Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебі

Мазмұны

Кіріспе

ЖШС «Мөлдір» қаржы .шаруашылық қызметтерінің негізгі бағыттары
Кәсіпорынның даму тарихы
Кәсіпорынының негізгі қаржы.экономикалық көрсеткішін талдау
Қазіргі кезеңдегі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына ауыстыру бағыттары

ЖШС «Мөлдір» еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебі

Қызметкерлер құрамы мен жұмыс уақытының есебі, еңбек төлемақысының түрлері
Еңбек төлемі бойынша есеп айырысудың есебі

ЖШС «Мөлдір» еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебінің аудиті
Еңбекақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебінің аудитін жоспарлау және аналитикалық процедуралар

Кәсіпорынның еңбекақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебінің ішкі бақылау жағдайын бағалау

ЖШС «Мөлдір» еңбекақы бойынша есеп айырысу есебінің аудиті

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Нарықтық қатынаста шаруашылық субъектілер бухгалтерлік есепке ерекше мән береді. “Бухгалтерлік есеп”, “Бюджетке төленетін салықтар мен басқа да міндеттемелер туралы” заңның негізінде бекітілген бухгалтерлік есеп стандарттары мен субъектілердің шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының бас жоспарының негізінде құрылады. Қазіргі кезде Республикамыздағы бухгалтерлік есеп жүйесі, Халықаралық бухгалтерлік стандартқа сай жүргізіледі.
Есептің мәліметі субъектілердің, олардың құрылымдық білімдерінің басқару жұмыстарына, олардың қаржылық есеп беруіне, экономикалық жобалауға, ағымдағы жоспарларға пайдаланылады.
Қазіргі кезде шаруашылық жүргізуде, уақытылы, толық және нақты экономикалық ақпарат беретін, ретке қойылған есеп жүйесінсіз басқару мүмкін емес.
Өнім өндіруде, еңбек құралын сатуда, бюджетке төлемдер мен сақтандыру органдары мен басқа да төлемдер мен салықтандыру органдары мен басқа да төлемдерді анықтағанда, уақытылы және дұрыс жүргізілген бухгалтерлік есептің маңызы орасан зор.
Кәсіпорындар арасында болатын, жан-жақты есептесулер ақшаның көмегімен іске асырылады.
Оның көмегімен таза кіріс алу мақсатында жұмсалған өндірістік босалқылар алынады. Соның арқасында, айналым қаржылары тоқталмай, өндірістің қызмет нәтижесінде аяқталатын процеске ықпалы зор. Сол себепті есептесулерді ұйымдастырудың және ақшалай қаржылардың есебін зерттеудің актуалдылығы ерекше.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлерімен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айрысу үшін, қолма-қол ақшаға құндылықтарды сақтану үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айрысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірлген өнімді сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылқтарды, негігі құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс басқада мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнім сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде, болатын болса, екіншіден сол өнімді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып табылады. Осындай кәсәпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алшақ және берешек операциалар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы арқылы жүргізіледі. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп айрысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарын ашады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 2002 жылғы 24 маусымдағы № 329 Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заң күшіндегі жарлығы.
2. Қазақстан Республикасының "Аудиторлық іс әрекеттер жөніндегі" заңы. Астана, 20 қараша 1998ж. "Казахстанская правда". 24 қараша 1998ж.
3. Әбдіманапов Ә., Раимов С. Бухгалтерлік есеп принциптері және қаржылық есеп беру. Алматы 2005.
4. Аренс Э.А. Лоттек Дж. Аудит перевод с английского под. ред. П.Б. Соколова, М: Финансы и статистика, 1995 ж.
5. «Бухгалтерлік есеп стандарттары» Аламаты, 2000.
6. Казахстанские стандарты по аудиту 20.07.95ж.
7. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарты. М.Аскери 1999.
8. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. 18 қыркүйек, 2002 ж. №438
9. Бетке И. Балансоведение пер. с анг. М: Бухгалтерский учет 2000.
10. Вуд Ф. Бухгалтерский учет для предпринимателей. М., Аскери, 1999.
11. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита – Алматы Экономика 1995ж.
12. Дюсембаев К.Ш. Сущность аудита и его роль в условиях рыночной экономики Алматы, Вестник КазГау 1996ж.
13. Ержанов М.С.,Ержанова С. «Есеп саясаты» Алматы 1997.
14. Кондратьев Н.П. «Бухгалтерлік есеп теориясы» Москва 1996.
15. Кеулімжаев Қ.К. "Қаржылық есеп" Алматы, 2001.
16. Кеулімжаев Қ.К. «Корреспонденция счетов». Алматы, БИКО 2000
17. Радостовец В.К. Радостовец В.В., Шмидт О.Ю. «Бухгалтерский учет на предприятии» Алматы, 2002.
18. Радостовец В.К., Тасмағамбетов Т. және басқалар «Қаржылық есеп» Алматы, 1998.
19. Рахман Э., Шеремет А. «Нарықтық экономикадағы бухгалтерлік есеп» Москва 1996.
20. Салық және бюджетке міндетті түрде төленетін басқа төлемдер жөнінде" 24.04.1998ж. 2235 Заң күшіндегі Қазақстан Респуб-ликасы Президентінің Жарлығы
21. Бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдірудің 1998-2000 жылдағы мемлекеттік бағдарламасы. 28.01.1998 ж. 3838 өазақстан Республикасының президентінің жарлы¬ы бухгалтер бюллетені 1998ж. 18 (212) сәуір 2-7 б.
22. "2001 ж. Республика бюджеті туралы" Заң. Астана, 22 желтоқсан 2000 ж. 131-ІІЗРК "Бухгалтер бюллетені" 2001 3
23. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттары: Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы. 1996ж.
24. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарына арналған әдістемелік нұсқаулар : Қазақстан Республикасының қаржы министрлігі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдістеме департаменті, 1997 ж.-164б.
25. Андреев В. Д. «Проктический аудит» (спровочное пособие) – М: Экономика, 1994 – 336 с.
26. Артеменко В.Г., Беленндир М. В. Финансовый анализ: Учебное пособие – М: Издательство «Дис», 1997 –128 с.
27. Алборов Р. А. Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК. –2 – е изд., перераб. и доп. – М: Издательство «Дело и сервис», 2000 – 432с.
28. Баканов М. И, Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственной деятельности.2 – е изд. М.: Финансы и статистика, 1987 – 320 с.
29. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. Пособие. – М.: Финансы и статистика, 1998 –112 с.
30. Безруких А. С. «Бухгалтерско – аудиторский портфель» - М.: Соминтэк, 385с.
31. Барнгольц С. Б.,Белобжецкий И. А. Экономический анализ хозяйственной деятельности предприятий и объединений. Учебное пособие –М.: 1986 –320с.
32. Безруких П. С., Кондраков Н. Г., Палий В. Бухгалтерский учет. Учебник / Под ред. П. С. Безруких – М.: Бух. Учет, 1994 – 520 с.
33. Глушков И. Е. Практический аудит на современных предприятиях. – М. –Новосибирск: КНОРУС – ЭКОР, 1997 – 288 с.
34. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Учебн. Пособие для вузов/Пер. с англ. Под ред. Н. Д. Эрмашвили; предисловие проф. П. С. Безруких. -3 -е изд. Перераб. и доп. М: - Аудит, ЮНИТИ, 1998 – 783 с.
35. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2000 – 293 с.
36. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Учебное пособие / К.Ш Дюсембаев.,С.К. Егембердива, З.К. Дюсембаева. – Алматы: «Каржы – Каражат», 1998 –512 с.
37. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (Теория и методология). Алматы: Экономика, 2000 – 293 с.
38. Данилан Н.А. Бухгалтерский учет на сельско-хозяйственных предприятиях. М., ВО «Агроиздат», 1990-287 с.
39. Демченко В. С., Милета В. И. Системный анализ деятельности предприятия М.: Финансы и статистика, 1991 – 400 с.
40. Ермолович Л. П.,Ермолович В. В. «Анализ эффеутивности промышленных предприятий и объединений »(справочное пособие) – Минск: Высшая школа, 1988 – 496 с.
41. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Гылым, 1994,
235 с.
42. Ивашкович В.В. «Организация бухгалтерского учета с применением ЭВМ» М.: Финансы и статистика, 1998 – 246 с.
43. Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия.М.: Центр экономики и маркетинга, 1995 – 380 с..
44. Ковалев В. В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетности. –2 – е изд., перераб. и доп. – М.: Финансы и статистика, 1997 – 512 с.
45. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет. Учебное пособие. – М.: Инфра – М, 560 стр.
46. Ковалев В. В. Финансовый анализ – М: Финансы и статистика, 1996 – 432 стр.
47. Ковалев В.В., Ириков В.А. Финансовый менеджмент – компьютерный практикум. – Учебное пособие – М: Финансы и статистика, 1998 – 256 стр.
48. Нидлз Б., Андерсен Х.,Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Я. В. Соколова. – М.: Финансы и статистика, 1999 –496 с.
49. Радостовец В. В., Шмидт О. И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. – Алматы: Центраудит – Казахстан, 2000 – 496 стр.
50. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: - 2–е изд. перераб. и доп. – Мн:ИП «Экоперспектива», 1998-498с.
51. Терехов А.А. Аудит. – М.: Финансы и статистика, 2000-512 стр.
Хорнгрен Ч.Т. Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект: Пер. с англ. / Под ред. Я.В. Соколова. – М.: Финансы и статистика, 1995 – 416 с.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 ЖШС Мөлдір қаржы –шаруашылық қызметтерінің негізгі бағыттары
1.1 Кәсіпорынның даму тарихы
1.2 Кәсіпорынының негізгі қаржы-экономикалық көрсеткішін талдау
1.3 Қазіргі кезеңдегі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын
халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына ауыстыру бағыттары

2 ЖШС Мөлдір еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу
есебі
2.1 Қызметкерлер құрамы мен жұмыс уақытының есебі, еңбек
төлемақысының түрлері
2.2 Еңбек төлемі бойынша есеп айырысудың есебі
3 ЖШС Мөлдір еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу
есебінің аудиті
3.1 Еңбекақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу есебінің аудитін
жоспарлау және аналитикалық процедуралар
3.2 Кәсіпорынның еңбекақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу
есебінің ішкі бақылау жағдайын бағалау
3.3 ЖШС Мөлдір еңбекақы бойынша есеп айырысу есебінің аудиті

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Тіркеме

Кіріспе

Нарықтық қатынаста шаруашылық субъектілер бухгалтерлік есепке ерекше
мән береді. “Бухгалтерлік есеп”, “Бюджетке төленетін салықтар мен басқа да
міндеттемелер туралы” заңның негізінде бекітілген бухгалтерлік есеп
стандарттары мен субъектілердің шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп
шоттарының бас жоспарының негізінде құрылады. Қазіргі кезде
Республикамыздағы бухгалтерлік есеп жүйесі, Халықаралық бухгалтерлік
стандартқа сай жүргізіледі.
Есептің мәліметі субъектілердің, олардың құрылымдық білімдерінің
басқару жұмыстарына, олардың қаржылық есеп беруіне, экономикалық жобалауға,
ағымдағы жоспарларға пайдаланылады.
Қазіргі кезде шаруашылық жүргізуде, уақытылы, толық және нақты
экономикалық ақпарат беретін, ретке қойылған есеп жүйесінсіз басқару мүмкін
емес.
Өнім өндіруде, еңбек құралын сатуда, бюджетке төлемдер мен сақтандыру
органдары мен басқа да төлемдер мен салықтандыру органдары мен басқа да
төлемдерді анықтағанда, уақытылы және дұрыс жүргізілген бухгалтерлік
есептің маңызы орасан зор.
Кәсіпорындар арасында болатын, жан-жақты есептесулер ақшаның көмегімен
іске асырылады.
Оның көмегімен таза кіріс алу мақсатында жұмсалған өндірістік
босалқылар алынады. Соның арқасында, айналым қаржылары тоқталмай,
өндірістің қызмет нәтижесінде аяқталатын процеске ықпалы зор. Сол себепті
есептесулерді ұйымдастырудың және ақшалай қаржылардың есебін зерттеудің
актуалдылығы ерекше.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлерімен еңбекақы бойынша
қолма-қол есеп айрысу үшін, қолма-қол ақшаға құндылықтарды сақтану үшін
есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол
арқылы айналымға түседі. Есеп айрысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша
қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерде өндірлген өнімді сату барысында,
сондай-ақ материалдық құндылқтарды, негігі құралдарды, тауарларды сатып
алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке немесе бюджеттен тыс
басқада мекемелерге әртүрлі төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар
пайда болады. Әрбір кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта
өндірілген өнім сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде, болатын
болса, екіншіден сол өнімді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар
және материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады. Осындай кәсәпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алшақ
және берешек операциалар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу
жолы арқылы жүргізіледі. Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар
арасында есеп айрысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк
шоттарын ашады.

1 ЖШС Мөлдір қаржы –шаруашылық қызметтерінің негізгі бағыттары
1.1 Кәсіпорынның даму тарихы

Мөлдір ЖШС 2004 жылдан бері қызмет атқарып келеді. Қызметінің
негізігі мақсаты тұтынушыларға құрлыс заттарын сату болып табылады. Бұл
тауарлардың негізігі тұтынушылары қазіргі экономикамыздың қарқынды дамуына
байланысты елміздегі құрлыс саласының дамуы.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнім өндіруге, оның сапасын
көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл
орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша
қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және
тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша
бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін,
сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу мен зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесі кәсіпорынның негізгі мәліметтер
жүйесі болып табылады. Оның мәліметтері ішкі есеп беруде, жоспарлауда,
бағалауда, бақылауда есеп саясатын жасауда, сыртқы есеп беруде
пайдаланылады.
Қазақстан Республикасы қабылдаған бухгалтерлік есеп стандарты, бас
шоттар жоспары бойынша бухгалтерлік есеп: қаржылық және басқару есебі болып
2-ге бөлініп отыр.
- Қаржылық есепті жүргізу арқасында кәсіпорынның активтері мен пассивтері
есепке алынады.
- Басқару есебінің мәліметтері кәсіпорынның ішкі саясатының басқару
жүйесінде пайдаланылады.
Шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталды,
міндеттемелерді, қызмет нәтижелерін және басқаларын көрсетудің балама
тәсілдерін теріске шығармайтын бухгалтерлік есепке алудың стандарттары есеп
жүргізу саясатын қалыптастырудың базасы болып табылады.

Есеп жүргізу саясатын қалыптастыру маңызды да жауапты рәсім болып
табылады, ол қаржы есептемелерін дайындауға және тапсыруға ықпал етеді.

Есеп жүргізу саясаты - бұл есеп объектілерін есепке алу мен бағалаудың
варианттарын ұйымдастыруды таңдау, сондай-ақ бухгалтерлік есеп
принциптерінің негізін қалаушы бекітілген талаптарды орындай отырып
бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың формасы мен техникасы.

Есеп жүргізу саясаты қаржы есептеріне берілетін түсініктеме жазбахатта
бірінші болып ашып көрсетілуі тиіс. Егер есеп беру кезеңінде есеп жүргізу
саясатында өзгерістер болса,олардың себептерін көрсете отырып ашуы қажет.
Ал егер бұл өзгерістер елеулі қаржы және материалдық зардаптарға душар
етсе, ондаашып көрсету кезінде осындай өгерістердің зардаптарын баға беру
қажет.

Есеп саясатын қалыптастыру әр стандартта ұсынылатын тәсілдердің бірін
таңдаумен, субъект қызметінің жағдайын басшылыққа ала отырып оларды
негіздеумен және қаржы есептемесін тапсыру үшін оларды негіз ретінде
қабылдаумен тұжырымдалады.
Басқарушы қызмет жүйесі баскару мақсаттарына бағынады. Басқару мақсаты
шаруашылық субъектінің болашақтағы дамуы мен қызметінің нақты нәтижелерін
талдау; түпкі мақсатқа қол жеткізудегі және шаруашылық субъектінің ішкі
бөлімшелерінің қызметтерінің нәтижесін бағалау және бақылау; ішкі есеп беру
арқылы басқару деңгейі мен бір деңгейдегі әр түрлі өндірістік бөлімшелер
арасында ішкі коммуникацияны ұйымдастыру; жедел басқару шешімдерін қабылдау
және бақылау, ағымдағы жоспарлау үшін басқарудың барлық деңгейлерін қажет
ақпаратпен қамтамасыз ету сияқты кызметтердің орындалуы басқарушы есептің
қатысуымен шешіледі.
Басқарушылық қызмет іс жүзінде басқыру процесін есеп процесімен
байланыстырады, өйткені олармен бірдей объектілері бар:
-субъектінің шаруашылық қызметінің процесінде адамдардың мақсатқа сәйкес
еңбегін қамтамасыз ететін өндірістік ресурстар;
-шаруашылық субъектілердің өндірістік қызметінің жиынтығын құрайтын,
шаруашылық процестері және олардың нәтижелері;
Қаржы-шаруашылық қызметін талдау үшін кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштерінің және олардың нәтижелерінің сипаттамасы қажет, олар
жоспардың, есеп берудің және басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштерінде өз
көрінісін табады.

1.2 Кәсіпорынының негізгі қаржы-экономикалық көрсеткішін талдау

Кәсіпорынға қатысты Уәкілетті орган оның құрылтайшылары болып
табылады. Жарғыны бекітеді, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді,
Кәсіпорынға жарғылық капитал береді, Кәсіпорынды қайта ұйымдастыру және
тарату туралы шешімдер қабылдайды.
Кәсіпорын жұмысшыларының еңбек ету, өмір сүру және денсаулық
сақтау жағдайларын жақсарту жөніндегі әлеуметтік саясатты, әлеуметтік
сақтандыруды жүзеге асырады, жыл сайынғы еңбек демалыстарын белгілейді.
Кәсіпорын еңбекақы қорының мөлшерін жыл сайын мемлекеттік
басқару органы белгілейді.
Кесте 1 - ЖШС Мөлдір қызметінің 2007-2008 жылдарға негізгі қаржы-
экономикалық көрсеткіштері

№ Көрсеткіштер Өлш. Жылдар Ауытқуы
бір (+,-)
2007 2008
1 2 3 4 5 6
1 Қызмет көрсетуден мың тг. 47800,56 49170,81 13702,25
түскен кіріс
2 Көрсетілген мың тг. 36960,48 38838,85 1878,37
қызметтің өзіндік
құны
3 Жалпы кіріс (зиян)мың тг. 10840,08 10331,96 -508,12
4 Мерзімдік мың тг. 2224 2215 -9
шығындар
5 Негізгі қызметтен мың тг. 8616,08 8116,96 -499,12
түскен кіріс
(зиян)
6 Кіріс (зиян) мың тг. 8616,08 8116,96 -499,2
барлығы
7 Қызметкерлердің 82 86 2
орта тізімдік саныадам
8 Қызметкерлердің мың тг. 17600 17800 200
еңбекақы қоры
9 Бір қызметкердің мың тг. 214,6 206,9 -7,7
орта жылдық еңбек
ақысы
10 Негізгі мың 28250 28750 500
құралдардың орташатг
жылдық құны
11 Қор қайтарымы тг. 1,6 1,7 0,1
12 1 теңгеге кеткен тг 0,77 0,78 0,01
шығындар

Кестенің мәліметтеріне сүйене отырып, қарастырылып отырған кәсіпорынның
қаржы-экономикалық қызметінің барлық көрсеткіштері бойынша талдау
жүргізейік. Кестенің берілгендері бойынша көріп отығанымыздай, қызмет
көрсетуден түскен кіріс 2006 жылы, өткен 2005 жылмен салыстырғанда 13702,25
мың теңгеге жоғары болды. 2006 жылы көрсетілген қызметтің өзіндік құны,
өткен 2005 жылға қарағанда 1878,37 мың теңгеге өсті. 2006 жылы, жалпы
кіріс, өткен 2005 жылмен салыстырғанда -508,12 мың теңгеге кеміді.
Мерзімдік шығындар -9 мың теңгеге кеміді. Негізгі қызметтен түскен кіріс
2006 жылы, өткен 2005 жылмен салыстырғанда -499,12 мың теңгеге кеміді.
Кіріс -499,2 мың теңгеге кеміді. Қызметкерлердің орташа тізімдік саны
есепті жылы 2 адамды құраған. Еңбекақы қоры 200 мың теңгені құрады. 2006
жылы бір қызметкердің орташа жылдық еңбекақысы -7,7 мың теңгені
құраған.Негізгі құралдардың орташа жылдық құны 500 мың теңгені құраған. Қор
қайтарымы 0,1 теңгеге өстіі. Сонымен қатар, 1 теңгеге кеткен шығындар 0,01
теңгені құраған.

Еңбекақы нысанын, штаттық кестені, лауазымдық жалақылар
мөлшерін, сыйақы және өзге де сыйлықтар жүйесін Кәсіпорын белгіленген
жалақы коры шегінде өз бетінше белгілейді.
Кәсіпорын басшысының, оның орынбасарларының, бас бухгалтердін лауазымды
жалақыларының мөлшерін, оларға сыйақы беру және өзге де сыйлықтар жүйесін
мемлекеттік басқару органы белгілейді.
Негізгі қаржы – экономикалық көрсеткіштер көрсетілген қызметтердің
көлемін өткен жылмен салыстырып талдау арқылы жасалынады, егер қызмет
көлемі салыстырмалы жылдан көп немесе аз болғанда өзгермеге әсер еткен
факторларды анықтау қажет.
Шаруашылық субъектінің өнім өндіру жөніндегі жоспардың орындалуы
басқа керекті жағдайларға қоса адам құрамының толық болуымен оны
қажеттілікке сай келуіне байланысты болады. Шаруашылық субъектінің бүкіл
қызметкері екі топқа бөлінеді:
-өнеркәсіптік-өндірістік
-өндірістік емес
Өнеркәсіп өнімін дайындау процесіне тікелей қатынастардан өнеркәсіптік-
өндірістік қызметкерлерге
-жұмысшылар
-қызметкерлер жатады.
Осы себептен еңбек жөніндегі тапсырмалар орындалу көрсеткіштеріне
зерттеу шаруашылық субъектінің жұмысшы күшімен қамтамасыз етілуін талдаудан
басталады. Мұның өзі бүкіл шаруашылық субъекті бойынша қызметкердің
топтарымен қызметкерлердің категориялары бойынша іс-жүзіндегі мәліметтерді
өткен жылғы көрсеткіштермен салыстыру арқылы жүргізіледі. Шаруашылық
субъектіде өндірісте еңбек етіп жүрген жұмысшылармен қызметкерлердің жалпы
орташа тізімдік санын өткен жылмен салыстыру керек.
Топтар бойынша және жұмыс істеушілердің категориялары бойынша
қызметкердің саны өндіріс көлемінің және басқа да жағдайларда өзгеруіне
сәйкестендіріліп отырады. Мұның өзі бүкіл шаруашылық субъекті бойынша
қызметкердің топтарымен қызметкерлердің категориялары бойынша іс-жүзіндегі
мәліметтерді өткен жылғы көрсеткіштермен салыстыру арқылы жүргізіледі.
Шаруашылық субъектіде өндірісте еңбек етіп жүрген жұмысшылармен
қызметкерлердің жалпы орташа тізімдік санын өткен жылмен салыстыру керек.

1.3 Қазіргі кезеңдегі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын
халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына ауыстыру бағыттары

Халықаралық қаржылық есеп стандарттары негізінде отандық бухгалтерлік
есеп жүйесін ары қарай жетілдірудің негізгі мәселелерінің бірі - ұйымдарда
күні бүгінге дейін екі бақытта жүргізіліп келе жатқан қаржылық және салық
есебін біріктіріп үндестіру, сондай-ак есептің жаңа қаржылық моделін құру
болып табылады. Егер қаржылық есептің үндестірілген жаңа моделі құрылған
жағдайда есеп жүргізудің еңбек шығындары біршама азаяды. Сонымен қатар екі
түрлі есептің орнына көп мағыналы қаржылық есеп құрылып, мұның өзі салық
есебіне тән есептеулер жөніндегі ақпараттар даярлауды да камтамасыз етеді.
Отандық бухгалтерлік есепті жетілдіру мен ары қарай дамыту және ХҚЕС
негізіне қарай қолайлы үйлесімді бағытқа салу үшін төмендегі шараларды іске
асырған жөн:
* ұйымдар қызметінің қаржылық нәтижесін барынша қарапайым және сенімді
түрде көрсету;
* мүмкіндікке қарай қазақстандық ұйымдардын қаржылық жағдайын шетелдік
компаниялардың қаржылық жағдайы мен салыстыру негізінде ұзақ мерзімді
нарықтык қатынастарды шетелдік әріптестермен бірге құру, сондай-ақ
бірлескен ұйымдар құру барысында қолайлы шешім кабылдау.
Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру мәселелерін талдау
барысында тек қана қаржылық бухгалтерлік есепке тән мәселелерді ғана
қарастырмай, сонымен қатар басқарушылық есепті ары қарай жетілдірудің
жолдарын зерттеу қажет. Қазіргі кезенде басқарушылық есеп бухгалтерлік
есептің көлеңкесінде қалып, муның көптеген проблемалары әлі күнге дейін
зерттелмей келеді. Алайда басқарушылық есептің қолайлы моделін кұру бизвгс
пен кәсіпкерлікті дамытудың негізін құрайтындығын білген жөн.
Бухгалтерлік есептің ерте заманда дамуы кезеңінде тек жеке шоттар
(қарыз алушылар мен ақша беруші) ғана қолданылған. Кейіннен бухгалтерлік
есеп шоттары нақтыланып, әр түрлі тұрғыдағы мүліктер қозғалысы есебін
жүргізуші номиналдық (мысалға еңбек акы есебін жүргізу) шоттары
пайдаланылды.
Есептің сенімділігі мен түнықтылығын жетілдіру, сондай-ақ мұның
басқарушылық функциясын арттыру, қаржылық Қорытынды есеп өрісіндегі
мәліметтерді толықтыру мен талдау мақсатында құрылатын бухгалтерлік есеп
шоттары жоспарына жер жүзі ғалымдары баса назар аударып келеді.
Қазақстан, Ресей, Франция, Германия және басқа да көптеген Шетелдерде
бірегей үндестірілген, арнайы жүйеге келтірілген, Меншік түріне қарамастан
барлық ұйымдарда (банктерден тыс) Қолданылатын ұлттық бухгалтерлік есеп
шоттарының жоспары жасалынған.
Қазіргі кезеңде жер жүзі елдерінің 120-ға жуығында ұлттық :четтар
жоспары жасалынған. Кейінгі жылдары көптеген кәсіби бухгалтерлік есеп
ұйымдары бухгалтерлік есеп шоттарының жоспарын құру мен жетілдіруде
төмендегі принциптерді негізге алу керектігін түжырымдаған:
-ұйымдардың мүліктік және қаржылық жағдайын дәлме-дәл көрсету;
-активтер мен бұлардың көздерін(меншікті капитал, міндеттемелер)
бағалау;
-қолданылынатын әдіснамалардың тұрақтылығын ақпараттардың сапалығын есеп
принциптерінің дұрыстығын және ұйымдар қызметінің үздіксіздігін сақтауды
негізге алу.
Бухгалтерлік есеп шоттары ақпараттарды топтастыра отырып, төмендегі
құндық экономикалық көрсеткіштерді қалыптастыруға арналған:
-капитал мен мұның құрамын күраушы көрсеткіштерді және
-келтірілген қарыз қаражаттарды бағалауға;
-өндірістік шығындар;
-тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сатудан түскен табыс;
-басқарушылық шығындар;
-басқада операциялық және сатудан тыс табыстар мен шығындар;
бөлінбеген табыс, жабылмаған зиян) т.с.с.
Шоттар жоспарының негізгі мақсаты - біртектес ақпараттарды
топтастыру мен салыстыру, сондай-ақ есеп ақпараттарын сапалы дайындау мен
көрсету болып табылады. Мұның өзі әртүрлі ұйымдардағы ақпараттарды
салыстырып қарауды және өндіріс тиімділігін талдауды қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар шоттар жоспары тиісті жоғары орындарға, басқа да есеп
ақпараттарын сыртқы пайдаланушыларға хабарлаудың негізін салушы үрдіс.
Капитал рыногының жаһандану бағытына қарай өрістеуіне, сондай-ақ
халықаралық қаржы рыногының дамуына қарай қаржылық есептік бірегейлігі
қамтамасыз етілуі қажет. Мұндай бағыт ұстанған жағдайда еліміздегі
бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық есеп стандарттары талабына сай жаңаша
кұруды талап етеді. Егер ұйымдарда жүргізілетін бухгалтерлік есеп жүйесі
халықаралық стандарттар талабына сәйкес болмаса, онда халықаралық капитал
рыногын кұру мен тиімді объектілерді инвестициялау, қаржыландыру процестері
өз мәнін таппайды. Сондықтан потенциалды инвесторлар қаржылық ақпараттардың
тұнықтылығын талап етеді. Компаниялар қызметі жөніндегі және қорытынды
есеп жүйесіндегі ақпараттар тұнык және сенімді, орындалып, мұның барлығы да
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары талабымен тығыз байланыста
болған жағдайда, қаржы салымшы инвесторлар өздерінің салған капиталының
қалай және қандай тиімділік дәрежесінде жұмсалғандығын біліп, бақылап
отырады.
Өз экономикасын нарықтык экономика және базарлы сауда қатынастары
деңгейінде жүргізетін жержүзілік экономикалық қауымдасқа қатысушы барлық
компаниялар мен корпорациялар өздеріне тән бухгалтерлік есебін халықаралық
бухгалтерлік есеп принциптері мен стандарттары талабына сай жүргізіп
келеді.
Біздер кейбір компаниялар өзінің халықаралық бизнесін жеке бөлімшелер
түрінде құрып, басқада бөлімшелер мен байланысты жағдайда ұйымдасатындығын
білеміз. Кейбір компаниялар жекелеген еншілес кәсіпорындар құрып, бүлар өз
қызметін ішкі және сыртқы рынокта жүргізетін болып та ұйымдастырады.
Қайда және қай елде орналасқандығына қарамастан бірлескен негізгі
компаниялардың шаруашылық қызметіне қосымша қызмет көрсету мақсатындағы
өндірістік, сату, қаржы процестері орталықтанған түрде ұйымдастырылған
үшінші деңгейдегі компаниялар да құрылуы мүмкін. Ұйымдастыру түріне
қарамастан барлық салалық экономикалық қатынастар өзара байланыста болады.
Өндірістік процестің жоғары деңгейде дамуы мен маңызы жағынан күрделі
болуына байланысты бухгалтерлік есеп мәселелерін танып білу процесі
бухгалтерлік есепті интериационализациялау жолдарымен шешілетіндігін
білуіміз керек. Есеп жүйесіне тән интернационализациялаудың өзектілігі кез
келген елде және кез келген жағдайда қолданылатын бірыңғай стандарттар
жасау болып табылады.
Әр елдің өз тарихы, өз күндылығы, саяси жүйесі, ұлттық ерекшеліктері
айрықшы қалыптасатындығына байланысты көптеген ұлттық кәсіби бағыттағы
бухгалтерлердің халықаралық қауымдастық ұйымдары халықаралық стандарттардың
біртұтастығы өрісінде әлі де болса шешімін таппаған мәселелердің бар
екендігін, алдағы кезеңдерде мұндай мәселелерді үйлестіру мен икемді
жағдайға келтіру керектігін айтып келеді.
Әр ұлттың өз заңдарына, өз тіліне, өз ақшасы мен есеп жүргізу
принциптеріне байланысты халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын енгізу
мәселелері гармониялық үйлестіру жолымен жүргізілуі керек. Гармониялық
үйлестірудің өзектілігі әр елде қабылданған есеп моделін, стандарттар
жүйесін, бүларды реттеп отыру жолдарын жүйелендіруге байланысты. Ең негізгі
мәселе – жекелеген елдер экономикасында қолданылынатын бухгалтерлік есеп
стандарттары экономикалық кауымдастыкқа мүше елдерінде кабылданған
стандарттар жүйесімен қарама-кайшылық жағдайда болмауы керек. Яғни
халықаралық стандарттар мазмұны жекелеген елдерде қолданылатын стандарттар
мазмұнымен гармониялық үйлесімді байланыста болғаны жөн.
Бухгалтерлік есеп стандарттары беделі жағынан жоғары деңгейдегі ресми
құжат. Осы құжатты ары қарай жетілдіріп, халықаралық деңгейде қолдану
мәселелеріне бухгалтерлік кәсіп өкілдері, қаржылық қорытынды есеп
жасаушылар мен мұның мәліметтерін пайдаланушы кәсіби мамандар, сондай-ақ
коғамдық ұйымдар тартылған. Кейінгі жылдары экономикасы дамыған көптеген
елдер назары бухгалтерлік есеп жүйесін халықаралық деңгейде бір ізге салу
мәселелеріне аударылып келеді. Мұның өзі нарықтык катынастар өрісіндегі
халықаралық экономикалық одақтардың тұрақты бағытта қызмет атқаруына
байланысты қаралған. Алайда әр елдер өз қалауы мен зерделенуіне байланысты
халықаралық стандарт жүйесін қабылдаудың жолдарын таңдап алу мүмкіндігі
болады.
Бухгалтерлік корытынды есеп экономикалық ақпараттар қалыптастырудағы
бірден-бір сенімді акпарат дайындаушы процесс екендігше байланысты, жалпы
есеп ережелері мен әдістерінің қолданылынуы барлық елдерде бірдей мазмұнда
Калыптасатындығын естен шығармау керек.
Әр елдің бухгалтерлік есеп жүргізу ерекшеліктері әр турлі жағдайда және
әр турлі мақсатқа сай ұйымдастырылатынына, сонымен қатар есеп
акпараттттарын пайдаланушы топтар муддесін қанағатттандыруға байланысты
ерекшеліктер болатындығын барлық бухгалтерлер білуі керек. Сондықтан іске
асырылатын мақсаттардың әр түрлі жағдайда орындалуы әр елдерде әр турлі
мазмұнда қалыптасады. Есеп ақпараттарын пайдаланушылар үшін көптеген
белгісіздік факторлар да болуы мүмкін. Осы айтылғандарға байланысты есеп
ақпараттарын пайдаланушы жақтар сенімді тұрғыда қанағаттануын қамтамасыз
етудің жақсы бағыты үздіксіз зерделеніп отыруы керек. Мұның үшін
ресурстардың тиімді орналасуы, табыс алу мен бұларды жүмсауға байланысты
факторлар, қандай шығындардың бәсекелестік процеспен байланыста
болатындығы, бірлескен үтымдылықтың қалыптасуы, т.с.с. сұрақтарға
байланысты мәселелер толығымен шешілуі керек. Біздің пайымдауымызша
халықаралық стандарттар жүйесін еліміздің есеп тәжірибесіне қолданудың
көптеген мәселелері әлі де болса өз шешімін таппай отыр. Сондықтан
бухгалтерлік есеп стандарттарын қолдану мен ретке келтіру жақтарындағы
көптеген мәселелер қосымша зерттеуді қажет етеді.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын талдау, бүларды
жасау мен қолдану барысында бухгалтерлік есеп жүргізу ісіне тікелей немесе
жанама түрғыда әсер етуші ұлттық және мәдени салт-сана мен дәстүрдің
қосымша қаралатындығын да (интерпретация) естен шығармаған жөн.
Ұлттық валютаның, пайыздық ставкалардың әр түрлі деңгейде болуына,
сондай-ақ салық жүйесінің күрделілігіне, басқа да әлеуметтік-экономикалық
ерекшеліктерге, корпорацияларды басқару ерекшеліктеріне байланысты әр елдің
құқык жүйесі, капитал рыногы, капитал рыногындағы үкіметтің рөлі бірдей
бола бермейді. Сондықтан бір елдегі жаксы қабылданған есеп жүйесі міндетті
түрде басқа ел есебінің тәжірибесіне бірден енгізіледі деу өте қиын.
Осыған орай халықаралық, бухгалтерлік есеп стандартында қаржылық
корытынды есеп жасаудың баламалық (альтернативтік) бірнеше вариантттарының
тұжырымдамасы берілген. Халықаралық бухгалтерлік есеп принциптерін негізге
алып жасаған ақпараттар жүйесі потенциалды пайдаланушылардың жекелеген
сұранысың қанағаттандыруға және ішкі есеп жасаудың біртұтастығын камтамасыз
етуге бейімделініп қалыптасуы керек.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін
кұраушы халықаралық деңгейдегі ресми құжаттар мазмұнында қаралған. Әр түрлі
елдердің есеп жүйесіндегі есеп фактілері мен қаржылық ақпараттары
бірегейлік үқсастықты қамтамасыз ете отырып, сыртқа (экспорт) немесе
сырттан (импортқа) қалыптасуы мұмкін. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп
стандарттарының дәлме-дәл атаулары әр елде әр түрлі берілген.
Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет қаржылық қорытынды есеп
халықаралық стандарттары жөніндегі комитет (ХҚЕС) қолдана бастады.
Стандарттар ¥лыбритания, Ирландия елдерінде Есеп тәжірибесінің стандарттық
ережелері, АҚШ елінде Қаржылық есеп стандарттарының ережелері деп
аталынады. Жоғарыда аталған комитет әлемдік деңгейде бухгалтерлік есеп
стандарттарын икемді жолдармен жасау жөніндегі ең беделді ұйымдар қатарында
танылған. Мысалы, Тойота фирмасы экономикалық мазмұны жағынан Дженерал
Моторс фирмасымен жалпы ұқсас екендігіне сай Жапон елінің есеп
тәжірибесіне №27 Қаржылық есепті шоғырландыру (консолидация) және еншілес
компанияны инвестициялау есебі стандартын түгелімен қабылдап, бұл
стандарттың қызметін барлық Жапон еліндегі компанияларға таратқан.
Дей тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде
қабылданып, ірі компаниялар өз қорытынды есебін жасау мақсатында өз
шешімдері мен технологиялық ерекшеліктеріне қарай стандартттарды қабылдау
немесе бұларды негізге алу мәселерін бейтараптық жолдармен шешу мүмкіндігі
сақталған. Осы айтылғандарға орай ХҚЕС комитеті және халықаралық деңгейдегі
кәсіби бухгалтерлік ұйымдар ХҚЕС-тің барлық аспектілерін барлық ұйымдар мен
елдерде сақтауды талап ету жөніндегі өкілеттілігі жок екендігін айта кеткен
жөн.
Стандарттар қаржылық корытынды есеп жасау ережелерін гармониялық
экономикалық байланысқа түсіру, сондай-ак бухгалтерлер мен аудиторлар,
қаржылық менджерлер т.б. арасында кәсіби сенімділік туғызу мақсатында
жасалынады. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының кейбір ережелері
мен стандарттарына түсінік беру жақтары тұрақты комитетте дайындалып, мұның
мазмұны ХҚЕС Комитетінің Басқармасында кабылданады. Бұл ұйымдар ХҚЕС
негізінде дайындалатын қаржылық қорытынды есеп стандарттарының бірегейлігін
камтамасыз ету және қаржылық қорытындыны салыстырудың мәні мен маңызын
жоғарылату мақсатында жұмыстар атқарады. Сонымен қатар жоғарыда айтылған
комитет пен басқарма стандарттарды тәжірибеде қолдану барысында жіберілген
кемшіліктерді түзету, сондай-ақ нарыктық катынастардың дамуына байланысты
бухгалтерлік есеп өрісінде пайда болған жаңа сұрақтарға жауап беру
қызметтерін атқарады.
Халықаралық есеп стандарттарының мәселелері мен жекелеген сұрақтары көп
жылдар бойы ғалымдар мен тәжірибелі мамандардың зерттеуі негізінде қаралып,
қазіргі кезенде мәселелердің шешілу жолдары белгіленіп, есеп жүйесіне тән
негізгі принциптер қалыптасқан.
Бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық қорытынды есеп үлгісі мен
мазмұны, негізгі есеп принциптері (әдістер), есеп тәсілдері, қаржылық
қорытынды есепті шоғьтрландыру, бухгалтерлер мен аудиторларға қойылатын
кәсіби деңгейдегі талаптар әлемдік деңгейде қойылған мәселелер мен
критерийлерге сай ары қарай жетілдірілуі керек.
Халықаралық корытынды есеп стандарттарын (ХҚЕС) түзу және тура қолдану
үшін стандарттардың қандай есеп объектісіне арналғандығын, мұның мәтінін,
ресми статусын, қандай құжаттардан тұратындығын, есептің қай түрінде
қолданатығідығын, рұқсат етілген негізгі әдістердін мағынасының
түсініктілігін, стандарттарды жекелеген ережелерінің мәні сияқты көптеген
мәселелерді өз міндетін атқарушы тұлғалар жақсы білуі керек.
Сонымен, стандарттар қаржылық қорытынды есеп мәселелерін реттеуге
арналған. Әрбір халықаралық стандарт мына төмендегі сұрақтарға жауап беруі
керек.
Қаржылық корытынды есеп мазмұнын тану үшін қандай есеп объектілері кай
кезде есепке алынады?
Қаржылық қорытынды есеп объектілері қалай бағаланып өлшенеді?
Қаржылық қорытынды есеп өрісінде қандай ақпараттар қалыптасады?
Стандарт термины ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі деген ұғымға
саяды. Бухгалтерлік есепке тән стандарт деп - есеп жүргізудің құжаттарымен
рәсімделген кешеңді ережелерін айтады.
Кешенді ережелердің (нормалар, үлгілер) әр қайсысы бухгалтерлік есеп
жүйесіндегі шаруашылық фактілері мазмұнын көрсету үшін қолданылынатын
әдістер мен тәсілдерді, терминологиялық ұғымдарды, сондай-ақ орын алған
шаруашылық операцияларының мәні мен маңызын ашуға арналған.
Халықаралық деңгейге тән қаржылық қорытынды есеп стандартттарының
атқаратын міндеттеріне мыналар жатады:
1) Сыртқы мүдделі тұлғаларды пайдалы ақпараттармен қамтамасыз етуге
арналған есеп және қорытынды есеп стандарттар жүйесін қалыптастыру;
2) Халықаралық деңгейде бухгалтерлік есеп пен стандарттар арасын
гармониялық үйлесімділікке салуды камтамасыз ету;
3) Бухгалтерлік есеп жүйесін өз мәнінде түсіну мен жүргізу үшін ұйымдарға
әдіснамалық көмек беру.
Қаржылық қорытынды есеп стандарттары ерекшеліктерін анықтаудағы
факторларға мыналар жатады:
Кәсіби бухгалтерлік есеп ұйымдары мен қауымдастыктары ұсынған
әдіснамалар мен жетекші ғалымдар еңбегінің әсер етушілігі;
Есеп тәжірибесінде қолданылатын осы және баска да принциптер (әдістер)
нәтижесін экономикалық тұрғыда сараптамадан өткізу;
Салық саясаты;
Ұлттық және аймақтық ерекшеліктер;
Қаржылық қорытынды есеп ақпараттарын түзу мен зерделеу арқылы ішкі және
сыртқа пайдаланушылар талабын қанағаттандыру;
Заңдар жәж нормативтік актілер, сондай-ақ басқа елдердің алдыңғы
қатарлы тәжірибесін кеңінен қолдану.
Бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық қорытынды есептің қолданбалы
бағытын, мұның сапалық сипатын сабақтастык, жолдармен ашып көрсетуі керек.
Бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есепке тән маңызы жағынан үлкен
мәселеге айналып отырған мәселе, бухгалтерлік есептің салық есебіне тәуелді
болмау жақтарын шешу. Егер салық есебі бухгалтерлік есепке қарағанда
басымдылық жағдайда болса, онда қаржылық қорытынды есептін бейтараптық
принципінің мәні жойылып, пайдаланушылардың жалпы талабы
қанағаттандырылмайды. Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің талдаушылық және
зерделеушілік қасиеттері төмендейді.
Есеп жүйесін стандарттау жолдары қорытынды есептің негізгі
элементтерін: активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, табыстар мен
шығындар, пайда және зиян тану мен бағалауды мүқият жүргізуді қамтамасыз
етуі керек. Стандарттау процессі осы элементтерді тіркеудің, өлшеудің және
осыларға тән ақпараттардың пайдалылығын анықтауға арналған.
Халықаралық стандарттар бухгалтерлік баланстан, табыстар мен шығындар
есебінен, меншікті капитал өзгерісі есебінен, акша қозғалысы есебінен
туындайтын ұйымдардың қаржылық қорытынды есебін даярлауға, сондай-ак
дайындалған қаржылық есеп маңызын қосымша түсіндіруге бағытталған сападағы
түсіндірме хаттар т.б. қосымша түсіндіруші материалдардың қалай және қандай
бағытта қолданатындығына арналған. Осы заманғы бухгалтерлік есептің
ғылыми және тәжірибелік мәнін толық және кең ауқымда түсіну үшін, мұның
халықаралық деңгейде стандартттандырылуын және қандай бағыттағы
аспектілерден туындайтындығын білу керек.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттар немесе қаржылық қорытынды есеп
стандарттары ұғымы мына төмендегі ресми түрдегі кұжаттар жиынтығынан: ХҚЕС
ережелеріне жазылған алғы сөзден, қаржылық қорытынды есепті дайындау мен
тапсырудағы принциптерден, жекелеген есеп объектілеріне тән стандарттардан,
бүларды түсіндірудің әдіснамалық жолдарынан тұрады.
Айтылған құжаттардың барлығы да бірімен-бірі бірегей сабактастық жүйеге
байланысқан. Есеп стандарттарьгаа тән әрбір жекелеген құжат өз бетімен
қолданылмайды. Алайда стандарттау жүйесіндегі әрбір жекелеген құжат осы
жүйенің арнайы сараптаудан өткен элементі ретінде өз міндетін атқарады.
Жоғарыда айтылған құжаттар мазмұны барынша қысқа және түсінікті қолдануға
икемді жолдармен жасалған.
ХҚЕС-те қаржылық қорытынды есептің максаты, есеп акпараттарының
пайдалылығының сапалық сипаты, қаржылық қорытынды есеп элементтерін тану
мен өлшеу әдістерін анықтау және капитал ұғымы мен мұны ұлғайту жөніндегі
мәселелер қаралған.
Есеп стандарттары бірнеше типтік бағыттардан тұрады. Олар:. Мақсаты.
Есеп өрісіндегі мәселелер мазмұнына қысқаша түсініктеме беру және
стандарттар жасау мен шығарудың міндеті көрсетіледі.
2. Қолдану өрісі. Мұнда стандарт объектісі мен стандартты қолданудың
объектявті жағдайы қаралады.
3. Аныктау. Стандарт мәтінінде қолданылған негізгі терминдерге түсінік
беру және бүларды танудың тәртібі көрсетіледі.
4. Баяндау. Мұнда есеп принципі, бағалау әдісі, шаруашылық фактілер
мазмұнын тіркеу т.б. көрсетіледі.
5. Акпараттар маңызын ашу. Ақпараттар мазмұны, есеп саясатын жасаудағы
ақпараттар қалыптастырудың тәртібі ашылып көрсетіледі.
6. Орындалуға жіберілген күн (өз күшіне едатін күн). Мұнда стандарттың
іске асырыла бастаған күні немесе күшіне енетін күні көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген типтік бағыттар мен сабақтастықтарда
терминологиялық ұғымдар, қолданбалы әдістер, тәсілдер, бухгалтерлік
операциялардың мәні, шаруашылық фактілерінің мазмұны толығымен баяндалады.
Сонымен, ХҚЕС деп - бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп
жүргізудің жалпы принциптерін аньщтайтын ресми құжатты айтамыз.
Қазіргі кезеңдегі ХҚЕС мыналардан құралады:
Тұжырымдамалық концепциядан;
40-тан аса қолданбалы стандарттардан;
25-тен аса қосымша түсіндірулерден (интерпретация).
Тұжырымдама (концепция) жөніндегі ұғым стандарт құжатына жатпайды.
Мұнда қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсырудың жалпы принциптері
ашылады. Барлық елдерде жүргізілетін бухгалтерлік есеп пен стандарттар
негізі арнайы ережелерден тұратын принциптерден каланған. Қаржылық есеп
қорытындысының принциптерінде стандарттаудың пәндік қасиеті анықталған.
Арнайы зерделеніп, халықаралық деңгейде қабылданған принциптер қаржылық
есеп қалыптастырудың мәселелерін, сондай-ақ есеп жүргізудің әдіснамалық
жолдарын белгілейді.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында бухгалтерлік есепке тән
барлық маңызды мәселелер: компаниялардың есеп саясаты, тауарлы-материалды
босалқыларды бағалау, жинақталған қаржылық корытынды есеп, салық салу т.б,
қаралған. Әрбір елде сабақтастық жолдармен қолданылынатын есеп
стандарттарының барлығында да есеп принциптері байырғы жолдармен
сипатталған.
ХҚЕС талаптарына сай қандай жерлерде болмасын орындалған ұқсас
операциялар мен оқиғаларды үйлестік тұрғыда көрсету керек. Алайда
айрықшаланған операциялар мен оқиғалар мазмұны бухгалтерлік есепте әр түрлі
тәсілдермен іске асырылып, орындалуы мүмкін.
Әрбір жекелеген стандарт терминологиялық тәртіпті, тәсілдер мен
әдістерді, бухгалтерлік операцияларды анықтай отырып, мына төмендегі
сипаттағы ақпараттардан тұрады:
(есеп объектісі) - Есепке алынатын есеп объектісі анықталып, осы
объектіге байланысты негізгі түсініктемеден;
(есеп обьектісін тану) - Есеп объектілерін қаржылық қорытынды есеп
элементтерінің әр түріне жатқызудың тәсілдерінен;
(есеп обьектісін бағалау) - Бағалау әдістерін қолдану және қорытынды
есеп элементтерінің әр түрін бағалауға қойылатын талаптарды көрсету
жөніндегі ұсыныстардан.
Мысалға, қорытынды есепке тән есеп принципі, бағалау варианттары, есеп
әдісі т.с.с. көрсетіледі.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары әрбір елдерде қолданылынып
келе жатқан және дайындалатын қорытынды есеп өрісіндегі ұлттық және
өндірістік талаптар мен тұжырымдамаларды жоққа шығармауы керек. Сондықтан
есеп стандарттары: халықаралық және ұлттық болып бөлінген. Халықаралық
деқгейде жарияланған бухгалтерлік есеп стандарттары, мұның нормативтік және
жалпы әдіснамалық ұсыныстары, т.б. толық мазмұны әр елдің ішкі есебін
жүргізуге арналған. Мысалға, Қазақстандық ұлттық стандарт және мұның
әдіснамалық ұсыныстарының мазмұны мен сәйкестігі жағынан халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттарымен салыстырғанда ерекшелік қасиеттері бар.
Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының жалпы саны 29
стандарттардан тұрады. 1996 жылы 13 қарашада бекітілген: №1 Есеп саясаты
және мұны ашу, №3 қаржы - шаруашылық қызметінің қорытындысы стандарттары
және №22 стандарт өз күштерін жойып, бұлардың орнына №30 қаржылық есеп
тапсыру стандарты 17 қаңтар 2003 жылы кабылданды.
Халықаралық қаржылық корытынды есеп мазмұнын қосымша түсіндіру
мақсатында жоғарыда айтылған Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары
жөніндегі комитет (ХБЕСК) құрамында 1997 жылы Тұрақты түсіндіру комитеті
(ТТК) құрылған. Бүл комитеттің негізгі міндеті ХҚЕС сәйкес келетін қосымша
түсіндірмелер жасау мен ұсыну болып табылады. ТТК-те жасалған түсіндірмелер
ХБЕСК-тің Басқармасында бекітіліп, мұндай қосымша түсіндірмелер қаржылық
қорытынды есеп жасаудың қажетті элементтері түрінде танылады. Шетелдерде
ТТК 81С деп белгіленген, ал Ресейде Тұрақты түсіндірме комитеті (ТТК) деп
ХБЕСК-нің қойған атымен бірдей аталынған. Қазақстанда ТТК әлі құрыла қойған
жоқ.
Төменде (10.3. кестеде) халықаралық деңгейде өз күшіне енген
түсіндірмелер тізімі берілді.
Кешегі жылдары нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдер қаржылық
қорытынды ссеп жүйссін халықаралық деңгейде үндестіру мш икемді бағытқа
салу мақсатында көптегш жұмыстар атқарып келеді.
Қаржылық есеп пен қорытынды есеп жүйесінің жалпыға бірдсй
сенімділігінін артуы төмендегі факторлардан тұрады:
1993 жылы ХБЕСК пен Құнды қағаздар жөніндегі халықаралық комиссия
арасындағы жасалған келісімде қаржы саласының әйгілі басшылары мен АҚШ
конгресінің қызығушылық танытуы негізінде американдық қор биржаларында өз
акцияларына баға белгілеу (котировка) ісіне шетелдік компанияларды көптеп
тартудан; капитал ағыны талабына сай фирмалардың қаржылық есебі барынша
сыртқы пайдаланушыларға бағытталғандығынан және кор биржалары мен
халықаралық инвесторларға арналғандығынан; ұлттық интернационалдық
бизнестін даму бағытының ұлғаюы, осыған байланысты қаржылық қорытынды
есепті шоғырландыру шығындарының өсуі, сондай-ак бизнес жағрафиясы ауқымы
мен аймақтарға байланысты факторлардан;
-капитал қалыптастыру шығындарын барынша азайту, тәуекелшілік процесін
төмендету, инвестиция қайтарымына тән түсінікті көрсеткіштерді қолдану
сияқты факторлардан.
Ұлттық есеп стандарттарына қарағанда ХҚЕС-тің артықшылығы мыналар:
-халықаралық деңгейде әр елдердегі білімді ғалымдар мен алдыңғы
қатарлы тәжірибені енгізу мүмкіндігі; ХҚЕС мазмұнын ашық талқылау
кезеңдерінен өткізу және тиісті стандарттарды есеп тәжірибесінде қолданып
көру (опробация) кезендерінен өтуі;
-бухгалтерлік есеп құжаттарын компаниялар арасында жалпы әлемдік
деңгейде салыстырып отыруды қамтамасыз ету;
-компаниялардын шоғырландырылған қорытынды есеп дайындауға жұмсалатын
шығындарын барынша қысқартуды қамтамасыз ету;
-қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар үшін халықаралық стандарттардың
түсініктілігі және қарапайымдығы;
-тұрақты түрде жетілдіріліп отыруы.
Осы көрсетілген артықшылықтар жиынтығы ХБЕС ұлттық тәжірибеде қолдану
мақсатында әр елдердің ынталылық танытуын қамтамасыз етеді.
ХБЕС мазмұнын зертт^ші ғалымдардың ұсыныстары мен жеке пікірлеріне
қарағанда және біздің пайымдауымызша стандарттар мазмұнына тән кемшіліктер
де жоқ емес. Бұларға мыналар жатады:
-нақтылы есеп объектілеріне тән қолданбалы ұсыныстар және
түсіндірмелер, қосымшалар мен мысалдардың нақтылы түрде қалыптаспағандығы;
-ХҚЕС негізінен экономикасы нарықтық қатынастар мен дамыған елдер
есебіне арналғандықтан экономикалық процесі жаңадан дамып келе жатқан
елдерде қолданудың кейбір қиындықтары;
-ХҚЕС-тің ұсыныстык сипаты, оның үстіне ХҚЕС-ті міндеттті түрде қолдану
керек еместігі жөніндегі ұсыныс есеп жүйесінің гармониялық үйлесімділігін
камтамасыз етпейді.
ХҚЕС-ті бөлшектеп қолдануға болмайды. Мұның өзі кешенді процестер
қатарына жатады. Қорытындалған қаржылық есеп әрбір стандарт мазмұнының
талабына сай келуі керек. Егер стандарт мазмұны толығымен қолданылмаған
жағдайда қорытындыланған қаржылық есеп ХҚЕС талабына сәйкес келмейтін болып
танылады.
Алайда осы айтылғандарға қарамастан, халықаралық қаржылық есеп
стандартттары нарыктық қатынастар бағытындағы барлық елдерде (жаһандық)
танылып келеді. Қаржылық қорытынды есеп дайындау мақсатының маңызы
халықаралық деңгейде сенімді түрде қолданыла бастауына байланысты қырыққа
жуық ірі-ірі трансұлттық корпорациялар өз еркімен ХҚЕС-ті қолданып келеді.
Кезіндегі әлемдік биржалардың көпшілігі ХҚЕС-ке сай есеп жүргізудің негізгі
критериін салған екен деген ұғым бар. Лондон, Франкфурт, Цюрих, Люксембург,
Амстердам, Рим, Гонконг және басқа да бір қатар тауар биржаларындағы
акцияларға баға белгілеу (котировка) халықаралық әдіспен және кезінде
қабылдана бастаған стандарттарға сай жүргізіліпті.
Ұлттық және аймақтық стандарттар жөніндегі осы замандағы комитеттер,
биржалар, компаниялар және үкіметтік ұйымдар есеп стандарттарын халықаралық
бастапқы базис сапасында қабылдай отырып, бұлар өздеріне тән ұлттық және
аймақтық тұрғыда ерекшеленетін есеп жүргізудің айрықша бағытын белгілеуіне
де болады екен.
Мысалға, Европалық комиссия Европалық Одақ ішінде қаржылық қорытынды
есеп жүйесін үйлестік гармонизациялаудың колайлы негізі деп қабылдап,
болашақта есеп пен қорытынды есеп жүргізудің европалық директивасын
қолданбайтындығын мәлімдеген. Кейбір мемлекеттер - Ресей, Қазақстан,
Қырғызстан, Тәжікстан осы күнге дейін жүргізіліп келе жатқан өздерінің
ұлттық бухгалтерлік есеп стандарттары мен қорытындыларын ХҚЕС-ке
сәйкестендіру жөніндегі негізгі бағдарлама деп бағалап келеді.
ХҚЕС-ке әр ел экономикасында қолдануы ауқымы кең үйлесімді гармониялық
жүйе және жаһандық экономикалық процеске үлес қосушы ресми құжат деп
түсінген жөн.
Нарықтық экономика мен базарлы сауданың өрістеуіне байланысты
Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық стандарттарға біртіндел
көшіріліп келеді. Еліміздегі бухгалтерлік есеп процесін халықаралық таным
бағытына қарай ауыстыру мәселелері XX ғасырдың 90-шы жылдарынан басталады.
Мұның ішінде біздің еліміздегі қызмет атқарушы бухгалтерлер мен студенттер
қауымына дәріс беруші жоғары оқу орындарының оқытушылары 1994 жылдан бастап
халықаралық бухгалтерлік есеп принциптері мен стандарттар жүйесін шетелдік
маман эксперттердін дәріс беру негізінде оқи бастады. Бухгалтерлік есеп
өрісінде міндет атқарушы Қазақстандық мамандар мен оқытушылар Британ Кеңесі
(Шотландияның ант беруші бухгалтерлері институты) тарапынан қайта
даярланды.
Британ кеңесі еліміздегі бухгалтерлік есеп мамандарын халықаралық
стандарттарға сәйкес даярлау шараларына арнайы қаражат бөліп, Алматы,
Тараз, Қарағанды калаларында Есеп және аудит өрісіндегі оқытушылар мен
кәсіпкерлерді қайта даярлау жобасын ашты. Бұл жоба үш жылдай қызмет
атқарып, жүздеген Қазақстандық бухгалтерлік есеп мамандары қайта даярланды.
Шетелдік әріптестермен ынтымактастық процесі күні бүгінге дейін
жалғасып келеді. Қазіргі таңда біздің еліміздің есеп жүйесін халықаральщ
стандартқа көшіру, сондай-ақ мұның дәрежесі мен мазмұнын халықаралық
деңгейге көтеру мақсатында Карана, Прагма, Эднет атты халықаралық
корпорациялар қызмет атқарып келеді.
Алайда еліміздегі бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық бухгалтерлік
есеп принциптері мен стандарттарына сай ары қарай ұлттық түрғыда
жетілдірілуі және дамуы керек. Мұның өзі созылмалы ұзақ процеске айналуы да
мүмкін.
Шетелдік капитал және инвестициялар тарту процесіне орай Қазақстан
аймақтарында көптеген бірлескен кәсіпорындар құрылды және кұрыла бермек.
Мұндай бірлескен кәсіпорындар өрісіндегі, сондай-ақ өз елімізде жүргізіліп
келе жатқан бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық тәжірибемен үйлесімді
бағытта жетілдірілуі, ұлттық есеп жүргізу тәжірибесіне енуі керек.
Сонымен қатар Қазақстан экономикасына қызмет атқару мен пайда табуды
мақсат тұтқан бірлескен кәсіпорындардың дамуына, инвестициялық саясатқа,
сауда және саяси-әлеуметтік процестерге байланысты біздің, ұлттық
бухгалтерлік есеп жүйеміз халықаралық стандарттар талабына сай жетілдіріліп
дамуы керек.
Отандық бухгалтерлік есеп жүйесі ары қарай жетілдірген жағдайда қаржы
салымшы инвесторлар, несиелендірушілер, басқа да заңды және жеке тұлғалар
ұйымдардың қаржылық жағдайын жақсы түсініп, мұның өзіне шынайы сенімділік
білдіре алады.
Біздің пайымдауымызша Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесі төмендегі
негізгі бағыттарға сәйкес жетілдірілуі керек:
Біріншіден, заңдастырылған негізде арнайы сараптаушылардың жұмыс тобы
құрылып, мұның құрамына жақсы мамандар білікті ғылыми-зерттеушілер
тартылып, бүл топтың құзырына әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірибесін тұрақты
түрде зерттеу мен зерделеу және мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне
енгізу шаралары жүктелуі керек.
Сараптаушылардың мұндай жұмыс тобы белгісіз жылдарға дейін тұрақты
қызмет атқарғаны жөн. Әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірибесін үйрену мен
зерттеу және мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне біртіндеп енгізу - бүгін
бар, ертең жоқ мәселе түрінде қаралмауы керек.
Екіншіден, Қазақстанның есеп жүйесінде болашақта қолданылатын
қазақстандық жекелеген есеп объектілеріне тән бухгалтерлік есеп
стандарттарыы жасау үрдісіне кәсіби мамандығы жоғары және осы саланың
білімді ғалым-зерттеушілері қатыстырылып, бүлардың сараптауынан және
белгілі бір ұйым тәжірибесінен өтуі керек. Егер сараптаушылар тобы өндіріс
ерекшеліктеріне сәйкес келмейтін жәш ұлттық экономика талабын
қанағаттандырмайтын халықаралық стандарттарды енгізу мәселесі орын алған
жағдайда, сараптаушылар тобы басқа да альтернативтік шешім қабылдаудың
жолдарын қарастырғаны жөн. Қазақстанның есеп тәжірибесінде күні бүгінге
дейіп қолданылып келе жатқан ұлттық тұжырымдама (концепция) және есеп
принциптері мен стандарттарының мазмұны ХҚЕС мазмұнымен гармониялық
үйлесімділік тәртіппен қайта қаралып, барлық жағымды тәжірибелер мен есеп
жүргізудің ұйымдастырушылық шаралары белгіленіп отыруы керек.
Үшіншіден, бухгалтерлік есеп және аудит мамандығы бойынша оқу
орындарында оқитын студенттерге арналған, халықаралық бухгалтерлік есеп
принциптері мен стандарттары талабына сай келетін, сондай-ақ кредиттік
технология жүйесімен оқытуды қамтамасыз ететін сапалы оқулықтар шығару
мәселесі жылдан-жылға тиісті жоғарғы деңгейде мемлекеттік басшы органдарда
бекітіліп отыруы керек.
Төртіншіден, отандық бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп мазмұнын
толық және сенімді даярлау мен тапсыру, сондай-ақ сыртқы пайдаланушылар
мүддесін қанағатттандыру мақсатында тиісті заңнамалар және нормативтік
актілер, нұсқау - ережелер нарықтық экономиканың кезеңдік дамуына қарай
қайта қаралып, жаңаланып отыруы керек.
Бесіншіден, Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесін алдағы кезеңдерде
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшіріп, мұның өзін
тұрақтандыру үшін елімізде күні бүгінге дейін қолданылып келе жатқан
бухгалтерлік есеп счеттарынын Типтік жоспары қайта жасалынып, бүл жоспар
өтеушілік (айналымдағы активтер) дәрежесін төменнен жоғарыға қарай сипаттап
көрсетуі керек. Мұндай сабақтастық бағыт халықаралық қаржылық есеп
стандарттарында және өркениетті елдер есебінің тәжірибесінде қаралған.
Бухгалтерлік есеп счеттарының Типтік жоспарын жаңадан жасап, мұны сапалы
қолдану үшін арнайы әдіснамалар, нұсқау-ережелер, салалық нормативтік
актілер мазмұны қайта қаралып, әр жылдары зерттеліп, тәжірибеден өткізіліп
отыруы керек. Мұндай шаралар бір күндік немесе бір жылдық мәселе емес.
Алтыншыдан, Қазақстанда қызмет атқарушы бухгалтерлердің білімін
жетілдіру, кәсіби бухгалтерлер мектебін қалыптастыру, жекелеген
бухгалтерлердің алдыцғы қатарлы іс-тәжірибесін үйрену мен жариялаудың
маңызы өте зор.
Жетіншіден, халықаралық ынтымактастық немесе жаһандану мәселесіне
байланысты еліміздегі қоғамдық бухгалтерлік есеп ұйымдарының басқа да
халықаралық ұйымдарға мүше болып енуі, басқа да ұлттық ұйымдармен өзара
ықпалдастық қызметтер атқару нәтижесінде бухгалтерлік есеп стандарттарын
жасауға қатысуының рөлі зор.
Сегізіншіден, бухгалтерлік есеп өрісінде қалыптасқан ақпараттар
жүйесіне тән электрондық бағдарламалар мазмұнын қайта қарап, бүларды есеп
талабына сәйкес жетілдіру және ақпараттарды ЭЕМ немесе компьютерлік жүйемен
өңдірудің және тасымалдаудың да атқаратын рөлі зор.
Осы жоғарыда айтылған мәселелер іс жүзіне асқан жағдайда, біздің
пайымдауымызша, қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.