Мемлекеттік және құқық теориясы.

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2

Мемлекет механизмі ұғымы және қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Мемлекет механизмінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Мемлекеттік механизмнің негізгі қағидалары 10
1.3 Мемлекет органдары 15

ІІ Қазақстан республикасының мемлекттік аппаратының құрылымы 28
2.1 Өкілетті органдар 28
2.2 Атқарушы органдар 32
2.3 Сот билігі 35

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42

Мемлекеттік механизм деген – мемлекеттік органдардың мемлекеттік билікті жүзеге асыру әдістері мен құралдарының жүйесі. Яғни, мемлекеттік механизм ұғымына – мемлекеттік билік, мемлекеттік аппарат, мемлекеттік билікті жүзеге асыру құралдары мен әдістері ұғымдары кіреді. Мемлекеттік орган - мемлекеттік аппараттың бір буыны. Ол – мемлекет атынан белгілі бір мемлекеттік функцияны жүзеге асыруға бағытталады. Мемлекет механизмі түсінігімен қатар, теория және практика жүзінде мемлекеттік аппарат түсінігі де кеңінен пайдаланылып келеді. Биліктің бірден-бір бастауы – халық болғандықтан мемлекеттік органдар халықтың еркін, мүддесін ескеру қажет. Халық еркі сайлаулар, референдум, мемлекеттік қызметке орналасу теңдігі, т.б. жолдармен ескеріледі. Сондықтан, мемлекеттік органдар өз қызметінде демократиялық қағидаларды басшылыққа алуы тиіс. Адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының жоғарылығы, демократизм, биліктің бөлінуі, заңдылық, жариялылық, кәсібилік, сайланбалылық және тағайындамалық жүйенің бірлігі, т.б. қағидалар.
Курстық жұмыстың мақсаты: «Мемлекет механизміндегі» тақырыбын толығымен ашу болып табылады. Ол үшін мемлекет механизмі түсінігі мен қағидаларын және мазмұнын зерттеп, оның мазмұны мен мүдделі міндеттерін ашу үшін әдебиет көздерін, мәліметтер мен деректерді, заңнамаларды елеу негізінде, оның теориялық сипатын беру.
Аталмыш мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қарастырылды:
Курстық жұмыстың міндеті:
- Мемлекет механизмінің ұғымын зерттеу;
- Мемлекет механизмінің негізгі қағидалары және құрылымын анықтау;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратының құрылымын талдау.
Курстық жұмыстың объектісі мемлекет механизмі ұғымы мен болып табылады.
Курстық жұмыстың ғылыми-әдістемелік негізі болып ҚР нормативтік-құқықтық актілері, заңдары, отандық ғалымдар мен құқық саласындағы мамандардың еңбектері, мерзімді баспа мәліметтері мен Интернет ресурстары табылды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылғы 30 тамыз (2011.02.02. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
2. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Регламентi Қазақстан Республикасы Парламентiнiң 1996 жылғы 20 мамырдағы қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1996 ж., № 6-7, 227-құжат(Қазақстан Республикасы Парламентінің 2012 жылғы 22 маусымдағы қаулысымен енгізілген өзгерістер мен толықтыруларды қоса) Ашитов З.О. «Қазақстан Республикасының құқықтық негіздері». Алматы «Жеті Жарғы» 2003 жыл.
3. Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы N 2688 Конституциялық заңы. (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 19.06.07 ж. жағдайы бойынша енгізілген)
4. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 16 қазандағы № 2529 Конституциялық заңы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы, 1995 ж., № 21, 124-құжат (2007 жылғы 19 маусым күнгі жағдайы бойынша өзгерістер мен толықтыруларымен)
5. Булгакова Д.А. Мемлекет және құқық теориясы. Оқу құралы.— Алматы: Заң əдебиеті, 2006.— 106 бет.
6. Булгакова Д.А. Теория государства и право. Учеб.пособие Алматы 2007
7. Венгеров А.Б. Теория права и государства. - 2009
8. Жоламанов ХХ:, Тауекеев А.Н., Мұхтарова А.К. Мемлекет және құқық теориясы. – Алматы., 2008г
9. Лазарев В.В Теория государства и права М, 2007 ж.
10. Байтин М.И. Вопросы общей теории государства и права = Problems of General Teory of State and Law. — Саратов: СГАП, 2006. — 398 с
11. Қосжанов А.С. Мемлекеттік билік, /Фемида/, 2006 ж.
12. Мемлекет және құқық негіздері: Оқулық. Құраст. Е.Баянов. –Алматы: Жеті жарғы, 2006 ж.
13. Теория государства и права. Курс лекции. Под.ред. Матузова Н.И. и Малько А.В.450 стр
14. Табанов С.А. Құқық теориясы мен сот жүйесінің конституциялық негіздері. –Алматы, «Айдана» ЖШС –2009ж
15. Табанов С.А. Салыстырмалы құқықтану негіздері. Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2008 ж.
16. Теория государства и права Под.ред. В.М. Корельского и В.Д. Перевалова. – М., 2007г.
17. Радько Т.Н. Теория государства и права: Учебник для вузов. М.: Академический Проект, 2005 . С.220-221

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

ҚР Білім және ғылым министрлігі
Мұғалжар гуманитарлы – техникалық колледжі

Мамандығы: 0201000 Құқықтану
Пәні: Мемлекеттік және құқық теориясы.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Азаматтық құқық субъектлері

Топ студенты Қ-206:
Оқытушы:

Ж.Табылғанов
_____________

Ж.К.Джубаниязова

(қолы)

Қорғау күні:
______________2014ж.
Бағасы __________

Қандыағаш 2014ж

2

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Мемлекет механизмі ұғымы және қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .6
1.1 Мемлекет механизмінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Мемлекеттік механизмнің негізгі қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 10
1.3 Мемлекет органдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ Қазақстан республикасының мемлекттік аппаратының құрылымы.28
2.1 Өкілетті органдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.2 Атқарушы органдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.3 Сот билігі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42

3

КІРІСПЕ
Мемлекеттің сан қилы механизмі болады. Мемлекет саяси биліктің ерекше ұйымы ретінде басқару механизмі
арқылы қоғамның қалыпты өмір сүруін қамтиды. Мемлекет
механизмі

-

белгілі

тұтастығымен

түрде

және

сипатталатын

ұйымдастырылған

өзара

мемлекет

ішкі

байланыс-тылығымен

органдарының

жүйесі.

Әр

мемлекет-тің механизмі, оның тарихи, әлеуметтік, ұлттық,
экономикалық,

географиялық

және

тағы

басқа

ерекшеліктеріне байланысты құралады.
Негізінен,
мемлекеттік

олар

-

ішкі

құқықтық

тәртіпті

қауіпсіздігін,

сыртқы

сақтайтын
тәуелсіздігін

қорғайтын органдар. Мұндай органдар әр дәрежеде, әр
көлемде

барлық

мемлекеттерде

болады.

Мемлекет

механизміне тән заңдылығы оның органдары тең мемлекет
қызметін атқаруға қажет болғанда ғана құрылады.
Қоғам

өміріндегі

өзгерістерге

байланысты

мемлекет

аппаратында ескілері жойылып, жаңа кұрылымдар пайда
бола бастады. Дегенмен де, барлық тарихи кезеңдерде
мемлекеттік

аппарат

қоғамның

саяси

жүйесінің

құрылуындағы негізгі, алғашқы бастама.
Мемлекет

тетігін

құру

және

қызметін

белгілеу

объективтік сипаттағы белгілі принциптердің негізінде іске
асырылады. Мемлекеттік органдарды құруда және жұмыс
процессінде жан-жақты есепке алу, қоғамды мемлекеттік
басқаруда толық тиімділікті қамтамасыз етеді.
Қазақстанның

өз

егемендігін

алып,

демократиялық,

құқықтық мемлекет құру жолында келеді. Қазіргі мемлекет
аппараты көптеген органдар, заңды тұлғалармен, мемлекет -

4

экономикалық, мәдени, саяси - әлеуметтік, ұлттық және
басқа қоғамдық қатынастардың дамуын, елдің қорғанысымен
қауіп-сіздігін,

сонымен

қатар

заңдылық

пен

реттіліктің

болуын қамтамасыз етуде. Мемлекетттік органдар өкіметтік
қызметтерін

жүзеге

асырудың

барысында

өзара

тығыз

байланысты болатындығын атап көрсеткен жөн.
Тақырыптың өзектілігі: Егемен ел атанған Қазақстан
Ресепубликасы құқықтық мемлекет құру үшін мемлекеттік
органдарда кәсібилік, демократиялық қағидаларын ұстану
керек. Кәсібилік қағидасына сәйкес мемлекеттік қызметкер
кәсіби

даярланған

маман

болуы

тиіс.

Мемлекеттік

қызметкерлердің кәсібилігі және этика мәселесі мемлекет
құрылған сәттен бастап әрдайым күн тәртібінде тұратын
мәселелердің
Президентінің

бірі.

Қазақстан

жолдауында

Республикасының

көрсетілгендей

жаңа

кадр

саясатын жүргізу, жаңа басқару тобын құру, мемлекеттік
органдарды

еліміздің

бүгіні

мен

болашағына

қызмет

жасайтын кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді. Бүгінгі
күннің басты талабының бірі – мемлекеттік органдардың ,
билік басындағылардың мемлекеттің негізі, қозғаушы күші
заңдарды жақсы білу, сол арқылы қарамағындағыларды заң
бұзушылықтан сақтандырып отыруы.
Мемлекеттік механизм деген – мемлекеттік органдардың мемлекеттік
билікті жүзеге асыру әдістері мен құралдарының жүйесі. Яғни, мемлекеттік
механизм ұғымына – мемлекеттік билік, мемлекеттік аппарат, мемлекеттік
билікті жүзеге асыру құралдары мен әдістері ұғымдары кіреді. Мемлекеттік
орган - мемлекеттік аппараттың бір буыны. Ол – мемлекет атынан белгілі бір
мемлекеттік функцияны жүзеге асыруға бағытталады. Мемлекет механизмі
түсінігімен қатар, теория және практика жүзінде мемлекеттік аппарат түсінігі

5

де кеңінен пайдаланылып келеді. Биліктің бірден-бір

бастауы – халы қ

болғандықтан мемлекеттік органдар халықтың еркін, мүддесін ескеру қажет.
Халық еркі сайлаулар, референдум, мемлекеттік қызметке орналасу теңдігі,
т.б. жолдармен ескеріледі. Сондықтан, мемлекеттік органдар өз қызметінде
демократиялық қағидаларды басшылыққа алуы тиіс. Адам және азамат
құқықтары мен бостандықтарының жоғарылығы, демократизм, биліктің
бөлінуі,

заңдылық,

жариялылық,

кәсібилік,

сайланбалылы қ

ж әне

тағайындамалық жүйенің бірлігі, т.б. қағидалар.
Курстық жұмыстың мақсаты: Мемлекет механизміндегі
тақырыбын

толығымен

ашу

болып

түсінігі

мен

табылады.

Ол

қағидаларын

үшін

мемлекет

механизмі

және

мазмұнын

зерттеп, оның мазмұны мен мүдделі міндеттерін

ашу үшін әдебиет көздерін, мәліметтер мен деректерді,
заңнамаларды елеу негізінде, оның теориялық сипатын беру.
Аталмыш

мақсатқа

жету

үшін

келесі

міндеттер

қарастырылды:
Курстық жұмыстың міндеті:
- Мемлекет механизмінің ұғымын зерттеу;
-

Мемлекет

механизмінің

негізгі

қағидалары

және

құрылымын анықтау;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппаратының
құрылымын талдау.
Курстық жұмыстың объектісі мемлекет механизмі ұғымы мен

болып

табылады.
Курстық жұмыстың ғылыми-әдістемелік негізі болып ҚР нормативтікқұқықтық актілері, заңдары, отандық ғалымдар мен құқық саласындағы
мамандардың

еңбектері,

ресурстары табылды.

мерзімді

баспа

мәліметтері

мен

Интернет

6

І МЕМЛЕКЕТ МЕХАНИЗІМІ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ҚАҒИДАЛАРЫ
1.1 Мемлекет механизмінің түсінігі
Мемлекет пайда болғаннан кейін саяси билік жүргізу
қажеттігі туыңдайды. Осыған байланысты қоғамда басқару,
билік

жүргізу

арнайы

мамандандырылған

адамдардың

топтарын қалыптастырады, олардың атқаратын қызметтері
айқындалып, салаларға бөлінеді, кәсіби дәрежеге көтеріледі.
Мемлекеттік
үлкен

өнер.

арнайы

билікті

Осыған

тетіктері

құрылымы,

байланысты
сипаттары,

тарихи

халықты

қоғамда

қалыптасады.

таптық

мемлекеттің

ұйымдастыру,

басқару

мемлекеттің

Механизмнің
атқаратын

типтеріне

көлемі,

қызметтері

байланысты

болып

ұйымдастырылады.
Механизм - дегенiмiз бiр неше бөлiмдердiң жиынтығы бұл
бөлiмдер бiр-бiрiмен тығыз байланыста болады және бiрдей
жұмыс жасайды.
Мемлекеттiң

сан

қилы

қызметiн

атқаратын

басқару

(аппараты) болады. Мемлекет механизмi – бұл мемлекеттiк
органдар

жүйесi,

бұлар

мемлекеттiк

жұмыстар

мен

қызметтерiн атқарады. Мемлекет механизмi - белгiлi түрде
ұйымдастырылған,

iшкi

тұтастығымен

және

өзара

байланыстылығымен сипатталатын мемлекет органдарының
жүйесi.

Мемлекет

материалдық

күш,

басқару
осының

бұл

құрылымдық

арқасында

мемлекет

және
билiк

жүргiзедi және саясатын жүргiзедi.
Механизмнің
атқаратын

көлемі,

қызметтері

құрылымы,
мемлекеттің

таптық
тарихи

байланысты болып ұйымдастырылады [5, 26б.].

сипаттары,
типтеріне

7

Мемлекеттің механизмі бұл – мемлекеттің ішкі және
сыртқы

функцияларын

мемлекеттік

қамтамасыз

органдардың

бірыңғай

ету

үшін

жүйесі.

қажетті

Мемлекеттік

механизмнің мәні зор: айталық, мұнда қоғамдық феномені
ретінде мемлекеттің өмір сүруінің тәжірибелік мәні көрініс
табады. Сондықтан, мемлекет функциясын іске асыру үшін
арнайы мемлекеттік аппарат құрылады. Ол мемлекеттің
биліктік өкілеттілігіне иелі, әрі белгілі бір құрылымы бар
мемлекет органдарының күрделі жүйесі. Әрбір мемлекеттік
органдардың

заң

жүзінде

құқықтар

мен

міндеттердің

шамасын (көлемін) айқындайтын құзыреті болады.
Мемлекеттің

механизмі,

әрине,

мемлекеттің

функциясын

жүзеге

асырушы күш, бұл мемлекеттік аппараттық нақтылы құрылымның жұмыс
істеуінен көрінеді. Мемлекет механизмі – бұл мемлекеттің міндеттері мен
функцияларын жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттік органдардың жүйесі.
Мемлекет аппаратының, оның барлық бөлімшелерінің мазмұнын қоғамдық
өмірдің барлық салаларының тиісті ұйымдасуы мен тиімді қызмет етуін
қамтамасыз етуге бағытталған басқарушылық, ұйымдастырушылық қызмет
құрайды. Мемлекет механизмінің құрамы, қамтамсыз етілуі, бағытталуы
көрнекі түрде 1-суретте көрсетілген.

8

Сурет 1. Мемлекет механизмі
Бұл қызметтің нысандарын көп жағдайда басқарудағы заңдар мен
құқықтық механизмдердің қолданылу шамасына байланысты. Осыған сәйкес
мемлекеттік аппарат қызметінің келесі нысандарын бөліп қарастыру ға
болады:
1. тікелей басқарушылық – бұл ғылыми ұсыныстар жасаумен, тәжірибе
алмасумен байланысты, құқықтық сипатты иеленбеген қызмет түрлері;
2. құқықтық нысандар – құқықтық заңды сипаттағы қызмет түрлері,
яғни, олар барлық субъектілер үшін міндетті болып табылады және
мемлекеттік – міндетті салдарды туындатады [6, 38б.]. Мемлекет аппараты
қызметінің негізгі құқықтық нысандарына мыналар жатады:
а). Құқық

шығармашылық

қызмет

–

бұл

нормативтік

актілер

жобаларын дайындауға, оларды қабылдау мен жариялауға байланысты

9

қызмет;
б). Құқық қолданушы қызмет – бұл құқықтық нормаларды жүзеге
асырумен байланысты қызмет;
в). Құқық қорғаушы қызмет – бұл заңдардың сақталуын бақылаумен
және

қадағалаумен,

кінәлі

тұлғаларды

жауапкершілікке

тартумен

т.б.байланысты қызмет.
Мемлекет механизмінің құрылымына мыналар кіреді:
- өздерінің тікелей биліктік функцияларын жүзеге асыру барысында
тығыз

байланыстылығы

және

өзара

бағыныстылықтағы

мемлекеттік

органдар;
- биліктік өкілеттіктерге ие емес, алайда, экономика, білім беру,
мәдениет, денсаулық қорғау, ғылым және тағы басқа салаларда жалпы
әлеуметтік

функцияларды

атқаратын

мемлекеттік

мекемелер

мен

кәсіпорындар;
- басқарумен арнайы айналысатын мемлекеттік қызметшілер;
- мемлекеттік аппараттың қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті
ұйымдастырушылық, қаржылық және күштеу құралдары.
Жоғарыда айтылған мемлекеттік құрылымдардың барлығын бірнеше
түрге бөлуге болады. Олардың ішінде мемлекеттік механизмнің маңызды
буынын құрайтын мемлекет органдарының шоқтығы бөлек. Оның басқа бір
буыны болып биліктің айрықша ұйымдастырушылық және ұйымдастыру
мәжбүрлеу ұйымдастырушылық және ұйымдастыру-мәжбүрлеу құралдары
(армия, полиция, түрме, барлау және конт ор барлау) табылады. Мемлекет
құрылымының үшінші бір түріне келетін болсақ (бұл жерде мемлекеттік
шаруашылық, әлеуметтік-мәдени және басқа ұйымдар, мекемелер мен
кәсіпорындар айтылып отыр), ол мемлекеттің механизміне тікелей кірмейді,
тек жанап қана өтеді.
Мемлекет механизміне орасан зор роль берілген. Ол іс жүзінде
мемлекеттік билікті жүзеге асыруға міндетті. Барлық биліктік жетекшілік,

10

басқарушылық, бақылаушылық, ұйымдастырушылық және реттеушілік
қызмет – мемлекет механизмінің шексіз құқықығы. Мемлекеттің саясаты,
оның стратегиялық бағыты, тактикалық міндеті мемлекеттің механизмімен
жасалып, сонымен түзетіліп, жүзеге асырылады.
Мемлекет механизмі дегеніміз, мемлекет алдында тұрған міндеттерді
шешу үшін, оның функцияларын іс жүзіне асыру үшін құрылған мемлекеттің
барлық

органдарының,

сондай-ақ биліктің ұйымдастырушылық және

ұйымдастыру-мәжбүрлеу құралдарының жүйесі [7, 50б.].
Мемлекет механизмі түсінігімен қатар, теория және практика жүзінде
мемлекеттік аппарат түсінігі де кеңінен пайдаланылады. Әрине, бұл
түсініктердің ара қатынасы туралы мәселе туады. Мазмұны жағынан бірбірімен өте жақын және көп жағдайда бір-біріне сәйкес келгенімен, алайда
олардың айырмашылықтары да бар. Ол айырмашылық мынада: мемлекеттік
аппарат мемлекеттік механизмінің мемлекеттік қызмет принциптеріне
негізделген буындарын ғана қамтиды. Сондықтан да мемлекеттік аппаратта,
мемлекеттік жергілікті өкілді органдар, қызметші болып табылмайтын,
депутаттық қызметі үшін мемлекеттен ақы алатын депутаттар кірмейді.
Сөйте тұра жергілікті өкілді органдар, күмән жоқ, мемлекет механизміні ң бір
бөлігі болып табылады.
1.2 Мемлекеттік механизмнің негізгі қағидалары
Мемлекет механизмінің қағидаларының санын көрсететін айтылған екі
шекті тәсілдермен қатар автордың қазіргі заманғы мемлекет қызмет негізінде
болуы тиіс, маңыздырақ, негіздірек қағидаларды айту ынтасы көрінетін
ұстамдырақ тәсілдер бар.
М.Н.Марченкомен ұсынылған мемлекет механизімінің ұйымдастырылуы
және қызметінің қағидаларының жіктелуіне көңіл аударайық, ол мемлекет
механизмінің (аппараттың) қызметінің келесі негізгі қағидаларын айтты:
қызмет атқарылу мен құрылудың үйлесімділігі; іс әрекет нәтижелілігі,

11

заңдылық және конституционалдық, мемлекеттік қызметкерлердің кәсібилігі
мен жоғары этикалық талаптарды орындау, парламент депуттаттарының және
мемлекеттік шенеуніктердің саяси адалдығы. Қағидалардың бірі мемлекеттік
аппараттың

ұйымдастырылуы

мен

қызметінің

заңдылығы

мен

конституционалдылығы қағидасы. Айта кету керек, заңдылық ғана емес,
сонымен

қатар

мәнге

саяси

ие

бола

тұрып,

заңдылық

және

конституционалдық түрлі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметінің
негізгі әдісі ретінде орын алады. Түрлі елдердің мемлекеттік аппаратының
қызметіне қатысты заңдылық және конституционалдық

мемлекеттік

органдардың және лауазымды тұлғалардың тиісті қызметтерін ағымдағы
конституцияға, қарапайым заңдарға және

өкілеттіктердің бекітілген

заңдылық тәртібіне байланысты заңнамалық актілерге сәйкес жүзеге асыруы.
Заңдылық

және

конституционалдық

бағынышты органдардың,
нормативтік

құқықтық

қағидасы,

сонымен

бірге,

оған

ұйымдардың және мекемелердің күшіндегі

актілердің,

жемқорлықпен

күрес,

оған

қоса

азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын түрлі бұзушылықтардың,
қоғамдық ұйымдардың, еңбек ұжымының қатаң және бұл тартпас істелуін
қамтамасыз етуін білдіреді.
Ескертіп өту керек, заңдылық және конституционалдық құбылыс және
түсінік ретінде қоғам мен мемлекетпен байланыссыз болуы мүмкін емес. Бұл
абстракция. Заңдылық және конституционалдық әрқашанда мемлекет және
құқықтық белгілі бір нысандарына, қоғамның белгіленген мәні мен даму
деңгейімен ара қатынасы белгіленеді [8, 33б.].
Осыдан

шығатыны,

конституциялықты

жалпылай

ғылыми

әдебиетте

қарастырмайды,

тек

заңдылық

және

мемлекеттің

және

құқықтың құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік және социалистік
нысандарында қолданылады.
Кез келген заңдылық және конституционалдылықтың

негізін түрлі

мемлекеттердің конституциялары, сонымен бірге олардың даму барысында

12

қабылданған заңдар құрайды. Нақты, жақсы дамыған, практикалық өмірдің
үздіксіз өзгеріп отыратын және жоғарылайтын талаптарға жауап беретін
заңнаманың

болуы

жекелеген

механизмнің

мемлекеттік

органдардың

мемлекеттік

бүтіндей

қызметіндегі

және

бүкіл

заңдылығын

және

Конституциялығын біртіндеп бекіту үшін маңызды және қажетті шарты
болып табылады.
Заңдылықты және конституционалдықты

қатаң және бұлтартпай

орындау тек мемлекеттік емес, сонымен бірге мемлекеттік емес органдарды ң,
мекемелердің және ұйымдардың қызметінің маңызды қағидасы болып
табылады. Мемлекеттердің конституциялары ережені бекітеді, оған сәйкес
бүкіл

мемлекеттік

органдар,

және

мемлекеттік

қоғамдық

ұйымдар,

лауазымды тұлғалар конституцияны және соның негізінде және дамуында
шығарылған заңдарын бұзбауға міндетті. Бүкіл теориялық органдар және
ұйымдар, сол сияқты бүкіл саяси және қоғамдық бірлестіктер конституция
және басқа да заңдар аясында қызмет етуі тиіс.
М.И.Байтин мемлекеттік механизм қағидаларының жүйесін құрылуына
қаншалықты өзгеше тәсіл айтады. Ол бүкіл мемлекеттік механизм және оны
құратын бүкіл мемлекеттік органдардың жалпы қағидаларын және мемлекет
механизмінің тек кейбір бөлімшелеріне, жеке органдар мен органдар тобына
қатысты жеке қағидаларды ажыратуды ұсынады [10, 102б.].
Жалпы қағидалар өз кезегінде екіге бөлінеді. Біріншісіне конституцияда
бекітілген қағидалар жатса, екіншісіне заңдарда, соның ішінде, мемлекеттік
қызмет туралы, конституциялық бақылау органы туралы, прокуратура туралы
және т.б. көрсетілетін қағидалар жатады.
Бірінші топ мемлекеттік механизм ұйымдастырылуымен
конституциялық
мемлекеттің

бекітілген

құрылу

қағидаларды:

формасына

халық

байланысты

билігін,

қызметінің
гуманизмді,

федерализмді

немесе

унитаризмді, билік бөлінісін, заңдылықты қамтиды.
Халық билігі қағидасы егемендік иесі және билік көзі – көп ұлтты халы қ

13

болып

табылатын

мемлекеттің

демократиялық

ұйымдастырылуында,

республикалық билік нысанында көрінеді. Халық өз билігін к өптеген
каналдар арқылы жүзеге асырады, соның ішінде тікелей өздері, мысалы,
президенті және мемлекеттік биліктің өкілді органдарын сайлауы немесе
жергілікті өзін-өзі басқару органдары бойынша. Осылайша Қазақстан
Республикасының
биліктің

бірден

Конституциясының 3-бабына сәйкес Мемлекеттік
бастауы

болып

халық

саналады.Халық

өз

билігін

республикалық рефферендум арқылы және тәуелсіз сайлау арқылы тікелей
жүргізеді және мемлекеттік органдарға өз билігін жүзеге асыруға өкілдік
етеді. Дегенмен, мемлекеттегі халық билігін жүзеге асыратын әдістердің
қатарында мемлекетпен біріктірілетін органдар тұлғасындағы мемлекеттік
механизм басты орынды алады [1].
Мемлекет механизмінің ұйымдастырылуы мен қызметіндегі гуманизм
қағидасы

–

тұлғаның

рухани

және

материалдық

қажеттіліктерін

қанағаттандыруға, адам және қоғамның құндылығын қамтамасыз етуге
бағытталған саясаты бар әлеуметтік мемлекет екендігін түсінуге негізделеді.
Осылайша Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-бабына сәйкес
Қазақстан Республикасы ең жоғарғы құндылығы бұл адам, оның өмірі,
құқығы және бостандығы. Адам мемлекет үшін емес, мемлекет адам үшін
жаратылған. Совет мемлекеттік саясатында және тәжірибесінде бірінші
орында мемлекет мүдделері, екіншісінде - қоғам мүшелері және үшіншісінде
тұлғаның мүдделері тұрды. Енді бірінші орында тұлға мүддесі, екіншісінде
қоғам және тек үшінші орында мемлекет мүддесі тұруы керек.
Гуманизм адам сүйгіштікті білдіреді. Билік органдары азаматқа қатысты
қандай

да

бір

сұрақты

шеше

отырып

әрқашанда

осы

түсініктен

бастамашылық етуі тиіс.
Мемлекеттік билік заңшығарушы, атқарушы және сот болып бөлінудің
негізінде жүзеге асатынын көрсететін билік бөлінісі қағидасы түрлі билік
тармақтарына жататын органдардың өз беттілігін, қандай да бір билік

14

тармағының басқаларынан тым жоғарылауын болдырмау мақсатында тепетеңдік және тежемелік жүйесін қамтамасыз ету қабілеттілігін, кімде кіммен
билікті немесе биліктік

өкілеттікті иемденуді, диктатура

орнауын

болдырмауын қарастырады. Бұл қағида, айтылғандай, қазіргі мемлекеттің
механизмінің жүйе жасаушы фактор ретінде көрінеді.
Мемлекет механизмінің маңызды ерекшелігі, оның барлық буындарының
ішкі бірлігінің болмауы. Бір организмнің

(мемлекеттің ) бір бөлігі болып

отырып, олар бір-біріне қарсы келмеулері керек. Керісінше, олар күш
біріктіріп, адамдардың түрлі саладағы тіршілік -тынысын қамтып, қоғамда
бір тұтас басқаруды қамтамассыз етулері керек. Олардың тарапынан
алауыздық, мемлекет саясатын жүргізуге қайшы келетін әрекеттер жасау
орынсыз болмақ..
Сөйтсе де, мұндай бірлік туралы ережені талдап, түсіндіре келіп,
биліктің салыстырмалы түрде үш дербес әрі тәуелсіз тармақтарының (заң
шығарушы, атқару, сот) бар екендігін ескере кеткен артық болмайды. Олар
бір бірінен оқшауланған, әр түрлі нақтылы міндеттерге акцент жасайды, ж әне
түрлі істермен айналыса отырып, тек өздеріне ғана тән қызмет нысанын
пайдаланады. Бұл факт билікті бөлу теориясында (Д.Локк, Ш.Л.Монтескье,
Т.Джефферсон және т.б.) негізделген, бұл теория қазір күннен күнге кеңінен
қолданыс табуда. Бүгінде оның ережелері мен қағидаларын әлемнің көптеген
елдері конституциямен бекітіп берді. Барлық биліктің бір органға немесе бір
лауазымды тұлғада шоғырлануына қарсы екендігін айтып, оны мемлекет
механизмінің үш тармағының арасында бөлудің пайдасына аргументтерін
келтіре отырып, билікті бөлу теориясы: 1) олардың тежемелік әрі тепе-теңдік
жүйесін пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасауының қажеттілігін ; 2) бір
биліктің басқа билікті функциясын орындау жолымен алмастыруына жол
бермейді; 3) билік құрылымдарының өзіндік балансын белгілеуді бекітеді.
Мемлекет механизмінің ұйымдастыру мен қызметінде белгілі бір
қағидалар бар, солардың арқасында ол нақтылы өзгешелікке, тұтастыққа,

15

дербес рәсімделуге және тәмәмдалуына ие болады. Олардың қатарына мына
төмендегілерді жатқызуға болады [12, 42б.]:
- Барлық

мемлекеттік

органдар

мен

лауазымды

конституцияны, заңдар мен басқа да нормативтік

тұлғалардың

құқықтық актілерді

мүлтіксіз орындауы басты талабы болып табылатын заңдылық қағидасы;
- Мемлекет тәртіп пен төменгі тұрған органдар бастама көрсеткенде
және оны қолдаған

кезде тәртіпті сақтауға мүмкіндік беретін барлық

мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың иерархиялық қағидасы
және олардың өзара қарым-қатынасы;
- Мәнісі мемлекеттік мәселелерді дер кезінде көтеріп және оны шеше
білуге келіп тірелетін, толғағы жеткен қоғамдық дамудың қажеттіліктерін
анықтау және оларды мемлекеттік-құқық нысандарда тұлғалап білдіретін
жедел басшылықтын, меңгерудің және бақылау қағидасы;
- Мемлекет қайраткерінің берілген өкілеттіктер шеңберінде нақтылы
жағдайдың ерекшеліктерін ескере отырып дұрыс шешім қабылдай білуінен
тұратын кәсіпқойлық пен құзыреттілік қағидасы;
- Жариялылық қағидасын жүзеге асырудың нәтижесінде мемлекет
механизмі демократиялық сипат алып, жұртшылыққа ашық та түсінікті бола
алатындығы; мемлекеттің өзінің негізгі әлеуметтік міндеті болып табылатын
халыққа қызмет ету шараларында халықтың мүддесін ескеру қағидасы.
Жоғарыда аталған қағидаларды

санамалап шығу – бүгінгі таңда

мемлекет механизмінің қызметі ұйымдастырылып, толық жүзеге асырылды
деген сөз емес. Сөйтсе де олардың маңызын кемітуге болмайды, өйткені олар
мемлекет механизмінің кіретін органдар мен лауазымды тұлғалар қол
жеткізуге тырысатын жетістіктерге эталон ретінде қызмет етеді. Мемлекет
механизмі дамыған қоғам дамуында бірдей емес функция мен құрылымды
иеленеді. Мемлекет механизмі – бұл органдар мен мекемелердің арнайы
жүйесі, сол арқылы қоғамды және басты мәселелерді қорғап, мемлекетті
жүзеге асырады.

16

1.3 Мемлекет органдары
Мемлекеттің органы мемлекет механизмінің алғашқы клеткаларының
бірі

болып

табылады.

Мұндай

органдардың

жиынтығы

мемлекет

механизмінің басты буынын құрайды. Мемлекеттік органның өзіне тән
сипаты мен белгісі анықталған жағдайда ең алдымен оның мемлекеттің
құрылымдық компаненті екендігін негізге алу қажет. Сондықтан мемлекетті ң
жалпы сипаты (егемендігі, өктемдігі, мемлекеттік аумақ шегіндегі қызметінің
жалпы сипаты, адамдардың мемлекетке азаматтық тиістілігі негізінде жалпы
халықты қамту) мемлекеттік органдардың сипаты өзінің белгісін түсіреді,
олардың әрқайсысында

өзгеше ұйғарылады. Тұтас нәрсенің бір бөлігі

ретінде (мемлекет және оның механизмі) мемлекеттік органда қандай
жағдайда да тұтастық сипаты болады. Оның қандай құқықытары болса да,
құзыреті басқа құрылымдардың

құзыретінен қалай ерекшеленсе де,

мемлекеттің атынан, билікті жүзеге асыру құралдарының бірі ретінде қызмет
ететіндігі маңызды.
Алайда, бірқатар мағынасы бар жоғарыда аталған нұсқаулармен
шектеліп қалу жеткіліксіз, әйтсе де олар мемлекет органдарының ерекшелігін
ашып көрсете алмайды. Соны анықтау мақсатында бірқатар ғалымдар
мемлекеттік органдардың ерекшеліктерінің бірі ретінде мемлекеттік-билік
өкілеттіктері туралы ережені ұсынады. Өздерінің басқару және ұйымдастыру
қызметінде

олар

азаматтардың

барлығына

категорияларына , лауазымды тұлғалар мен

немесе

белгілі

бір

ұйымдарға міндетті болатын

билік сипатындағы жалпы немесе нақты ұйғарымдар беруге құқылы. Бұл
ұйғарымдар аталған органның

моральдық-қоғамдық беделіне ғана емес,

мемлекеттік-мәжбүрлеумен қамтамасыз етуге де сүйенеді [11, 142б.].
Унитаризм

қағидасы

сәйкесінше

унитарлық

мемлекеттерге

тән,

мемлекеттік билік органдарының бір жүйелілігін (жоғарғы және жергілікті

17

органдар), төмен тұрған органдардың жоғарғы органдарға бағынуы, бір
дейгейдегі органдардың қызметтерін үйлестіруді көздейді.
Заңдылық қағидасы заңдарды жалпы сақтау мен орындаудан тұрады. ҚР
Конституциясының 34 бабына сәйкес Әркім ҚР Конституциясын және
заңнамасын сақтауға, басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын, ар
намысын сақтауға, міндетті [1].
М.Ш.Байтин ескергендей, мемлекеттік механизмнің ұйымдастырылуы
мен қызметіне қатысты бұл қағида мына талаптардан тұрады:
-

заң жоғарылығы және Конституциялық бекітілген

адам

мен

азаматтардың құқықтары мен бостандықтары іс жүзіне алуы;
- мемлекеттік билік қызметін тек заңдар және заңнамалық нормативтік
актілер негізінде жүзеге асуы;
-

органның

мемлекеттік

және

қызметкерлердің

мемлекеттік

заңдылықтың, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз
етілуіне,

олардың

негізделмей

тартылмауға

жауапкершілікке

және

құндылықтарынан заңсыз айырмауға кепіл беруге ерекше міндетті;
- кім жасағанына қарамастан кез келген заң бұзушылықтардың алдын
алу, жасалған қылмыстары үшін жауапкершіліктің болуы [10, 45б.].
бөліп

Т.Н.Радько

көрсеткендей

заңдылық

қағидасы

мемлекеттік

механизм қызметіне қатысты конституцияға, заңдарға және заңнамалық
актілерге сәйкес мемлекеттік органдарға және лауазымды тұлғаларға тиесілі
қызметтердің жүзеге асуын білдіреді. Сонымен қатар, бұл қағида бүкіл билік
органдарымен,

лауазымды

тұлғалармен

және

ұйымдармен

құқықтық

актілердің дәл, қатаң және бұл тартпас жүзеге асуын қамтамасыз ету
[17, 104б.].
Заңдылықты
қабылданған

негізін

заңдар

мемлекет

құрайды.

Өмір

конституциясы,
талабына

оның

қатаң,

дамуында

кемшіліктерсіз

заңнаманың болуы бүкіл мемлекет механизмінің заңдылығын біртіндеп
бекітудің маңызды және қажетті шарты болып табылады.

18

Мемлекеттік органдардың басқа сипаттағы белгілеріне мыналар жатады:
- Олардың

әрқайсысын

конституцияның,

заңдар

басқа

немесе

нормативтік құқықтық актілер негізінде құру, 1-сурет;
- Мемлекеттің олардың әрқайсысының алдында қойған міндетінің
ұйымдық құрылым мен құзіретінің ауқымына сәйкес келуі;
- Қызметтің олардың өздеріне ғана тән айрықша нысандары мен
әдістерін пайдалану.

Сурет 2. Мемлекеттік органның заңды тәртіпте құрылуы
Мемлекеттің

көп

қырлы

қызметі

мемлекет

органдары

арқылы

жүргізілетіні бәрімізге мәлім. Бірақ олардың әр түрлілігіне қарамастан ортақ
белгілері бар. Олардың әрқайсысы мемлекеттік аппараттың құрамдас бөлігі,
мемлекеттік органдар жүйесіне кіреді. Сөйтіп, мемлекет органы дегеніміз –
белгіленген тәртіппен құрылған азаматтар ұжымы, мемлекеттік билік
өкілдігіне

иелі өзінің құзыреті шеңберінде қызмет атқаратын бірыңғай

мемлекеттік аппараттың бөлігі болып табылады. Әрбір мемлекеттік орган ға
мыналар тиесілі: а) оның оралымды басқаруындағы мемлекеттік, қазыналы қ
мүліктер; ә) қаржы құралдары, банктегі есепшот, бюджеттен қаржыландыру
көзі; б) өзіне тән ұйыдастырушылық құрылымы, онымен байланысты
қызметтік бағыныстылық және қызметтік тәртіп жүйесі; в) биліктік
өкілеттіктердің қажетті көлемі, олардың негізінде лауазымдық тұлғалар мен

19

алқалық органдар заңды міндетті әрекеттерді жүзеге асырады.
Оған мынадай белгілер тән: біріншіден, орган мемлекет орнатқан
тәртіпте құрылады; екіншіден, органға мемлекет өз міндеттері мен қызметін
жүзеге асыруы үшін уәкілеттік береді; бұл орайда ол жекелеген қызметті де,
қызметтер

жиынтығын

да

(мысалы,

Парламент)

орындауы

мүмкін;

үшіншіден, органға мемлекеттік билік өкілеттілігі берілген. Ол бас қа
мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар, азаматтар орындауға тиісті
міндетті актілер шығара алады және өздері шығарған актілердің орындалуын
қамтамасыз етеді; төртіншіден, мемлекет үшін белгіленген ережелерге
сәйкес әрекет етулері тиіс. Мысалы, сот төрелігі органдары үшін азаматтық
және қылмыстық істерді қараудың белгілі бір тәртібі белгіленген. Бұлар бір
жүйеге біріктірілген, бірақ олардың әрқайсысының функциясы бөлек, бірбірінен өздеріне тән белгілерімен оңай ажыратылады.
Мемлекеттік органдардың түрлері:
1. Мемлекеттік қызметті жүзеге асыру нысанына қарай мемлекет
органдары өкілдік, атқарушылық, сот, прокурорлық және басқа да
бақылаушы- қадағалаушы органдар болып бөлінеді.
2. Биліктің тармақтарға бөліну қағидасы бойынша – заң шығарушы,
атқарушы және сот органдары.
3. Қызметінің құқытық нысандары бойынша – құқық шығарушы,
құқық қолданушы және құқық қорғаушы органдар.
4. Бағыныстылық деңгейіне байланысты – республикалық және
жергілікті органдар.
5. Өкілеттіктерінің мерзіміне байланысты – тұрақты (қызмет ету
мерзімі шектеусіз түрде құрылады) және уақытша (қысқа мерзімді
мақсаттарға жетуүшін құрылады).
6. Құзыретін жүзеге асыру тәртібі бойынша – алқалы (Парламент) және
дара (Президент) басшылық;
7. Қызметінің сипатына қарай – жалпы (мысалы, Үкімет) және арнайы

20

(мысалы, министрлік) құзіретті органдар.
Парламент.
Мемлекеттің

құрамдас

бөлігін

мемлекеттік

органдар

құрайды.

Мемлекеттік органдар дегеніміз мемлекет механизмінің құрамдас бөлігі
ретінде құқықтық негізде басқару, билік жүргізу мақсатында құрылған жүйе.
Мемлекеттік органдардың өзіне тән ерекшеліктері болады.
1. Мемлекеттік орган өмір қажеттілігіне байланысты, құқықтық негізде
арнайы функцияларды атқару үшін құрылады.
2. мемлекеттің басқа органдармен тығыз байланыста қызметін іс жүзіне
асырады.
3. Билік жүргізу барысында күш қолдануға құзыры бар.

Мемлекеттік

орган-мемлекеттің

функцияларын,

саясатын

іске

асыратын мекеме.
5. Мемлекеттік орган арнайы дайындықтан өткен, қолдарында билік
жүргізу құқы бар арнайы адамдардың тобы.
6. Құрылған органдар заңдылық негізінде қызмет атқарады.
7. Мемлекеттік орган материалдық база және қаржымен қамтамасыз
етіледі.
Парламент – халық еркіндігін білдіретін аса маңызды қоғамдық
қатынастарды реттейтін заң шығарушы орган. Парламент термині француз
сөзі, сөйлеу деген мағынаны білдіреді. Парламенттің отаны Англия болып
табылады. Парламент сонымен қатар, президентті сайлайды, халы қаралы қ
келісімдерді ратификациялайды, рақымшылық акцияларын жариялайды.
Жариялылық қағидасын жүзеге асырудың нәтижесінде мемлекет
механизмі демократиялық сипат алып, жұртшылыққа ашық та түсінікті бола
алатындығы; мемлекеттің өзінің негізгі әлеуметтік міндеті болып табылатын
халыққа қызмет ету шараларында парламент арқылы жүзеге асырады.
Парламент

бір

палаталы

немесе

екі

палаталы

болуы

м үмкін.

Парламенттің құрылу тәртібі оның өз құрылымына байланысты болады.

21

Жалпы парламентте жоғарғы және төменгі палата болады.
Әдетте Парламент бір палаталы билік органы немесе қос палаталы
парламенттің төменгі палатасы деп түсінеді. Бірақ заңи тұрғыда ол өте
күрделі жүйе.
Англо-саксондық құқықта парламент - президентпен қоса төменгі және
жоғарғы палатадан тұрады. Ал, Германияда, Францияда екі палаталы
парламент, бірақ мемлекет басшысы парламент құрамына кірмейді. Кейбір
мемлекеттерде мемлекет басшысы бір палаталы парламент бөлігі ретінде
қарастырылады.

Қазіргі

таңда,

әлем

мемлекеттерінде

парламент

палаталарының саны екіден аспайды. 80-жылдардың соңында 90-жылдардың
басында БАӘ парламенті үш палатадан тұрды [14, 75б.].
Көптеген мемлекеттерде қазіргі таңда екі палаталы парламенттен
тұрады, ал Дания, Греция, Египете, Қытайда, Партугалияда және т.б.
мемлекеттерде бір палаталы парламент.
Парламент палаталары әртүрлі атауларды иеленуі мүмкін. Парламент
палаталарының құрылымдары, мүшелері бірдей болмайды. Көбінесе төменгі
палатада оның мүшелері жоғарғы палатаға қарағанда көбірек болады.
Төменгі палата мүшелерін депутаттар деп атаса, ал жо ғар ғы палата өкілдерін
сенатор деп атайды. Төменгі палатаны азаматтардың тікелей сайлауымен 4-5
жылға сайлайды. Ал жоғарғы палатаны жанама дауыс беру арқылы
сайлайды. Кейбір мүшелерін президент яғни мемлекет басшысы сайлайды.
Парламенттердің дәстүрлі жүйелеу құрылысы екі палаталы құрылым.
Мұндай екі палаталы парламент мынадай мемлекеттерде бар: АҚШ-та (сенат,
өкілдер палатасы), ФРГ-да (бундесрат, бундестак), Канада да (сенат ж әне
депутаттар), Швецарияда (кантондар кеңесі, ұлттық кеңес), Ұлыбританияда
(лордтар, қауымдар палатасы). Парламенттердің ең күшті әрі ірі ықпалды
жоғарғы палатасына мысалы АҚШ сенаты. Парламент депутаттары өздеріні ң
әлеуметтік құрамы бойынша әлеуметтік топтық және кәсіби сипаттан гөрі
партиялық бірлігіне қарай көзге түседі. Міне осы тұрғыдан алғанда

22

Парламенттерді екі топқа бөлуге болады:
1. Әлеуметтік бірыңғай партиялар фракциясынан тұратын парламент.
2. Әлеуметтік бірыңғай емес партиялар фракциясынан тұратын
парламент.
Депутаттардың

құқықтық

жағдайы

Конституциялық

заңдармен

регламент, әдет-ғұрыптар арқылы реттейді. Парламент депутаты әдетте
тұрақты негізде жұмыс істейтін яғни кәсіби парламентаризм болып
есептеледі. Жалпы халық өкілдері депутаттық міндеттерін дұрыс орындауды
талап етеді. Депутаттық міндеттің орындалуы үшін кейбір елдерде бұрынғы
жұмыс орны сақталуы мүмкін, депутаттық сыйақысының мөлшері азаюы
мүмкін. Көптеген елдерде депутаттар депутаттық имунитетті пайдаланады.
Депутаттық имунитетке мыналар кіреді: депутаттарды полицейлік ұстау ға
және қамауға алуға болмайды. Оларға палаталардың келісімінсіз қылмыстық
іс қозғауға болмайды.
Депутаттық индемнитет екі мағына білдіреді. Бірінші - депутат
парламентте сөйлеген сөзі үшін жауапкершілікке тартылмайды. Екіншіден,
парламенттік қызмет үшін лайықты сыйақы алу.
Депутаттар парламенттің әрбір сессиясына қатысуға міндетті және
парламенттің пленарлық отырыстарына қатысуға міндетті. Егер де депутат
себепсіз парламент жұмысына қатыспаса депутаттық міндетінен айырылады.
Егерде депутат міндетін дұрыс атқармайтын балса тәртіптік шаралар
қолданылады. Депутат өз өкілеттігін ерікті түрде отставкаға кету арқылы
тоқтатады [16, 85б.].
Атқарушы билік туралы түсінік.
Концепциялы құраушылар билікті бөлген кезде, олардың ойынша
монарх мемлекет
қарамағындағы

басшысы бола отырып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.