың және қосмекенділердің қандай түрлері бар екені анықталады.
Осылардың бәріне тиянақты жауап бере отырып, ауру балық туралы ақпарды толық жинайды және балықтың өзін жан-жақты тексергеннен кейін ғана аурудың түрі жөнінде белгілі бір қорытындыға келеді. Ауру балықтың ең алдымен түрін (тұқымын) анықтап,ұзындығы мен жалпақтығын және салмағын өлшейді. Тері сыртындағы қабыршақтар мен желбезек сүйектері арқылы шамамен жасын анықтайды. Ол үшін балықтың 5-6 қабыршағын алып сумен немесе мүсәтірлі спиртпен жуады да,лупамен қарайды. Сонда қабыршақтың үстінен жіңішке және жуан дөңгелек сызықтар көрінеді. Бір жастағы балықтың қабыршағында бір жуан,бір жіңішке екі сызығы болса,екі жастағы балықтың қабырғасында екі жуан,екі жіңішке сызығы болады.
Желбезек сүйектеріне қарап балықтың жасын айыру үшін ол сүйекті ең алдымен қайнаған суға салып,етінен арылтады да,жарыққа ұстап, оның жылдық шығыршықтарын санайды.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын - бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды. Келесі күні жаңадан өсіп-өрбіген микробтың формасын,қозғалысын анықтайды,жағынды жасап Грам бойынша бояйды.Керек болған жағдайда табылған микробты сау балықтың денесіне (еті,терісінің асты, құрсағы т.б.) егеді. Балық терісінің сыртын жалпы денесін тексереді,жарақаттанған жерлері мен патологиялық өзгерістеріне көңіл аударады. Әдетте балық ауруларының басым көпшілігінде,денесінің үстінде көгілдір сұрғылт шырыш пайда болады.
Мұндай шырыш костиоз, хилодонеллез,гиродактилез ауруларына шалдыққанда байқалады. Судың температурасы әдеттегіден төмендеп,балыққа салқын тисе немесе судағы ұнамсыз заттардың (әсіресе химиялық) әсерінен де балықтың терісі шырыштанады.Мұның нақты себебін дәл анықтау үшін шырышты микроскоппен тексереді.[2]
Дерматомикоз ауруында мақтаға немесе ақ жіпке ұқсас, ашық қоңыр түсті белгі көрінеді. Ал карптың шешек ауруында тері үстінде парафин сияқты ақ түсті,қатты,томпақ ісік байқалады.
Ихтиофириоз,миксоболез т.б. осы сияқты споразолық ауруларда балық терісі үстінде кішкене (тарының дәнінен де ұсақ,ақ түсті түйіршіктер пайда болады.)
Шаян мен сүлік тістеген немесе краснуха сияқты кейбір жұқпалы ауруға шалдыққан балықтың терісі судағы жағымсыз заттардың әсерінен қызарады.Дегенмен,мұндай белгі кейбір балықтарда(лосось,алабұға т.б.) уылдырық шашар кезде білінеді.Аурудың басқа бір түрлерінде балықтың жақ сүйектері мен тұмсықтары және жүзу қанаттары зақымданады. Мысалы,гиродактилез ауруында жүзу қанаттары мықтап бүлінеді, тіпті жойылып кетеді.
Аурудың екінші бір түрінде және организмдегі витаминдердің жеткіліксіздігінен тері сыртындағы қабыршақтары зақымданады. Карптың краснухасы,сангвиниколезі, кокцидиозы т.б.жұқпалы ауруларында, балықтың қабыршақтары үрпиіп, көздері бадырайып кетеді, құрсағына сарысу жиналады.
Лигулезде балықтың құрсағы паразитке толып, іші кебеді, тіпті жарылып та кетеді.
Филометроз, капуста гүлі - көксерке түйнемесінде балықтың жақ сүйектері мен тұмсығы зақымданады.
Бахтақтың авитаминозы мен лососьтың вертеж ауруларында балықтың денесі қарайып кетеді,ал кейбір инвазиялық ауруларда денесі сарғаяды.
Кейбір ауруларда балықтың көзі қоңыр тартады,екіншісінде қызарады.Желбезегінің бір жері бозарса,екінші бір жері қызарады,үшінші жері ағарады, бір сөзбен айтқанда, мозаикалық суретке ұқсайды. Осындай өзгеріс бронхиомикоз, сангвиниколез ауруларында жиі кездеседі.
2.1.Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштарына жалпы сипаттама
Ауру асқынып кеткенде желбезектің кейбір жері шіріп түседі. Балықтың желбезектерін,терісін және көздерін судағы кейбір химиялық заттардың ерітінділері де зақымдайды.
( Агапова А.И. Паразиты рыб водоемов Казахстака, Ллма-Ата, 1966, 342.)
Балдыр сияқты құрамында улы заты бар өсімдіктер де балықтың денесін бүлдіреді. Балықты қолға ұстап тексеріп, оның құрсағын аздап қысқанда,сау балықтың тік ішегінен анус қоңыр көк түсті қи шығады. Ал краснуханың жіті түрімен ауырған балықтан жіп тәрізді тастай болып қатып қалған нәрсе шығады. Ал краснуханың жіті түрімен ауырған балықтан жіп тәрізді тастай болып қатып қалған нәрсе шығады. Кокцидиоз ауруына шалдыққан балықтың осындай жіп тәрізді қидың түсі сары болады. Лосоьтың фурункулез ауруында тік іщектен қан аралас ірің шығатыны практика жүзінде дәлелденді.
Балықтың терісін тексеру. Теріге жабысқан паразиттердің көпшілігін (инфузория,сүлік,шаяндар т.б.) жай көзбен көруге болады. Ал көрінбеген жағдайда,терінің әр жерінен жиналған шырышты микроскоп арқылы қарайды. Көрінген паразитті санайды.
Желбезекті тексеру.Ең алдымен желбезектің іш жағы мен сыртын жақсылап тексереді, оның түсіне көңіл аударады.Көзге көрінген паразиттерді шыны ыдысқа салып жинайды. Жай көзбен қарағанда паразит көрінбейтін болса, онда желбезектің жапырақшаларын компрессорлық әдіспен тексереді. Ол үшін жапырақшаларын екі кішкентай әйнектің предметное стекло арасына салып қысады да, микроскоппен қарайды.
Көздерін тексеру. Көзді сырт жағынан жақсылап қарап, паразиттерді іздейді. Кейбір ауруларда көздің алмасы үлкейеді,тіпті шарасынан шығып кетеді,кілегей қабықтары қызарады,мөлдір қабығы қоңыр тартады.
Көздің ішкі жағындағы ұсақ паразиттерді тексеру үшін көздің алмасын шарасынан шығарып алады да, таза әйнектің үстіне салып кеседі,компрессорлық әдіспен тесереді.
Дене қуыстарын тексеру. Балықтың дене қуыстарын тік ішегінен бастап жарады.
Ол үшін тік ішекке қайшыны сұғып,құрсақтың терісін аздап кеседі де,қайшыны балық қабырғаларының үстін ала басына бағыттай жүргізеді. Ішкі органдарын кесіп кетпеу үшін қайшыны мүмкіндігінде қарай жотаға жақын жүргізеді.
Ішкі органдарын кесіп кетпей үшін қайшыны мүмкіндігі қарай жотаға жақын жүргізеді. Сөйтіп, балықтың ішін ашады. Лигуля,амфилина,филометр сияқты органдарды ас қорыту аппараты,бауыр мен өт қалтасы,бүйрек,торсылдақ,қуық,жыныс бездері тексереді.
Ас қорыту аппаратын тексеру. Ең алдымен ас қорыту аппаратын жалпы қарап шығады. Онан соң балықтардың ішектерінен жиналған қырындыны компрессорлық әдіспен тексереді.
Ішектегі паразиттерді тексерудің тағы бір әдісі мынадай:суы бар цилиндр шыны ыдысқа ішек қырындысы мен қиды салады да, таяқшамен жақсылап араластырып шайқайды. Онан соң 30 минут бойына тұндырады,сонда гельминттер ыдыстың түбіне шөгеді. Көрсетілген мерзім өткеннен кейін ондағы судың (34) бөлігін төгіп,оның орнына жаңадан су құяды. Оны тағы да 30 минут бойына тұндырады. Сөйтіп,цилиндр ыдыстағы су әбден мөлдір болғанша бірнеше рет осы тәртіппен қайталайды. Мұнан кейін суды төгеді, тұнбаны қара астаушаға салып,ондағы паразиттерді тексереді. Ұсақ паразиттерді айқын көру үшін лупа немесе микроскоп пайдаланылады.Табылған паразиттердің түрін және оның ішектің қай бөлігінен табылғанын мұқият анықтайды.
Бұл әдіс компрессорлық әдіспен салыстырғанда онша дәлме - дәл нәтиже бере қоймайды,жұмыс шапшаң атқарылады. [4,6]
2.2.Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай рикетсиоздарға сипаттама
Риккетсиялар (Rickettsiales катары) микроорганизмдердің едәуір тобын біріктіретін, бұлардың қатарына Rickettsiales, Bartonellaceae,Anaplasmataceae тұқымдастары жатады. Клетка қабырғасының құрылымы РНҚ және ДНҚ ерекшеліктері, сондай-ақ басқа қасиеттеріне қарай бұл микроорганизмдер бактериялар тобына кіреді және бактериялардың ішінде ең ұсактары болып саналады. Басқа бактериялардан айырмашылығы -- оттегінің мүлде қатысынсыз клетка ішінде паразиттік тіршілік етеді.. Rickettsiales катарының ішінде едәуір айырмашылықтар болады, түптеп келгенде шын мәнінде риккетсиялар -- Ricketrsiales түрінің тұқымдасы. Олар бөртпе сүзек,кене кызбасыны (сары безгек), кукызбасының және баска аурулардыңкоздырғыштары. Осылардан катар баска екіншілік риккетсиялары -макгар деп жене олардың арасындағф елеулі өзгешіліктерді ескере отырып Ehrlichia-ны эрхиялар, Cowdria туысын- коудриялар, Neo-rickettsia туысын -- неориккетсиялар, Bartonellaceae тұқымдасын -- бартонеллалар, Anaplasmataceae тұқымдасын -- анаплазмалар деп жәнеолар туғызатын патологияны эрлихиоз, коудриоз, неориккетсиоз,бартенеллез, анаплазмоз деп атаған дұрыс (1-кесте).Rickettsiales қатарлы микробтардың үш тұқымдасын жене 17 туысын, chlamydiales қатары -- бip тұқымдасты жене туысты біріктіреді.Бұл бактериялар жоталы таудың далалы алқабында қоздырғышын тапкан жене бөртпе сүзектен қайтыс болған американ микробиологы У. Риккетсий құрметіне риккетсиялар деп аталады. Риккетсиялардың 12 түpi белгілі болып отыр, олар үш туысқа жатады. Риккетсияларкөптеген жануарларда клетка ішінде паразиттік тіршілік ететін облигатты микробтар. Ол буынаяқтыларда да паразиттік өмip сүреді.Бұлар полиморфты микроорганизмдер, пішіні кокк, таяқша, бацилла жене жіпше тәрізді болады. Кокк (0,3 мкм х0,4 мкм) немесе таяқша тәрізділерде(2,5 мкм-га дейш) кездеседі, жіпше диплоформаларқұрайды. Үш қабатты клетка қабырғасы, үш қабатты цитоплазмалық мембранасы болады, мембраналар арасында пептигликан қабаты орналасады, бұл Грам бойынша боялмайтын бактерияларға тән қасиет.[8]
2.3.Рикетсиоздар тудыратын ауруларға шолу
Талшығы болмайды, козғалмайды, Грам бойынша Tepic болады, Гимза --
Романовский, Макиавелло, Здродовский, Гименее бойынша бояуларымен боялады. Tipi тканьде бинарлық әдісіменен көбейеді.
1 кесте. Риккетсиялар жене олар коздыратын аурулар (Rickettsiales катары,
Rickettsiaceae тукымдасы, Rickettsieae трибасы)
Rickettsia туысы Rochalimaea туысы CoxieUa туысы
Tүpi коздыратын ауруы
R. provazeki эпидемиялык бөртпе
сүзек және Брилл ауруы.
R. quin tana В о л ы н
кызбасы
С. burnetii Ку-
кызбасы
R. typhi Сабаукуйрыкгын
бертпе сузеп
R. canada аталмаган
R. rickettsii жоталы таудын
дакты сузеп
R. sibirica Солтуспк Азиянын
бертпе сузеп
R. conorii Марсел кызбасы
R. akari Везикуллез
риккетсиозы
R. parkeri белпаз
R. tsutsugamushi Цуцугамушы кызбасы
R. australis Солтүстік Квислсенд
кене сүзегі,құрамында РНҚ және ДНҚ белоктар, углеводтар, липидтер, ли-
пополисахаридтер болады. Rickettsia-ның ДНҚ негізі құрамы 30 %-ке, Coxiella-да 43-%ке, Rochalimaea 38,5 %-ке тек.Тетрациклин қатарындағы антибиотиктерге сезімтал келеді. Жануарлар мен адамның риккетсиозын қоздырады (Қу-кызба, бөртпе сүзек).Риккетсиясы мактардың (эрлихиялар, коудриялар, неориккетсиялар, бартонеллалар, анаплазмалар) биологиялық қасиеттері,цитотропизм қоздыратын патологиясының табиғат тасымалдау-
шылары жэне иеленушілері үлкеюі болады. Барлығының сипаттамасын кестеден қара.
Эрлихиялар ұсақ полиморфты микроорганизмдер, олар ауруга шал-
дыгатын жануарлардың лейкоциттерден цитоплазмасында енеседі.Олардың сатылары мынау: элементарлы денесі- инициал денешігі (ретикулярлы) -- аралык денешік ~ элементарлы денешік.Грам бойынша боялмайды, Гимза -- Романовский бойынша көк түске боялады,қозғалмайды. Клеткасыз ортада немесе тауық эмбрионында өседі.Тетрациклинге сезімтал келеді. Ipi қараның, кой мен ешкі, жылқының және ит тұқымдас жануарлардың ауру коздырғышы болып саналады.
Коудриялар - полиморфты кокк немесе эллипс тәрізді микроорганизмдер, eнi 0,2-0,5 мкм. Күйіс қайыратын жануарлар эндотелиясынын цитоплазмасында көбейеді қозғалмайды, Грам бойынша боялмайды. Анил бояуларымен Гимза -- Романовский бойынша көк түске боялады. Сульфамидтер мен тетрациклинге сезімтал болады. Аты айтып тұрғандай түрі иксод кенелеpi тасымалдайды. Кенелердің ауруды қалай жұқтыратыны белгісіз. Жүрек шемені тұғызады - Африкада күйіс қайыратын жануарлардың індет ауруы. Ауру қоздырғышы штаммдары жануарларды 20 -- 95 % өлім-жітімге ұшыратады.
Неориккетсиялар -- ұсақ полиморфты организмдер, ені 0,3 -- 0,4 мкм,
көбісі ит тектес лимфа тканьдері ретикула клеткаларының
цитоплазмасында өсіп-өнеді.. Грам бойынша боялмайды, қозғалмай
ды. Анил бояуларымен көк түске боялады. Клеткасыз қоректік ортада
немесе тауық эмбрионында өспейді. Тетрациклинге сезімтал келеді.[9]
2.4. Риккетсийлердің морфологиясы мен құрылысы
Трематодтар тасымалдаушылар болып табылады. АКШ-тың орталық
және батыс жағалауында балық тұқымдастардың ауруын коздырады.
Бартонеллалар -- адамның және басқа омыртқалылардың эритроциттері паразиті. Эритроцитгердің ішінде немесе өсіндісінде дөңгелек,
эллипс немесе жұка, түзу, қисык, майысқақ таякшалар пішіндес
кездеседі, диаметрі 3 мкм шамасында болады. Анил бояуларымен боялады, бipaқ ең жақсысы -- Гимза бойынша метил спиртімен бояу.
Осының нәтижесінде бұларда эукариотикалық ядро табылмайтын
416 болады, ал мұны болып отырган микробтың эритроцитті паразитті тіршілік ететін қарапайымдылардан айырмашылығы. Грам бойынша боялмайды. Tipi клеткалар болмайтын ортада өсiп-жетіледі.
Bartonella туысы клеткасының қабыкшасы болады. Бартонеллезі қоздырады. Бартонелла шыбыннан да табылды. Бул ауру Оңтүстік Америка құрылығында кездеседі.
Grachamella туысы тек сүтқоректілердің эритроциттерінен табылды.
Клеткасынын қабыкшасы болады, қозғалмайды,талшығы болмайды.Грам бойынша боялмайды. Кеміргіштертердің арқасында коздырады. Географиялык жағынан кен тараған.
Анаплазмалар -- жабайы омыртқалылар мен малдың эритроциті облигатты паразиттері. Олар таякша, сфера, кокк немесе сакина тәрізді денешіктер, диаметрі 0,2-0,4 мкм. Анил бояғыштарымен Гимза бойынша қызыл түске боялады. Грам бойынша боялмайды.
Риккетсиясы макгар туралы мәліметтер 18-кестеде келтірілген.
Ку-кызбаның коздырғышы.Ку-кызбаны Coxiella burnetii (Rickettsia burnetii жэне R. diaporica) коздырады. Оның Rickettsia-дан айырмашылыгы сол, цитоплазмада немесе иесінде клетка ядросында емес цитоплазманың куысында өніп-өседі, сондай-ак физикалык жэне химиялык агенттерде ерекше болып келетін, ішінде болып отырган ауру -- зооноз, ол жануарларды, сондай-ак адамды закымдайды. Эдетте жануарлардын Қу-кызбаның басты белгілері байқаусыз болып өтетін ауру болып табылады.
[12]
Ринит, желінсаудың орын алады, табиғи жолмен ауруға шалдыққан жағдайда ұрықтары риккетсиялар болғанның өзінде өте сирек кездеседі, емшек безі бірқалыпты болады.
Жануарларға тәжірибе қою арқылы жұқтырылған инфекция өте-мөте ауыр өтеді, талағы және басқа ішкі мүшелері зақымдалады, ірілеу болады. Бул ауруды 1937 жылы Австралияда Деррик алғаш рет мал сойылатын орынның қызбасы ретінде баяндады. Кейіннен ол ағылшынның "кемесю, белпаз" деген сөзі алғашкы opны бойынша қу кызбасы деп аталды. Деррикке байланыссыз жоқ жағдайда американ ғалымдары кызбаның коздырғышын иксод кенелерін тапты.
Морфологиясы жэне тинкториальды қасиеттері. С. burnetii -- полиморфты микроорганизм, көбіне кокк жэне таякша пішінді болады.
Олардың өлшемі 0,2 -- 0,4x0,4 -- 1,0 мкм. Жұп кұрылымы Rickettsiaтрибасының басқа құрылымындай.. Клетка кабырғасы құрамында
мурам және диаминопимелин кьппкылдары, әр түрлі протеиндер болады. Микроб фуксинмен қызғылт түске боялады. Грам бойынша боялмайды, ал қайсы бір жағдайда Грам бойынша боялады. Екіге бөліну аркылы көбейеді,қозғалмайды,талшыктары болмайды.
Keй6ip құрамындағы заттармен жэне антигендіқасиеттер жағынан ұксас. Риккетсийлер шартты паразиттер қатарына жатады. Олар тек қана тipi клеткаларда ғана өсіп - өніп өмір сүре алады. Бұл қасиетімен олар өте мөте вирустарға жақын тұрады. Риккетсийлер сырткы пішініне қарай полиморфты микроорганизмдерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Балық ауруларын инфекциялық(жұқпалы),инвазиялық(пар азиттік) және жұқпайтын аурулар деп үшке бөлінеді.
Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштары - вирустар,бактериялар,рикетсиоздар және дара клеткалық паразиттер болып саналады. Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай жұқпалы аурулар,вирустік аурулар,бактериоздар,рикетсиоздар,а льгоздар және микоздар деп ажыратылады.
Ал балықтың инвазиялық ауруларын қоздырушыларға протозойлық организмдер,паразит құрттар,шаяндар мен моллюска тектес паразиттер жатады. Анықтай түскенде қарапайым жәндіктерден пайда болған ауруды протозой ауруы,паразиттік құрттардан болғанын - гельминтоздар,паразиттік шаян тәрізділерден болғанын - крустацеоздар,моллюскадан болғанын - моллюскооздар деп атайды. Ол балықтың желбезегін,терісін және іші-бауырын зақымдайды.
Балықтың жұқпайтын аурулары сыртқы ортаның механикалық, физикалық және химиялық әсерлерінен болады.
Аурудың пайда болуы мен таралуының көптеген себептері бар, сондықтан олардың түрін анықтаған кезде бұл жайларды ескеру керек.Атап айтқанда ең алдымен аурудың тарихымен толық танысады. Судың құрамына көңіл бөледі. Бұдан кейін төмендегі мәселелерге баса назар аудара отырып,тыңғылықты зерттеу жүргізіледі.
Тексерілетін суға ( өзен, көл,бөгет,су қоймасы) басқа жақтан ағып келген су құйыла ма,егерде құйылатын болса,ол қандай су (қайнар,бұлақ,өзен,көл,қар немесе жаңбыр суы ) екенін ескереді.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын - бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды.
Судағы химиялық заттардың құрамына (оттегі,көмір қышқылы,метан,күкіртті сутегі т.б.) көңіл бөлінеді.
Заводтар мен фабрикалар пайдалағаннан кейінгі лас судың балық өсетін суға құйылатын-құйылмайтынын зерттеледі.[1]
2.Әдебиетке шолу
Риккетсийлер дегеніміз - өзіне тән ерекшеліктері бар, бактериялар мен вирустардың аралығынан орын алатын микроорганизмдер тобы. Олардың бактериялармен морфологиясы, боялуы. Keй6ip құрамындағы заттармен жэне антигенді қасиеттер жағынан ұксас. Риккетсийлер шартты паразиттер қатарына жатады. Олар тек қана тipi клеткаларда ғана өсіп - өніп өмір сүре алады. Бұл қасиетімен олар өте мөте вирустарға жақын тұрады. Риккетсийлер сырткы пішініне қарай полиморфты микроорганизмдерге жатады, яғни олар шар тәрiзді, таякща немесе жіпше түрінде де кездесуі мүмкін. Спора мен капсула түзбей козғала алмайды. Риккетсийлерде ішкі жэне сырткы қабыкша болады, цитоплазмасының құрамына рибосомага ұксас гранулалар жэне вакуоль тәріздес заттар кіреді.[4]
Шар жэне таякша тәріздес риккетсийлер жай бөлінy аркылы, ал жіпше тәріздестepi -- бөлшектену арқылы көбейеді.Риккетсийлер қатары үш тұқымдастан тұрады:
1) Rickettsiaceae,
2)Bartonellaceae,
3)Anaplasmataceae.
Rickettsiaceae тұқымдасының өзі үш трибтардан тұрады:
1)Rickettsiae,
2)Ehrlichieae,
3)Wolbachieae.
Трибы (tribus; лат. mribuo -- белу, орналастыру деген мағынаны көрсетеді. Бұл таксономиялык категорияда тұкымдаспен туыстық ортасынан орын алады. Риккетсийлердің ішінде жануарларда ауру коздыратын түрлері де кездеседі. Оларға Ку-лихорадканың, ipi қара малдың гидроперикардиті (каудриоз) қоздыргыштары жатады. Суда өсетін өсімдіктердің түрлері тексеріледі.
Суға жақын жерде мал мен құс фермалары және бақшалық егіс бар-жоғы анықталады.
Судың маңындағы жерлердің сипатына (орман,шабындық, егістік т.б.) назар аудару қажет.
Қыста және жазда судағы оттегінің жеткіліксіздігінен балық өлімінің болатын-болмайтыны тьексеріледі.
Балықтың судағы табиғи және жасанды қорек түрлеріне және онда қандай балық өсетініне,олардың тығыздығына көңіл бөлген жөн.
Суда немесе суға жақын жерде балықпен қоректендіретін әр түрлі хайуанаттардың,құстардың,бауырымен жорғалайтындардың және қосмекенділердің қандай түрлері бар екені анықталады.
Осылардың бәріне тиянақты жауап бере отырып, ауру балық туралы ақпарды толық жинайды және балықтың өзін жан-жақты тексергеннен кейін ғана аурудың түрі жөнінде белгілі бір қорытындыға келеді. Ауру балықтың ең алдымен түрін (тұқымын) анықтап,ұзындығы мен жалпақтығын және салмағын өлшейді. Тері сыртындағы қабыршақтар мен желбезек сүйектері арқылы шамамен жасын анықтайды. Ол үшін балықтың 5-6 қабыршағын алып сумен немесе мүсәтірлі спиртпен жуады да,лупамен қарайды. Сонда қабыршақтың үстінен жіңішке және жуан дөңгелек сызықтар көрінеді. Бір жастағы балықтың қабыршағында бір жуан,бір жіңішке екі сызығы болса,екі жастағы балықтың қабырғасында екі жуан,екі жіңішке сызығы болады.
Желбезек сүйектеріне қарап балықтың жасын айыру үшін ол сүйекті ең алдымен қайнаған суға салып,етінен арылтады да,жарыққа ұстап, оның жылдық шығыршықтарын санайды.
Жұқпалы аурулардың түрін дұрыс анықтау үшін күдікті аурудың қоздырғышын білу қажет. Осы мақсатпен балықтың ( сойылған ішкі органдарын - бауыр,жүрек,өт қабы т.б.) жақсылап тексереді де,қоректі
ортаға себеді ( ет пен пептон агары және ет пен пептон сорпасы) және оны термостатқа қояды. Келесі күні жаңадан өсіп-өрбіген микробтың формасын,қозғалысын анықтайды,жағынды жасап Грам бойынша бояйды.Керек болған жағдайда табылған микробты сау балықтың денесіне (еті,терісінің асты, құрсағы т.б.) егеді. Балық терісінің сыртын жалпы денесін тексереді,жарақаттанған жерлері мен патологиялық өзгерістеріне көңіл аударады. Әдетте балық ауруларының басым көпшілігінде,денесінің үстінде көгілдір сұрғылт шырыш пайда болады.
Мұндай шырыш костиоз, хилодонеллез,гиродактилез ауруларына шалдыққанда байқалады. Судың температурасы әдеттегіден төмендеп,балыққа салқын тисе немесе судағы ұнамсыз заттардың (әсіресе химиялық) әсерінен де балықтың терісі шырыштанады.Мұның нақты себебін дәл анықтау үшін шырышты микроскоппен тексереді.[2]
Дерматомикоз ауруында мақтаға немесе ақ жіпке ұқсас, ашық қоңыр түсті белгі көрінеді. Ал карптың шешек ауруында тері үстінде парафин сияқты ақ түсті,қатты,томпақ ісік байқалады.
Ихтиофириоз,миксоболез т.б. осы сияқты споразолық ауруларда балық терісі үстінде кішкене (тарының дәнінен де ұсақ,ақ түсті түйіршіктер пайда болады.)
Шаян мен сүлік тістеген немесе краснуха сияқты кейбір жұқпалы ауруға шалдыққан балықтың терісі судағы жағымсыз заттардың әсерінен қызарады.Дегенмен,мұндай белгі кейбір балықтарда(лосось,алабұға т.б.) уылдырық шашар кезде білінеді.Аурудың басқа бір түрлерінде балықтың жақ сүйектері мен тұмсықтары және жүзу қанаттары зақымданады. Мысалы,гиродактилез ауруында жүзу қанаттары мықтап бүлінеді, тіпті жойылып кетеді.
Аурудың екінші бір түрінде және организмдегі витаминдердің жеткіліксіздігінен тері сыртындағы қабыршақтары зақымданады. Карптың краснухасы,сангвиниколезі, кокцидиозы т.б.жұқпалы ауруларында, балықтың қабыршақтары үрпиіп, көздері бадырайып кетеді, құрсағына сарысу жиналады.
Лигулезде балықтың құрсағы паразитке толып, іші кебеді, тіпті жарылып та кетеді.
Филометроз, капуста гүлі - көксерке түйнемесінде балықтың жақ сүйектері мен тұмсығы зақымданады.
Бахтақтың авитаминозы мен лососьтың вертеж ауруларында балықтың денесі қарайып кетеді,ал кейбір инвазиялық ауруларда денесі сарғаяды.
Кейбір ауруларда балықтың көзі қоңыр тартады,екіншісінде қызарады.Желбезегінің бір жері бозарса,екінші бір жері қызарады,үшінші жері ағарады, бір сөзбен айтқанда, мозаикалық суретке ұқсайды. Осындай өзгеріс бронхиомикоз, сангвиниколез ауруларында жиі кездеседі.
2.1.Балықтың инфекциялық ауру қоздырғыштарына жалпы сипаттама
Ауру асқынып кеткенде желбезектің кейбір жері шіріп түседі. Балықтың желбезектерін,терісін және көздерін судағы кейбір химиялық заттардың ерітінділері де зақымдайды.
( Агапова А.И. Паразиты рыб водоемов Казахстака, Ллма-Ата, 1966, 342.)
Балдыр сияқты құрамында улы заты бар өсімдіктер де балықтың денесін бүлдіреді. Балықты қолға ұстап тексеріп, оның құрсағын аздап қысқанда,сау балықтың тік ішегінен анус қоңыр көк түсті қи шығады. Ал краснуханың жіті түрімен ауырған балықтан жіп тәрізді тастай болып қатып қалған нәрсе шығады. Ал краснуханың жіті түрімен ауырған балықтан жіп тәрізді тастай болып қатып қалған нәрсе шығады. Кокцидиоз ауруына шалдыққан балықтың осындай жіп тәрізді қидың түсі сары болады. Лосоьтың фурункулез ауруында тік іщектен қан аралас ірің шығатыны практика жүзінде дәлелденді.
Балықтың терісін тексеру. Теріге жабысқан паразиттердің көпшілігін (инфузория,сүлік,шаяндар т.б.) жай көзбен көруге болады. Ал көрінбеген жағдайда,терінің әр жерінен жиналған шырышты микроскоп арқылы қарайды. Көрінген паразитті санайды.
Желбезекті тексеру.Ең алдымен желбезектің іш жағы мен сыртын жақсылап тексереді, оның түсіне көңіл аударады.Көзге көрінген паразиттерді шыны ыдысқа салып жинайды. Жай көзбен қарағанда паразит көрінбейтін болса, онда желбезектің жапырақшаларын компрессорлық әдіспен тексереді. Ол үшін жапырақшаларын екі кішкентай әйнектің предметное стекло арасына салып қысады да, микроскоппен қарайды.
Көздерін тексеру. Көзді сырт жағынан жақсылап қарап, паразиттерді іздейді. Кейбір ауруларда көздің алмасы үлкейеді,тіпті шарасынан шығып кетеді,кілегей қабықтары қызарады,мөлдір қабығы қоңыр тартады.
Көздің ішкі жағындағы ұсақ паразиттерді тексеру үшін көздің алмасын шарасынан шығарып алады да, таза әйнектің үстіне салып кеседі,компрессорлық әдіспен тесереді.
Дене қуыстарын тексеру. Балықтың дене қуыстарын тік ішегінен бастап жарады.
Ол үшін тік ішекке қайшыны сұғып,құрсақтың терісін аздап кеседі де,қайшыны балық қабырғаларының үстін ала басына бағыттай жүргізеді. Ішкі органдарын кесіп кетпеу үшін қайшыны мүмкіндігінде қарай жотаға жақын жүргізеді.
Ішкі органдарын кесіп кетпей үшін қайшыны мүмкіндігі қарай жотаға жақын жүргізеді. Сөйтіп, балықтың ішін ашады. Лигуля,амфилина,филометр сияқты органдарды ас қорыту аппараты,бауыр мен өт қалтасы,бүйрек,торсылдақ,қуық,жыныс бездері тексереді.
Ас қорыту аппаратын тексеру. Ең алдымен ас қорыту аппаратын жалпы қарап шығады. Онан соң балықтардың ішектерінен жиналған қырындыны компрессорлық әдіспен тексереді.
Ішектегі паразиттерді тексерудің тағы бір әдісі мынадай:суы бар цилиндр шыны ыдысқа ішек қырындысы мен қиды салады да, таяқшамен жақсылап араластырып шайқайды. Онан соң 30 минут бойына тұндырады,сонда гельминттер ыдыстың түбіне шөгеді. Көрсетілген мерзім өткеннен кейін ондағы судың (34) бөлігін төгіп,оның орнына жаңадан су құяды. Оны тағы да 30 минут бойына тұндырады. Сөйтіп,цилиндр ыдыстағы су әбден мөлдір болғанша бірнеше рет осы тәртіппен қайталайды. Мұнан кейін суды төгеді, тұнбаны қара астаушаға салып,ондағы паразиттерді тексереді. Ұсақ паразиттерді айқын көру үшін лупа немесе микроскоп пайдаланылады.Табылған паразиттердің түрін және оның ішектің қай бөлігінен табылғанын мұқият анықтайды.
Бұл әдіс компрессорлық әдіспен салыстырғанда онша дәлме - дәл нәтиже бере қоймайды,жұмыс шапшаң атқарылады. [4,6]
2.2.Ауру қоздырғыштарының түрлеріне қарай рикетсиоздарға сипаттама
Риккетсиялар (Rickettsiales катары) микроорганизмдердің едәуір тобын біріктіретін, бұлардың қатарына Rickettsiales, Bartonellaceae,Anaplasmataceae тұқымдастары жатады. Клетка қабырғасының құрылымы РНҚ және ДНҚ ерекшеліктері, сондай-ақ басқа қасиеттеріне қарай бұл микроорганизмдер бактериялар тобына кіреді және бактериялардың ішінде ең ұсактары болып саналады. Басқа бактериялардан айырмашылығы -- оттегінің мүлде қатысынсыз клетка ішінде паразиттік тіршілік етеді.. Rickettsiales катарының ішінде едәуір айырмашылықтар болады, түптеп келгенде шын мәнінде риккетсиялар -- Ricketrsiales түрінің тұқымдасы. Олар бөртпе сүзек,кене кызбасыны (сары безгек), кукызбасының және баска аурулардыңкоздырғыштары. Осылардан катар баска екіншілік риккетсиялары -макгар деп жене олардың арасындағф елеулі өзгешіліктерді ескере отырып Ehrlichia-ны эрхиялар, Cowdria туысын- коудриялар, Neo-rickettsia туысын -- неориккетсиялар, Bartonellaceae тұқымдасын -- бартонеллалар, Anaplasmataceae тұқымдасын -- анаплазмалар деп жәнеолар туғызатын патологияны эрлихиоз, коудриоз, неориккетсиоз,бартенеллез, анаплазмоз деп атаған дұрыс (1-кесте).Rickettsiales қатарлы микробтардың үш тұқымдасын жене 17 туысын, chlamydiales қатары -- бip тұқымдасты жене туысты біріктіреді.Бұл бактериялар жоталы таудың далалы алқабында қоздырғышын тапкан жене бөртпе сүзектен қайтыс болған американ микробиологы У. Риккетсий құрметіне риккетсиялар деп аталады. Риккетсиялардың 12 түpi белгілі болып отыр, олар үш туысқа жатады. Риккетсияларкөптеген жануарларда клетка ішінде паразиттік тіршілік ететін облигатты микробтар. Ол буынаяқтыларда да паразиттік өмip сүреді.Бұлар полиморфты микроорганизмдер, пішіні кокк, таяқша, бацилла жене жіпше тәрізді болады. Кокк (0,3 мкм х0,4 мкм) немесе таяқша тәрізділерде(2,5 мкм-га дейш) кездеседі, жіпше диплоформаларқұрайды. Үш қабатты клетка қабырғасы, үш қабатты цитоплазмалық мембранасы болады, мембраналар арасында пептигликан қабаты орналасады, бұл Грам бойынша боялмайтын бактерияларға тән қасиет.[8]
2.3.Рикетсиоздар тудыратын ауруларға шолу
Талшығы болмайды, козғалмайды, Грам бойынша Tepic болады, Гимза --
Романовский, Макиавелло, Здродовский, Гименее бойынша бояуларымен боялады. Tipi тканьде бинарлық әдісіменен көбейеді.
1 кесте. Риккетсиялар жене олар коздыратын аурулар (Rickettsiales катары,
Rickettsiaceae тукымдасы, Rickettsieae трибасы)
Rickettsia туысы Rochalimaea туысы CoxieUa туысы
Tүpi коздыратын ауруы
R. provazeki эпидемиялык бөртпе
сүзек және Брилл ауруы.
R. quin tana В о л ы н
кызбасы
С. burnetii Ку-
кызбасы
R. typhi Сабаукуйрыкгын
бертпе сузеп
R. canada аталмаган
R. rickettsii жоталы таудын
дакты сузеп
R. sibirica Солтуспк Азиянын
бертпе сузеп
R. conorii Марсел кызбасы
R. akari Везикуллез
риккетсиозы
R. parkeri белпаз
R. tsutsugamushi Цуцугамушы кызбасы
R. australis Солтүстік Квислсенд
кене сүзегі,құрамында РНҚ және ДНҚ белоктар, углеводтар, липидтер, ли-
пополисахаридтер болады. Rickettsia-ның ДНҚ негізі құрамы 30 %-ке, Coxiella-да 43-%ке, Rochalimaea 38,5 %-ке тек.Тетрациклин қатарындағы антибиотиктерге сезімтал келеді. Жануарлар мен адамның риккетсиозын қоздырады (Қу-кызба, бөртпе сүзек).Риккетсиясы мактардың (эрлихиялар, коудриялар, неориккетсиялар, бартонеллалар, анаплазмалар) биологиялық қасиеттері,цитотропизм қоздыратын патологиясының табиғат тасымалдау-
шылары жэне иеленушілері үлкеюі болады. Барлығының сипаттамасын кестеден қара.
Эрлихиялар ұсақ полиморфты микроорганизмдер, олар ауруга шал-
дыгатын жануарлардың лейкоциттерден цитоплазмасында енеседі.Олардың сатылары мынау: элементарлы денесі- инициал денешігі (ретикулярлы) -- аралык денешік ~ элементарлы денешік.Грам бойынша боялмайды, Гимза -- Романовский бойынша көк түске боялады,қозғалмайды. Клеткасыз ортада немесе тауық эмбрионында өседі.Тетрациклинге сезімтал келеді. Ipi қараның, кой мен ешкі, жылқының және ит тұқымдас жануарлардың ауру коздырғышы болып саналады.
Коудриялар - полиморфты кокк немесе эллипс тәрізді микроорганизмдер, eнi 0,2-0,5 мкм. Күйіс қайыратын жануарлар эндотелиясынын цитоплазмасында көбейеді қозғалмайды, Грам бойынша боялмайды. Анил бояуларымен Гимза -- Романовский бойынша көк түске боялады. Сульфамидтер мен тетрациклинге сезімтал болады. Аты айтып тұрғандай түрі иксод кенелеpi тасымалдайды. Кенелердің ауруды қалай жұқтыратыны белгісіз. Жүрек шемені тұғызады - Африкада күйіс қайыратын жануарлардың індет ауруы. Ауру қоздырғышы штаммдары жануарларды 20 -- 95 % өлім-жітімге ұшыратады.
Неориккетсиялар -- ұсақ полиморфты организмдер, ені 0,3 -- 0,4 мкм,
көбісі ит тектес лимфа тканьдері ретикула клеткаларының
цитоплазмасында өсіп-өнеді.. Грам бойынша боялмайды, қозғалмай
ды. Анил бояуларымен көк түске боялады. Клеткасыз қоректік ортада
немесе тауық эмбрионында өспейді. Тетрациклинге сезімтал келеді.[9]
2.4. Риккетсийлердің морфологиясы мен құрылысы
Трематодтар тасымалдаушылар болып табылады. АКШ-тың орталық
және батыс жағалауында балық тұқымдастардың ауруын коздырады.
Бартонеллалар -- адамның және басқа омыртқалылардың эритроциттері паразиті. Эритроцитгердің ішінде немесе өсіндісінде дөңгелек,
эллипс немесе жұка, түзу, қисык, майысқақ таякшалар пішіндес
кездеседі, диаметрі 3 мкм шамасында болады. Анил бояуларымен боялады, бipaқ ең жақсысы -- Гимза бойынша метил спиртімен бояу.
Осының нәтижесінде бұларда эукариотикалық ядро табылмайтын
416 болады, ал мұны болып отырган микробтың эритроцитті паразитті тіршілік ететін қарапайымдылардан айырмашылығы. Грам бойынша боялмайды. Tipi клеткалар болмайтын ортада өсiп-жетіледі.
Bartonella туысы клеткасының қабыкшасы болады. Бартонеллезі қоздырады. Бартонелла шыбыннан да табылды. Бул ауру Оңтүстік Америка құрылығында кездеседі.
Grachamella туысы тек сүтқоректілердің эритроциттерінен табылды.
Клеткасынын қабыкшасы болады, қозғалмайды,талшығы болмайды.Грам бойынша боялмайды. Кеміргіштертердің арқасында коздырады. Географиялык жағынан кен тараған.
Анаплазмалар -- жабайы омыртқалылар мен малдың эритроциті облигатты паразиттері. Олар таякша, сфера, кокк немесе сакина тәрізді денешіктер, диаметрі 0,2-0,4 мкм. Анил бояғыштарымен Гимза бойынша қызыл түске боялады. Грам бойынша боялмайды.
Риккетсиясы макгар туралы мәліметтер 18-кестеде келтірілген.
Ку-кызбаның коздырғышы.Ку-кызбаны Coxiella burnetii (Rickettsia burnetii жэне R. diaporica) коздырады. Оның Rickettsia-дан айырмашылыгы сол, цитоплазмада немесе иесінде клетка ядросында емес цитоплазманың куысында өніп-өседі, сондай-ак физикалык жэне химиялык агенттерде ерекше болып келетін, ішінде болып отырган ауру -- зооноз, ол жануарларды, сондай-ак адамды закымдайды. Эдетте жануарлардын Қу-кызбаның басты белгілері байқаусыз болып өтетін ауру болып табылады.
[12]
Ринит, желінсаудың орын алады, табиғи жолмен ауруға шалдыққан жағдайда ұрықтары риккетсиялар болғанның өзінде өте сирек кездеседі, емшек безі бірқалыпты болады.
Жануарларға тәжірибе қою арқылы жұқтырылған инфекция өте-мөте ауыр өтеді, талағы және басқа ішкі мүшелері зақымдалады, ірілеу болады. Бул ауруды 1937 жылы Австралияда Деррик алғаш рет мал сойылатын орынның қызбасы ретінде баяндады. Кейіннен ол ағылшынның "кемесю, белпаз" деген сөзі алғашкы opны бойынша қу кызбасы деп аталды. Деррикке байланыссыз жоқ жағдайда американ ғалымдары кызбаның коздырғышын иксод кенелерін тапты.
Морфологиясы жэне тинкториальды қасиеттері. С. burnetii -- полиморфты микроорганизм, көбіне кокк жэне таякша пішінді болады.
Олардың өлшемі 0,2 -- 0,4x0,4 -- 1,0 мкм. Жұп кұрылымы Rickettsiaтрибасының басқа құрылымындай.. Клетка кабырғасы құрамында
мурам және диаминопимелин кьппкылдары, әр түрлі протеиндер болады. Микроб фуксинмен қызғылт түске боялады. Грам бойынша боялмайды, ал қайсы бір жағдайда Грам бойынша боялады. Екіге бөліну аркылы көбейеді,қозғалмайды,талшыктары болмайды.
Keй6ip құрамындағы заттармен жэне антигендіқасиеттер жағынан ұксас. Риккетсийлер шартты паразиттер қатарына жатады. Олар тек қана тipi клеткаларда ғана өсіп - өніп өмір сүре алады. Бұл қасиетімен олар өте мөте вирустарға жақын тұрады. Риккетсийлер сырткы пішініне қарай полиморфты микроорганизмдерге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz