Қазақстанда жеке меншіктің қалыптасу мәселесі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Қазақстанда жеке меншіктің қалыптасу мәселесі»

5В050509 - «Қаржы» мамандығы бойынша

Мазмұны

КІРІСПЕ . . .

1 Меншіктің ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ . . .

Меншіктің экономикалық категория ретіндегі мәні, заңды ұғымы

және экономикалық маңызының негізгі белгілері . . .

1. 2Меншіктің тарихи нысандары, меншік нысанын жіктеу өлшемдері,

негізгі белгілері . . .

1. 3Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің қазақстандық үлгісі . . .

2 Қазақстанда жеке меншіктің қалыптасу мәселелесін

талдау . . .

2. 1Жеке меншіктің экономикалық рөлі және оны қалыптастырудың

объективті қажеттілігін талдау . . .

2. 2 Қазақстандық экономикадағы меншікті қайта құрудың ерекшеліктері . . .

2. 3Қазақстан Республикасында жеке меншіктің әр түрлі формаларының

қалыптасу жағдайы . . .

3 ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ жеке меншіктің ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

ЖӘНЕ Оны мемлекеттік реттеу жолдары . . .

3. 1 Кәсіпкерлікті дамытудағы жеке меншіктің рөлі және оны арттыру

мәселесі . . .

3. 2 Жеке меншіктің Қазақстанда шаруашылық жүргізуші субъектілерді

қалыптастырудағы кемшіліктері және оның дамыған елдерде шешілу

жағдайы . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

1-ҚОСЫМША. Меншікнысандары мен олардың негізгі белгілері . . .

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономикаға өту терең құрылымдық және әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүзеге асырумен тікелей байланысты. Меншіктің экономикалық мазмұны тұтас шаруашылық процесін қамтиды да, товарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну қатынастарына араласады.

Меншік өндіріс нәтижесін иемденумен байланысты адамдар арасындағы объективті қатынастар жүйесі. Меншік иемденуге қарағанда абстрактілі түсінік болып табылады. Иемдену затқа иелік етудің қоғамдық нақты тәсілі.

Меншік пен иемденудің өзіндік ішкі заңдары бар, олар екеу: біріншісі өз еңбегінің өніміне иелік ету (қарапайым товар өндірісіне тән), екіншісі бөтен адамның еңбегінің өніміне иелік ету (капиталистік товар өндірісіне тән) .

Тарихи негізгі меншіктің түрлері жалпы және жеке. Бастапқыда жалпы меншік орын алып, ортақ еңбек ету, нәтижесін ортақ иеменуге мүмкіндік берген. Кейінннен жеке меншік пайда болды да, екіге бөлінді: еңбектік және еңбектік емес. Еңбектік жеке меншік иелері қолөнершілер, шаруалар, т. б. өз еңбегімен өмір сүретіндер (фермерлер, жеке еңбекпен қамтылғандар) .

Жеке меншіктің екінші түріне бөгде адам еңбегі есебінен баю тән. Мүліктік теңсіздікке әкеліп қоғам поляризациясы туындауы мүмкін.

Үшінші біриемдену түрі болады, ол аралас меншік; онда қатысушылардың ақшалай жарнасы немесе басқадай үлесі негізінде құрылған.

Мемлекеттік меншік дегеніміз, меншік объектісін басқаруды және пайдалану шешімдерін мемлекеттік билік органдары қабылдайтын қатынастар жүйесі.

Коллективтік меншік дегеніміз, өндіріс құралдары мен өндіріс нәтижелеріне иелік ететін коллектив болатын жағдай.

Ұлттандыру - жеке меншіктегі шаруашылық объектілерінің (жер, өнеркәсіп, транспорт т. с. с. ) мемлекет иелігіне өту процесі.

Мемлекет иелігінен алудың негізгі принципі - бұл еріктілік, еңбек ұжымдары мен жекелеген азаматтардың экономикалық қызығушылығы, жариялылық, мемлекет пен халық қызығушылықтарын сақтау. Барлық осы шаралар ұйымдастырылу, басқару және жұмысшылардың материалдық қызығушылығын тудыру негізінде еңбек өнімділігінің өсуіне әсер етуі керек.

Мемлекет иелігінен алудың бір бағыты - ол жекешелендіру. Жекешелендіру - бұл ақысыз тапсыру, сату, акционерлеу, жеке тұлғаларға және тұлғалар топтарына жалға беру, т. б. жолымен монополистік мемлекеттік меншікті демонтаждау. Жекешелендіру нәтижесінде мемлекет бұрынғы өзінің меншігінің объектілерін иелену, билеу және басқару құқығын жоғалтады.

Жекешелендіруді кейде әлемді жаулап алатын тыныш революция деп те атайды. Негізінде қазір бұл процеске түрлі әлеуметтік экономикалық қатынастардағы әлемнің 50-ден астам елдері қатысады. Осы қайта құрулардың ұмтылушылығы, әлемде әсіресе 1981 жылдан бастап күшейді және қазір олар меншіктің жаңа қатынастарын құрудың өзекті процесі ретіндегі даудың кез-келген деңгейі мен идеологиялық бағыттарынан тәуелсіз барлық елдерде жүргізіледі.

Жекешелендірудің негізгі себебіне мемлекеттік кәсіпорындар тәртіп бойынша ұлттық байлықты жұмсаушы болып табылатын, бюджеттік дағдарыстар әсерінен болған қаржы тапшылығы жатады.

Жекешелендіру - мемлекеттік немесе муниципалды меншік объектілерін тегін немесе ақылы жеке меншікке айналдыру. Жекешелендіру мемлекетсіздендіру деп аталатын кең мағыналы процестің бір бөлігі. Жекешелендіру. Нарықтық құрылымының дамуын жеделдету мақсатында мемлекет меншігінен алу және жекешелендіру жоспары жасалды. Ең бірінші кезекте нәтижесіздік танытқан мемлекеттік секторларды жекешелендіру қажет болды. Қазақстандығы жекешелендіру салық салу реформасы, бағаны қалыптастыру, еңбекті өтеу және бөлектену саясатымен қатар жүзеге асырыла бастады.

Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Адамзат тарихында экономиканы ұйымдастырудың негізгі үш әдісі анықталған: нарықтың, әміршілдік және аралас экономика. Бұл әдістердің әрқайсысына тән артықшылық және кемшілік қасиеттері бар. Алайда, қоғамдық өндірушілер мен тұтынушыларды тиімді байланыстыратын ең қолайлы тәсіл ретінде нарық механизмі танылып отыр. Нарық механизмі экономиканың ең басты үш мәселесін (не өндіру, қалай өндіру және кім үшін өндіру керек?) өте қарапайым және ыңғайлы түрде шешеді.

Жұмыста қазіргі мынадай ғылыми мәселелерді шешу көзделген . Ізденіс барысында аталмыш тақырыптың толық мазмұнда ашылуы үшін бірнеше сұрақ - мәселелер қарастырылды. Бұл мәселелер республика экономикасындағы жеке меншік қатынастарының алатын орны, даму жағдайлары, қажеттілігі және оның кәсіпкерлікті жетілдірудегі ролі және тағы басқалары - жекелеген тарауларға бөлініп талқыланды.

Қарастырылып отырған тақырыптың күрделілігі және сан қырлылығы, шешімін күтіп тұрған көптеген мәселелердің болуы және оларды кешенді түрде зерттеудің қажеттілігі осы жұмыстың алға қойған мақсаты мен міндетің айқындайды.

Тақырып бойынша қазіргі ахуалды бағаласақ , Қазақстанның меншік иелеріне, оларды қиын өтпелі экономикада қарау, псевдонарықтық жағдайларға бейімделу және оларға нарыққа психологиялық қатынастар және меншіктің түрлі формаларына психологиялық қатынастар құру маңызды болды. Мемлекет халықты реформаны өткізудің қажеттілігіне сендіру, нарыққа қызығушылық қатынастарына тәрбиелеу үшін барлығын істеуі керек еді. Осының барлығына уақыт керек еді, ал ол болған жоқ.

1991 жылға дейін шаруашылығы әкішілдік әміршілдік формада ұйымдастырылып келген ТМД елдері, оның ішінде Қазақтан да әлемдік қауымдастықтың көптеген елдерінде қолданылатын нарық механизміне ынғайланды. Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, нарық күрделі экономикалық категория ретінде белгілі бір әлеуметтік - экономикалық жағдайда, тиісті шарттар орындалғанда ғана дұрыс қалыптасып, өмір сүреді. Нарықтың ең негізгі шарттарының бірі - меншік қатынастарының алуан түрлі нысандарының болуы және олардың тең құқылығы. Осы шартты қанағаттандыру мәселелерін талқылау барысында таңдап алған тақрыптың өте маңызды әрі өзекті екендігі айқын көрінеді. Өйткені, республика экономикасының перспективалық болашағы көбіне меншік қатынатарының саналуандығы және тең құқықтың дамуы жағдайында шаруашылықтың қаншалықты дәйекті жүргізілетіндігіне байланысты.

Жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасында көптүрлі меншік қатынастарының, соның ішінде жеке меншіктің қалыптасу кезеңдерің және өсіп-өркендеуінің бағыттары мен нәтижелерін жүйелі түрде, зерттеу еңбектеріне сүйене отырып суреттеу.

Осы мақсатқа сәйкес жұмыста төмендегідей міндеттер алға қойылады:

- меншіктің экономикалық категория ретіндегі мәні, заңды ұғымы және экономикалық маңызының негізгі белгілерін қарастыру;

- меншіктің тарихи нысандары, меншік нысанын жіктеу өлшемдері, негізгі белгілері;

- мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің қазақстандық үлгісін қарастыру;

- жеке меншіктің экономикалық рөлі және оны қалыптастырудың объективті қажеттілігін талдау;

- Қазақстандық экономикадағы меншікті қайта құрудың ерекшеліктерін қарастыру;

- Қазақстан Республикасында жеке меншіктің әр түрлі формаларының қалыптасу жағдайын талдау;

- Қазақстандық жекешелендірудің нәтижелері, кезеңдері мен нысандарын қарастыру;

- кәсіпкерлікті дамытудағы жеке меншіктің рөлі және оны арттыру мәселесін қарастыру;

- жеке меншіктің Қазақстанда шаруашылық жүргізуші субъектілерді қалыптастырудағы кемшіліктері және оның дамыған елдерде шешілу жағдайын қарастыру.

Зерттелу объектісі - Қазақстанда жеке меншіктің әр түрлі формаларының қалыптасу жағдайы .

Тақырыптың зерттелу деңгейі - диплом жұмысы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың еңбектеріне сүйене отырып жазылды. Ел басы өз еңбектерінде жеке меншікті дамытудың стратегиялық маңыздылығын ерекше айтып жүр. «Қазақстан - 2030», «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін», «Инновациялармен оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына», «Дағдарыстан дамуға» атты еңбектерінде Қазақстанның жеке меншік институтын дамуының негізгі бағыттарын айқындап берді.

Меншік теориясына сүбелі үлесті батыстың қазіргі экономикалық мектебінің өкілдері, американ экономистері - Рональд Коуз (1914ж. ) және Армен Алчиан (1914 ж. ) қосты. Бұл теория кейінірек Й. Барцель, Г. Демесц, Д. Нарт, Р. Познер және басқаларды еңбектерінде өзінін жалғасын тапты. Осы ғалымдарды тұжырымламасына сәйкес, ресурс әзінен өзі меншік бола алмайды тек ресурстарды қолдану арқылы тұтас кешенді құқық - міне осы меншіктің мазмұнын құрайды.

Ал, практикалық маңыздылығы негізін Қазақстан Республикасының нақты әлеуметтік - экономикалық жағдайында жеке меншік қатынастарының кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті дамытудағы орны мен ролі жөніңдегі пікірлермен тұжырымдар құрайды.

Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері , дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың еңбектері, Қазақстан халқына жолдаулары, «Қазақстан-2030» стратегиясы, Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясы, Республика Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы Еуразия ұлттық университетінің студенттеріне оқыған дәрісі, 2007 жылғы жас ғалымдармен кездесуінде сөйлеген сөзі, Ұлттық ғылым академиясының 60 жылдық мерей тойында сөйлеген сөзі, Қазақстан Республикасының заңдары мен құқықтық актілері, Қазақстан даму институтының зерттеу нәтижелері мен мәліметтері, Қазақстандық саяси партиялары мен қоғамдық қозғалыстардың құжаттары, бағдарламалары, ғылыми-энциклопедиялық және қоғамдық саяси анықтама сөздіктер, зерттеу тақырыбына байланысты Қазақстандық және шетелдік авторлардың іргелі ғылыми еңбектері, әр түрлі мерзімдік басылымдар мен арнайы әдебиеттер пайдаланылып, оларға талдау жасалынды. Сондай-ақ, дипломда Қазақстан Республикасында жеке меншік институтын дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қолданылды.

Диплом жұмысының жазылуының деректік базасы негізін Қазақстан Республикасының нақты әлеуметтік - экономикалық жағдайында жеке меншік қатынастарының кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнесті дамытудағы орны мен ролі жөніңдегі пікірлермен тұжырымдар құрайды.

Жұмыс құрылымы диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

Жұмысты жазу барысында келесі зерттеу әдістері қолданылды: монографиялық, талдау, конструктивтік-есептік, сызбалық және т. б.

1 Меншіктің ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Меншіктің экономикалық категория ретіндегі мәні, заңды ұғымы және экономикалық маңызының негізгі белгілері

“Меншік” ұғымы әрбір экономикалық жүйесінің іргетасы болып табылады. Ол тарихи түрде адам және қоғаммен бірге пайда болды. Алғашқы кезде меншік деген ұғым тек жермен байланыстырылды. Сондықтан да меншік адамның дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және өндіріс жағдайларына қатынастарын байқатады. Мұнда адам - өндіруші және өндіріс құрал-жабдығын иеленуші ретінде көрінеді (жер -қоғамдық өндірістің басты құралы) . Өндіріс нәтижелерін иелену қоғамдық экономикалық қатынастар шеңберіне материалдық игіліктерді адамдар бірлесе игеру арқылы жүзеге асады.

К. Маркстың тұжырымдауы бойынша, меншік экономикалық категория ретінде адамдардың еркі мен санасынан тәуелсіз өмір сүреді. Меншік - бұл өндіріс құрал-жабдығын иелену қатынасы және материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесі. Маркстік теорияға сәйкес - құралдар, заттар және т. б. меншіктің заттық мазмұның құрайды. Алайда “меншік” ұғымы тек қана заттық мазмұнымен немесе адамның затқа қатынасымен шектеліп қана қоймайды. Адам басқа адамдармен өзара тығыз байланыста өмір сүреді, еңбек өнімін өндіреді және тұтынады. Ешкімге жатпайтын нәсені - қоғамнан тыс, басқа адамдармен байланыссыз иемдену мүмкін емес. Айталық, тіл бір ғана адамның өнімі болып табылады. Себебі, ондай жағдайда адам ешкіммен сөйлесе алмайды. Меншікте дәл солай: ешкіммен қатынаспайтын адамның меншігі - экономикалық категория ретінде мазмұнын жояды. Меншік табиғи емес, ол заттардың қоғамдық қасиеті.

Меншіктің экономикалық мазмұнына жүргізілген қысқаша талдау мынаны байқатады: меншік - бұл адамдар арасындағы материалдық және рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну саласындағы күрделі әлеуметтік-экономикалық қатынастар.

Меншік - адамның, кәсіпорынның немесе мемлекеттің пайдалынатын немесе иелік ететін заты. Экономикалық мағынасында, меншік, бүкіл шаруашылық процесін қамтып, пайдалы игіліктер мен қызметтерді өндіру, бөлу айырбастау мен тұтыну қатынасын білдіреді.

Меншік бұл зат емес, заттарға байланысты туындайтын қатынас. Меншік ретінде тұлғаның нысанды (затты) пайдалануына байланысты құқығы көрінеді. Тұлға ретінде мемлекет, ұжым, жеке тұлға болуы мүмкін. Меншіктің негізгі нысандары: жер, ғимараттар, материалдық және рухани мәдениет заттары, т. б. жатады.

Меншік проблемасымен біздің әрқайсымыз өмір бойы күн сайын ұшырасып отырамыз. Адамдар “менікі” және “ басқанікі”, “біздікі” деген ұғымдарды айыра білу қажеттілігіне ұдайы ұшырасады. Басқаша айтқанда, бұл ұғымды экономикалық жүйенің орнығуына, үкіметтің шараларына, табысты бөлісуге меншік ықпалын талдайкеліп түсінуге болады.

Меншік - адамдардың өндірістік және өндірістік емес заттарды иемденудің тарихи анықталған қоғамдық тәсілі. Ол әр-қашанда бұйымдармен байланысты (мүліктермен, иемдену нысандарымен) .

Меншік - ол иелену, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық. Меншік бұрынғы, қазіргі және болашақтағы кез келген экономикалық жүйенің қызмет етуінің негізі болып табылады.

Меншік, маңайындағы барлық тұрақты қоғамдық қатынастарды қалыптастырып және дамытып отыратын қоғамдық ұмтылыс болып табылады. Меншік формасынан көбінесе шаруашылық өмірдің құбылыстарын ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тетік, мемлекеттік институттар, қоғам өмірінің әлеуметтік және мәдени деңгейі тәуелді болып келеді.

Меншік қатынасының сыртқы көрінісіне дәстүр мен әдет-ғұрып, адамгершілік, мәжбүр ету, құқық жатады. Дәл осы құқықтар (заңдық) меншік құқығын заңды түрде реттеп, өзгерістерді есепке алуға (пайда болу, шеттеу, тоқтатылу және меншік құқығын қайта қалпына келтіру) мүмкіндік береді.

Меншік қатынастарының мазмұны өндіріс, оны бөлу (қайта бөлу), өнімдерді айырбастау және тұтыну бойынша адамдар арасындағы экономикалық қатынастарды құрау. Бұл экономикалық теория пәнінің меншіктік қатынастарды реттеп, оған анықтама беріп, жасаған негізгі түсінігі.

Экономикалық теория меншіктік қатынастарда барлық өндірістің өсу ауқымдарын, олардың қайталану-шылық, ұдайы өндірушілік негізі екенін көрсетеді.

Меншіктік қатынастар - бұл өндіріс құралдары, олардың күшімен өндірілетін тұтыну заттары ретіндегі иелену, бөлу, басқару, пайдалану және осылардан туатын меншіктену құқықтарымен тығыз байланысты, адамдар арасындағы жүйелі түрде қайталанатын, ұдайы өндірістік қатынастар.

Меншіктің заңдық қатынастары - бұл иелену құқығы, яғни мен иеленемін дегенді білдіреді. Иелену меншіктің бірінші және басты себебі. Бірақ өзінен-өзі иелену меншіктің экономикалық мазмұнын сипаттамайды. Меншік субъектісін белгілеп, пассивті түрде де иеленуге болады. Заңды түрде оны қолданбауы әбден мүмкін, яғни өндірістік қатынастар пайда болғанша. Меншік иесі өз меншігін толық билеуі мүмкін босату, сыйға тарту, мұрагерлікке беру және т. б., бірақ барлық осы қатынастардан экономикалық қатынастар туындамайды.

Сонымен, меншіктік қатынастардың экономикалық мазмұны, бұл:

өндіріс құралдарын жұмыс күшімен біріктіру, яғни өндіріс процесін ұйымдастыру;
өндірістің қоғамдық қаражаттары мен жұмыс күшінің пайда болуы;
қоғамдық маңызды материалдық игіліктерді (тауар) сату, жеке қызмет көрсету.

Меншік және меншік қатынастарының құқықтарын айыра білу талап етіледі.

Меншік құқығы заң санатының тұрғысынан алғанда иелік ету, ұйғарым жасау және мүліктерді пайдалану қатынастарының жиынтығы болып шығады. Меншік құқығы біздің қатысуымызбен қоғамдық өзара бірлескен әрекеттер реттейтін ереженің басым бөлігін құрайды.

Меншіктің шынайы қатынастары оның экономикалық жүйелерінің негізін құрай отырып тарихи - мәдени, ұлттық, географиялық, демографиялық және қоғамның басқадай ерекшеліктерінен жинақталынады.

Өндіріс құралдарын меншіктену өндіріс процесінде болатын адамдар арасындағы экономикалық өзара қатынастар, өзара байланыс сипаты ғана емес, сонымен бірге өндіріс өнім, тауар қызмет оның айырбасталу және тұтыну формаларын да анықтайды.

Мемлекет заңнама негізінде “ ойын ережесін ” бекітеді: кім, қандай жағдайда, қандай жүріс жасай алады?

Сонымен қатар меншік құқығы өз мақсатын көздеген адамдардың таңдау еркіндігін анықтай отырып, не және кімге тән, меншік иесінің ауысуы қалай өтеді деген мәселелерді айырады.

Бұл ретте меншіктің обьектісі мен субьектісі деген ұғымдарғы айыра білу қажет. Мәселен: бұл - Абайдың үйі дегенде, үй меншік обьектісі, ал, Абай - субьектісі болып саналады

Егер меншікті адамдар арасындағы экономикалық қатынастар деп қарайтын болсақ, онда оған жауап беруге болады. Меншіктік қатынас - заттарға байланысты адамдар арасындағы: субьект: обьект деген формула арқылы айқындалады. Басқаша айтқанда, Меншік қатынасы дегеніміз игілікті иемдену мен оның басқаның иелігін алу жөніндегі субьектілер арасындағы қатынастар жүйесі болып шығады.

Меншік иесі заттардың пайдалы қасиеттері әрқашанда өз қызығы үшін алынуын қалайды. Заттарды иемденуге немесе соған жуықтауға жағдай жасап белгілі бір мерзімге дейін, яғни толық иесі болмай тұрып - ақ тұтынуға немесе шектеусіз мерзімге дейін, яғни толық иесі ретінде пайдалануға болады.

Меншіктің өндіріс факторларына қатынастарынан меншік қатынастары және еңбек нәтижелері шығады. Меншік табыс әкеле бастаған сәттен бастап өзін экономикалық жағынан ақтай алады. Меншік қатынастарын бір жағында - жеке меншік, ал екінші жағында - қоғамдық меншік бар екі полюс секілді түсінуге болады.

Өндірістік қатынастардан пайда болған өнімді өткізу, оны тұтыну, табысты бөлу кезінде тағы бір қатынас түрі туындайды. Түйіні, біреудің мүлкін пайдалану арқасында қоғамдық өндірістік қатынастардың негізі жеке меншік негізінде экономикалық қатынастар пайда болады. Осылайша адамның өзі, оның жанұясы тұратын үйі пайда болады. Бұл үй - оның дербес (жеке) меншігі. Бірақ үй иесі өз үйін жалға беруі мүмкін. Жалдаушымен шарт жасасып, жылдық төлемді анықтады, 5 жыл мерзімге нотариалды түрде келісім жасады дейік. Үй иесі пәтерлік қызметтер көрсете бастайды, қоғамдық қатынастар туындайды. Осы жай қызмет түрі, пәтерді қажет ететін әрбір адам пайдалана алады. Жекеден дербес меншіктің айырмашылығы - оның экономикалық мәнінде дербес байлық - оны қажет ететіндерге билік беріп, банкирдің көмегімен қоғамдық қатынастар туындайды.

Сонымен, меншік формасының құрылымын үш сөзбен сипаттауға болады: мен иеленемін, пайдаланамын және билеймін.

Нарықтық экономикада дәстүрлі түрде меншікті мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөледі.

Мемлекеттік емес жеке меншікке - нақты субъектіге меншік объектісін пайдалану құқығы мен тиімділікті алуға мүмкіндік беретін оның түрлі үлгілері жатады. Қатынастар жүйесі ретінде мемлекеттік меншік жалпы ұлт мүдделерін есепке ала отырып, барлық экономикалық жүйенің өмірге бейімділігін қамтамасыз етеді.

Жеке меншік ерекшелігі меншік иесінің иеленуі, билеуі, басқаруы, пайдалануы және меншіктену құқықтарын іске асыруы жатады. Ол объективті заңдары бар, қатал бәсекелестік үстемдік ететін нарықта өз үрейімен, тәуекелімен әрекет етеді. Нарықтағы табыстылық, көп пайдалылық, белгілі бір саладағы қызмет, осының барлығы - жеке меншік иесінің еңбек нәтижесі, ұтуы, ұтылуы.

Алайда, нарықта сұрапылдық пен анархия үстемдік етеді. Оны «көрінбейтін қол» деп, А. Смит қоғамдық мақсатқа сәйкестік пен тиімділіктің қорытындысын айтқан. Сондықтан меншік иесі меншік нарығында пайдасын ойлап, есептеп, оқуға, ізденуге, тануға, ойлап табуға, сатып алуға, өзіне керекті ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға, өндірістік күштерді дамытуға мәжбүр. Мұнда жеке меншіктің терең және прогрессивті мағынасы жаты. Ол адам мүмкіндіктерін, біліктілігі мен білімін ең көп шамада жұмылдырады.

Меншік дегеніміз не деген сұраққа жауап күнделікті тұрмыс тіршілікпен, иелік етумен байланысты беріліп жүр. Француз социалисі Пьер Жозеф Прудонның \1809-1865жж\ меншік-ұрлау деген мағынаны береді деген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.