Әлеуметтік сақтандыру – мемлекеттің әлеуметтік саясатын іске асырудың маңызды құралы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы: «Әлеуметтік сақтандыру - мемлекеттің әлеуметтік саясатын іске асырудың маңызды құралы»

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні және оны жүзеге асырудың

теориялық-әдістемелік аспектілері . . . 6

1. 1 Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні және оның Қазақстанда

қалыптасу жағдайы . . . 6

1. 2 Қазақстандағы әлеуметтік қамсыздандыру мен міндетті әлеуметтік

сақтандырудың қазіргі жай-күйі . . . 20

1. 3 Қазақстандағы әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары және халықты

әлеуметтік қорғау механизмі . . . 27

2. Әлеуметтік сақтандыру - мемлекеттің әлеуметтік саясатын іске асырудың

маңызды құралы . . . 35

2. 1 Әлеуметтік сақтандыру - мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүргізудің

маңызды бағыты . . . 35

2. 2 Әлеуметтік сақтандыру: қазақстандық нұсқа ерекшеліктері . . . 38

2. 3 Қазақстандағы әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандырудың

деңгейлі жүйесінің жұмысы . . . 41

3. Мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асыру тетіктерін жетілдіру

шаралары және олардың стратегиялық даму бағыттары . . . 48

3. 1 Қазақстанның халықты әлеуметтік қамтамасыздаңдыру саласындағы

стратегиялық мақсаттары . . . 48

3. 2 Қазақстанда әлеуметтік сақтандыру мәселесін реттеудің стратегиялық

бағыттары, даму мақсаты, негізгі индикаторлары . . . 52

3. 3 Халықты жұмыспен қамтудың республикалық бағдарламалары және

жұмыссыздықтан мемлекеттік әлеуметтік қорғау . . . 60

Қорытынды . . . 66

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 69

Қосымшалар

Кіріспе

Мемелекеттің әлеуметтік саясаты - қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмір сүру жағдайын реттеудің бір бағыты. Ол елдегі жалпы экономикалық жағдаймен тығыз байланысты және екі жақты қызмет атқарады. Бір жағынан, әлеуметтік саясатта тікелей және жанама түрде экономикалық дамудың мақсаттары көрініс алады, өйткені экономикалық іс-әрекет қоғамның барлық топтарына жақсы жағдай жасау мақсатында жасалады. Екінші жағынан, әлеуметтік саясат экономикалық өсудің факторы болып келеді. Егер экономикалық даму халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартпаса, онда еңбек өнімділігі төмендеп, жұмыс күшінің сапасы кемиді, қоғамда әлеуметтік тұрақсыздық пен қарама- қайшылық артады. Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық Еңбек Ұйымының анықтауы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:

- тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;

- негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатерлердің салдарынан айырылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру;

- халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;

- азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерге қол жеткізуі.

Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен анықталса, ал адамдар арасындағы ынтымақтастық, мемлекеттік институттардың дәрежесі мен еңбекке ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік - экономикалық модельмен өзара байланысты болады.

Диплом жұмысының өзектілігі сол, мұнда дағдарыс жағдайындағы Қазақстанның әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың басты тетігі болып табылатын әлеуметтік сақтандырудың мәні, оның қазақстандық нұсқасы қарастырылып отыр. Әлеуметтік бағдарланған экономика үшін іске асырылып жатқан үндерістерді реттеуде және әлеуметтік проблемаларды шешуде мемлекеттің күшті ұстанымға ие болуы орынды. Әлеуметтік сақтандыру экономикалық белсенді халықты әлеуметтік қорғаудың әмбебап тетігі болып отыр және Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қамсыздандырудың деңгейлі жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.

Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы сол - бұл жұмыста Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қамсыздандырудың деңгейлі жүйесінің жұмыс істеу механизмі және Елбасының жыл сайынғы Жолдауында аталған әлеуметтік бағдарламалардың жүзеге асырылу тетіктері, олардың қаржылық қамтамасыз етілу мәселелері қарастырылады.

Жұмыста қазіргі мынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген, яғни мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәнін оның Қазақстанда қалыптасу жағдайын, Қазақстандағы әлеуметтік сақтандырудың қазіргі жай-күйін, Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғау механизмін, әлеуметтік сақтандырудың қазақстандық нұсқасын, Қазақстандағы әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандырудың деңгейлі жүйесінің жұмысын, Қазақстанда әлеуметтік сақтандыру мәселесін реттеудің стратегиялық бағыттарын, даму мақсатын және негізгі индикаторларын қарастыру көзделген.

Тақырып бойынша қазіргі ахуалды бағаласақ , қазіргі уақытта Қазақстанда әлеуметтік тәуекел пайда болған кезде Қордан мынадай әлеуметтік төлемдер төленеді:

еңбекке қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда;
асыраушысынан айырылғанда;
жұмысын жоғалтуы бойынша;
жүктілігіне және баланың тууына, жаңатуған сәбиді (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылу бойынша;
баланы бір жасқа толғанға дейін бағып-күтуге байланысты табысынан айырылуы бойынша.

Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі енгізілгеннен бастап (2005жыл) Қорға әлеуметтік аударымдардың және әлеуметтік төлемдерді уақтылы төлемегені үшін өсімдердің түсуі 190, 7 млрд. теңгені, олардың ішінде 2009 жылғы 1 жарты жылдықта 41, 3 млрд. теңгені құрады. 2009 жылғы 1 жарты жылдықта әлеуметтік аударымдар мен өсімдер сомасы Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына 2008 жылғы сәйкес кезеңге қарағанда 1, 5 есе артық түскен.

Қор қызметі дағдарыс жағдайында айтарлықтай кеңейді. Мысалы, дағдарыс кезеңінде жұмысын жоғалтқан халыққа қолдау көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының Президентінің «дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға» атты 2009 жылғы халққа кезекті Жолдауы аясында 2009 жылғы 1 Қаңтардан бастап 2010 жылғы 31 желтоқсанды қоса алған аралықта Мемлекеттік әлеуметтік сақтандару қорынан жұмысын жоғалтуы бойынша төленетін әлеуметтік төлемдердің ұзақтығы ұлғайтылды.

Жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қалыптасу кезеңдерін, оның тарихи дамуы мен ерекшеліктерін анықтау, таразылау, сараптау және ғылыми тұрғыдан талдау жасау болып табылады.

Осы мақсатқа сәйкес жұмыста төмендегідей міндеттер алға қойылады:

- мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні және оның Қазақстанда қалыптасу жағдайын;

- Қазақстандағы әлеуметтік қамсыздандыру мен міндетті әлеуметтік сақтандырудың қазіргі жай-күйін;

- Қазақстандағы әлеуметтік саясаттың негізгі бағыттары және халықты әлеуметтік қорғау механизмін;

- әлеуметтік сақтандырудың басым бағыттарын;

- әлеуметтік сақтандырудың қазақстандық нұсқасын;

- Қазақстандағы әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандыру-дың деңгейлі жүйесінің жұмысын;

- Қазақстанның халықты әлеуметтік қамтамасыздаңдыру саласындағы стратегиялық мақсаттарын;

- Қазақстанда әлеуметтік сақтандыру мәселесін реттеудің стратегиялық бағыттары, даму мақсаты және негізгі индикаторларын қарастыру.

Зерттелу объектісі - Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясаты, соның ішінде әлеуметтік сақтандыру механизмі. .

Тақырыптың теориялық және әдіснамалық негізі ретінде заң актілері, ҚР Президентінің Жарлықтары, отандық және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды. Жалпы бұл мәселе кеңестік және отандық оқулықтарда кең орын алды. Себебі, әлеуметтік қамсыздандырудың, әлеуметтік қорғаудың озық механизмдері мен типологиясы осы кеңестік дәуірде пайда болған болатын. Мысалы, ірі ғылыми зерттеулер: В. З. Роговиннің «Справедливость как социально-экономическая категория», В. Г. Гребенников пен О. С. Пчелинцев «К анализу социально-экономических функций распределение доходов», В. Е. Чиркиннің «Буржуазная политология и действителиность развивающихся стран: критика концепции «политической модернизации» атты еңбектері, сонымен қатар отандық ғалымдар тобы: И. Н. Тасмагамбетовтың “Социальная политика и политическая трансформация”, Т. П. Притворованың “Совершенствование принципа адресности при оказании социальной помощи населению”, Е. Истилеулованың “Возможность применеия новых индикаторов измерения по безработице и бедности в Казахстане” атты ғылыми еңбектері мен жекелеген мақалаларының негізгі теориялық тұжырымдары тірек болды, сондай-ақ, Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың дәстүрлі Қазақстан халқына жолдауларында Қазақстан Республикасының әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі басымдылықтары, ерекшеліктері және әлеуметтік жәрдемақыларды өсіру механизмін жетілдіру бағдарламаларда айқын көрініс тапқан.

Зерттеліп отырған ғылыми жұмыстың практикалық маңыздылығына келер болсақ, бұл ғылыми жұмыста еліміздің қазіргі әлеуметтік саясатының басым бағыттары және оның жүзеге асырылу жолдары мазмұндалған, сондықтанда жоғары оқу орындарының, орта білім беретін оқу орындарының студенттері ғылыми зерттеу тақырыптарына, үйірмелерде, конференцияларда пайдалануға болады.

Деректік база ретінде негізінен Қазақстан Республикасы Үкіметінің әлеуметтік бағдарламалары мен әлеуметтік саясатының негізгі индикаторлары туралы материалдары, сонымен қатар осы тақырыпты зерттеуші отандық ғалымдардың еңбектері, тақырыпқа қатысты монографиялары мен кітапшалары, оқулықтары, авторефераттары, баспасөз материалдары және мақалалар жинағы алынды.

Жұмыс құрылымы диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Жұмысты жазу барысында келесі экономикалық-статистикалық зерттеу әдістері қолданылды: талдау, конструктивтік-есептік, сызбалық және т. б.

1 Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні және оны жүзеге

асырудың теориялық-әдістемелік аспектілері

1. 1 Мемлекеттің әлеуметтік саясатының мәні және оның Қазақстанда

қалыптасу жағдайы

Кез келген мемлекеттің ішкі саясатының негізгі бағыттарының бірі - әлеуметтік саясат болып табылады.

Әлеуметтік саясатты құрғанда мемлекеттің алдында ең алдымен шешуді қажет ететін әлеуметтік міндеттер немесе басымдықтар туралы сұрақ тұрады. Мұны таңдау азаматтық құқықтар, әлеуметтік қажеттіліктер мен сұраныстарды қанағаттандыру үшін күрес сияқты әлеуметтік саладағы мемлекет саясаты тұжырымдамалары арасындағы қысым мен кеңістікте жүреді [1] .

Қоғамдық өмірдің ұйымдастырылуының негізгі үш тұжырымдамасын бөліп көрсетуге болады:

1. Мемлекеттің «Түнгі күзет» - концепциясы.

2. Мемлекеттің «Жалпыға ортақ қайырымдылық» - концепциясы.

3. Мемлекеттің «Коммунистік»- концепциясы.

Мемлекеттің «Түнгі күзет» тұжырымдамасы консерватизм мен либерализмнің өзіндік қоспасы болып табылады.

Көптеген зерттеушілер кедергі мен нәтижелік тұрғысынан мемлекеттік реттеудің тиімсіздігінің үш жеке дара себептерін бөліп көрсетеді.

Біріншіден, мемлекет белгілі бір әлеуметтік саяси мақсатқа жету барысында басқа белгілерден шығып, мұнда мемлекет пен нарықтық ойын ережесі арасында қайшылық пайда болады. Бұл жерде қайшылық мемлекеттік сектордың өз ішінде пайда болады.

Екіншіден, мемлекеттік реттеуге жауап ретінде ерекше мүдделері бар түрлі топтардың қысым жасауы салдарынан, мемлекет саясаты күшті топтың мүдделерінің көрінісі болып қалады. Мұндай жағдайда мысалға, мемлекет және кәсіподақтар қысымына тым көнбіс болып қалады. Шындығында мемлекет үлкен бизнестің мүддесіне қызмет етеді, ал қоғамдағы саяси билік ірі қаржы - өндірістік топтың экономикалық билігімен тығыз байланыста болып қалады.

Үшіншіден, мемлекеттік реттеу кезінде бюрократиялық құрылымдар кеңейіп, мемлекеттік органдардың қызметі сәйкессіздік пен қарама-қайшылыққа ұласады. «Қызметтік әлеуметтендіру» тұжырымдамасына сай әлеуметтік саясат жүргізу барысында нарықтық экономиканы сақтай отырып, кірістің теңсіздігі мен жұмыссыздықтың өсуін болдырмауға тырысады. Осы мақсатта ол әлеуметтік қаматамасыз ету жүйесін қайта қарастырады. Кәсіпорындар тиімді өндірісті қамтамасыз етуге арналған. Әлеуметтілікке бағытталған экономикалы мемлекеттерде әлеуметтік жағдайы әлсіз тұрғындарға жекелеген көмек жүйесімен қоса, еңбек нарығында да белсенді саясат жүргізіледі, яғни жұмысшыларды қайта дайындау, жұмыс табуға көмектесу, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және жаңа жұмыс орынын ашуды жетілдіру.

Әрине, еңбек нарығында осындай белсенді мемлекеттік саясат жүргізу әрқашан оның мүміндіктерімен сәйкеседі және тиімділігі әр елдегі нақты саяси және әлеуметтік - экономикалық факторларға тәуелді болады [2] .

Социалистік жүйе күшті нысанында мемлекеттік патернализм саясатын толықтай және жартылай қайталады. Әлеуметтік саладағы мемлекеттің қызметі барлық тұрғындарға қатысты «Әкелік қамқорлыққа» ұласты. Социализм жағдайында мемлекеттік патернализм саясаты өзіне тұтастай әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-техникалық шаралар жүйесін қамтиды.

Дамудың социалистік жүйесінде еңбекақы төмен деңгейде болды, алайда еңбеккерлер кәсіпорындармен көрсетілген кең әлеуметтік қызметтерді пайдаланды. Жұмысқа қабілетті тұрғындар толық жұмыспен қамтылды және жұмыстан шығарудан кепілдендірді.

Әрине, өмірге әлеуметтік теңдік қағидасын еңгізе отырып, социализм идеологиясы «Нәтижелердің тендігі» тұжырымдамасымен де қаруланды, бұл әлеуметтік теңсіздікті болдырмау үшін мемлекет пен жүргізілетін қайта үлестірудің ерекше нысанын көздеді. Сонымен қоса, классикалық «Нәтижелердің теңдігі» тұжырымдамасында қажет жағдайда әлеуметтік теңдікке жету үшін мемлекетке салық арқылы үлесті қайта бөлу міндеті жүктелді. Социалистік жүйеде осы мақсатқа жету үшін тұрғындардың негізгі бөлігінің еңбек ақысын теңестіретін «Жалпыға ортақ теңестіргіш» жүйе қолданылады [2] .

Белгілі мөлшерде жоспарлы экономика нарықтыққа қарағанда біршама әділ болды. Мысалы, кіріс айырмашылықтары нарықтық экономикалы елдерден қарағанда біршама аз болды. Алайда, ұрандалған әлеуметтік теңдік идеалы «Номенклатура» деген атпен белгілі үстем таптың пайда болуы мен енуіне кедергі келтірмеді. Қоғамның басқа бөлігі үшін әлеуметтік әділдік өте төмен деңгейдегі жалпыға ортақ теңестіргіш болды. Көпшілік жұмысшы тұрғындардың кірісі өте аз болды. Әсіресе, қызмет саласындағы жұмысшылардың жалақысы мен зейнетақысы [3] .

Зерттеушілер бір-бірінен әлеуметтік қызмет көрсетуде мемлекеттің нарықтық жанұя мен азаматтық қоғамның қатысу деңгейімен ерекшеленетін негізгі төрт әлеуметтік үлгісін бөліп көрсетеді. Бұл континентальді, норзиялық британдық және Жерорта теңіз үлгілері болып табылады.

Социалистік елдердің әлеуметтік үлгісі көп жағдайда континентальді және норзиялық үлгілерге келеді. Социалистік пен континентальді, норзиялық үлгілері әлеуметтік саясатындағы елеулі айырмашылық - бұлардың кейінгісі байлықты кедейлердің пайдасына қайта бөлуге тырысса, біріншісі өнім мен қызметті әлеуметтік теңдікті сақтай отырып бөлумен айналысты. Басқаша айтқанда, нарықтық экономикалы елдердің әлеуметтік моделі кедейшілік деңгейін түсіру мен теңдік мүмкіндіктеріне жету жолында байлықты әділ үлестірді. Бұдан өзгеше социалистік үлгідегі «Жаңа адам» жасауға тырысты, яғни, әркімнен мүмкіндігі келгенше алып, әркімге қажетінше беруді ойластырды. Мұнда тұтыну саласымен қоса өндіріс нәтижесіне әлеуметтік тәуелділік те болды. Сондықтан, мәселені талдау нәтижесінде біз келесі қорытындыға келдік, әлеуметтік саясат өз мәні бойынша, саяси жүйенің маңызды бейімделуші механизмі болып табылады. Нақты саяси жүйенің тұрақтылығы мен стратегиялық беріктігі елеулі мөлшерде әлеуметтік саясаттың қай тұжырымдамалық бағытын таңдағанына байланысты болады. Біз әлеуметтік саясаттың келесі түрлі қоғам өмірін ұйымдастыру тұжырымдамаларына негізделген түрге жүктеуді ұсынамыз [3] .

Әлеуметтік саясатта «Түнгі күзет» мемлекеті тұжырымдамасы келесіні көрсетеді:

Шектен тыс антиэтатизм идеясын және индивидтіктің шексіз еркіндігін, мемлекеттік реттеудің социалистік және кейнсиандық әдістерінің тиімсіздігін,
мемлекет - адам еркіндігі үшін құртушы болатын анархияны болдырмау немесе сақтандыру мақсатында әлеуметтік қатынастарды реттеуші екендігін;
нарық заңдылықтары бойынша әділ үйлестіру қағидасын жүзеге асыру соңғысы әлсіз болып қалатын сирек жағдайда кездесетіндігін;
әлеуметтік шектеу саясаты, яғни кез-келген мемлекеттің әлеуметтік жоспары тек ұлттың көтерілуі ғана емес, сондай-ақ экономиканың құлдырауына да әкелетіндігін көрсетеді.
Ал, әлеуметтік саясаттағы «Жалпыға ортақ қайырымдылық» мемлекеті тұжырымдамасы келесіні көрсетеді:
Қазіргі заманғы мемлекет бейтарап «Жіктен жоғары» күш болып табылады. Қоғамның барлық бөлігінің мүддесін көздейді;
мемлекет кірісті бөледі, әлеуметтік теңсіздікті жұмсартады;
мемлекет қызметін реттейтін әлеуметтік және институционалдық реформалар арқылы жеке кәсіпкерліктің қоғам мүддесіне бағынуы;
жүйені түпкілікті өзгертуге мүмкін күшті әлеуметтік жарылыстың алдын алатын және әлеуметтік қайшылықтың өсуін бәсеңдететін «котализатор» ретінде реформаның икемдегіш механизмі;
тұрғындардың әлсіз бөлігіне жекелеген көмек жүйесімен қоса, еңбек нарығындағы жұмысшыларды дайындау, жұмыс табуға көмектесу қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру және жұмыс орынын ашуды жеңілдету сияқты белсенді саясат [3] .

Әлеуметтік саясатта «Коммунистік» қоғам тұжырымдамасы мынаны көрсетеді:

меншікті мемлекеттендіру;
кірісті тең бөлу;
мемлекеттік сектордағы кепілдендірілген тұрғындарды жұмыспен қамту мен айырмашылығы аз жалақы есебінен әлеуметтік теңдікке жету;
мемлекеттік қамқорлық саясатын шектен тыс нысанында толық және жартылай қайталау; .
кәсіпорындардың еңбеккерлерге көптеген әлеуметтік қызметтер көрсету;
жіктік және әлеуметтік біркелкіліктің жоғары деңгейі әлеуметтік теңдікті сақтау мақсатындағы тауармен қызметі нарықтан тыс бөлу;
әлеуметтік қамтамасыз ету мен жұмыспен қамтуға кепілдік берумен, қоғамдағы билікті толығымен мемлекеттің иеленуі.

Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қалыптасуын үш кезең бойынша қарастыруға болады [4] .

Сурет 1. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қалыптасу кезеңдері

1. Өтпелі кезеңдегі әлеуметтік саясаттың басымдықтары. Кеңес Одағы тұсында әлеуметті әділеттілік әлеуметтік-құқықтық құндылықтарының өзегі болып келді. Оның үстіне қоғам мүшелерінің азаматтық және экономикалық құқықтарын қорғау қызметін бағалаудағы негізгі критерий болып табылды.

Социалистік қоғамның әлеуметтік саясаты негізінен «түрлі әлеуметтік топтардың өмір сүру тәсіліндегі интегративті процестерін ынталандыруға» бағытталды.

Әлемде азаматтардың экономикалық құқық жүйесін конституциялық тұрғыда алғаш бекіткен мемлекет бұрынғы Кеңес Одағы болды.

Әлеуметтік саясат стратегиясы барлық әлеуметтік топтарды материалды құндылықтарға итермеледі. Мұндай жағдайда тұтынушылыққа ұмтылыс артты. Ал ол кезде қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жүйе халықтың сұранысын қанағаттандыра алмады.

Тұтынушылыққа деген ұмтылыс экономикалық мүмкіндіктер шегінен асып түсті де, мұның салдарынан әлеуметті әділеттіліктің құны төмендеп, тұтынушылардың агрессивті психологиясы қалыптасты. Сталиндік жүйенің негізгі элементтері сақталуы әлеуметтік жіктелуге әкеп тіреді. Ал бұл өз кезегінде халық мүлігінің тоналуына, парақорлыққа, алыпсатарлыққа жол ашты.

Әлеуметтік саясаттың негізгі шаралары табысты арттыру, тұтыну құрылымын жақсартуға бағытталғанымен, еш нәтиже бермеді. «Әлеуметтік бағдарлама» терминінің өзі «халық игілігін арттыру» шараларын айқындау үшін қолданылған. 70-інші жылдардың ортасында, «өмір сүру тәсілін жақсарту» мәселесі көтерілген кездің өзінде жеке әлеуметтік проблематикасы назардан тыс қалды. «Материалды игіліктер шеңберіндегі сол баяғы әлеуметтік саясат сақталды» [5] .

Сол кезеңде үстемдік еткен «мүмкіндігінше аз шығындалып, әлеуметтілік маңыздылықты барынша арттыру» қағидасы тек үгіт-насихат негізінде жүзеге асты. «Бұл қағида тек 70-інші жылдардың аяғы мен 80-інші жылдардың бас кезінде әлеуметтік саясаттың мектептерде ақысыз оқулықтарды өндіру, нәрестелердің дүниеге келуіне жәрдем ақы төлеу сияқты шараларында ғана көрініс тапты».

Кеңестік социализм идеясының негізі - әрбір азаматтың қоғам мүддесі үшін қызмет етуінде еді. Әр бір азамат қоғам байлығын арттыру үшін тер төкті, олардың жасаған өнімі «қоғамдық қазынаға» түсіп, мемлекет оны қоғам мүшелеріне үлестіріп отырды. «Ортақ қазына» жүйесі үнемі әлсіздік мен әлеуметтік жауыздықты танытып отырды. Қоғам болса, жауапкершіліксіздік пен дәрменсіздікке жол беріп, барлық әлеуметтік саладағы азаматтардың «қамқор» мемлекетке тәуелділігін орнатты.

Бұрынғы кездердегі әлеуметік саясаттың тағы бір ерекшелігі, саяси бастамасының болмағандығы. Шынтуайтқа келгенде, кез келген мемлекеттің әлеуметтік саясаты барлық топтардың өмір сүру жағдайын жақсартуға емес, «жоспарлы түрде бірінің дамуын арттыруға, біртіндеп екіншісінің жағдайын жақсартуға, тіпті үшіншісінің позициясын әлсіретуге» бағытталады.

2. Жаһандану процесіндегі әлеуметтік саясаттың ерекшеліктері.

КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан, басқа да бұрынғы одақтас республикалар ауыр дағдарысқа ұшырады. Бұл дағдарыс қазақстандық қоғамның тек экономикалық, әлеуметтік, саяси саласын ғана емес, сонымен қатар экологиялық, психологиялық және т. б. салаларын қамтыды.

Өзгерістердің деструктивті, яғни бұзылған кезеңі (1991-1993жж. ) қазақстандық қоғамға ауыр тиді. Ол өндірістің құлдырауымен, халықтың өмір сүру деңгейінің күрт төмендеуімен байланысты болды. Қоғамның реформалануының осы бір үзігіндегі ескі мен жаңаның тайталасуы әлеуметтік саланың тұрақсыздануына әкеп тіреді. Халықтың басым бөлігі экономикалық реформалардың нәтижелеріне көңілі толмады. Көптеген экс-кеңестік, яғни бұрынғы кеңестіктерге экономиканы либералдандырудан нәтиже шығарар деген үміт артылды. Алайда экономикалық реформалар басталысымен оның әлеуметтік зардаптары зор болды.

Әлеуметтік саясаттағы ескі әдіс-тәсілдердің жаңа экономикалық және саяси жағдайға алмастырылуы Қазақстандағы экономикалық реформаларының әлеуметтік бағдарының ешқандай да тұжырымдамасы болмағандығымен түсіндірілді. Бұл кезеңнің өзекті мәселелерінің бірі әлеуметтік-экономикалық теңсіздіктің өсуі болып табылды. Қазақстанда пайданың ең төменгі деңгейі Қазақ КСР Заңымен белгіленді. 1991 мен 1993 жылдар аралығында кедей категориясына жатқызылатын адамдардың саны арта түсті.

Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейінгі алғашқы жылдарда едәуір өзгерістерге ұшыраған әлеметтік саясаттың тағы бір саласы еңбек нарығы болып табылды.

1992 жылы басталған құрылымдық өзгерістерге байланысты кәсіпорындарға бюджеттен бөлінет қаржы көлемі қысқарды. Сөйтіп, қазақстандық еңбек нарығында ашық жұмыссыздықтың деңгейі төмен болғанымен, жабық жұмыссыздықтың проценті арта түскен жағдай қалыптасты.

1991-1993 жылдарда әлеуметтік жәрдем жүйесі сол кеңес кезіндегі қалпынды еді. Мәселен, 1992 ж. 9, 5 млн. адамға әлеуметтік қолдау көрсетілген, 1993 жылғы мемлекеттік зейнетақының шығыны Қазақстан Республикасы ішкі жалпы өнімнің 9, 5 пайызын құраған [6] .

Халықтың нақты кірісінің ыдырауының негізгі факторы әлеуметтік кепілдік деңгейінің төмендеуімен байланысты. Үмітсіз артта қалушылықтың инфляция деңгейінен жоғары болуына негізделеді. Яғни, жұмысшылар мен қызметшілердің ең төменгі жалақысын төлеуге қарыздар болып қалуы. Осының салдырынан жалақы өзінің дәстүрлі және табиғи қызметінен айырыла бастады: көпшілік жұмысшылар мен олардың жанұяларының қалыпты, ұдайы өндірісін қамтамасыз ету және де еңбекке баулу.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.