Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТТІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері ...
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС.ке көшу кезеңдері ... ... .
1.3 Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін ұйымдастыру формалары және оны нормативтік реттеу принциптері ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТІНІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
2.2 Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудит стандарттарының ұлттық жүйесі мен олардың сипаттамасы ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТІНІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ... 73
3.1 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық стандарттарындағы олқылықтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..93
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША А . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША Б . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША В . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТТІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері ...
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС.ке көшу кезеңдері ... ... .
1.3 Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін ұйымдастыру формалары және оны нормативтік реттеу принциптері ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТІНІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
2.2 Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудит стандарттарының ұлттық жүйесі мен олардың сипаттамасы ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТІНІҢ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ... 73
3.1 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық стандарттарындағы олқылықтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..93
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША А . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМША Б . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША В . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Белгілі ғалым Де Солозано осы ғылым туралы «Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес» - деген болса, оның әріптесі Р.А.Фаулики «Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы» - деп атаған.
Бухгалтелік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтердің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъекттің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Диплом жұмысының өзектілігі.Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда. Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Жұмыста қазіргі мынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген.
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:
- ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
- ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
- бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
- кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір мәселелерді қамтиды.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Белгілі ғалым Де Солозано осы ғылым туралы «Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес» - деген болса, оның әріптесі Р.А.Фаулики «Есеп – бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы» - деп атаған.
Бухгалтелік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтердің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъекттің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Диплом жұмысының өзектілігі.Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда. Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Жұмыста қазіргі мынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген.
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:
- ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
- бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
- ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
- бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
- кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір мәселелерді қамтиды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Стандарттар мен кодекстерді сақтау туралы есептеме (РОСК). Қазақстан РеспубликасыБухгалтерлік есеп және аудит. 2007 жыл мамыр.
2. 2002 жылғы 24 маусымдағы № 329 Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заң күшіндегі жарлығы.
3. Қазақстан Республикасының 1998-2000 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 28.01.98 ж.№3838 Жарлығы // Бюллетень бухгалтерлік. 1998. № 2 9. – Б. 2 – 8.
4. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2003.-672бет.
5. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру; (оқу құралы).
Алматы, 1992.
6. Исакова С.А. Международные стандарты учета и аудита. – Тараз: Тараз университеті, 2007.-351с.
7. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
8. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы 2006 жыл
9. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы: (оқу құралы). -Алматы,
1992.
10. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы
11. Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2007 жылғы 23 мамырдағы N 185 бұйрығы.
12. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М., «Аудит». Алматы. «Қазақ университеті», 2004 ж
13. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 2 қараша 1998 ж.№ 304 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
14. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау/оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. –330бет.
15. Бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан Республика-сының Заңы. –Алматы: Юрист, 2003. –22бет.
16. Глушков И.Е. Бухгалтерский учет на современном предприятии. –Новосибирск, 1995.- С 263-272.
17. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности.- Алматы: Каржы- Каражат, 2000.-С 183-190.
18. Кайралапин Б.Е. Правовые нормы, регулирующие аудиторскую деятельность, содержащиеся в законодательных актах Республики Казахстан : Перечень законодательных актов Республики Казахстан в которых содержатся правовые нормы, регулирующие аудиторскую деятельность // Бухгалтерский учет и аудит. -Алматы, 2001. - N5. - C. 50-56.
Камышанов П. И. Практическое пособие по аудиту. -М.: Инфра-М, 1997.-208с.
19. Казахстанские стандарты по аудиту. -Алматы: Каржы-Каражат, 1995. -152 с.
20. Кирьянова З.В. Теория бухгалтерского учета .- М., 1999. –С.70-78.
21. Козлова Е.П. Бухгалтерский учет в организациях .- М: Финансы и статистика, 2000.-С.121-127.
22. Методические указания к стандартам бухгалтерского учета: Стандарт бухгалтерского учета № 5, 11 / Министерство финансов Республики Казахстан; Департамент методологии бухгалтерского учета и аудита .- Алматы, 1998.
23. Родостовец В.А. Бухгалтерский учет на предприятий. – Алматы, 1998.- С.336-415.
24. Стандарты бухгалтерского учета / Национальная комиссия Республики Казахстан по бухгалтерскому учету .- Алматы, 1996.- 152с.
25. Шишкин А. К. Учет, анализ, аудит на предприятии : Учебное пособие для вузов/ А.К. Шишкин, В.А. Микрюков, И.Д. Дышкант. -М.: Аудит: ЮНИТИ, 1996. -496 с.
1. Стандарттар мен кодекстерді сақтау туралы есептеме (РОСК). Қазақстан РеспубликасыБухгалтерлік есеп және аудит. 2007 жыл мамыр.
2. 2002 жылғы 24 маусымдағы № 329 Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заң күшіндегі жарлығы.
3. Қазақстан Республикасының 1998-2000 жылдарға арналған бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 28.01.98 ж.№3838 Жарлығы // Бюллетень бухгалтерлік. 1998. № 2 9. – Б. 2 – 8.
4. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2003.-672бет.
5. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру; (оқу құралы).
Алматы, 1992.
6. Исакова С.А. Международные стандарты учета и аудита. – Тараз: Тараз университеті, 2007.-351с.
7. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами (теория и методология). – Алматы: Экономика, 2002.-293с.
8. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы 2006 жыл
9. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы: (оқу құралы). -Алматы,
1992.
10. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы
11. Қазақстан Республикасының Қаржы министрінің 2007 жылғы 23 мамырдағы N 185 бұйрығы.
12. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М., «Аудит». Алматы. «Қазақ университеті», 2004 ж
13. ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы, 2 қараша 1998 ж.№ 304 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
14. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау/оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. –330бет.
15. Бухгалтерлік есеп қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан Республика-сының Заңы. –Алматы: Юрист, 2003. –22бет.
16. Глушков И.Е. Бухгалтерский учет на современном предприятии. –Новосибирск, 1995.- С 263-272.
17. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности.- Алматы: Каржы- Каражат, 2000.-С 183-190.
18. Кайралапин Б.Е. Правовые нормы, регулирующие аудиторскую деятельность, содержащиеся в законодательных актах Республики Казахстан : Перечень законодательных актов Республики Казахстан в которых содержатся правовые нормы, регулирующие аудиторскую деятельность // Бухгалтерский учет и аудит. -Алматы, 2001. - N5. - C. 50-56.
Камышанов П. И. Практическое пособие по аудиту. -М.: Инфра-М, 1997.-208с.
19. Казахстанские стандарты по аудиту. -Алматы: Каржы-Каражат, 1995. -152 с.
20. Кирьянова З.В. Теория бухгалтерского учета .- М., 1999. –С.70-78.
21. Козлова Е.П. Бухгалтерский учет в организациях .- М: Финансы и статистика, 2000.-С.121-127.
22. Методические указания к стандартам бухгалтерского учета: Стандарт бухгалтерского учета № 5, 11 / Министерство финансов Республики Казахстан; Департамент методологии бухгалтерского учета и аудита .- Алматы, 1998.
23. Родостовец В.А. Бухгалтерский учет на предприятий. – Алматы, 1998.- С.336-415.
24. Стандарты бухгалтерского учета / Национальная комиссия Республики Казахстан по бухгалтерскому учету .- Алматы, 1996.- 152с.
25. Шишкин А. К. Учет, анализ, аудит на предприятии : Учебное пособие для вузов/ А.К. Шишкин, В.А. Микрюков, И.Д. Дышкант. -М.: Аудит: ЮНИТИ, 1996. -496 с.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы
ДИПЛОМдық жұмыс
5В050800 - Есеп және аудит
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 бухгалтерлік есеп және аудиттің ұлттық жүйесін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдіснамалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері ...
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері ... ... .
1.3 Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін ұйымдастыру формалары және оны нормативтік реттеу принциптері ... ...
6
6
12
25
2 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...
2.3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудит стандарттарының ұлттық жүйесі мен олардың сипаттамасы ... ... ... ... ..
36
36
55
61
3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесін жетілдіру жолдары...
3.1 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық стандарттарындағы олқылықтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
73
73
77
3.3 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
85
93
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .
100
Қосымша А - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша Б - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша В - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
102
103
104
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Белгілі ғалым Де Солозано осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның әріптесі Р.А.Фаулики Есеп - бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы - деп атаған.
Бухгалтелік есеп - экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтердің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъекттің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Диплом жұмысының өзектілігі.Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда. Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Жұмыста қазіргімынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген.
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:
oo ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
oo бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
oo ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
oo бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
oo кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір мәселелерді қамтиды.
Тақырып бойынша қазіргі ахуалды бағаласақ, Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін пайдаланушылардың мақсаты бәсекелестікті тұрғыда болатындығынан ақпараттарды пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар да болуы мүмкін. Сондықтан ақпараттар жүйесі түсінікті әрі қарапайым жолдармен аса бір сапалы және жоғарғы деңгейде орындалуы крек. Ақпараттардың мағынасы мен көрсеткіштері логикалық санаға сиятындай болуы жөн.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бухгалтерлік есепке алу стандарттары болып табылады деп есептеледі. Сондықтан да көптеген елдерде, мысалы Австралияда, Германияда, Ұлыбританияда шетел эмитенттері биржалардағы өздерінің есептілігін осы елдердің ұлттық стандарттарына емес, халықаралық стандарттарға сәйкес ұсына алады. Қазақстанда 2003 жылдан бастап барлық қаржы ұйымдары, 2005 жылдан бастап акционерлік қоғамдар, ал 2006 жылдан бастап өзге де ұйымдар (мемлекеттік мекемелерден басқа) есептілікті ХҚЕС бойынша дайындауда.
Ендеше, Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесін жетілдіру барысындағы жоғарыда аталған мәселелердің бүгінгі күнге дейін оң шешімін таппай отырғаны және олардың отандық ғылыми жұмыстарда терең де жете зерттелмей келуі, бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің дамуына байланысты өзекті мәселелер, өз кезегінде дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты болып, басты міндеттерін анықтап отыр.
Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстанда бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы кезеңдерін, дамуын және бухгалтерлік есептің мәнін толығымен ашып көрсетуболып табылады.
Қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді көздейді:
oo Бухгалтерлік есептің пайда болу тарихы және қалыптасу кезеңдерін қарастыру;
oo Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілеріне тоқталу;
oo Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері;
oo Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін нормативтік реттеу принциптері;
oo Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау;
oo Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау;
oo Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелерін;
oo Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттарына тоқталу.
Зерттеу пәніне: Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен дамуыжатады.
Зерттеу обектісіне:Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесіжатады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі.Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік ғалымдардың бухгалтерлік есеп аудитін ұйымдастырудың ұлттық жүйесін қалыптастыру, одан әрі жетілдіріп дамыыту мәселелері туралы зерттеулері пайдаланылды.
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы.Зерттеудің статистикалық және ақпараттар базасы ретінде Қазақстан РеспубликасыныңБЕС, ХҚЕС, ХАС, ҚАС,Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, сондай-ақ бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуымен дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Сонымен қатар, ғылыми жұмыста көрсетілген төмендегідей шетелдік экономистердің ғылыми еңбектері (Родостовец В.А., Рахман Э., Шеремет А., Кочинов Ю.Ю.және т.б.) және отандық экономист-ғалымдардың (Дюсенбаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембинов З.К, Абленов Д.О., Байдаулетов М.Б., Балапанова А.Ж. және т.б.) еңбектері пайдаланылды.
Құқықтық негізіне: ҚР заңдары, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары мен актілері және әр түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыста жасалған қорытындылар мен ұсыныстар бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру мақсатында пайдалануы мүмкін.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады
1бухгалтерлік есеп және аудиттің ұлттық жүйесін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдіснамалық негіздері
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері
Халықаралық бухгалтерлік стандарттаудың пайда болуы ең әуелі мына объективті алғы шарттарға байланысты:
1. Әлеуметтік экономика, қаржылық және инвестициялық нарықтың біркелкі қажеттілік интеграциясы, өзара тәуелділігі, өзара келісімділігі.
2. Трансұлттық корпорациялардың қызметтерін ұлғайту, бірлескен кәсіпорындардың көшірліуі, корпорациялар мен әр түрлі елдердің капиталына өзара кіруі.
3. Әлемдік өнім шығарушылардың күшін көлемді, жаһанды және ұлттық деңгейге дейін дамыту.
4. Жетекші елдердің валюталарының тәуелсіз конвертациясы және бірден европалық валютаны енгізу.
5. Үйлестіру және стандарттау сияқты жолдармен әлеуметтік, экономикалық, қаржылық сфераларында экономикалық процестерді басқарудың ұлтаралық бағдарламаларын жүзеге асыру.
6. Ұлттық қағидалар мен ережелер аясынан қалыс қалмау.
7. Бұрыс шешім қабылдау үшін нақты әрі түсінікті ақпарат алу жолында халықаралық ережелерге сай есеп жүргізуге құралдар жұмсамау.
Есептік мәселелерді шешудің көп нұсқаулық жолдарының болуы ҚЕХС айқын ерекшелігі болып табылады. ҚЕХС әр түрлі елдердің, әсіресе АҚШ-та есептік тәжірибесінің енгізілуіне тәуелді.
ҚЕХС мәні, мазмұны және т.б сындарына қарай жіктеуге болады, сонымен қатар әр түрлі бағыттары бойынша топтауға болады. ҚЕХС байланысты жіктеу термині әр түрлі ақпараттар көздерінде әр келкі түсіндіріледі. Бұл стандарттың әр жылдары және әр түрлі функционалды мақсаттарда құрылғанына байланысты.ҚЕХС жіктелуінің әр түрлі болуы халықаралық ереже бойынша есептің жүргізілуіне нақты түсінікті енгізу, стандарттардың бір типтес құрылымы мен белгілерін айқындауды мақсат ету болды.
Басқаша айтқанда, ҚЕХС-ті жіктеу - бұл кандай да бір жағдайда қолданылатын кез келген ұқсас критерийлер бойынша стандарттарды топтастыру мүмкіндігі. Оларды мынандай блоктарға бөліп көрсетуге болады:
1. Жалпы әдістемелік стандарттар, оның негізінде бухгалтерлік есептің халықаралық қағидаларын құру жатыр.
2. Қаржылақ есептің мазмұны мен құрамын көрсететін стандарттар.
3. Жекелеген объктілерді есептеу ережелерін анықтайтын стандарттар.
Жоғарыда келтірілген стандарттардың белгіленуі бойынша жіктеулермен қатар оларды экономикалық мазмұны бойынша жіктеуге болады, оның негізінде экономикалық қатынастар барысында туындаған есептік мәселелердің шешуін білдіретін топтастырулар жатыр. Сондай-ақ, стандарттардың әр келкі бөлінуі өзара байланысты экономикалық мүдделерді халықаралық деңгейде және дәл осылайша мемлекеттің ішінде қолданылуын нақты көрсетуді мақсат етеді. Қолданудың экономикалық қатнастардың өзара байланысын нақты бейнелейтіндігіне бағытталуы керек. Бұл орайда стандарттартың мәні мен мазмұны халықаралық контексте есепті жүргізудің түрлі аспектілерін сипаттауы тиіс.
ҚЕХС-ты оқи отырып, оны қолдану кәсіпорындарға, жалпы қолданыстағы нұсқаның кеңінен қолданылатын түрін тандауға мүмкіндік береді. Бұдан ҚЕХС сәйкес есеп және есептілік ақпараттарының артықшылықтары мен кемшіліктері туындайды. Оны 1-кестеде салыстыруға болады.
Кесте 1
ҚЕСХ-тің артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары:
Кемшіліктері:
Халыкаралық капитал нарығына тарту мүмкіншілігін кеңейту.
Қолданушыға нақты шешім қабылдауға көмек беретін көлемдегі ақпараттың айқындылығы, тиімділігі және мәнінің айқын түсіндірлуі
Жергілікті жұмыстарға уақыттың және т.б, оның ішінде материалды қолдануды кысқарту.
Республика экономикасының деңгейі тұрақты болу үшін бухгалтерлердің жауапкершілігін, білімін, тәжірибесін, беделін жоғарлату.
Ақпараттың ашықтығы, тәуекелдің төмендігі және жоғары сенімділік арқасында басқа мемлекеттермен бірлесіп жұмыс істеуді кеңейту.
Қаржылық ақпараттың нақты сапасының негізінде басқа елдермен экономиканы біріктіру.
Есеп пен есептілікті үндестіру және
экономикалық интеграцияның жақындастырлуы.
Стандарттардың жалпы сипат
та болуы.
Есептік тәсілдің көп болуы.
Нақты жағдайлардың мәнінің
мұқият ашылмауы.
Әр елдің даму деңгейінің әр
келкі болуы.
Экономиканың дәстүрі мен
ұлттық ерекшелігінің және тәртіп пен ережелердің жоқтыгы.
ҚЕХС-тың ұлтық есеп беру
жүйесіне бейімдеуде жекелеген жағдайларда жұмыстың қолайсыздығы.
Бухгалтерлердің білімі мен
тәжірибесінің төмен болуы, сонымен қатар оқуға деген қажеттілік.
Кейбір терминдердің дұрыс
аударылмауына байланысты
жайсыз қабылдануы.
Жекелеген мәселелер бойынша нормативті қүқыктық жүйенің сәйкес келмеуі.
ҚЕХС - тің негізгі ақпарат базасы ретінде отандық бухгалтерлік есеп жүйесіне енгізудің себебі - есептіліктегі ұлттық ерекшеліктерді барынша азайту және әр түрлі тұтынушылардың шешім қабылдауы үшін сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Есеп беру жүйесін стандарттау - бұл объективті қажеттілік,әр елдердегі есеп беру жүйесін зерттеулерде, жіктеуде және топтауда қорытындыларды және есеп пен есептілікті жаңалау кеңесін құру. Әр ел өзінің ұлттық есеп беру жүйесін жалпы қағидағасүйене отырып қабылдаған.
Халықаралық стандарт - ҚЕХС ұлтық есеп беру ерекшелігінсақтай отырып, қолдану жағдайында ҚЕХС комитетінің мүшесінекіретін елдерде қолданылатын ереже. Халықаралық стандарттыңдамуынаесеп беруді стандарттаудәстүрінің қалыптасуы, пракиканы бір немесе басқа объектінің және басқа жағдайларды есепберуге енгізуі әсер етеді.
Yenлттық стандарттарға келетін болсақ, олардың құрылуына әр түрлі құрылымдар үлесін қосуда, соның ішінде бухгалтерлер мен аудиторлар ассоциациясы, биржалық комиссия, орталық банктер, институттар және т.б ғылыми ұйымдар, салық органдары.Методология - латынша білімнің ғылыми тәсілмен оқу немесе кейбір ғылымда қолданылатын әдістердің жиынтығы. Есептің әдістемесі шаруашылық іс-әрекетінің қызмет ету нәтижесін шығаруға мүмкіндік береді [2].
ҚЕХС методологиясын айтатын болсақ қаржылық есеп ақпараттарын дайындау үшін жалпылай жолдармен құруға бағытталған. Бұл ҚЕХС қолдану үшін оларды әлемдік қолдаудың арқасында білікті қызмет үшін бухгалтерлік ұйымның мүмкіншілігімен байланысты. ҚЕХС құрудың жалпы методологиясы анықталған ережелердің орындалуын қадағалауына сүйену. Стандарттың топтық бөліктері 1- суретке сәйкес құрылымдарды сипаттайды.
Нысана
Қолдануформасы
Стандарттыңсуреттелуі
Анықтама
Ақпаратты ашыпкөрсету
Күшіне ену
күні
Қосымша
Сурет 1. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының типтік құрылымы
Қаржылық (бухгалтерлік) есеп беруді қабылдаудың бағыты барлық қолданушыларға керекті ақпараттармен қамтамасыз ету. Нақты стандарттар шығарудың бағыты есептік проблемалары қысқаша түсіндіру және оның тапсырмаларын ашумен анықталады. Қолданушылардың сұранысын максималды қанағаттанарлықтай бағалы ақпараттармен жабдықталған стандарттардың енгізілуі.
Қолдану сферасы ҚЕХС құру және қолдану негізін керсетеді. ҚЕХС методологиясының басты бөлігі терминология (лат.Теминиз - шек, шекара) кұрайды және бұл стандартты қолданушы есеп берер кезіндегі қызметін жеңілдетіп, әрі түсінікті болу үшін стандарттың мазмұнын ашады. Олардың белгіленуі тәжірибелік қызметте стандарттардың қолдануын жеңілдетеді
Кейбір стандарттар ақпаратты бейнелеу жолымен ашу (мысалы, ҚЕХС 1, 7, 33,35,88) немесе жалпы принциптерді қолдану мысалдары негізінде (ҚЕХС 12,18,34,36,37) құралған. Мұндай материалдар, стандарттарды құру, ҚЕХС бойынша Басқарма Камитетімен қабылдаған нақты келісім жолдарын көрсетеді.
ҚЕХС (методалогиялық негізі) теориялық және концептуалдық негізі. Қаржылық есеп берумен қамтамасыз ету 1 стандартында көрсетілген.
Бұл кұжаттар жылдық есеп берудің ағымдағы стандарты мен байланысын түсіндіру үшін сұрақтар негізінде берілген. Ескеретін жағдай, Қаржылық есеп беру түсінігі халықаралық стандарттардан аударған кезде бұрын кеңес одағы құрамында болған елдердің қазіргі түсінігінде бухгалтерлік есеп беру деген мағынаны береді.
ҚЕХС жүйесі көптеген қаржылық ақпараттарды құруды қарастырмайды, ол жалпы бағыттағы негізде есеп береді. Өзінің даму және кең таралуының объективті тарихына қарсылық тұрғыда ҚЕХС методологиясы көп көлемдегі шешімдерден құралған жағдайды анықтайды. Ерекше ескеретін жағдай, ҚЕХС методологиясы көптеген себептердің шешімдері толық, кең ауқымда ойластырылмаған және логикалық тұрғыдан түсіндірілген.
Комитет қаулыларына, терминдердің сөздігі, ҚЕХС тарихы мен алфавитті заттық сілтемелеріне өзгертулер енгізілген. Олар көмекші сөздік ретінде құжаттармен жұмыс істеуге жеңілдік беретін анықтамалар.
Қолданушылар үшін есеп берудегі ақпараттарды бүлдіру қаржылық есеп берудің жасандысы деп аталады (Fraudulent financial repoting). Басқаша айтатын болсақ, қаржылық есеп беруді ҚЕХС үлесімен қолдауға болады, егер стандарттарда қандай да бір ауытқулар болса және оларға байланысты есеп беруге қатысты ақпараттарды ашумен түсіндірілетін болса. Мысалы, егер комиссия гиперинфляция жағдайында, есеп беру мерзіміне ақшаны сатып алушылық жағдайын ескерумен бірге нақты құнына сүйенуінің арқасында қолда бар көрсеткіштерді қайта есептегенде, (онда ол өзінің есептік көрсеткіштерін) ақпараттар басқа барлық стандарттың қанағаттанғандығына қарамастан, өзінің есептік көрсеткіштерін ҚЕХС есеп беруімен бірдей болғандығын хабарлай алмайды.
Барлық елдерде жалпы қабылдаған ережелерге сай нақты есеп беру мерзімінде жыл сайын инвертаризация жүргізу қажеттілігі бар. Бұл есеп беру кезеңі календарлық салықтық жылдық соңына сәйкес келуі мүмкін (31 желтоқсан, 31 наурыз) бірақ басқа мерзімде де белгіленіп қалады.
ҚЕХС әдісінен бас тартудың түсінігін анықтауда ерекше рөл - есеп беруді куәландыру және барлық талаптарға сәйкес екендігін тексеретін тәуелсіз аудитордың құзырында.
Егер компания қандай да бір жағдайларға байланысты, ҚЕХС деңгейінен бас тартатын болса, онда оның қаржылық есеп беру мазмұны төмендегідей болуы керек:
oo Менеджменттің қаржылық есеп беруінің объективтілігі (нақтылығы) жайлы арызы және ҚЕХС әдісінің барлық испектілеріне сай болу.
oo Бас тартуға байланысты стандарттарды көрсету.
oo Стандарттан кету жағдайы.
oo ҚЕХС бекіткен ережелерді көрсету.
oo Есепберудібүлдіруге әкелетін менеджменттің көзқарасынақарай, бұл стандартты пайдаланудың себептерінтолық көлемде түсіндіру.
oo Есептік нұсқаларды нақты пайдалануды бейнелеу.
oo Есеп беруде көрсетілген әр кезең үшін активтер, міндеттер,капиталдар, кіріс-шығыстар бағалаудың ауытқуларға әсері.
Мұндай ауытқулар ҚЕХС бойынша есеп беру үшін қолданушыға өзгертулердің көлемін санауға және есеп беру жайлы өзкөзқарасын құруға мүмкіндік береді. Ақпараттар түсінікті, әрінақты болып саналады, егер олар тәуелсіз аудиторлармен куәландырылған болса[3].
Есеп беру процедурасы өзіне есептік кезең, есептік жоспар, 1 -ші есеп беру, есептегі ағымдық есеп беру, көрсету балансындағы ағымдық есеп беруді жалпылау, соңғы жазбалар, есеп берудің жазбалары, есеп берудің басқаларын өзіне қосады. Әр компания ұлттық ерекшеліктері мен дәстүрлеріне негізделген есепке алу жиынтығын және есеп беру процедураларын өздері құруға құқылы.
ҚЕХС құру методологиясын қарастырған кезде, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін ескерген жөн. Мысалы, жалпы артықшылықтарына төмендегілерді бөліп көрсетуге болады.
ҚЕХС ережелері мен принциптерін кұрған кезде оларды стандарттың кез келгеніне жатқызуға болады.
1. Кәсіпорынның (ұйымының) қызмет ету жағдайына қатыссыз методикалық бір көріністі ету.
2. Нормативты құжаттардың көлемі азайып, тәжірибеде қолдануы жеңілденуі.
3. Ереженің мазмұны қолданушылар мен оны құрастырушылармен жеңіл қабылдануы.
4. ҚЕХС талаптарына сай ақпараттың бірдей ережелермен принциптерін қолданудан болуы.
ҚЕХС құру методологиясының кемшіліктеріне мыналар жатады:
1. Әртүрлі нәтижелер қабылдауға болатын көпсөздік сындарға әкелудің принциптері.
2. Тәжірибеде болатын көпкөріністі жағдайлар мен нақты жағдайда принциптер мен ережелерді құрастыру өте қиын.
3. Ұйымның даму деңгейінің түрлілігі есеп пен есеп беру енгізуді біркөріністі кұруды қиындатады.
4. Нақты мәліметке қолданылған есепті енгізу есеп берудің жалпылама методолгиясын қамтиды.
Орындаушының қайта назарын талап ететін бухгалтерлік жұмысшылар үшін қабылданған ережелер әрдайым орындалуы мүмкін емес. Халықаралық стандарт денгейін дамыту - бұл ұзаққа созылатын жұмыс, ол үш жылдай уақытты алады және бұл кезеңдер 2- суретте жинақталып көрсетілген.
1-кезең
Редакциялық комиссия құру
2-кезең
Халықаралық стандарттың жоспарын жетілдіру
3-кезең
Стандарт жағдайының жұмыс жобасын дайындау
4-кезең
Жұмыс жобасын басқаруды растау
Сурет 2. Халықаралық стандартты құру кезеңдері
Берілген процедура мына іс-әрекеттерден тұрады:
1. Халықаралық стандарттау объектілерін таңдау және оның есеп жүргізуінің негізгі элементтерін бөлу.
2. Стандартты құру жөнінде шешім қабылдау кезіндегі заң, құқық, бухгалтерлік есеп, салық салу және т.б.сұрақтар аясында қарастыру және жұмыс мазмұнындағы негізгі сұрақтарды анықтау.
3. Әлемдік теория мен тәжірибенің негізгі сараптамасы жайлы мәселелердің тәжірибелік шешімін қабылдау және ғылыми жұмыстармен оқып танысу.
4. Жиналған ақпаратты талдау, жүйелеу, жалпылау және стандартты құру процесіндегі қосымша кезеңдерді анықтау.
5. Халықаралық стандартты құру.
ҚЕХС-ке көшу процесінде ең басты рөлді трансформация атқарады, бұл халықаралық ережелер (немесе басқа да бухгалтерлік стандарттар) бойынша есеп жүргізу ақпаратын қайта топтауды білдіретін арнайы алгоритм.
Жалпы қабылданған трасформация - дайындық және жұмыскезендерінен тұрады. Бұл әрекетті көбінесе аудиторлық фирмалар жүргізеді және онда бухгалтерлік есепті қайта есептеу негізіжатады [4].
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп реформасы Қазақстанда тәуелсіздікті алғаннан кейін басталды, және де 1995 жылдың желтоқсанында ҚР президенті қол қойған Бухгалтерлік есеп туралы 26.12.95 жылғы №2732 Жарғысымен бекітілді. Нәтижесінде ХҚЕС жақындатылған немесе негізделген қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының (ҚБЕС) қабылдануы есепке алушының ой өрісінің өзгеруіне және бухгалтер мамандығына жаңа философиясына бейімделуге негіз болды. ҚБЕС нарықтық экономикаға көшу барысында елеулі роль атқағандығын атап өту қажет. Алайда, мемлекет экономикасының көтерілуі және бағалы қағаздар нарығының дамуының жағдайында, және де қалыптасқан дүниежүзілік тенденция ХҚЕС толықтай және сөзсіз қабылдануын талап етеді.
ХҚЕС көщудің алғашқы тәжірибелік қадамдары сонау 1996 жылы жүзеге аса бастады. Ол кезде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы ұйымдастырылды. Бухгалтерлік есепке алудың стандартарын құрастыру және қаржылық есептілікті ХҚЕС негізінде ұсыну Ұлттық комиссиның алдына қойылған негізгі талап болып табылды.
1996 жылы Ұлттық комиссиямен бухгалтерлік есептің 20 стандарты, субъекттердің қаржы-шаруашылық қызметін бухгалтерлік есепке алудың Бас шот жоспары әзірленіп, бекітілді және заңгерлік сараптамадан өтті.
1997 жылы тағы 4 бухгалтерлік есеп стандарты және стандарттарға әдістемелік нұсқаулар бекітілді.
ҚР Президентінің ҚР мемлекеттік органдары жүйесін реформалау бойынша кезекті шаралар туралы 4 наурыз 1997 жылғы Жарғысына сәйкесті бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының қызметтері ҚР Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелері Департаментіне берілді.
1998-1999 жж тағы алдында қабылданғандарға қосымша қосымша жаңа 5 бухгалтерлік есепке алудың ережесі (стандарт) қабылданды.
Барлығы 1996-1999 жж аралығында бухгалтерлік есепьің 29 стандарты әзірленді және қабылдады. Бұл бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік құқықтық актілер, сол уақытта мүмкіндігінше, халықаралық қаржылық есептілік стандартының концептуалды әдістері мен принциптерінескере отырып әзірленіп қабылданды. Алайда, қазіргі уақытта қолданылып жүрген қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары ХҚЕС ережелері мен талаптарын толық дәрежеде ескермейді. Сондықтан қолданылып жүргендерін қайта қарастыру және қайта құру және жаңа стандарттарды әзірлеу қажеттілігі туады, бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартары ХҚЕС сәйкес келуі үшін.
Осылайша, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін реттеу келесі нормативтік-құқықтық актілер негізінде жүргізілді:
Бухгалтерлік есеп туралы 26 желтоқсан 1995 ж. №2732 заң күші бар ҚР Президентінің Жарлығы;
ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы 13-15 қараша 1996 жылы бекіткен бухгалтерлік есеп стандарттары, 3,4,5 қаулылар және оларға әдістемелік нұсқаулықтар;
ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы бекіткен субъекттердің қаржы-шаруашылық қызметін бухгалтерлік есепке алудың Бас шот жоспары.
Бухгалтерлік есеп туралы 26 желтоқсан 1995 ж. ҚР Президентінің Жарлығымен субъекттің қаржылық есептілігі келесілерден тұрады деп бекітілген:
* Бухгалтерлік баланс;
* Қаржы-шаруашылық қызмет туралы есептілік;
* Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік.
Отандық бухгалтерлік есепті реформалаудың тарихында елеулі оқиға ретінде,ҚР Бухгалтерлік есеп туралы ҚР Президентінің заң күші бар жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы 24 маусым 2002 жылғы жарлық ҚР Бухгалетрлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы деп атала бастады (ары қарай - Заң).
ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәселесі бойынша ҚР кейбір заңнамалық акттеріне толықтырулар мен өзгерістер енгізу туралы 11 маусым 2004 ж. Заңына сәйкес есептілікті ХҚЕС бойынша құрастыруға кқшудің келесідей мерзімдері бекітілді:
1 қаңтар 2003 жылдан бастап жеке ұйымдар үшін, ҚР Үкіметімен бекітілген анықталған кезекте;
1 қаңтар 2005 жылдан бастап акционерлік қоғамдар үшін;
1 қаңтар 2006 жылдан бастап өзге де ұйымдар.
Алайда, бұл кәсіпорындар еш кедергісіз қаржылық есептілікті ХҚЕС бойынша құрастыруға тез арада ауыса алады дегенді білдірмеді.
Егер Заңның ережелеріне мән беріп қарайтын болсақ, онда ХҚЕС-на ауысу үшін біздің қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастыра отырып, оларды ХҚЕС талаптарына сәйкестендіруді көздейтінін көруге болады.
ХҚЕС ауысу Заңға сәйкесті қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастыру арқылы жүзеге асу керек екендігі туралы, Заңның келесі ережелері куәландырады:
І. Уәкілетті орган:
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік нұсқаулықтарды әзірлейді және бекітеді, ХҚЕС реттелмейтін және оларға қайшы келмейтін, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәселелері бойынша ҚР нормативтік құқықтық актілерін қабылдайды;
Бухгалтерлік есептің типтік шот жоспарлары мен оларға әдістемелік нұсқаулықтарды әзірлейді және бекітеді;
ІІ. Бухгалтерлік есеп стандарттары бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржылық есептілікті құрастырудың жалпы ережелері мен әдістерін бекітеді.
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары бухгалтерлік есеп шоттарының жүйеленген тізімі болып табылады. (Заңнын 4 бабын қара)
ІІІ. Бухгалтерлік есеп, ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттарымен, ұйымның есеп саясатымен шектелген, кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинақтау, тіркеу және жалпылаудың жүйесін білдіреді. (заңның 6 бабы 1 тармағы).
ІV. Бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастыруға уәкілетті тұлғалар, ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңы, бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспарыа сәйкес жұмыс атқаруы тиіс. (заңның 7 бабы 3 тармағы).
V. Бағалау әдістері және реті (яғни қаржылық есептілік элементтерін бағалау) ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 14 бабы 1 тармағы).
VІ. Есепке алу әдістері және қаржылық есептілік элементтерін тану реті ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 15 бабы).
VІІ. Қаржылық есептілікті құрастыру реті ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 16 бабы 2 тармағы соңғы абзацын қараңыз).
Көрініп отырғандай, жоғарыда келтірілген Заңнан алынған үзінділерде бухгалтерлік есеп стандарттары ұғымы пайдаланылады, ал 2-1 бапта қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары ұғымы қолданылады. Осылайша, бухгалтерлік есеп стандарттары ұғымы Заңда қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын мензейді, халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын емес, себебі заңнамалық актта мұндай қателік боуы мүмкін емес: бухгалтерлі есеп стандарттары ұғымын пайдалана отырып, қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары мағынасын мензеу сияқты.
Осыған байланысты, уәкілетті орган қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартарын халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес ету бойынша елеулі жұмыс атқаруы тиіс болды, қолданыстағы бухгалтерлік есеп стандарттарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, жаңа бухгалтерлік есеп стандарттарын әзірлеу.
ҚР Қаржы министрлігі сол жылдары осы бағытта жұмыс атқаруды бастап кеткенін атап өту қажет. Оған дәлел - ҚР Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есептің 30 Қаржылық есептілікті ұсыну стандартын бекіту туралы 17 қаңтар 2003 жылғы №14 Бұйрығы болды. Осы бұйрыққа сәйкес, оған дейін қолданыста болған 1 Есеп саясаты және оны ашу, 2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептердегі негізгі ақпараттар, 3 Қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп атты бухгалтерлік есеп стандарттарының күші жойылды (ҚР Ұлттық комиссиясының 13 қараша 1996 жылғы №3 қаулысымен бекітілген) және осы үшеуінің орнына жаңа 30 Қаржылық есептілікті ұсыну бухгалтерлік есеп стандарты бекітілді. Жаңадан қабылданған 30 Қаржылық есептілікті ұсыну бухгалтерлік есеп стандарты ережелері ХҚЕС талаптарына алдында қолданыста болған үшеуінен көрі толығырақ сәйкес келеді.
ҚР Қаржы министрлігінің 27 қаңтар 2003 жылғы №25 бұйрығымен 31 Кезең ішіндегі таза табыс (залал), есеп саясатындағы елеулі қателіктер мен өзгерістер атты бухгалтерлік есеп стандарты бекітілген.
Алайда бұл - үлкен, әрі күрделі жұмыстың басы ғана болды. Алда бізді, стандарттарды ХҚЕС сәйкес ету мақсатында, қолданыстағыларын қайта қарастыру және жаңа қазақстандық есеп стандарттарын қабылдауда ұзақ жол күтіп тұрды. Алда әлі 26 қолданыстағы стандартты қарастырып, жаңа стнадарттарды әзірлеу қажет болды.
Осыған байланысты, ХҚЕС тездетіп ауысуды қамтамасыз ету мақсатында, кейбір ұйымдарға бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастыруды, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес өзгертулер енгізілуін және жаңа стандарттардың әзірленуін күтпей ақ, тек ХҚЕС негізделе отырып жүзеге асыруға рұқсат беру мүмкін болып есептелді. Осылайша, мүмкіндігінше оңтайлы жолды қабылдауға ұсыныс берілді. Әрине, бұл жолды таңдау уақытша шара болды, ол қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастырып және ХҚЕС сәйкестендіргенше ғана. Мұндай ұйымдарда, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында қарастырылмаған осы ұйымдар қолданған және де ХҚЕС ережелері мен нормалары ұйымның есеп саясатында, оларды пайдалану қажеттілігін негіздей отырып, анық жазылып көрсетілуі тиіс болды.
Сөзсіз, ХҚЕС көшу кезеңінде кәсіпорынның есеп саясатының ролі - - ХҚЕС ауысу және ХҚЕС қолданудың әрбір жеке аспектісі бойынша әдістемелік сопровождение қамтамасыз ететін құрал ретінде дереу артты. Сондықтан егер алдында ұйымның басшылары мен бас бухгалтерлері есеп саясатын дұрыс әзірлеу мәселесіне көңіл аудармаған болса, ал ХҚЕС ауысу кезеңінде бұл істегі өздерінің позицияларын ауыстыруға тура келді.
1 Қаржылық есептілікті ұсыну ХҚЕС-ында, компания басшылары компанияның есеп саясатын, толық қаржылық есептілік әрбір қолданған ХҚЕС барлық талаптары мен Интерпретация жөніндегі тұрақты комиттет интерпретацияларына сәйкес келетіндей етіп таңдауы және қолдануы тиіс. Нақты талаптар болмаған кезде, басшылық қаржылық есептілікте нақты, дәйекті және сонымен қатар, оқиғалар мен операциялардың экономикалық мазмұнын көрсететін, бейтарап, осмотрительный, толық болуы тиіс толық ақпаратты ұсынуды қамтамасыз ететін, есеп саясатын даярлауы тиіс. (1 ХҚЕС, 20 параграф).
ХҚЕС ауысуды көздеген ұйымдар, өздерінің есеп саясатын әзірлеу барысында, ХҚЕС есеп саясатын қалыптастыру кезінде база ретінде қабылдауы, бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті ұсынуда негіз болуға арналған, ХҚЕС ұсынылған әдістердің біреуін таңдауы тиіс болды. Бұл үшін ұйымның бухгалтерлік қызметіндегі жұмыскерлер ХҚЕС жақсы білуі керек, есепті жүргізу мен есептілікті құрастырудың әрбір аспектісі бойынша ХҚЕС қандай ережелер қолданылады және қандай талаптар қойылады, бұл ережелер мен талаптардың қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарындағылардан, егер де бар болса, айырмашылықтарын білуі тиіс.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес өзгерістер енгізіліп, жаңа стандарттар әзірленбей тұрып ХҚЕС ауысуды көздеген ұйымдардың ХҚЕС ауысу процесін келесідей ретте көрсетуге болады:
Ұйымның бухгалтерлік қызмет жұмыскерлерін ХҚЕС тәжірибеде қолдануға даярлау.
Оқу барысында мынаған мән берілуі тиіс:
А) қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартынан ерекшеленетін немесе қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартында мүлдем көрініс таппайтын ХҚЕС концепциялары, ережелері мен талаптарын тереңдетіп оқыту (бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастырудың әрбір нақты аспектісі бойынша);
Б) бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікте операциялар мен оқиғаларды көрсетудің альтернативті варианттары мен әдістерін, осы субъект үшін едәуір сәйкес келетін вариант пен әдісті таңдау әдістемесін қарастыруға;
В) қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарынан өзгешеленетін немесе қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында қарастырылмаған ХҚЕС ережелері мен талаптарын сақтай отырып бухгалтерлік есепті жүргізу, операциялар мен оқиғаларды есеп пен қаржылық есептілікте көрсету реті.
2. ХҚЕС негізінде кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (немесе өзгерту). Бұл процесс ХҚЕС қолдану сұрақтары бойынша хабардар және тиісті дайындықтардан өткен кәсіпорын қызметкерлерімен, сонымен қатар мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдар қызметіне жүгіну арқылы орындалуы мүмкін. Кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (разработка) (немесе өзгерту (переработка)) процесінде басты назарды жоғарыда 1 пунктте қарастырылған (оқу барысында негізгі акцентке бағытталған сұрақтар) мәселелерге аудару қажет. Бірақ кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (немесе өзгерту) процесінде бұл сұрақтар нақты белгіленген шарттар мен осы субъект жүргізетін қызмет саласын жалпылама және міндетті түрде қарастырылу қажет.
3. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебін ХҚЕС талаптарына сәйкес қабылданған есеп саясатын негізге алып жүргізу қажет. Бастапқы кезеңде бұл жұмыс мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдардың көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
4. Әзірленген (өзгертілген) есеп саясатына және ХҚЕС белгіленген міндеттер мен талаптарға сәйкес қаржылық есептілікті құру. Бұл жұмысты орындау барысында кәсіпорын мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдардың көмегіне жүгінуі мүмкін.
Енді жоғарыда аталып өткен Заңның 2-1 бабына келейік және толығымен бұл баптың мәтінін келтірейік:
16-бап. Қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттары
Қаржылық есептiлiктi жасауды ұйымдар Қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттары комитетi Қорының оларды ресми аударуға және (немесе) Қазақстан Республикасында жариялауға жазбаша рұқсаты бар ұйым мемлекеттiк тiлде немесе орыс тiлiнде жариялаған халықаралық стандарттарға сәйкес жүзеге асырады.
Көрініп тұрғандай бұл бапта әңгіме қаржылық есептілікті құру төңірегінде. Ал қаржылық есептілікті құру және бухгалтерлік есеиті жүргізумен пара-пар. Заңға сәйкес бухгалтерлiк есеп дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинаудың, тiркеудiң және қорытудың Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасымен, сондай-ақ есеп саясатымен регламенттелген тәртiпке келтiрiлген жүйесiн бiлдiредi, ал қаржылық есептiлiк дара кәсiпкердiң немесе ұйымның қаржылық жағдайы, қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы ақпаратты бiлдiредi деп көрсетілген.
Сонымен, Заңның 2-1 бабына сәйкес кәсіпорын бухгалтерлік есепті ҰҚЕС-ке негізделіп жүргізу, ал қаржылық есептілікті ХҚЕС-ке негізделіп құру жағдайлары не исключался. Бұндай жағдай бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарын ХҚЕС-ке сәйкестендірілуге дейінгі орын алған өтпелі кезеңде амалсыз қолданылатын уақытша шара ретінде көрініс табуы мүмкін.
Қорытындылай келе ХҚЕС-ке өтудің неғұрлып әділ және оптималды жолы эволюциялық жол екенін атап өткен дұрыс. Бастапқыда кездейсоқ аталып өтпегендей, ол Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы ҚР Заңында келтірілген. Бұл жан-жақты ойластырылған және негізделген қадам болып табылады. Барлық әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ХҚЕС-пен қатар әрбір мемлекетте өздерінің ұлттық стандарттары бар. айырмашылық тек олардың қайсысы бастапқы (первичный) болып табылатындығында: халықаралық немесе ұлттық. Бухгалтерлік есептің ұлттық стандарттары халықаралық стандарттарға қарағанда бастапқы дәрежеде қолданылатын елдер де бар. Ал көпшілік елдерде ұлттық стандарттар халықаралық стандарттарға қарағанда қолданылу аясында екінші ретті болып табылады. Қазақстан да осы елдердің қатарында. Яғни ұлттық стандарттар халықаралық стандарттардың негізінде және ХҚЕС-ке сәйкес разрабатывается.
ХҚЕС-ке сәйкес есепті реформалау және Қазақстандағы есептің қазіргі жағдайы.
Бүгінгі таңда ҚР Қаржы министрлігі ХҚЕС еңгізу шаралары жалғастырылуда.
2007 жылы Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы ҚР Заңына өзгерістер енгізілді, айырмашылықтар келесілер:
ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есептілікті ірі кәсіпкерліктер мен халықтың қызығушылығына ие ұйымдар құруға міндеттейтін жүйені ензгізу. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері қаржылық есептілікті ұлттық стандарттарға сәйкес құрады. Сонымен қатар, ХҚЕС-ті ерікті қолдану тыйым салынбаған. Бұл шаралар жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамыту туралы мемлекеттік саясатта жүргізіледі.
Қаржылық есептілік сапасының жоғарылауы және халықтың қызығушылығына ие ұйымдардың бас бухгалтерлерлеріне белгілі бір талаптарды бекіту жолымен қаржылық есептіліктің мониторингін құру мүмкіндігі және қаржылық есептіліктің депозитарииін құру қарастырылады.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік аясының өзін-өзі реттеуші элементтерін енгізу:
Мамандандырылған ұйымдардың, мемлекеттік және басқа да органдардың өкілдерінен тұратын Кеңес беруші органды енгізу;
Мамандандырылған бухгалтерлік ұйымдар мен мамандандырылған бухгалтерлерді сертификаттау ұйымдарын аккредитациялау.
Министрліктің ХҚЕС-ке көшу барысында атқарған жұмыстары
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы ҚР Заңымен (ары қарай Заң) ХҚЕС признан және ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есептілікті құруға міндетті мекемелердің тізімі құрылды.;
Заңды жүзеге асыру үшін 12 нормативтік құқықтық актілер құрастырылып бекітілген, оның ішінде ҰҚЕС, Үлгілік шот жоспары, қаржылық есептілік нысандары, бастапқы есеп құжаттары мен бухгалтерлік есеп регистрлері;
2006 жылғы ХҚЕС аударылып, мемлекеттік және орыс тілдерінде баспа беттерінде жарияланған;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының Қор Комитетімен ұсынылған 2006 жылғы ХҚЕС-тің орыс тіліндегі аударылымы Бюллетень нормативных правовых актов журналында жарияланды;
Сол сияқты Қаржы министрлігінің шақыруымен ҚР территориясында алғаш рет 2007 жылдың 9 қазанында Алматы қаласында ТМД-ң Атқарушы комитеті жанындағы бухгалтерлік есеп бойынша Координациялық кеңес құрамына кіретін ТМД мүше елдердің (Ресей Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Тәжік және Қырғыз Республикалары) делегаттары өткізілген кеңеске қатысты. Сонымен бірге, отырыста ТМД Атқарушы комитетінің өкілдері және Қазақстанның мемлекеттік органдарының бірқатар өкілдері сөз сөйледі.
ХБФ қолдауымен Әлемдік Банкпен бірге Министрлікпен 2007 жылғы қазанның 10-нан 11-не дейін Алматы қаласында Қазақстан тарихында алғашқы рет І Бухгалтерлер мен аудиторлардың халықаралық құрылтайы ұйымдастырылып, успешно өткізілді (ары қарай-Құрылтай). Құрылтайға әлемнің 4 континентінен 30 елдің атынан 200 адам қатысты және ҚР-ң 14 облысының өкілдері болды.
Құрылтай келесі кілтті сұрақтарды талқылау үшін ұйымдастырылды:
Осы немесе басқа дамушы елде ХҚЕС және ХАС енгізудің ерекшеліктері мен айрықша мәселелері;
Бухгалтерлік есеп пен аудиторлық қызметті реттеудегі халықаралық тәжірибе;
Аралас экономикалы елдердегі капитал нарығының дамуы.
2007 жылы мемлекеттік орган мамандарының компетентность и профессионализм жоғары деңгейін қадағалау мақсатында Қаржы министрлігі жанында Қаржы жүйесі органдарының мамандарының квалификациясын көтеру, даярлау және қайта даярлау орталығы (Центр подготовки, переподготовкии повышения квалификации специалистов органов финансовой системы) акционерлік қоғамы құрылды.
2008 жылда Министрлікпен атқарылған жұмыстар
ХҚЕС-ті тиімді енгізудің бірден-бір белгісі болып бухгалтерлік қызмет пен мемлекеттік органның ХҚЕС енгізудегі және қолданудағы тәжірибелері бар кадрларын квалификациялау табылады. Министрлікпен Бухгалтерлік есеп пен СІРА бағдарламасының дамуы атты халықаралық даму бағдарламасы бойынша Американдық агентствомен бірге ҚР Басқармасымен қаржыландырылған 10-күндік 90-сағаттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМдық жұмыс
5В050800 - Есеп және аудит
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 бухгалтерлік есеп және аудиттің ұлттық жүйесін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдіснамалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері ...
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері ... ... .
1.3 Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін ұйымдастыру формалары және оны нормативтік реттеу принциптері ... ...
6
6
12
25
2 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...
2.3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудит стандарттарының ұлттық жүйесі мен олардың сипаттамасы ... ... ... ... ..
36
36
55
61
3 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесін жетілдіру жолдары...
3.1 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық стандарттарындағы олқылықтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
73
73
77
3.3 Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттар ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
85
93
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .
100
Қосымша А - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша Б - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша В - ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
102
103
104
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып, қоғамның экономикалық-әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып табылады. Белгілі ғалым Де Солозано осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес - деген болса, оның әріптесі Р.А.Фаулики Есеп - бұл барлық бизнестің тілі, яғни философиясы - деп атаған.
Бухгалтелік есеп - экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтердің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъекттің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Диплом жұмысының өзектілігі.Әлемдік экономикалық жағдайдағы соңғы он жылдықта болған шапшаң өзгерістер бухгалтерлік есепке алуға және қаржылық есептілікке арналған ережелерді жасау кезінде елдердің қолданатын тәсілдерін айтарлықтай дәрежеде өзгертті. Капитал нарықтары ұлттық шекарадан тыс жерлерде кеңейіп, ұлттық экономикалардың дамуына байланысты кірігу процесі нығаюда. Капитал нарықтарының кемелдене дамуы олардың даму үрдісін инвесторлардың жоғары дәрежеде түсінуін, олардың нығайтылуына, тұрақтылығына және өтімділігіне сенімділігін талап етеді. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының бірыңғай топтамасын қабылдау кредиттердің құнын және инвесторлар үшін маңызды емес стандарттар бойынша есептілікті дайындау жөніндегі әкімшілік шығыстарды қысқарту арқасында ұйымдардың инвестицияларды тарту бойынша шығыстарын қысқартуға себепші болады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Жұмыста қазіргімынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген.
Қазақстандағы бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін дамытудағы кейбір жетістіктерге қарамастан, мыналардан:
oo ХҚЕС-тің кешенділігі мен әдістемелік күрделілігіне байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін қолданылмайтындықтан, ХҚЕС-тің осы санаттарға қолданылу қиындығынан;
oo бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді реттеуге, сондай-ақ бухгалтер мен аудитор мамандықтарын дамытуға кәсіби қоғамдық бірлестіктер қатысуының жеткіліксіздігінен;
oo ХҚЕС-ті қолдану жөніндегі ақпараттық-әдістемелік материалдардың (оқулықтардың, кітаптардың) жоқтығынан;
oo бухгалтерлер мен аудиторлардың біраз бөлігінің кәсіби дайындығы деңгейінің төмендігінен, сондай-ақ ХҚЕС бойынша дайындалған ақпаратты пайдаланудағы дағдының жеткіліксіздігінен;
oo кадрларды қайта даярлаудың ретке келтірілген жүйесінің жоқтығынан;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің ХҚЕС белгілеген көптеген принциптеріне және талаптарына немқұрайды қараудан көрінетін кейбір мәселелерді қамтиды.
Тақырып бойынша қазіргі ахуалды бағаласақ, Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін пайдаланушылардың мақсаты бәсекелестікті тұрғыда болатындығынан ақпараттарды пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар да болуы мүмкін. Сондықтан ақпараттар жүйесі түсінікті әрі қарапайым жолдармен аса бір сапалы және жоғарғы деңгейде орындалуы крек. Ақпараттардың мағынасы мен көрсеткіштері логикалық санаға сиятындай болуы жөн.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әлемдегі аса дамыған және алдыңғы қатарлы бухгалтерлік есепке алу стандарттары болып табылады деп есептеледі. Сондықтан да көптеген елдерде, мысалы Австралияда, Германияда, Ұлыбританияда шетел эмитенттері биржалардағы өздерінің есептілігін осы елдердің ұлттық стандарттарына емес, халықаралық стандарттарға сәйкес ұсына алады. Қазақстанда 2003 жылдан бастап барлық қаржы ұйымдары, 2005 жылдан бастап акционерлік қоғамдар, ал 2006 жылдан бастап өзге де ұйымдар (мемлекеттік мекемелерден басқа) есептілікті ХҚЕС бойынша дайындауда.
Ендеше, Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесін жетілдіру барысындағы жоғарыда аталған мәселелердің бүгінгі күнге дейін оң шешімін таппай отырғаны және олардың отандық ғылыми жұмыстарда терең де жете зерттелмей келуі, бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға себеп болды.
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің дамуына байланысты өзекті мәселелер, өз кезегінде дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты болып, басты міндеттерін анықтап отыр.
Зерттеу жұмысының мақсаты - Қазақстанда бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы кезеңдерін, дамуын және бухгалтерлік есептің мәнін толығымен ашып көрсетуболып табылады.
Қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді көздейді:
oo Бухгалтерлік есептің пайда болу тарихы және қалыптасу кезеңдерін қарастыру;
oo Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілеріне тоқталу;
oo Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері;
oo Қазақстанда бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін нормативтік реттеу принциптері;
oo Қазақстанда бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесін дамыту жағдайын талдау;
oo Қазақстандағы аудиттің нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсері. Қазақстанда аудиттің даму жағдайын талдау;
oo Қазақстандық бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің негізгі мәселелерін;
oo Бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру үшін орта мерзімді перспективаға арналған негізгі бағыттарына тоқталу.
Зерттеу пәніне: Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуы мен дамуыжатады.
Зерттеу обектісіне:Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесіжатады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі.Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік ғалымдардың бухгалтерлік есеп аудитін ұйымдастырудың ұлттық жүйесін қалыптастыру, одан әрі жетілдіріп дамыыту мәселелері туралы зерттеулері пайдаланылды.
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы.Зерттеудің статистикалық және ақпараттар базасы ретінде Қазақстан РеспубликасыныңБЕС, ХҚЕС, ХАС, ҚАС,Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, сондай-ақ бухгалтерлік есеп және аудитінің ұлттық жүйесінің қалыптасуымен дамуы жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Сонымен қатар, ғылыми жұмыста көрсетілген төмендегідей шетелдік экономистердің ғылыми еңбектері (Родостовец В.А., Рахман Э., Шеремет А., Кочинов Ю.Ю.және т.б.) және отандық экономист-ғалымдардың (Дюсенбаев К.Ш., Егембердиев С.К., Дюсембинов З.К, Абленов Д.О., Байдаулетов М.Б., Балапанова А.Ж. және т.б.) еңбектері пайдаланылды.
Құқықтық негізіне: ҚР заңдары, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары мен актілері және әр түрлі әдістемелік нұсқаулары жатады.
Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыста жасалған қорытындылар мен ұсыныстар бухгалтерлік есеп пен аудиттің ұлттық жүйесін жетілдіру мақсатында пайдалануы мүмкін.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады
1бухгалтерлік есеп және аудиттің ұлттық жүйесін қалыптастыру мен дамытудың теориялық және әдіснамалық негіздері
1.1 Халықаралық стандарттар жағдайында бухгалтерлік есеп және аудитті ұйымдастырудың теориялық және әдіснамалық аспектілері
Халықаралық бухгалтерлік стандарттаудың пайда болуы ең әуелі мына объективті алғы шарттарға байланысты:
1. Әлеуметтік экономика, қаржылық және инвестициялық нарықтың біркелкі қажеттілік интеграциясы, өзара тәуелділігі, өзара келісімділігі.
2. Трансұлттық корпорациялардың қызметтерін ұлғайту, бірлескен кәсіпорындардың көшірліуі, корпорациялар мен әр түрлі елдердің капиталына өзара кіруі.
3. Әлемдік өнім шығарушылардың күшін көлемді, жаһанды және ұлттық деңгейге дейін дамыту.
4. Жетекші елдердің валюталарының тәуелсіз конвертациясы және бірден европалық валютаны енгізу.
5. Үйлестіру және стандарттау сияқты жолдармен әлеуметтік, экономикалық, қаржылық сфераларында экономикалық процестерді басқарудың ұлтаралық бағдарламаларын жүзеге асыру.
6. Ұлттық қағидалар мен ережелер аясынан қалыс қалмау.
7. Бұрыс шешім қабылдау үшін нақты әрі түсінікті ақпарат алу жолында халықаралық ережелерге сай есеп жүргізуге құралдар жұмсамау.
Есептік мәселелерді шешудің көп нұсқаулық жолдарының болуы ҚЕХС айқын ерекшелігі болып табылады. ҚЕХС әр түрлі елдердің, әсіресе АҚШ-та есептік тәжірибесінің енгізілуіне тәуелді.
ҚЕХС мәні, мазмұны және т.б сындарына қарай жіктеуге болады, сонымен қатар әр түрлі бағыттары бойынша топтауға болады. ҚЕХС байланысты жіктеу термині әр түрлі ақпараттар көздерінде әр келкі түсіндіріледі. Бұл стандарттың әр жылдары және әр түрлі функционалды мақсаттарда құрылғанына байланысты.ҚЕХС жіктелуінің әр түрлі болуы халықаралық ереже бойынша есептің жүргізілуіне нақты түсінікті енгізу, стандарттардың бір типтес құрылымы мен белгілерін айқындауды мақсат ету болды.
Басқаша айтқанда, ҚЕХС-ті жіктеу - бұл кандай да бір жағдайда қолданылатын кез келген ұқсас критерийлер бойынша стандарттарды топтастыру мүмкіндігі. Оларды мынандай блоктарға бөліп көрсетуге болады:
1. Жалпы әдістемелік стандарттар, оның негізінде бухгалтерлік есептің халықаралық қағидаларын құру жатыр.
2. Қаржылақ есептің мазмұны мен құрамын көрсететін стандарттар.
3. Жекелеген объктілерді есептеу ережелерін анықтайтын стандарттар.
Жоғарыда келтірілген стандарттардың белгіленуі бойынша жіктеулермен қатар оларды экономикалық мазмұны бойынша жіктеуге болады, оның негізінде экономикалық қатынастар барысында туындаған есептік мәселелердің шешуін білдіретін топтастырулар жатыр. Сондай-ақ, стандарттардың әр келкі бөлінуі өзара байланысты экономикалық мүдделерді халықаралық деңгейде және дәл осылайша мемлекеттің ішінде қолданылуын нақты көрсетуді мақсат етеді. Қолданудың экономикалық қатнастардың өзара байланысын нақты бейнелейтіндігіне бағытталуы керек. Бұл орайда стандарттартың мәні мен мазмұны халықаралық контексте есепті жүргізудің түрлі аспектілерін сипаттауы тиіс.
ҚЕХС-ты оқи отырып, оны қолдану кәсіпорындарға, жалпы қолданыстағы нұсқаның кеңінен қолданылатын түрін тандауға мүмкіндік береді. Бұдан ҚЕХС сәйкес есеп және есептілік ақпараттарының артықшылықтары мен кемшіліктері туындайды. Оны 1-кестеде салыстыруға болады.
Кесте 1
ҚЕСХ-тің артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары:
Кемшіліктері:
Халыкаралық капитал нарығына тарту мүмкіншілігін кеңейту.
Қолданушыға нақты шешім қабылдауға көмек беретін көлемдегі ақпараттың айқындылығы, тиімділігі және мәнінің айқын түсіндірлуі
Жергілікті жұмыстарға уақыттың және т.б, оның ішінде материалды қолдануды кысқарту.
Республика экономикасының деңгейі тұрақты болу үшін бухгалтерлердің жауапкершілігін, білімін, тәжірибесін, беделін жоғарлату.
Ақпараттың ашықтығы, тәуекелдің төмендігі және жоғары сенімділік арқасында басқа мемлекеттермен бірлесіп жұмыс істеуді кеңейту.
Қаржылық ақпараттың нақты сапасының негізінде басқа елдермен экономиканы біріктіру.
Есеп пен есептілікті үндестіру және
экономикалық интеграцияның жақындастырлуы.
Стандарттардың жалпы сипат
та болуы.
Есептік тәсілдің көп болуы.
Нақты жағдайлардың мәнінің
мұқият ашылмауы.
Әр елдің даму деңгейінің әр
келкі болуы.
Экономиканың дәстүрі мен
ұлттық ерекшелігінің және тәртіп пен ережелердің жоқтыгы.
ҚЕХС-тың ұлтық есеп беру
жүйесіне бейімдеуде жекелеген жағдайларда жұмыстың қолайсыздығы.
Бухгалтерлердің білімі мен
тәжірибесінің төмен болуы, сонымен қатар оқуға деген қажеттілік.
Кейбір терминдердің дұрыс
аударылмауына байланысты
жайсыз қабылдануы.
Жекелеген мәселелер бойынша нормативті қүқыктық жүйенің сәйкес келмеуі.
ҚЕХС - тің негізгі ақпарат базасы ретінде отандық бухгалтерлік есеп жүйесіне енгізудің себебі - есептіліктегі ұлттық ерекшеліктерді барынша азайту және әр түрлі тұтынушылардың шешім қабылдауы үшін сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Есеп беру жүйесін стандарттау - бұл объективті қажеттілік,әр елдердегі есеп беру жүйесін зерттеулерде, жіктеуде және топтауда қорытындыларды және есеп пен есептілікті жаңалау кеңесін құру. Әр ел өзінің ұлттық есеп беру жүйесін жалпы қағидағасүйене отырып қабылдаған.
Халықаралық стандарт - ҚЕХС ұлтық есеп беру ерекшелігінсақтай отырып, қолдану жағдайында ҚЕХС комитетінің мүшесінекіретін елдерде қолданылатын ереже. Халықаралық стандарттыңдамуынаесеп беруді стандарттаудәстүрінің қалыптасуы, пракиканы бір немесе басқа объектінің және басқа жағдайларды есепберуге енгізуі әсер етеді.
Yenлттық стандарттарға келетін болсақ, олардың құрылуына әр түрлі құрылымдар үлесін қосуда, соның ішінде бухгалтерлер мен аудиторлар ассоциациясы, биржалық комиссия, орталық банктер, институттар және т.б ғылыми ұйымдар, салық органдары.Методология - латынша білімнің ғылыми тәсілмен оқу немесе кейбір ғылымда қолданылатын әдістердің жиынтығы. Есептің әдістемесі шаруашылық іс-әрекетінің қызмет ету нәтижесін шығаруға мүмкіндік береді [2].
ҚЕХС методологиясын айтатын болсақ қаржылық есеп ақпараттарын дайындау үшін жалпылай жолдармен құруға бағытталған. Бұл ҚЕХС қолдану үшін оларды әлемдік қолдаудың арқасында білікті қызмет үшін бухгалтерлік ұйымның мүмкіншілігімен байланысты. ҚЕХС құрудың жалпы методологиясы анықталған ережелердің орындалуын қадағалауына сүйену. Стандарттың топтық бөліктері 1- суретке сәйкес құрылымдарды сипаттайды.
Нысана
Қолдануформасы
Стандарттыңсуреттелуі
Анықтама
Ақпаратты ашыпкөрсету
Күшіне ену
күні
Қосымша
Сурет 1. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының типтік құрылымы
Қаржылық (бухгалтерлік) есеп беруді қабылдаудың бағыты барлық қолданушыларға керекті ақпараттармен қамтамасыз ету. Нақты стандарттар шығарудың бағыты есептік проблемалары қысқаша түсіндіру және оның тапсырмаларын ашумен анықталады. Қолданушылардың сұранысын максималды қанағаттанарлықтай бағалы ақпараттармен жабдықталған стандарттардың енгізілуі.
Қолдану сферасы ҚЕХС құру және қолдану негізін керсетеді. ҚЕХС методологиясының басты бөлігі терминология (лат.Теминиз - шек, шекара) кұрайды және бұл стандартты қолданушы есеп берер кезіндегі қызметін жеңілдетіп, әрі түсінікті болу үшін стандарттың мазмұнын ашады. Олардың белгіленуі тәжірибелік қызметте стандарттардың қолдануын жеңілдетеді
Кейбір стандарттар ақпаратты бейнелеу жолымен ашу (мысалы, ҚЕХС 1, 7, 33,35,88) немесе жалпы принциптерді қолдану мысалдары негізінде (ҚЕХС 12,18,34,36,37) құралған. Мұндай материалдар, стандарттарды құру, ҚЕХС бойынша Басқарма Камитетімен қабылдаған нақты келісім жолдарын көрсетеді.
ҚЕХС (методалогиялық негізі) теориялық және концептуалдық негізі. Қаржылық есеп берумен қамтамасыз ету 1 стандартында көрсетілген.
Бұл кұжаттар жылдық есеп берудің ағымдағы стандарты мен байланысын түсіндіру үшін сұрақтар негізінде берілген. Ескеретін жағдай, Қаржылық есеп беру түсінігі халықаралық стандарттардан аударған кезде бұрын кеңес одағы құрамында болған елдердің қазіргі түсінігінде бухгалтерлік есеп беру деген мағынаны береді.
ҚЕХС жүйесі көптеген қаржылық ақпараттарды құруды қарастырмайды, ол жалпы бағыттағы негізде есеп береді. Өзінің даму және кең таралуының объективті тарихына қарсылық тұрғыда ҚЕХС методологиясы көп көлемдегі шешімдерден құралған жағдайды анықтайды. Ерекше ескеретін жағдай, ҚЕХС методологиясы көптеген себептердің шешімдері толық, кең ауқымда ойластырылмаған және логикалық тұрғыдан түсіндірілген.
Комитет қаулыларына, терминдердің сөздігі, ҚЕХС тарихы мен алфавитті заттық сілтемелеріне өзгертулер енгізілген. Олар көмекші сөздік ретінде құжаттармен жұмыс істеуге жеңілдік беретін анықтамалар.
Қолданушылар үшін есеп берудегі ақпараттарды бүлдіру қаржылық есеп берудің жасандысы деп аталады (Fraudulent financial repoting). Басқаша айтатын болсақ, қаржылық есеп беруді ҚЕХС үлесімен қолдауға болады, егер стандарттарда қандай да бір ауытқулар болса және оларға байланысты есеп беруге қатысты ақпараттарды ашумен түсіндірілетін болса. Мысалы, егер комиссия гиперинфляция жағдайында, есеп беру мерзіміне ақшаны сатып алушылық жағдайын ескерумен бірге нақты құнына сүйенуінің арқасында қолда бар көрсеткіштерді қайта есептегенде, (онда ол өзінің есептік көрсеткіштерін) ақпараттар басқа барлық стандарттың қанағаттанғандығына қарамастан, өзінің есептік көрсеткіштерін ҚЕХС есеп беруімен бірдей болғандығын хабарлай алмайды.
Барлық елдерде жалпы қабылдаған ережелерге сай нақты есеп беру мерзімінде жыл сайын инвертаризация жүргізу қажеттілігі бар. Бұл есеп беру кезеңі календарлық салықтық жылдық соңына сәйкес келуі мүмкін (31 желтоқсан, 31 наурыз) бірақ басқа мерзімде де белгіленіп қалады.
ҚЕХС әдісінен бас тартудың түсінігін анықтауда ерекше рөл - есеп беруді куәландыру және барлық талаптарға сәйкес екендігін тексеретін тәуелсіз аудитордың құзырында.
Егер компания қандай да бір жағдайларға байланысты, ҚЕХС деңгейінен бас тартатын болса, онда оның қаржылық есеп беру мазмұны төмендегідей болуы керек:
oo Менеджменттің қаржылық есеп беруінің объективтілігі (нақтылығы) жайлы арызы және ҚЕХС әдісінің барлық испектілеріне сай болу.
oo Бас тартуға байланысты стандарттарды көрсету.
oo Стандарттан кету жағдайы.
oo ҚЕХС бекіткен ережелерді көрсету.
oo Есепберудібүлдіруге әкелетін менеджменттің көзқарасынақарай, бұл стандартты пайдаланудың себептерінтолық көлемде түсіндіру.
oo Есептік нұсқаларды нақты пайдалануды бейнелеу.
oo Есеп беруде көрсетілген әр кезең үшін активтер, міндеттер,капиталдар, кіріс-шығыстар бағалаудың ауытқуларға әсері.
Мұндай ауытқулар ҚЕХС бойынша есеп беру үшін қолданушыға өзгертулердің көлемін санауға және есеп беру жайлы өзкөзқарасын құруға мүмкіндік береді. Ақпараттар түсінікті, әрінақты болып саналады, егер олар тәуелсіз аудиторлармен куәландырылған болса[3].
Есеп беру процедурасы өзіне есептік кезең, есептік жоспар, 1 -ші есеп беру, есептегі ағымдық есеп беру, көрсету балансындағы ағымдық есеп беруді жалпылау, соңғы жазбалар, есеп берудің жазбалары, есеп берудің басқаларын өзіне қосады. Әр компания ұлттық ерекшеліктері мен дәстүрлеріне негізделген есепке алу жиынтығын және есеп беру процедураларын өздері құруға құқылы.
ҚЕХС құру методологиясын қарастырған кезде, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін ескерген жөн. Мысалы, жалпы артықшылықтарына төмендегілерді бөліп көрсетуге болады.
ҚЕХС ережелері мен принциптерін кұрған кезде оларды стандарттың кез келгеніне жатқызуға болады.
1. Кәсіпорынның (ұйымының) қызмет ету жағдайына қатыссыз методикалық бір көріністі ету.
2. Нормативты құжаттардың көлемі азайып, тәжірибеде қолдануы жеңілденуі.
3. Ереженің мазмұны қолданушылар мен оны құрастырушылармен жеңіл қабылдануы.
4. ҚЕХС талаптарына сай ақпараттың бірдей ережелермен принциптерін қолданудан болуы.
ҚЕХС құру методологиясының кемшіліктеріне мыналар жатады:
1. Әртүрлі нәтижелер қабылдауға болатын көпсөздік сындарға әкелудің принциптері.
2. Тәжірибеде болатын көпкөріністі жағдайлар мен нақты жағдайда принциптер мен ережелерді құрастыру өте қиын.
3. Ұйымның даму деңгейінің түрлілігі есеп пен есеп беру енгізуді біркөріністі кұруды қиындатады.
4. Нақты мәліметке қолданылған есепті енгізу есеп берудің жалпылама методолгиясын қамтиды.
Орындаушының қайта назарын талап ететін бухгалтерлік жұмысшылар үшін қабылданған ережелер әрдайым орындалуы мүмкін емес. Халықаралық стандарт денгейін дамыту - бұл ұзаққа созылатын жұмыс, ол үш жылдай уақытты алады және бұл кезеңдер 2- суретте жинақталып көрсетілген.
1-кезең
Редакциялық комиссия құру
2-кезең
Халықаралық стандарттың жоспарын жетілдіру
3-кезең
Стандарт жағдайының жұмыс жобасын дайындау
4-кезең
Жұмыс жобасын басқаруды растау
Сурет 2. Халықаралық стандартты құру кезеңдері
Берілген процедура мына іс-әрекеттерден тұрады:
1. Халықаралық стандарттау объектілерін таңдау және оның есеп жүргізуінің негізгі элементтерін бөлу.
2. Стандартты құру жөнінде шешім қабылдау кезіндегі заң, құқық, бухгалтерлік есеп, салық салу және т.б.сұрақтар аясында қарастыру және жұмыс мазмұнындағы негізгі сұрақтарды анықтау.
3. Әлемдік теория мен тәжірибенің негізгі сараптамасы жайлы мәселелердің тәжірибелік шешімін қабылдау және ғылыми жұмыстармен оқып танысу.
4. Жиналған ақпаратты талдау, жүйелеу, жалпылау және стандартты құру процесіндегі қосымша кезеңдерді анықтау.
5. Халықаралық стандартты құру.
ҚЕХС-ке көшу процесінде ең басты рөлді трансформация атқарады, бұл халықаралық ережелер (немесе басқа да бухгалтерлік стандарттар) бойынша есеп жүргізу ақпаратын қайта топтауды білдіретін арнайы алгоритм.
Жалпы қабылданған трасформация - дайындық және жұмыскезендерінен тұрады. Бұл әрекетті көбінесе аудиторлық фирмалар жүргізеді және онда бухгалтерлік есепті қайта есептеу негізіжатады [4].
1.2 Қазақстандағы бухгалтерлік есеп және аудит реформасы, бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесінің ХҚЕС-ке көшу кезеңдері
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп реформасы Қазақстанда тәуелсіздікті алғаннан кейін басталды, және де 1995 жылдың желтоқсанында ҚР президенті қол қойған Бухгалтерлік есеп туралы 26.12.95 жылғы №2732 Жарғысымен бекітілді. Нәтижесінде ХҚЕС жақындатылған немесе негізделген қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының (ҚБЕС) қабылдануы есепке алушының ой өрісінің өзгеруіне және бухгалтер мамандығына жаңа философиясына бейімделуге негіз болды. ҚБЕС нарықтық экономикаға көшу барысында елеулі роль атқағандығын атап өту қажет. Алайда, мемлекет экономикасының көтерілуі және бағалы қағаздар нарығының дамуының жағдайында, және де қалыптасқан дүниежүзілік тенденция ХҚЕС толықтай және сөзсіз қабылдануын талап етеді.
ХҚЕС көщудің алғашқы тәжірибелік қадамдары сонау 1996 жылы жүзеге аса бастады. Ол кезде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық комиссиясы ұйымдастырылды. Бухгалтерлік есепке алудың стандартарын құрастыру және қаржылық есептілікті ХҚЕС негізінде ұсыну Ұлттық комиссиның алдына қойылған негізгі талап болып табылды.
1996 жылы Ұлттық комиссиямен бухгалтерлік есептің 20 стандарты, субъекттердің қаржы-шаруашылық қызметін бухгалтерлік есепке алудың Бас шот жоспары әзірленіп, бекітілді және заңгерлік сараптамадан өтті.
1997 жылы тағы 4 бухгалтерлік есеп стандарты және стандарттарға әдістемелік нұсқаулар бекітілді.
ҚР Президентінің ҚР мемлекеттік органдары жүйесін реформалау бойынша кезекті шаралар туралы 4 наурыз 1997 жылғы Жарғысына сәйкесті бухгалтерлік есеп бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының қызметтері ҚР Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелері Департаментіне берілді.
1998-1999 жж тағы алдында қабылданғандарға қосымша қосымша жаңа 5 бухгалтерлік есепке алудың ережесі (стандарт) қабылданды.
Барлығы 1996-1999 жж аралығында бухгалтерлік есепьің 29 стандарты әзірленді және қабылдады. Бұл бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік құқықтық актілер, сол уақытта мүмкіндігінше, халықаралық қаржылық есептілік стандартының концептуалды әдістері мен принциптерінескере отырып әзірленіп қабылданды. Алайда, қазіргі уақытта қолданылып жүрген қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары ХҚЕС ережелері мен талаптарын толық дәрежеде ескермейді. Сондықтан қолданылып жүргендерін қайта қарастыру және қайта құру және жаңа стандарттарды әзірлеу қажеттілігі туады, бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартары ХҚЕС сәйкес келуі үшін.
Осылайша, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін реттеу келесі нормативтік-құқықтық актілер негізінде жүргізілді:
Бухгалтерлік есеп туралы 26 желтоқсан 1995 ж. №2732 заң күші бар ҚР Президентінің Жарлығы;
ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы 13-15 қараша 1996 жылы бекіткен бухгалтерлік есеп стандарттары, 3,4,5 қаулылар және оларға әдістемелік нұсқаулықтар;
ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы бекіткен субъекттердің қаржы-шаруашылық қызметін бухгалтерлік есепке алудың Бас шот жоспары.
Бухгалтерлік есеп туралы 26 желтоқсан 1995 ж. ҚР Президентінің Жарлығымен субъекттің қаржылық есептілігі келесілерден тұрады деп бекітілген:
* Бухгалтерлік баланс;
* Қаржы-шаруашылық қызмет туралы есептілік;
* Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілік.
Отандық бухгалтерлік есепті реформалаудың тарихында елеулі оқиға ретінде,ҚР Бухгалтерлік есеп туралы ҚР Президентінің заң күші бар жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы 24 маусым 2002 жылғы жарлық ҚР Бухгалетрлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы деп атала бастады (ары қарай - Заң).
ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәселесі бойынша ҚР кейбір заңнамалық акттеріне толықтырулар мен өзгерістер енгізу туралы 11 маусым 2004 ж. Заңына сәйкес есептілікті ХҚЕС бойынша құрастыруға кқшудің келесідей мерзімдері бекітілді:
1 қаңтар 2003 жылдан бастап жеке ұйымдар үшін, ҚР Үкіметімен бекітілген анықталған кезекте;
1 қаңтар 2005 жылдан бастап акционерлік қоғамдар үшін;
1 қаңтар 2006 жылдан бастап өзге де ұйымдар.
Алайда, бұл кәсіпорындар еш кедергісіз қаржылық есептілікті ХҚЕС бойынша құрастыруға тез арада ауыса алады дегенді білдірмеді.
Егер Заңның ережелеріне мән беріп қарайтын болсақ, онда ХҚЕС-на ауысу үшін біздің қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастыра отырып, оларды ХҚЕС талаптарына сәйкестендіруді көздейтінін көруге болады.
ХҚЕС ауысу Заңға сәйкесті қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастыру арқылы жүзеге асу керек екендігі туралы, Заңның келесі ережелері куәландырады:
І. Уәкілетті орган:
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік нұсқаулықтарды әзірлейді және бекітеді, ХҚЕС реттелмейтін және оларға қайшы келмейтін, бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәселелері бойынша ҚР нормативтік құқықтық актілерін қабылдайды;
Бухгалтерлік есептің типтік шот жоспарлары мен оларға әдістемелік нұсқаулықтарды әзірлейді және бекітеді;
ІІ. Бухгалтерлік есеп стандарттары бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржылық есептілікті құрастырудың жалпы ережелері мен әдістерін бекітеді.
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары бухгалтерлік есеп шоттарының жүйеленген тізімі болып табылады. (Заңнын 4 бабын қара)
ІІІ. Бухгалтерлік есеп, ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттарымен, ұйымның есеп саясатымен шектелген, кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинақтау, тіркеу және жалпылаудың жүйесін білдіреді. (заңның 6 бабы 1 тармағы).
ІV. Бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастыруға уәкілетті тұлғалар, ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңы, бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспарыа сәйкес жұмыс атқаруы тиіс. (заңның 7 бабы 3 тармағы).
V. Бағалау әдістері және реті (яғни қаржылық есептілік элементтерін бағалау) ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 14 бабы 1 тармағы).
VІ. Есепке алу әдістері және қаржылық есептілік элементтерін тану реті ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 15 бабы).
VІІ. Қаржылық есептілікті құрастыру реті ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңымен, бухгалтерлік есеп стандарттары талаптарына сәйкес белгіленеді. (заңның 16 бабы 2 тармағы соңғы абзацын қараңыз).
Көрініп отырғандай, жоғарыда келтірілген Заңнан алынған үзінділерде бухгалтерлік есеп стандарттары ұғымы пайдаланылады, ал 2-1 бапта қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары ұғымы қолданылады. Осылайша, бухгалтерлік есеп стандарттары ұғымы Заңда қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын мензейді, халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын емес, себебі заңнамалық актта мұндай қателік боуы мүмкін емес: бухгалтерлі есеп стандарттары ұғымын пайдалана отырып, қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары мағынасын мензеу сияқты.
Осыған байланысты, уәкілетті орган қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартарын халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес ету бойынша елеулі жұмыс атқаруы тиіс болды, қолданыстағы бухгалтерлік есеп стандарттарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, жаңа бухгалтерлік есеп стандарттарын әзірлеу.
ҚР Қаржы министрлігі сол жылдары осы бағытта жұмыс атқаруды бастап кеткенін атап өту қажет. Оған дәлел - ҚР Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есептің 30 Қаржылық есептілікті ұсыну стандартын бекіту туралы 17 қаңтар 2003 жылғы №14 Бұйрығы болды. Осы бұйрыққа сәйкес, оған дейін қолданыста болған 1 Есеп саясаты және оны ашу, 2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептердегі негізгі ақпараттар, 3 Қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп атты бухгалтерлік есеп стандарттарының күші жойылды (ҚР Ұлттық комиссиясының 13 қараша 1996 жылғы №3 қаулысымен бекітілген) және осы үшеуінің орнына жаңа 30 Қаржылық есептілікті ұсыну бухгалтерлік есеп стандарты бекітілді. Жаңадан қабылданған 30 Қаржылық есептілікті ұсыну бухгалтерлік есеп стандарты ережелері ХҚЕС талаптарына алдында қолданыста болған үшеуінен көрі толығырақ сәйкес келеді.
ҚР Қаржы министрлігінің 27 қаңтар 2003 жылғы №25 бұйрығымен 31 Кезең ішіндегі таза табыс (залал), есеп саясатындағы елеулі қателіктер мен өзгерістер атты бухгалтерлік есеп стандарты бекітілген.
Алайда бұл - үлкен, әрі күрделі жұмыстың басы ғана болды. Алда бізді, стандарттарды ХҚЕС сәйкес ету мақсатында, қолданыстағыларын қайта қарастыру және жаңа қазақстандық есеп стандарттарын қабылдауда ұзақ жол күтіп тұрды. Алда әлі 26 қолданыстағы стандартты қарастырып, жаңа стнадарттарды әзірлеу қажет болды.
Осыған байланысты, ХҚЕС тездетіп ауысуды қамтамасыз ету мақсатында, кейбір ұйымдарға бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастыруды, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес өзгертулер енгізілуін және жаңа стандарттардың әзірленуін күтпей ақ, тек ХҚЕС негізделе отырып жүзеге асыруға рұқсат беру мүмкін болып есептелді. Осылайша, мүмкіндігінше оңтайлы жолды қабылдауға ұсыныс берілді. Әрине, бұл жолды таңдау уақытша шара болды, ол қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарын қайта қарастырып және ХҚЕС сәйкестендіргенше ғана. Мұндай ұйымдарда, қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында қарастырылмаған осы ұйымдар қолданған және де ХҚЕС ережелері мен нормалары ұйымның есеп саясатында, оларды пайдалану қажеттілігін негіздей отырып, анық жазылып көрсетілуі тиіс болды.
Сөзсіз, ХҚЕС көшу кезеңінде кәсіпорынның есеп саясатының ролі - - ХҚЕС ауысу және ХҚЕС қолданудың әрбір жеке аспектісі бойынша әдістемелік сопровождение қамтамасыз ететін құрал ретінде дереу артты. Сондықтан егер алдында ұйымның басшылары мен бас бухгалтерлері есеп саясатын дұрыс әзірлеу мәселесіне көңіл аудармаған болса, ал ХҚЕС ауысу кезеңінде бұл істегі өздерінің позицияларын ауыстыруға тура келді.
1 Қаржылық есептілікті ұсыну ХҚЕС-ында, компания басшылары компанияның есеп саясатын, толық қаржылық есептілік әрбір қолданған ХҚЕС барлық талаптары мен Интерпретация жөніндегі тұрақты комиттет интерпретацияларына сәйкес келетіндей етіп таңдауы және қолдануы тиіс. Нақты талаптар болмаған кезде, басшылық қаржылық есептілікте нақты, дәйекті және сонымен қатар, оқиғалар мен операциялардың экономикалық мазмұнын көрсететін, бейтарап, осмотрительный, толық болуы тиіс толық ақпаратты ұсынуды қамтамасыз ететін, есеп саясатын даярлауы тиіс. (1 ХҚЕС, 20 параграф).
ХҚЕС ауысуды көздеген ұйымдар, өздерінің есеп саясатын әзірлеу барысында, ХҚЕС есеп саясатын қалыптастыру кезінде база ретінде қабылдауы, бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті ұсынуда негіз болуға арналған, ХҚЕС ұсынылған әдістердің біреуін таңдауы тиіс болды. Бұл үшін ұйымның бухгалтерлік қызметіндегі жұмыскерлер ХҚЕС жақсы білуі керек, есепті жүргізу мен есептілікті құрастырудың әрбір аспектісі бойынша ХҚЕС қандай ережелер қолданылады және қандай талаптар қойылады, бұл ережелер мен талаптардың қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарындағылардан, егер де бар болса, айырмашылықтарын білуі тиіс.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес өзгерістер енгізіліп, жаңа стандарттар әзірленбей тұрып ХҚЕС ауысуды көздеген ұйымдардың ХҚЕС ауысу процесін келесідей ретте көрсетуге болады:
Ұйымның бухгалтерлік қызмет жұмыскерлерін ХҚЕС тәжірибеде қолдануға даярлау.
Оқу барысында мынаған мән берілуі тиіс:
А) қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартынан ерекшеленетін немесе қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартында мүлдем көрініс таппайтын ХҚЕС концепциялары, ережелері мен талаптарын тереңдетіп оқыту (бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті құрастырудың әрбір нақты аспектісі бойынша);
Б) бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілікте операциялар мен оқиғаларды көрсетудің альтернативті варианттары мен әдістерін, осы субъект үшін едәуір сәйкес келетін вариант пен әдісті таңдау әдістемесін қарастыруға;
В) қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарынан өзгешеленетін немесе қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарында қарастырылмаған ХҚЕС ережелері мен талаптарын сақтай отырып бухгалтерлік есепті жүргізу, операциялар мен оқиғаларды есеп пен қаржылық есептілікте көрсету реті.
2. ХҚЕС негізінде кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (немесе өзгерту). Бұл процесс ХҚЕС қолдану сұрақтары бойынша хабардар және тиісті дайындықтардан өткен кәсіпорын қызметкерлерімен, сонымен қатар мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдар қызметіне жүгіну арқылы орындалуы мүмкін. Кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (разработка) (немесе өзгерту (переработка)) процесінде басты назарды жоғарыда 1 пунктте қарастырылған (оқу барысында негізгі акцентке бағытталған сұрақтар) мәселелерге аудару қажет. Бірақ кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеу (немесе өзгерту) процесінде бұл сұрақтар нақты белгіленген шарттар мен осы субъект жүргізетін қызмет саласын жалпылама және міндетті түрде қарастырылу қажет.
3. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебін ХҚЕС талаптарына сәйкес қабылданған есеп саясатын негізге алып жүргізу қажет. Бастапқы кезеңде бұл жұмыс мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдардың көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін.
4. Әзірленген (өзгертілген) есеп саясатына және ХҚЕС белгіленген міндеттер мен талаптарға сәйкес қаржылық есептілікті құру. Бұл жұмысты орындау барысында кәсіпорын мамандандырылған бухгалтерлік және аудиторлық-консалтингтік ұйымдардың көмегіне жүгінуі мүмкін.
Енді жоғарыда аталып өткен Заңның 2-1 бабына келейік және толығымен бұл баптың мәтінін келтірейік:
16-бап. Қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттары
Қаржылық есептiлiктi жасауды ұйымдар Қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттары комитетi Қорының оларды ресми аударуға және (немесе) Қазақстан Республикасында жариялауға жазбаша рұқсаты бар ұйым мемлекеттiк тiлде немесе орыс тiлiнде жариялаған халықаралық стандарттарға сәйкес жүзеге асырады.
Көрініп тұрғандай бұл бапта әңгіме қаржылық есептілікті құру төңірегінде. Ал қаржылық есептілікті құру және бухгалтерлік есеиті жүргізумен пара-пар. Заңға сәйкес бухгалтерлiк есеп дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинаудың, тiркеудiң және қорытудың Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасымен, сондай-ақ есеп саясатымен регламенттелген тәртiпке келтiрiлген жүйесiн бiлдiредi, ал қаржылық есептiлiк дара кәсiпкердiң немесе ұйымның қаржылық жағдайы, қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы ақпаратты бiлдiредi деп көрсетілген.
Сонымен, Заңның 2-1 бабына сәйкес кәсіпорын бухгалтерлік есепті ҰҚЕС-ке негізделіп жүргізу, ал қаржылық есептілікті ХҚЕС-ке негізделіп құру жағдайлары не исключался. Бұндай жағдай бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарын ХҚЕС-ке сәйкестендірілуге дейінгі орын алған өтпелі кезеңде амалсыз қолданылатын уақытша шара ретінде көрініс табуы мүмкін.
Қорытындылай келе ХҚЕС-ке өтудің неғұрлып әділ және оптималды жолы эволюциялық жол екенін атап өткен дұрыс. Бастапқыда кездейсоқ аталып өтпегендей, ол Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы ҚР Заңында келтірілген. Бұл жан-жақты ойластырылған және негізделген қадам болып табылады. Барлық әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ХҚЕС-пен қатар әрбір мемлекетте өздерінің ұлттық стандарттары бар. айырмашылық тек олардың қайсысы бастапқы (первичный) болып табылатындығында: халықаралық немесе ұлттық. Бухгалтерлік есептің ұлттық стандарттары халықаралық стандарттарға қарағанда бастапқы дәрежеде қолданылатын елдер де бар. Ал көпшілік елдерде ұлттық стандарттар халықаралық стандарттарға қарағанда қолданылу аясында екінші ретті болып табылады. Қазақстан да осы елдердің қатарында. Яғни ұлттық стандарттар халықаралық стандарттардың негізінде және ХҚЕС-ке сәйкес разрабатывается.
ХҚЕС-ке сәйкес есепті реформалау және Қазақстандағы есептің қазіргі жағдайы.
Бүгінгі таңда ҚР Қаржы министрлігі ХҚЕС еңгізу шаралары жалғастырылуда.
2007 жылы Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы ҚР Заңына өзгерістер енгізілді, айырмашылықтар келесілер:
ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есептілікті ірі кәсіпкерліктер мен халықтың қызығушылығына ие ұйымдар құруға міндеттейтін жүйені ензгізу. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері қаржылық есептілікті ұлттық стандарттарға сәйкес құрады. Сонымен қатар, ХҚЕС-ті ерікті қолдану тыйым салынбаған. Бұл шаралар жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамыту туралы мемлекеттік саясатта жүргізіледі.
Қаржылық есептілік сапасының жоғарылауы және халықтың қызығушылығына ие ұйымдардың бас бухгалтерлерлеріне белгілі бір талаптарды бекіту жолымен қаржылық есептіліктің мониторингін құру мүмкіндігі және қаржылық есептіліктің депозитарииін құру қарастырылады.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік аясының өзін-өзі реттеуші элементтерін енгізу:
Мамандандырылған ұйымдардың, мемлекеттік және басқа да органдардың өкілдерінен тұратын Кеңес беруші органды енгізу;
Мамандандырылған бухгалтерлік ұйымдар мен мамандандырылған бухгалтерлерді сертификаттау ұйымдарын аккредитациялау.
Министрліктің ХҚЕС-ке көшу барысында атқарған жұмыстары
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы ҚР Заңымен (ары қарай Заң) ХҚЕС признан және ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есептілікті құруға міндетті мекемелердің тізімі құрылды.;
Заңды жүзеге асыру үшін 12 нормативтік құқықтық актілер құрастырылып бекітілген, оның ішінде ҰҚЕС, Үлгілік шот жоспары, қаржылық есептілік нысандары, бастапқы есеп құжаттары мен бухгалтерлік есеп регистрлері;
2006 жылғы ХҚЕС аударылып, мемлекеттік және орыс тілдерінде баспа беттерінде жарияланған;
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының Қор Комитетімен ұсынылған 2006 жылғы ХҚЕС-тің орыс тіліндегі аударылымы Бюллетень нормативных правовых актов журналында жарияланды;
Сол сияқты Қаржы министрлігінің шақыруымен ҚР территориясында алғаш рет 2007 жылдың 9 қазанында Алматы қаласында ТМД-ң Атқарушы комитеті жанындағы бухгалтерлік есеп бойынша Координациялық кеңес құрамына кіретін ТМД мүше елдердің (Ресей Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Тәжік және Қырғыз Республикалары) делегаттары өткізілген кеңеске қатысты. Сонымен бірге, отырыста ТМД Атқарушы комитетінің өкілдері және Қазақстанның мемлекеттік органдарының бірқатар өкілдері сөз сөйледі.
ХБФ қолдауымен Әлемдік Банкпен бірге Министрлікпен 2007 жылғы қазанның 10-нан 11-не дейін Алматы қаласында Қазақстан тарихында алғашқы рет І Бухгалтерлер мен аудиторлардың халықаралық құрылтайы ұйымдастырылып, успешно өткізілді (ары қарай-Құрылтай). Құрылтайға әлемнің 4 континентінен 30 елдің атынан 200 адам қатысты және ҚР-ң 14 облысының өкілдері болды.
Құрылтай келесі кілтті сұрақтарды талқылау үшін ұйымдастырылды:
Осы немесе басқа дамушы елде ХҚЕС және ХАС енгізудің ерекшеліктері мен айрықша мәселелері;
Бухгалтерлік есеп пен аудиторлық қызметті реттеудегі халықаралық тәжірибе;
Аралас экономикалы елдердегі капитал нарығының дамуы.
2007 жылы мемлекеттік орган мамандарының компетентность и профессионализм жоғары деңгейін қадағалау мақсатында Қаржы министрлігі жанында Қаржы жүйесі органдарының мамандарының квалификациясын көтеру, даярлау және қайта даярлау орталығы (Центр подготовки, переподготовкии повышения квалификации специалистов органов финансовой системы) акционерлік қоғамы құрылды.
2008 жылда Министрлікпен атқарылған жұмыстар
ХҚЕС-ті тиімді енгізудің бірден-бір белгісі болып бухгалтерлік қызмет пен мемлекеттік органның ХҚЕС енгізудегі және қолданудағы тәжірибелері бар кадрларын квалификациялау табылады. Министрлікпен Бухгалтерлік есеп пен СІРА бағдарламасының дамуы атты халықаралық даму бағдарламасы бойынша Американдық агентствомен бірге ҚР Басқармасымен қаржыландырылған 10-күндік 90-сағаттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz