Қосымша құн салығы: есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1 ҚОСЫМША ҚҰН САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет
ету механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.3 Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ: ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ...27
2.1 Қосылған құн салығы: төлеушілер, салық салу объектілері,
салық салынатын айналым мен импорт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты
есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3 ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ..59
3.1Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
3.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясы ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
А.қосымшасы . 2010 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 01.12.2011 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... 70
Б.қосымшасы . Қосылған құн салығының 2010 .2011 жылдардағы мемлекеттік және республикалық бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
В.қосымшасы . Қосылған құн салығы бойынша кейбір мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
1 ҚОСЫМША ҚҰН САЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет
ету механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.3 Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫ: ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІ МЕН ҚЫЗМЕТ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ...27
2.1 Қосылған құн салығы: төлеушілер, салық салу объектілері,
салық салынатын айналым мен импорт ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты
есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
2.3 Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
3 ҚОСЫЛҒАН ҚҰН САЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ПЕРСПЕКТИВАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ..59
3.1Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
3.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясы ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
А.қосымшасы . 2010 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 01.12.2011 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... 70
Б.қосымшасы . Қосылған құн салығының 2010 .2011 жылдардағы мемлекеттік және республикалық бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
В.қосымшасы . Қосылған құн салығы бойынша кейбір мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың бірі – салық жүйесін реформалау еліміз егемендік алғалы бері жүргізіліп келеді. Салық мәселелері сияқты күнделікті қызу пікірталас пен сын объектісі болып жүрген ешбір экономика саласы жоқ деуге болады. Себебі, салық жүйесі – бұл нарықтық қатынастың маңызды элементі болып, онымен елдегі экономикалық құрылулардың нәтижесі, жетістіктері тығыз байланыста болады.
Салықтар ерте заманда, қоғам пайда болғаннан бері, қоғаммен бірге өмір сүріп келе жатқан экономикалық категория. Салықтың негізгі қызметі – ол «қоғам өмір сүруіне қолайлы жағдай жасау және қоғамды мүмкіндігінше тепе- тең жағдайда ұстап тұру болып табылады. Қауым мемлекет болып, ал мемлекет жеке егеменді ел болып, осы мемлекетпен халық арасындағы негізгі қарым- қатынасты салықтар сипаттайды.
Салықтардың ежелгі әрі негізгі тобының бірі- жанама салықтар ежелгі құл иеленушілік заманынан бастап қазіргі заманға дейін мемлекет қазынасын қаражатпен қамтамасыз етіп келеді.
Кез-келген ұлттың салық жүйесі, салық салу базасы туралы теориялық және ғылыми-тәжірибелік жағдайлар мен объективтік әдістемелік база негізінде қызмет етеді.
Салық салудың методологиясы мен оның әдістемелік негіздері салық механизмі мен оның элементтерінің негізін құрайды.
Қазіргі кезде, Қазақстанның даму моделі мен стратегиялық жоспарына сәйкес, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын салық жүйесі құрылып жұмыс істеуде. Бұл салық жүйесі құрамындағы салықтарды біз екі топқа (тура және жанама) бөлеміз.
Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.
Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы және т.с.с.
Қосылған құн салығын сауатты түрде ұйымдастырып, қолдану - баға құрылуына және тұтыну құрлымына жағымды әсер етеді.
Салықтарды қолдану тарихы көрсеткендей салық төлеушілер өздерінің табыстарынан салық төлегеннен көрі шығындарынан төлегенді дұрыс көреді.
Маңызды бір мәселеге тоқталсақ, күнделікті тауар айналымында және көрсетілетін ақылы қызмет пен атқарылатын ақылы жұмыс орайында көпшілік қауымға жиі ұшырасатын салық - бюджетке жиналатын салықтың бір ірі тармағы болып есептелетін қосымша құн салығы болғандықтан ол туралы көпшіліктің хабардар болуы және оған түсінік беріп отыру ерекше маңызды.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Салық басқармаларының басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының 2011 жылғы Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті [1].
Диплом жұмысының өзектілігі сол, мұнда бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыратын салықтық түсімдердің 24-27% құрайтын қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселесінің қаралуы болып отыр. ҚҚС бюджет табысын құрудағы негізгі табыс көзі болып табылады. Осыған орай таңдалған тақырыптың өзектілігі күмән келтірмейді.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы сол – бұл жұмыста қосымша құн салығын есептеу механизмінің деңгейлі жүйесінің жұмыс істеу механизмі және қаржылық қамтамасыз етілу мәселелері қарастырылады.
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың бірі – салық жүйесін реформалау еліміз егемендік алғалы бері жүргізіліп келеді. Салық мәселелері сияқты күнделікті қызу пікірталас пен сын объектісі болып жүрген ешбір экономика саласы жоқ деуге болады. Себебі, салық жүйесі – бұл нарықтық қатынастың маңызды элементі болып, онымен елдегі экономикалық құрылулардың нәтижесі, жетістіктері тығыз байланыста болады.
Салықтар ерте заманда, қоғам пайда болғаннан бері, қоғаммен бірге өмір сүріп келе жатқан экономикалық категория. Салықтың негізгі қызметі – ол «қоғам өмір сүруіне қолайлы жағдай жасау және қоғамды мүмкіндігінше тепе- тең жағдайда ұстап тұру болып табылады. Қауым мемлекет болып, ал мемлекет жеке егеменді ел болып, осы мемлекетпен халық арасындағы негізгі қарым- қатынасты салықтар сипаттайды.
Салықтардың ежелгі әрі негізгі тобының бірі- жанама салықтар ежелгі құл иеленушілік заманынан бастап қазіргі заманға дейін мемлекет қазынасын қаражатпен қамтамасыз етіп келеді.
Кез-келген ұлттың салық жүйесі, салық салу базасы туралы теориялық және ғылыми-тәжірибелік жағдайлар мен объективтік әдістемелік база негізінде қызмет етеді.
Салық салудың методологиясы мен оның әдістемелік негіздері салық механизмі мен оның элементтерінің негізін құрайды.
Қазіргі кезде, Қазақстанның даму моделі мен стратегиялық жоспарына сәйкес, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын салық жүйесі құрылып жұмыс істеуде. Бұл салық жүйесі құрамындағы салықтарды біз екі топқа (тура және жанама) бөлеміз.
Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.
Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы және т.с.с.
Қосылған құн салығын сауатты түрде ұйымдастырып, қолдану - баға құрылуына және тұтыну құрлымына жағымды әсер етеді.
Салықтарды қолдану тарихы көрсеткендей салық төлеушілер өздерінің табыстарынан салық төлегеннен көрі шығындарынан төлегенді дұрыс көреді.
Маңызды бір мәселеге тоқталсақ, күнделікті тауар айналымында және көрсетілетін ақылы қызмет пен атқарылатын ақылы жұмыс орайында көпшілік қауымға жиі ұшырасатын салық - бюджетке жиналатын салықтың бір ірі тармағы болып есептелетін қосымша құн салығы болғандықтан ол туралы көпшіліктің хабардар болуы және оған түсінік беріп отыру ерекше маңызды.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Салық басқармаларының басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының 2011 жылғы Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті [1].
Диплом жұмысының өзектілігі сол, мұнда бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыратын салықтық түсімдердің 24-27% құрайтын қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселесінің қаралуы болып отыр. ҚҚС бюджет табысын құрудағы негізгі табыс көзі болып табылады. Осыған орай таңдалған тақырыптың өзектілігі күмән келтірмейді.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы сол – бұл жұмыста қосымша құн салығын есептеу механизмінің деңгейлі жүйесінің жұмыс істеу механизмі және қаржылық қамтамасыз етілу мәселелері қарастырылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ҚР Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) 2011.06.01. 32б.
2 Мельников В. Д., Ли В. Финансы. Учебник. Алматы, 2005. 136-144 стр.
3 Ермекбаева Б.Ж. “Жалпы мемлекеттік салықтар” Оқу құралы “Экономика” баспасы 1997 жыл. 38-43 бб.
4 Баймурзаев Р, Аносов Л, Жарилгасимова Г “ Налоги в Казахстане ” Алматы “Жеті Жарғы” 1997 жыл. 66-74 стр.
5 Ермекбаева Б.Ж, Зейнельгабдин А.Б, Ильясов К.К. “Налоги и налогообложение” Алматы 1995 жыл. 29 стр.
6 Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных стран.-Алматы, Қаржы-қаражат. 7-9 стр.
7 “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы. 24.04.1995ж., 1999 жылғы сәуір айындағы өзгертулер мен толықтырулармен қоса.
8 Мельников В.Д, Ильясов К.К “Финансы”. Экономика-2001 жыл. 232стр.
9 “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” ҚазақстанРеспубликасының кодексі (салық кодексі) Ресми газет №26(26), маусым 2001 жыл Алматы “Бико” Баспа үйі.
10 Қазақстан Республикасының “бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заңы (Салық кодексі). Алматы, 2007ж.
11 Ермекбаева Б.Ж. “Салықтар және салық салу” Алматы, “Қазақ Университеті” 2003ж. 39-42 б.
12 Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Ғ.А. “Налоги и налогообложение” Алматы, 2002ж. 106 стр.
13 Қалманбетова Г “Салық жеңілдіктері: кемшілігі мен артықшылығы”. //Егеменді Қазақстан” 27 наурыз 2001 жыл. 2б.
14 А.Алипов “Проблемы налогообложения малого и среднего бизнеса в Республике Казахстан” Москва 2000 жыл. 33-37 стр.
15 Құсайынов Қ.Қ. \ Экономика ғалымдарының кандидаты, доцент\ «Салық заңнамасындағы өзгерістерді талдау» // Жаршы – «бастау» -2003-№11-7-8б.б.
16 Үсенова Н “Салық халық несібесі – ол өркенниет үшін төленетін төлем”. //“Егеменді Қазақстан” 27 қыркүйек 2000 жыл №236 – 239
17 “Салықтың жеңілдетілуі – реформаның жарқын жетістігі”. //“Егеменді Қазақстан” 30 маусым 2001 жыл №136.
18 Бекболсынова А.С. Салық жүйесінің негіздері: оқу құралы / А. С. Бекболсынова. – Астана : Фолиант, 2007. – 283 б.
19 Құсайынов Қ.Қ. Салық тетіктерін басқарудың ұйымдастырушылық-техникалық мәселелері. //Вестник, 2002 №5
20 Қазақстан Республикасының 2011 жылдың әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылары туралы. 18 б.
21 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 2304 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2010-2014 жылдарға арналған Стратегиялық жоспарын іске асыру туралы есеп. Астана, 2011ж. 26 б.
22 2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі қысқаша талдамалық ақпарат. //Қаржы министрлігінің хабаршысы. №1, Астана 2011ж. 12-28 б.
23 Қазақстан Республикасы Парламентінің 2011 жылғы 20 маусымдағы Қаулысы. 2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есеп комитеті есебінің негізгі тұжырымдары.
24 Илиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: оқулық. – Алматы, 2005 – 552 б.
25 Сахариев С.С. Финансы: учебник Алматы: Юридическая литература, 2004 г.
1 ҚР Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) 2011.06.01. 32б.
2 Мельников В. Д., Ли В. Финансы. Учебник. Алматы, 2005. 136-144 стр.
3 Ермекбаева Б.Ж. “Жалпы мемлекеттік салықтар” Оқу құралы “Экономика” баспасы 1997 жыл. 38-43 бб.
4 Баймурзаев Р, Аносов Л, Жарилгасимова Г “ Налоги в Казахстане ” Алматы “Жеті Жарғы” 1997 жыл. 66-74 стр.
5 Ермекбаева Б.Ж, Зейнельгабдин А.Б, Ильясов К.К. “Налоги и налогообложение” Алматы 1995 жыл. 29 стр.
6 Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных стран.-Алматы, Қаржы-қаражат. 7-9 стр.
7 “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы. 24.04.1995ж., 1999 жылғы сәуір айындағы өзгертулер мен толықтырулармен қоса.
8 Мельников В.Д, Ильясов К.К “Финансы”. Экономика-2001 жыл. 232стр.
9 “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” ҚазақстанРеспубликасының кодексі (салық кодексі) Ресми газет №26(26), маусым 2001 жыл Алматы “Бико” Баспа үйі.
10 Қазақстан Республикасының “бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заңы (Салық кодексі). Алматы, 2007ж.
11 Ермекбаева Б.Ж. “Салықтар және салық салу” Алматы, “Қазақ Университеті” 2003ж. 39-42 б.
12 Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Ғ.А. “Налоги и налогообложение” Алматы, 2002ж. 106 стр.
13 Қалманбетова Г “Салық жеңілдіктері: кемшілігі мен артықшылығы”. //Егеменді Қазақстан” 27 наурыз 2001 жыл. 2б.
14 А.Алипов “Проблемы налогообложения малого и среднего бизнеса в Республике Казахстан” Москва 2000 жыл. 33-37 стр.
15 Құсайынов Қ.Қ. \ Экономика ғалымдарының кандидаты, доцент\ «Салық заңнамасындағы өзгерістерді талдау» // Жаршы – «бастау» -2003-№11-7-8б.б.
16 Үсенова Н “Салық халық несібесі – ол өркенниет үшін төленетін төлем”. //“Егеменді Қазақстан” 27 қыркүйек 2000 жыл №236 – 239
17 “Салықтың жеңілдетілуі – реформаның жарқын жетістігі”. //“Егеменді Қазақстан” 30 маусым 2001 жыл №136.
18 Бекболсынова А.С. Салық жүйесінің негіздері: оқу құралы / А. С. Бекболсынова. – Астана : Фолиант, 2007. – 283 б.
19 Құсайынов Қ.Қ. Салық тетіктерін басқарудың ұйымдастырушылық-техникалық мәселелері. //Вестник, 2002 №5
20 Қазақстан Республикасының 2011 жылдың әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылары туралы. 18 б.
21 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 2304 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2010-2014 жылдарға арналған Стратегиялық жоспарын іске асыру туралы есеп. Астана, 2011ж. 26 б.
22 2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі қысқаша талдамалық ақпарат. //Қаржы министрлігінің хабаршысы. №1, Астана 2011ж. 12-28 б.
23 Қазақстан Республикасы Парламентінің 2011 жылғы 20 маусымдағы Қаулысы. 2010 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есеп комитеті есебінің негізгі тұжырымдары.
24 Илиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: оқулық. – Алматы, 2005 – 552 б.
25 Сахариев С.С. Финансы: учебник Алматы: Юридическая литература, 2004 г.
ДИПЛОМдық жұмыс
Тақырыбы: Қосымша құн салығы: есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелері
5В050900 - Қаржы мамандығы бойынша
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1 Қосымша құн салығының теориялық және әдіснамалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет
ету механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
7
15
20
2 Қосылған құн салығы: есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелерінің қазіргі жағдайын талдау...
2.1 Қосылған құн салығы: төлеушілер, салық салу объектілері,
салық салынатын айналым мен импорт ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
2.2 Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты
есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
27
39
54
3 Қосылған құн салығын жетілдіру жолдары және салық жүйесін дамыту перспективасы ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясы ... ... ...
59
59
63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .
69
А-қосымшасы - 2010 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 01.12.2011 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ...
Б-қосымшасы - Қосылған құн салығының 2010 -2011 жылдардағы мемлекеттік және республикалық бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
В-қосымшасы - Қосылған құн салығы бойынша кейбір мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
71
73
Кіріспе
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың бірі - салық жүйесін реформалау еліміз егемендік алғалы бері жүргізіліп келеді. Салық мәселелері сияқты күнделікті қызу пікірталас пен сын объектісі болып жүрген ешбір экономика саласы жоқ деуге болады. Себебі, салық жүйесі - бұл нарықтық қатынастың маңызды элементі болып, онымен елдегі экономикалық құрылулардың нәтижесі, жетістіктері тығыз байланыста болады.
Салықтар ерте заманда, қоғам пайда болғаннан бері, қоғаммен бірге өмір сүріп келе жатқан экономикалық категория. Салықтың негізгі қызметі - ол қоғам өмір сүруіне қолайлы жағдай жасау және қоғамды мүмкіндігінше тепе- тең жағдайда ұстап тұру болып табылады. Қауым мемлекет болып, ал мемлекет жеке егеменді ел болып, осы мемлекетпен халық арасындағы негізгі қарым- қатынасты салықтар сипаттайды.
Салықтардың ежелгі әрі негізгі тобының бірі- жанама салықтар ежелгі құл иеленушілік заманынан бастап қазіргі заманға дейін мемлекет қазынасын қаражатпен қамтамасыз етіп келеді.
Кез-келген ұлттың салық жүйесі, салық салу базасы туралы теориялық және ғылыми-тәжірибелік жағдайлар мен объективтік әдістемелік база негізінде қызмет етеді.
Салық салудың методологиясы мен оның әдістемелік негіздері салық механизмі мен оның элементтерінің негізін құрайды.
Қазіргі кезде, Қазақстанның даму моделі мен стратегиялық жоспарына сәйкес, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын салық жүйесі құрылып жұмыс істеуде. Бұл салық жүйесі құрамындағы салықтарды біз екі топқа (тура және жанама) бөлеміз.
Қосылған құн салығы дегеніміз - тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.
Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы және т.с.с.
Қосылған құн салығын сауатты түрде ұйымдастырып, қолдану - баға құрылуына және тұтыну құрлымына жағымды әсер етеді.
Салықтарды қолдану тарихы көрсеткендей салық төлеушілер өздерінің табыстарынан салық төлегеннен көрі шығындарынан төлегенді дұрыс көреді.
Маңызды бір мәселеге тоқталсақ, күнделікті тауар айналымында және көрсетілетін ақылы қызмет пен атқарылатын ақылы жұмыс орайында көпшілік қауымға жиі ұшырасатын салық - бюджетке жиналатын салықтың бір ірі тармағы болып есептелетін қосымша құн салығы болғандықтан ол туралы көпшіліктің хабардар болуы және оған түсінік беріп отыру ерекше маңызды.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Салық басқармаларының басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының 2011 жылғы Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті [1].
Диплом жұмысының өзектілігі сол, мұнда бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыратын салықтық түсімдердің 24-27% құрайтын қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселесінің қаралуы болып отыр. ҚҚС бюджет табысын құрудағы негізгі табыс көзі болып табылады. Осыған орай таңдалған тақырыптың өзектілігі күмән келтірмейді.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы сол - бұл жұмыста қосымша құн салығын есептеу механизмінің деңгейлі жүйесінің жұмыс істеу механизмі және қаржылық қамтамасыз етілу мәселелері қарастырылады.
Жұмыстың негізгімақсаты - қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелерін қарастыру болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес жұмыста төмендегідей міндеттералға қойылады:
- Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуын және экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет ету механизміне тоқталу;
- Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттарын қарастыру;
- Қосылған құн салығын төлеушілерді, салық салу объектілерін, салық салынатын айналым мен импортты сипаттау;
- Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты есептеу және төлеу механизмін зерттеу;
oo Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау;
oo Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдарын қарастыру;
oo Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясына тоқталу.
Зерттелу объектісі - қосымша құн салығын есептеу механизмі.
Тақырыптың теориялық және әдіснамалық негізі ретінде заң актілері, ҚР Президентінің Жарлықтары, отандық және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды. Жалпы бұл мәселе кеңестік және отандық оқулықтарда кең орын алды. Себебі, қосылған құн салығын есептеу механизмі мен типологиясы ерте қалыптасқан болатын.
Зерттеліп отырған ғылыми жұмыстың практикалық маңыздылығына келер болсақ, бұл ғылыми жұмыста Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы.
Деректік база ретінде негізінен Қазақстан Республикасы Үкіметінің фискалдық саясатының негізгі индикаторлары туралы материалдары, сонымен қатар осы тақырыпты зерттеуші отандық ғалымдардың еңбектері, тақырыпқа қатысты монографиялары мен кітапшалары, оқулықтары, авторефераттары, баспасөз материалдары және мақалалар жинағы алынды.
Жұмыс құрылымы диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қосымша құн салығының теориялық және әдіснамалық негіздері
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны
Бүгінгі таңда қосылған құн салығы салыстырмалы түрде ең жас салықтың бірі болып табылады. Бүгінгі күні қызмет атқарып, іс жүзінде пайдаланып жүрген салықтар тәжірибеге ХІХ ғасырдың ортасында пайда болған. Кейбір салықтар мысалы, акциз, жер салығы ерте заманда - ақ пайда болды. Қосылған құн салығының негізгі құрылымы Францияда әйгілі, танымал экономист М.Лореннің арқасында 1954 жылы жасалды. 1958 жылы Францияның салық жүйесіне енгізіліп, қолдана бастады. Сол уақыттан бастап қосылған құн салығы аналитикалық және статистикалық мақсатта ХІХ ғасырдың аяғында қолдана бастады. Қосылған құн салығының пайда болуы мемлекеттік шығындардың өсуімен және табыстарға деген мемлекеттің қажеттілігінің өсуімен байланыстырады. Жанама салықтардың ең алғашқы түрі акциз болып табылады. Олар тауарлардың бөлек түрлерінен алынады. Оған қарама - қарсы бағытта қосылған құн салығы шығады, өйткені бұл салық тауарлардың барлық түрлерінен алынады және әмбебап болып табылады[2,б.136].
Жалпы, салық жүйесінде негізгі рөльді жанама салықтар алады. Оларға: қосылған құн салығы, акциздер, баж салықтары жатады.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын-ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Жоғарыда аталған салықтардың ішінде және бюджет кірістерінің көздері құрамында ең маңызды рөльді "Қосылған құнға салынатын салық" алады.
Тұтыну салықтары жанама салықтардың маңызды тобы ретінде дамыған мемлекеттердің салық салу тәжірибесінде ертеден қолданылуда. Алғашқыда, 1950 жылдарға дейін бұл топқа тек екі салық кірді: айналым салығы және сатуға салынатын салық.
Айналымға салынатын салық- өзінің табиғатына сәйкес тауар айналымының өндірушіден соңғы тұтынушыға дейінгі қозғалысының әрбір стадиясында, бірнеше рет салынады.
Сатуға салынатын салық- тауарды соңғы өткізу кезінде тауар құнынан процент түрінде алынады.
Айналым салығын сату салығынан ерекшелендіретін белгілер:
1) барлық сатылар өндіріс сатыларына қарамастан, соңғы тұтынуға тәуелсіз. Тікелей салықтардан айырмашылығы кәсіпкерлік пайдаға салық салуға немесе тұрғылықты халық пайдасына салық салуға негізделген.
2) Барлық немесе соңғы тұтынудың бөлігінен түрлі тауар топтарына тең ставкалар мөлшерінде салық салу. Оның акциз, кедендік баждар тәрізді жанама салықтардан айырмашылығы тек қазыналық емес, басқа мақсаттарды көздейді. Мысалы, акциздерді арнайы тауар топтарынан (ішімдік және темекі өнімдері) осы өнімдерді тұтыну арқылы жоғары пайда алу мақсатында жүзеге асырылады және кейде қосымша түрде жоғарғы баға көмегімен осы өнімдерді тұтыну мақсатын көздейді. Кеден баждарынан тек сыртқы саудалық емес өнімдермен байланысты, қазыналық және басқа мақсаттарды, мысалы импортты баждар отандық өндірушілерді қорғау үшін қолданылады. Экспортты баждар - арнайы тапшы тауарларды шетелге шығаруды шектеуді көздейтін тауарлардан алынады.
3) Салықтарды тұтыну мемлекеттік кіріс бөліктерін қандайда бір алынған салық кірістерін толықтыру үшін қызмет етеді. Әлеуметтік сақтандыру тәрізді кәсіпкерлердің жарнамалары жанама салықтың осындай түрлерінен ажыратылады. Бұл салықтық жарналар тұтыну есебін толықтырады, мақсатты бағыттағы кейінірек қолданылған әлемметтік қамтамасыз етілген түрлі мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру арқылы бюджеттің кіріс бөлігін торлықтыруға арналған.
1950 жылға дейін Батыс елдерінде осы екі жанама салық түрі билік етті, соңында олар бірте - бірте қосылған құнға салынатын салықпен ауысты. Бұл ауысу түрі ұзақ тарихи жағдайдан кейін ғана болды[2,б.141].
Айналымға салынатын салық Батыс елдерімен бірінші дүниежүзілік соғысы кезінде күннен- күнге жоғары қарқынмен өсіп тұрған әскери шығындарды жабу үшін қолданылды. Бұл кәсіпкерлер мен тұтынушылар тарапынан үлкен наразылық туғызды. Себебі, тауар қанша өндірістік және айналым стадиясынан өтсе, тауар бағасы соншалықты қымбаттай берді де, нәтижесінде осы тауарды тұтынудың азаюына әкелді.
Айналым салығы келесі негізгі қағидалар негізінде құрылды. Ол мемлекеттік салалық ұйымдар , ұйымдарға кірмейтін мемлекеттік кәсіпорындар мен өз өндірісі негізінде тауарларды сататын кооперативтік ұйымдардан бөлінеді. Осындай негізде салық тауар айналымынан бөлінді, яғни өндірістік шаруашылық қажеттіліктер мен халықтың тұтыну мүмкіндіктерін қанағаттандыруға бағытталған тауар айналымдарынан бөлінді.
Салықтан бөлінетін айналымды анықтауда тек тауар айналымы ұғымы ғана емес, тараптарға сату ұғымы да кіреді. Мұндай сатудың айырушы белгісі - сол шаруашылық шегінде тауарларды сататын құжат болып табылады.
Бір ұйымның кәсіпорындары арасында жасалатын тауарларды сату айналымдары ішкі болып саналды және салық салудан босатылды. Бұл әдіс шаруашылық ұйымдарда жасалатын шикізат өнімдері өндірісін ынталандыру мақсатына көзделген. Осы арқылы өнімнің өз құнын төмендету тек салық айналымынсыз баға белгілеу жолымен ғана емес, өндіріс үшін өндірілетін шикізат шығындарын қысқарту жолымен өз мақсатына жетті. Тиісті тауар бағасымен алынатын қоғамның таза табысының шешуші бөлігі бюджетке осы тауар арқылы бір рет түсті. Салық айналымын төлеудің бір жақтылығы төлеушілер санын азайтты, салықты төлеу мен бөлуге бақылауды жеңілдетті.
Әр ұйымдық сала бойынша өнім айналымы процент есебінен 1 процент ставкасы белгіленді. Барлығы өндірістік сала ұйымдар санына сәйкес 46 салық ставкасы белгіленді. Салық әр сатылған тауар бойынша банк мекемесінде тиісті сатып алушының ағымдағы шот сомаларын бюджет есебіне енгізу автоматты бөлу арқылы төленді.
1931 жылы І - жарты жылдығында салық айналым төлеушілері кәсіпорынның алдыңғы квартал жоспарлы айналымын негіздейтін салықтың кварталды қаржылық жоспар сомаларын енгізуі және бұл жоспарларды әр айдың 25 - нен мемлекеттік банк мекемесіне мемлекеттік бюджет есебінен төлеушілер есептерінің салық сомаларын беруі қажет.
Жалпы маңызға ие кәсіпорынның салық айналымын жұмылдыру республикалық және жергілікті қаржы органдарымен жүзеге асырылды. Осындай негізде салық төлеудің орталықтандырылған тәртібі белгіленді.
Салық реформасы кезінде елеулі кемшіліктер жіберілді, бірінші кезекте салық төлеудің бірден орталықтануы.
Салықты кәсіпорын немесе шаруашылық ұйымдар өндірушілері емес, тұрғылықты жері бойынша салалық ұйымдар төледі.
1931 жылы жалпы сипатқа ие ұйымдар барлық салық айналымының 94 сомасын төлеуге міндетті болды. Мұндай тәртіп жергілікті қаржылық органдардың салықты есептеу және кәсіпорындардың өндірістік жоспарларын орындауға бақылауын шектеді. Жергілікті бюджеттер үшін салық шегерімдері нақты сомаларда белгіленді[3,б.39].
Салық айналымының салалық ставкасы деп аталатын иесізденген ставкалар жүйесінің салық айналымына түсуі теріс қалыптасты. Ставка көбінесе барлық біріктірілген айналым шегерімдерімен анықталынды, ол тауар топтары салықтарын иесіздік арқылы жұмылдыруды көздеді. Ставкалардың мұндай жүйесі маңызы бойынша салық айналымын нақты тауар бағаларынан және қоғамның таза табысы жинақтары кезеңінің кейінделуін білдірді.
Салалық ставкалардың көптігі 1929 - 1930 жылдары баға құрылымы мен ассортиментіне сәйкес келді және бірыңғайланған салық айналымдарындағы сала төлемдері деңгейімен анықталынды. Салалық ставка жүйесі бағаны жоспарлауды қиындатты және өнімнің жеке түрлерінің азаюына әкеліп соқты, шаруашылық есеп айырысуды әлсіретті.
Салық айналымын орталықтан алу кері әсерін тигізді және бірыңғай салалық ставкалардың болуы салықты фактілі емес, жоспарлық айналымнан алуды төмендетті. Салық реформасының кемшіліктері оның екі сатысында болды, яғни 1931 жылдан кейін салық айналымын алу жүйесіне маңызды келесідей өзгертулер енгізілді.
Салық айналымын алу тәртібі орталықтандырылған салалық ұйымдарда біртіндеп бірлестіктер құрамына енетін жекетрестер мен кәсіпорындардан деорталықтандырылған салық алумен ауыстырылды. Деорталықтандырылу тәртібіне ену тек салықтың түсуін жеделдетіп қана қоймай, айналым есебінің толықтығын, салық есептеу дұрыстығын қамтамасыз етті. Жергілікті басқару органдарының бюджет алдындағы кәсіпорындарға қатысты міндеттерін орындау мүдделілігін арттырды, қаржы органдарының өнімдерді өндіру мен сатуды жүзеге асыру жоспарларын орындауды бақылауын күшейтті.
1932 жылдың бірінші қаңтарынан бастап салық айналымының салалақ ставкалары мемлекеттік өндірістік кәсіпорынның тауарлық топтық ставкаларымен алмастырылды. Салық ставкалары тауар бағасымен жүзеге асырылатын қоғамның негізгі табыс деңгейі есебімен белгіленді. Айналым салығының ставкалары 143 - ке дейін жеткізілді[3,б.42].
Айналым салығының ставкалары өзгертілді, ол жеке салалар пайдалылығының және тауарлардың өзгертілуімен байланысты болды. Айналым салығының ставкалары айналым пайыздарында белгіленді, сонымен қатар салықты төлеу мерзімі туралы өзгерістер болды.
Айта келе, айналым салығының жетіспеушілігі ол тауар өндірісі процесіндегі әрбір кезекті стадияда соңғы өнім құнына нақты қосылған құнға бұл салықтың байланыссыз болуы. Анығырақ айтсақ, айналым салығы әрбір стадияда қосылған құнға байланысты емес өндірістік стадия санына байланысты өзгеріп отырады.
Сондықтан, көптеген мемлекеттерде бірінші дүниежүзілік соғыс бітуімен бұл салық түрін қолдану тоқтатылды.
Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, әскери және фискалдық шығындарды жабу үшін көптеген елдер айналым салығын қайта пайдалануға енгізді, ал кейбір елдер сатуға салынатын салыққа көшті. Осы салықты қолдану кезінде оның мынандай кемшіліктері шықты: бұл салықты қолданған мемлекеттер тауардың өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысының әрбір стадиясына әсер ете алмады. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталуымен бұл елдер өздерінің қаржылық шығындарын жабу үшін алдыңғы екеуіне қарағанда тиімді қосылған құнға салынатын салықты енгізді.
Жоғарыда айтып өткендей, жанама салық салудың алғашқысы сатудан түсетін салық болып табылады, сол уақытта ол қосылған құн салығымен салыстырмалы түрде сәйкес келетін. Сатудан түсетін салықтың пайда болу себебін бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі "әскери шығындардың" көптігімен байланыстырады. Салықтың бұл түрі тауардың өндірушіден тұтынушыға жылжу барысында өтетін барлық сатыдан көп рет өндіріледі. Салықтың қызмет ету нәтижесінде сатылатын тауарлардың бағасы өсе келе өндірушілер, сонымен қатар тұтынушылар тарапынан келіспеушіліктер туғызды. Ең алдымен бұл келіспеушіліктің себебі бұл тұтынушылардың, көп рет сату салығы өндірілетін тауарды өте қымбат бағамен сатып алған болып табылады. Ал басқа жағынан өндірушілер де бағаның өсуіне және сұраныстың күрт төмендеуіне байланысты өндірілген өнімдерін өткізе алмай, зиян шекті.
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін салықтың бұл түрі салық жүйесіне алында. Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде мемлекеттік бюджеттің үлкен шығындарымен байланысты табыс бөлімінің өсуіне қосымша қайнар көздерді қажет етті. Өндіріп алу сұраныстарына сай келетін сатудан алынатын салық салық жүйесіне қайтадан енді. Осы салық пен салық салудың механизмі біршама өзгерді. Біріншіден, ол тек қана бір жерден алына бастады, әрине бөлшек сауда сатысында және капитал айналымын бәсеңдеткен жоқ. Екінші қорлардың айналымдылығының өсуімен байланысты қазынаға түсімнің келіп түсу процесі жылдамдатылды. Осы жағдайға байланысты мемлекет біршама шығынға ұшырады, өйткені, тауар өндіру және тауар айналымы сатыларын толығымен бақылай алмады. Салық салу объектісіне көп рет салық салған уақытта өндіріп алу ұйымдары салықтық декларацияларды қабылдау барысында капитал қозғалысы жөнінде ақпарат алуға мүмкіндік болатын. Ал тек бір рет салық салу барысында - бөлшек сауда сатысында - бұндай мүмкіндік жойылатын. Айтылған барлық факторлар қосылған құн салығының пайда болуына әкелді және бұл салық мемлекетке өндіріс және тауар айналымының барлық сатысына бақылау орнатуға мүмкіндік берді.
Қосылған құн салығының осылайша дүние жүзінде кең тарауы 1957 жылы Римде Еуропалық Одақтың құрылуы барысында мүше мемлекеттер ортақ нарықты құру мақсатында өздерінің салық жүйелерін бірыңғайға келтіруге қол қоюына байланысты. 1967 жылы Еуропалық Экономикалық Одақтың екінші директивасында қосылған құн салығы жанама салықтардың ішінде "ең басты салық" деп жарияланды және бұл салықты 1972 жылға дейін салықтық жүйеде мемлекеттер міндетті түрде енгізуін сұрады. Еуропалық Экономикалық Одақтың кеңесінің алтыншы директивасында қосылған құн салығының бүгінгі күнгі жүйесін қорытындылап бекітті. Содан кейін қосылған құн салығының мәлімдемелерін 1991 жылы оныншы директивамен бекітті және осы стандарттар Еуропалық Экономикалық Одақ мүшелерінің салықтық заңдарына енгізілген. Қазіргі таңда қосылған құн салығы әлемнің қырықтан астам елдерінде өндіріліп алынады. Қосылған құн салығының әлемдегі көптеген елдерге таралуы оның өмірге қабілеттілігін және нарықтық экономиканың барлық талаптарына сай келетінін көрсетеді. Айта кететін жай, бұл салық түрінің салық салу тәжірибесіне енуінің келесі факторлары бар:
Біріншіден тікелей салықтарда болатын кемшіліктер. Олардың қатарына салық салудың ауырлығын, салық төлеуден бас тартудың көп болуын жатқызуға болады.
Екіншіден, мәңгілік бюджет тапшылығы және салық салу базасын кеңейту арқылы табыстарды көбейтуге деген мұқтаждықтың болуы.
Үшіншіден, салық жүйелерін экономикалық даму деңгейіне сәйкес өзгерту.
Кейбір елдерде қосылған құн салығын енгізу жақпады. Мысалы, 1970 - ші жылдардағы шикізатқа және еңбек күшіне бай Бразилия өзінің экономикалық бағдарламасын жүзеге асыру барысында қосылған құн салығын енгізіп көрді. Олар қосылған құн салығын тек штат аралық негізде енгізді және әр штаттың есептеу тәсілдері үш түрлі болды (бүгінгі күнде де осындай). Осылайша қосылған құн салығы Бразилияның салықтық жүйесіне енбеді[4,б.68].
1990 жылы Халықаралық валюталық қор және Біріккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасы Индонезия астанасы Джапартада "Азиядағы қосылған құн салығы" атты біріккен семинар өткізді. Онда қосылған құн салығын енгізу барысындағы кездесетін алғашқы қиыншылықтар туралы мәселелерді қарады.
Қосылған құн салығының кейбір мәселелеріне талдау жасап көрелік:
Біріншіден, салықтық жүйенің қалыптасу барысында қосылған құн салығы және оның жанама салықтар арасындағы "негізгі бәсекелестері" - "бөлшек сауда салығы" және "тұтыну табысына салынатын салық" арасындағы талдау мәселесі.
"Бөлшек сауда салығы" айналыста қарапайым және тұтынушыға түсінікті болып қызмет етуі шектеулі болғандықтан салық салу объектісі тек кейбір тауар сатуда қолданады. Бұл салық қызметтерге салынбайды. Бірақ та, бағаның көтерілуі бұл салықты да белсенді етіп көтереді. Өйткені әр өндірісті өзгерту кезеңіндегі жалпы түсімнің ешбір шегерімсіз салық салынады және барған сайын салықтық міндеттеме өсе береді.
Егер салықтық жүйеде бөлшек сауда салығынан басқа салық түрі болмаса, онда тұтынушы белгілі тауардың бағасын басқа бағамен салыстыра алмайды.
Сонымен қатар бұл салық бөлу жүйесіндегі ең нашар звенодан ұсталады, өндірістік сатып алу, сату барысында тек кассалық ведомость қана құжат бола алады. Көбінесе нақты ақшаға тауар сатып алу барысында бұл фактіні ешкім тіркемейді және тиісті сома банкіге өткізілмейді, сәйкесінше салық төленбейді.
Өндірістік шығындар жиынтығы мен және түсім арасындағы айырмаға тұтыну табысына салықты енгізу жөнсіз деп қарастыруға болады. Өйткені салық төлеушілердің бұл салық түрінен талонда көптеген әдістерін біледі.
Мысал ретінде, алынған жалпы пайданы, өзіне және жұмысшыларына қосымша еңбекақы ретінде (жәрдемақы, материалдық көмек, сыйақы) төлеуі мүмкін.
Қосылған құн салығы көптеген тауарлар мен қызметтерді қоса кең салық салу базасы бар және ол шот - фактура негізінде жүйесінің барлық өзгерістік шығындарын шегеріп қоймай тек алдыңғы кезеңдегі өндірісте шикізат және материал сатып алу шығындары шегеріледі. Осының бәрі бюджетке шығын келтірмей және өндірісті ауырлатпай ең төмен жарнаны енгізуге көмек береді. Сондықтан қосылған құн салығы тұрақты және пайдалы 12-30 мемлекеттік түсім әкеледі және жалпы ұлттық өнімнің 5 - 10-ін құрайды. Жоғарыда айтылғандардың барлығы Қазақстанның басынан өткен. Салықтық реформалаудың арқасында қосылған құн салығының жарналары 28-тен 20-ке, одан 16-ке төмендетілді, соның өзінде бюджет түсімінің 25-ін әкеледі.
Қосылған құн салығы осыншама жұмыс бәсеңділігі басқа салықтарға қарағанда экономикалық жағдайға байланысты таптырарлық емес, әсіресе табыс салығының базасы шектеулі, ал, негізгі жергілікті шикізат табыстарының тұрақсыздығымен ерекшеленетін мемлекеттерде, әрине кәсіпорындарда қосылған құн салығын өндіру кезінде инфляциялық жоғалтуларды болдырмау мақсатында қайтарып беру сомалары өз уақтылы төленсе жақсы болар еді.
Айта кететін жай қосылған құн салығының негізгі ерекшелегі: өндірістік процестің интенсификациялануының эффекті ынталандырушысы, тәжірибесінде әмбебапты және ең негізгі аяқталмаған өндірістің көлемін қысқыртудағы әкімшілік емес реттеушісі болып табылады. Әрине қосылған құн салықтың несие ретінде өз уақтылы төлеген әрбір өндіруші өндіріс немесе өнімді сату арқылы сол соманы барынша тез қайтаруға тырысады.
Салықтың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал, салықтың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметтеріне тікелей қатысты.
Қосылған құнға салынатын салықтың негізгі 2 қызметтері бар:
1. Фискалдық
2. Реттеушілік
Бүгінгі таңда біздің елімізде, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығында бұл салықтың тек фискалды функциясы байқалады. Яғни, бюджет кіріс көздерін толтыру болып табылады.
Фискалдық немесе бюджеттік қызметі - бұл арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады, яғни бюджеттің кіріс көзін құру болып табылады.
Реттеушілік қызметі - салықтың ең негізгі қызметі болып табылады. Осы қызмет арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады.
Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістіңдамуына ықпал ету. Салық ставкалары, жеңілдіктері және тағы басқалары салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда аталған салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкасы мен салық жеңілдіктерініңі алатын орыны ерекше. Себебі, ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына әкеліп соқтырады.
Бір сөзбен айтқанда, салықтық реттеу қызметі арқылы, салықтар арқылы мемлекеттің экономикаға араласуы, оларға ықпал етуі болып табылады.
Әрбір салық сияқты қосылған құн салығының да өзіне тән артықшылықтары мен кемшіліктері бар, ол келесідей:
Артықшылықтары:
1. Мөлшерлеменіңөзгеруінеқарамастансал ықтүсімдерінбағаныңөсуіментікелейба йланыстырадыжәнедебюджеттікқаржының инфляциялыққұнсызданупроцесінболдыр майтынбірден - біртиімдіамалыболыптабылады.
2. Мөлшерлеменіңдифференциациялауәдісі арқылымемлекеткеқосылғанқұнсалығытұ тынушыларсұранысыныңіс - қимылынреттеугемүмкіндікбереді.
3. Фискальдыққызметтіатқараотырып, мемлекеттіңатынанбағаныеркінежіберу жәнеқұнсызданудыреттеуіменсәйкескел еді.
4. Әлемдіктәжірибедеөндірістітоқтату, ұстаптұруэлементінарықтанәлсізөндір ушілердішығарыптастаудыжеделдетеді.
5. Мемлекеттіңэкономиканыреттеушіқұрал ыретіндеқызметатқарып, ұдайыөндірістегідағдарысқатөтепбере алады.
6. Әлемдіктәжірибедеқосылғанқұнсалығын ыңмөлшерлемесітекқанадеңгейібойынша емес, саныбойыншадаесептеледі. Төмендетілген мөлшерлеме сауда-саттықта қолданылса, жоғарылатылған- заттарға қолданылады.
Кемшіліктері:
1. Қосылған құн салығының жоғары мөлшерлемесі тұрғындардың сатып алу қабілетін төмендетеді және өндіруші үшін өткізу нарығын тарылтады. Сонымен қатар сатып алушылардың шектеулі мүмкіндігіне байланысты өндірушілердің өз тауарын тез өткізуге мүмкіндік бермейді.
2. Ең соңғы тұтынушыға салынғандықтан бұл белгілі бір деңгейде регрессивті жанама салық болып табылады.
3. Шикізат пен материалдарды жабдықтаушылардың қосылған құн салығын төлеу уақыты мен сатып алушылардан түскен өткізілген тауарлардың бағасындағы қосылған құн салығының уақыты сәйкес келмейді.
4. Реттеу мүмкіндігін және ішкі мәнін дұрыс қолданбау кәсіпкерлік қызметке кері әсерін тигізеді.
5. Салық есебіндегі қаржы аудару әдісінің нәтижесінде салықты төлеу үшін өзіндік айналым қорларын жұмсауға тура келіп отыр.
6. Қосылған құн салығының жоғарғы мөлшерлемесі өзін-өзі қаржыландыру үрдесін жасамай, бағаның көтерілуін тездетеді.
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет ету механизмі
1970 - 1980 жылдары шет мемлекеттерінің салық саясатындағы аса маңызды жаңалық - ол қосылған құнға салынатын салықтың кең таралуы. Салықтың теориядан практикаға мұндай жылдам қарқынмен өтіп әлемдегі көптеген мемлекеттердің бюджетінің кіріс көзіндегі тұтынуға салынатын салықтардың ішінде басыңқы жағдайға ие болуы тарихта бұрын соңды болмаған еді.
Қосылған құнға салынатын салықты ең алғаш 1954 жылы М. Лоре (Франция) ойлап тауып, қызмет ету схемасын көрсеткен. Сонымен қатар, ол сол кезде Францияда қызмет етіп тұрған айналым салығын қосылған құнға салынатын салық толық ауыстыра алатынын дәлелдеген. Мұның есебі ретінде айналым салығының жағымсыз кері әсерінің көптігі көрінеді[5,б.29].
Қазіргі кезде қосылған құнға салынатын салық өзінің жалпы нысанында келесі 39 елдің салық - бюджет жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады:
а) Европадағы 17 мемлекет: Австрия, Бельгия, Греция, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланды, Норвегия, Португалия, Соединское Королевство, Турция, Финляндия, Германия, Швеция.
ә) Латын Америкасының 14 елі: Аргентина, Боливия, Бразилия, Гветемала, Гондурас, Колумбия, Коста - Рика, Мексика, Никарагуа, Панама, Перу, Уругвай, Чили, Эквадор.
б) Африканың 2 елі: Мадагаскар, Нигер.
в) Азидағы 2 ел: Корей Республикасы, Тайвань.
г) Кариб бассейніндегі 2 ел: Доминикан Республикасы және Ганти.
д) Шығыста бір ел: Израиль.
ж) Океанияда бір ел: Жаңа Зеландия.
Ең алғаш қосылған құнға салынатын салықты жалпы формасында 1967 жылы Бразилия штаттары енгізді. Бразилия штаттары 30 жыл бойы алынып келген біртекті емес айналым салығын алып тастады. Жүргізілген реформа айналымға салынатын салықтарға байланысты жетіспеушіліктерді жойып, федерацияның әртүрлі штаттарындағы салық органдарының қызметтерін жоғары деңгейде бағыттауы тиіс болды. Бұл салық тұтыну тауарларына салынды, ал инвестициялық тауарларға салынбады. Өндірушілердің сатуына салынатын жалпы ұлттық салықты есептеуде қосылған құн әдісі Бразилияда 1959 жылдан бастап қолданылып келеді. Қосылған құнға салынатын салықтың бұл елде ең алғашқы болып қолданылуы осыған байланысты болды.
1967 жылдың келесі айларында Данияда қосылған құнға салынатын салық жалпы ұлттық деңгейде енгізілді[6,б.7].
1968 жылы Германия бұл салықты дұрыс деп көріп оны салық жүйесіне енгізді.
Бұл елдерде қосылған құнға салынатын салық сатуға салынатын салықтардың бірнешеуін ауыстырады:
а) өндірушілерге салынатын қосылған құнға салынатын салық, қызметке салынатын жеке салық және бөлшек саудаға салынатын жергілікті салық (Франция);
ә) айналымға салынатын салық (Германия);
б) көтерме саудаға салынатын салық (Дания).
Швецияда 1969 жылы және Норвегияда 1970 жылы қосылған құнға салынатын салық сатуға салынатын салық орнына енгізілді. Әдетте бұл екі салық түрін бір - біріне ұқсас дейді, бірақ қосылған құнға салынатын салық бөлшек сатуға салынатын салыққа қарағанда өте көп салық төлеушілерге салынады және салық базасынан өндірістік мақсаттағы тауарларды шығарып тастау өте оңай болып келеді.
Америка Құрама Штаттарында қосылған құнға салынатын салықты 1975 жылы енгізді. Бұған дейін қосылған құн салығын енгізу мәселесіне байланысты ірі пікір таластар болып, талдау бойынша арнайы мамандардың екі жылдық зерттеуі негізінде бұл салықты салық жүйесіне енгізу негізсіз деп танылған болатын. 1975 жылы Америка Құрама Штаттың алты штаты корпарация табыс салығын алып тастап орнына қосылған құнға салынатын салықты енгізді.
Жоғарыда аталған мемлекеттерде бұл салықтың үлесіне орташа мөлшерде алғанда мемлекеттердің бюджеттерінің салықтық түсімдерінің 13,8 және жалпы ішкі өнімі 5,5 тиеді.
Мемлекеттік қаржы тарихында бұрын соңды мұндай тез өсу болмаған көрініс, себебі табыс салығының өзі мұндай қарқынмен дамымаған.
Қосылған құнға салынатын салықтың осылай кең таралуының себептері сан алуан, бірақ олардың негізгілері мыналар:
1) Тұтынуға салынатын салық арқылы кіретін мемлекеттік кірістерді ұлғайту мақсатында қосылған құнға салынатын салықтың әлеуетті кең салық базасы бар;
2) өндірушілердің тауар мен қызмет өндіруге байланысты шығындарына емес соңғы тұтынушылардың шығындарына салық салу мақсатында;
3) басқару мен қадағалау шығындарының аздығы;
4) бұл салықтан жалтарудың қиындығы;
5) Европалық Экономикалық қауымдастыққа кіруге қойылатын талап, ол мемлекеттің қосылған құнға салынатын салық салық жүйесінде болуыталап ретінде қойылуына байланысты.
Қосылған құн салығы 1973 жылы 1 апрельде Британия елі ЕЭС (ЕЭО) кірген кезде қосылған құн салығы салымға салына бастады. Жергілікті тұрғындардан қосылған құн салығын ұстау, мәселен жергілікті компания есебінде қаржы болмай айналымдағы ақша О болса, ол қосылған құн салығынан босатылмайды. Англия мемлекетінің заңына сәйкес 37600 фунт стерлингтер тауар айналымына тең бизнесмендер кеденде тіркеліп, номері тіркелу керек.
ЕЭС елдерінде бірлескен Европалық нарықта нақты шектер жойылып, ТҚС алмай тауар тасымалданады. ЕЭС кірмейтін елдердің фирмалары Ұлыбританияға тауарды импортқа шығара отырып, декларация толтырады, тіпті тауарға байланысты анкеталар толтырады.
Кеден пунктері сол анкеталардың дұрыс - бұрыс еместігін тексеріп отырады да, сол кеден пунктерінде тауарға қосылған құн салығы (НДС) мен баж салығын (пошлины) төлейді.
Қосылған құн салығы импортқа шығатын тауарларға, яғни сыртқа шығатын тауарға қосылады. Егер тауардың кемшілігі болса, қайтадан сол шықан өнеркәсіпке қайтарылады да, қосылған құн салығы алынбайды. Бартер операцияларында тауарға қосылған құн салығы қосылады. Кеден басқару органында қосылған құн салығына байланысты зерттеулер жүреді. Оның құрамына бөлек (НДС) ті зерттеу бөлімдері кіреді, компьютер орталығы, салық тлеу тәртібін бқұзған мекеме мен өнеркәсіптің тізімі тіркеледі. Бұл жерде бөлек камералар, қылмысты қозғап, оны зерттеу бөлімдері, репортер орталығы және сұхбат беру орталығы бар. Бұл орталықтар қосылған құн салығына байланысты (НДС) ең күрделі де маңызды мәселелер жөнінде іс қозғайды, егер төленбеген қосылған құн салығының көлемі 250000 фунт стерлингтер асса міндетті түрде сол өнеркәсіпке іс қозғалып, зерттеулер жүргізіледі. Егерде қосылған құн салығы төленбегені туралы дәлелденсе, сол өнеркәсіпті немесе жеке тұлғаны Ұжым көлемінде соттайды.
Италияда басты салық түріне косылған кұн салығы мен акциздер жатады.
Қосылған кұн салығынын орташа көлсмі, жалпы жанама салығының 6,7% келемін құрайды. Жанама салығына гербтік, тіркеулік, концессиондық түрлері жатады.
Италия мемлекетінде 1973 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылған құн салығы Еуроэкономикалық Одақ төңірегінде шешілді. Күрделі жанама салық теңірегінде 20 акииздер мен табьтс айналымынан түсетін салықтар кіреді. Қооылған құн салығы көбіне тауар сатушылардан және көрсетілген кызметтен алынады. Алынатын салық көлемінің мөлшері нарық бағасымен сатылған тауардан түскен табыстан алынадьг. Жалпы тауар бағасына косылатын салық өнеркәсіпте тауар шығару бағасына косылатын салык өнеркәсіпте тауар шығару бағасына косылып, оның нақты бағасы шығады. Өнеркәсіп бюджетке таленетін салык тауар бағасы мен салықтың арасындағы айырмашылық сонымен бірге тауарды керек жеріне жеткізудің арасындагы айырмашылық есептеліп, жалпы салықтын көлем мөлшері аныкталады. Қосылған құн салығын төлеушілер мен өнім шығарушылар; сатушылар мен қызмет етушілер арасындағы салым төлеу сапасында үлкен мән бар. Әрбір сауда арасында сату және сатып алу арасында келісім шарт болуы қажет. Мысалы: сату, сатып алу акциялары, облигациялар, жср сату, кредит алу, кредит беру және де басқа каржы ақшаға байланысты келісім - шарттар. Салыктың бұл түрі (НДС) яғни алынбайды. Занды түрде кұжатталған стау, сатып алу операциялардан өте төмен қосылған құн салығы алынады. Қосылған құн салығы фискальды органдар аркылы ай сайын шығарылған қорытындыға байланысты салық көлем мөлшері аңықталады[6,б.9].
Экспортқа шьгғарылатын тауарларды сату, сатып алу операциялар құжат толтырылғанның бірлігі косылган құн салығынан босатылмайды. Шегерілетін салық көлем мөлшерін өнеркәсіп басшысы өзі өндірілген өнім мен оның сатылған баға арасындағы айырмашылықтан салық көлем мөлшерін аныктайды. Жылына бір рет салық декларациясын толтырады. Салықтың бұл түрінен (НДС) майда мекемелер босатылады немесе салық төлеу жеңілдіктері жасалады. Сонымен қатар жеке шағын кәсіп орындар үшін қосылған құн салығы жылдық айналымы 780 мл. лирден аспаса оларға арнайы қосылған құн салығының көлем мөлшері ерекше есептеледі. Қосылған құн салығы бухгалтерлік кітап есебі бойынша жылдык табыс көзінен алынады. Қосылған кұн жалпы өнеркәсіпке түскек табыс коэффициентіне байланьісты мекемелер түріне байланысты анықтайды және салық көлем мөлшсрі 40% дан 91%болуы тиіс. Өте жоғары салық коэффициенті мұнай өнімдеріп сатушылардан 97% көлем мөлшерінде алынады.
Қосылган құн салығының жеңілдіктерінің саны бесеу:
1. жеңілдік мөлшері 4% - 0% дейін
2. негізгі жеңілдік 9% - 19%-ға дейін;
4 %-лі жекілдіктер күнделікті керек тауарлар: нан, сүт, т.б. тағам түрлерінең, газет журналдардан.
9% қосылған кұн салық мөлшері (НДС) өнеркәсіп өнімдері; порошок, сабын, әтір-су, әйелдер косметикасы, тексиль тауарларына;
19% косылған кұн салық мөлшері (НДС) ас тағамдары мен шарап- арақ өнімдері және де мұнай өнімдеріне жасалады.
38% қосылған құн салық мөлшері (НДС) тері өнімдері, асыл тастар, алтын - күміс, брилиант, платина (қымбат металл түрлері); автокөлік түрлерінен.
Қосылған құнға салынатын салық Ресейдің қазіргі салық жүйесіндегі салықтардың бірі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салықты мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
:: ұйымдар;
:: жеке кәсіпкерлер;
Ресейдің Кеден Кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар өткізетін тұлғалар. Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және де салық салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнінде оның төлеушісі болып соңғы түтынушы, яғни тауарды сатып алу барысындағы құнында төленеді. Салық салу объектісі болып мыналар танылады:
:: Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру;
:: Жеке тұтынуы үшін қүрылыс-монтаж жұмыстарын жасау;
:: Импорт операциялары.
Негізінен, қосылған қүнға салынатын салық үш түрлі мөлшерлемемен: 0%, 10% және 20% мөлшерлемемен алынады. Нольдік мөлшерлеме:
а) мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларына;
ә) ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар;
б) бағалы металдардың мемлекеттік қорына, Орталық банк пен екінші деңгейдегі банктерге бағалы материалдар өндіретін салық төлеушілер;
в) дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және ресми пайдалануына әкелген тауарларына қолданылады.
10% мөлшерлемемен салық салынады.
:: тірі салмақтағы мал, құс;
:: деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері;
:: жеміс-жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт өнімдері;
:: жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері;
:: өсімдік майы, маргарин және азық-түлік өнімдері;
:: балалар тауарлары;
:: мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне;
::отандық және шетелдік дәрі-дәрмекте медициналық.
Бұдан басқа жағдайлардың барлыгында 20 пайыздық мөлшерлемемен қосылған құнға салынатын салық.
Егер салық төлеушінің бір тосқауылды тауар өткізуден түсірген табысы 1 млн рублден кем болса, онда салық әрбір есепті тоқсаннан кейінгі тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін, одан басқа жағдайлардың барлыгында ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төленуі керек.
Қосылған құнға салынатын салықты төлеуден мыналар босатылады:
::тізімін Ресей Үкіметі бекіткен медициналық қызметке аса қажет болып табылатын отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, құрал-жабдықтар.
::косметологиялық және мемлекеттік ветеринарлық, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтен басқа медициналық қызмет көрсетулер;
::халықты әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік және жергілікті органдарының науқастарды, мүгедектерді, қарттарды күтіп бағумен байланысты қызметтері;
::мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, секциялары, студиялары;
::такси және маршрутты такси мен жолаушы тасымалы; тізімін Ресей Үкіметі бекіткен жерлеу, әдет-ғұрып қызметтері.
::әскери қызметкерлерге тұрғын үй құрылысының мақсатты әлеуметтік-экономикалық бағдарламалары аясында жүргізілген жұмыстар;
::бажсыз сауда дүкеніне кеден режимі негізінде қойылған тауарлар;
::Ресейдің әуе жайлары мен әуе кеңістігінде, әуе кемелерінде көрсетілетін қызметтер;
::дәріхана ұйымдарының дәрі-дәрмек жасау, оптикалық көзілдіріктерді жасау және жөндеу, есту және қозғалу аппараттарын жөндеу жұмыстары;
:: инкассациядан басқа банктік операциялар;
:: сақтандыру, қайта сақтандыру және өзара сақтандыру операциялары;
:: орман өрттерін сөндіру жұмыстары және т.б. Ресей салық заңнамасына сәйкес акциздерді мынадай заңды және жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қосымша құн салығы: есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелері
5В050900 - Қаржы мамандығы бойынша
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1 Қосымша құн салығының теориялық және әдіснамалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет
ету механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
7
15
20
2 Қосылған құн салығы: есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелерінің қазіргі жағдайын талдау...
2.1 Қосылған құн салығы: төлеушілер, салық салу объектілері,
салық салынатын айналым мен импорт ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
2.2 Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты
есептеу және төлеу механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
27
39
54
3 Қосылған құн салығын жетілдіру жолдары және салық жүйесін дамыту перспективасы ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясы ... ... ...
59
59
63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .
69
А-қосымшасы - 2010 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 01.12.2011 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ...
Б-қосымшасы - Қосылған құн салығының 2010 -2011 жылдардағы мемлекеттік және республикалық бюджет кірістерінің атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
В-қосымшасы - Қосылған құн салығы бойынша кейбір мәселелер және оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
71
73
Кіріспе
Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың бірі - салық жүйесін реформалау еліміз егемендік алғалы бері жүргізіліп келеді. Салық мәселелері сияқты күнделікті қызу пікірталас пен сын объектісі болып жүрген ешбір экономика саласы жоқ деуге болады. Себебі, салық жүйесі - бұл нарықтық қатынастың маңызды элементі болып, онымен елдегі экономикалық құрылулардың нәтижесі, жетістіктері тығыз байланыста болады.
Салықтар ерте заманда, қоғам пайда болғаннан бері, қоғаммен бірге өмір сүріп келе жатқан экономикалық категория. Салықтың негізгі қызметі - ол қоғам өмір сүруіне қолайлы жағдай жасау және қоғамды мүмкіндігінше тепе- тең жағдайда ұстап тұру болып табылады. Қауым мемлекет болып, ал мемлекет жеке егеменді ел болып, осы мемлекетпен халық арасындағы негізгі қарым- қатынасты салықтар сипаттайды.
Салықтардың ежелгі әрі негізгі тобының бірі- жанама салықтар ежелгі құл иеленушілік заманынан бастап қазіргі заманға дейін мемлекет қазынасын қаражатпен қамтамасыз етіп келеді.
Кез-келген ұлттың салық жүйесі, салық салу базасы туралы теориялық және ғылыми-тәжірибелік жағдайлар мен объективтік әдістемелік база негізінде қызмет етеді.
Салық салудың методологиясы мен оның әдістемелік негіздері салық механизмі мен оның элементтерінің негізін құрайды.
Қазіргі кезде, Қазақстанның даму моделі мен стратегиялық жоспарына сәйкес, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын салық жүйесі құрылып жұмыс істеуде. Бұл салық жүйесі құрамындағы салықтарды біз екі топқа (тура және жанама) бөлеміз.
Қосылған құн салығы дегеніміз - тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.
Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы және т.с.с.
Қосылған құн салығын сауатты түрде ұйымдастырып, қолдану - баға құрылуына және тұтыну құрлымына жағымды әсер етеді.
Салықтарды қолдану тарихы көрсеткендей салық төлеушілер өздерінің табыстарынан салық төлегеннен көрі шығындарынан төлегенді дұрыс көреді.
Маңызды бір мәселеге тоқталсақ, күнделікті тауар айналымында және көрсетілетін ақылы қызмет пен атқарылатын ақылы жұмыс орайында көпшілік қауымға жиі ұшырасатын салық - бюджетке жиналатын салықтың бір ірі тармағы болып есептелетін қосымша құн салығы болғандықтан ол туралы көпшіліктің хабардар болуы және оған түсінік беріп отыру ерекше маңызды.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Салық басқармаларының басшылары кездесуге қатысушыларды Елбасының 2011 жылғы Жолдауында айтылған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында атқарып жатқан істерімен таныстыра келе, соған сәйкес салық заңдарына төмендегідей өзгерістер енгізудің ұсынылатындығы туралы хабардар етті [1].
Диплом жұмысының өзектілігі сол, мұнда бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыратын салықтық түсімдердің 24-27% құрайтын қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселесінің қаралуы болып отыр. ҚҚС бюджет табысын құрудағы негізгі табыс көзі болып табылады. Осыған орай таңдалған тақырыптың өзектілігі күмән келтірмейді.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы сол - бұл жұмыста қосымша құн салығын есептеу механизмінің деңгейлі жүйесінің жұмыс істеу механизмі және қаржылық қамтамасыз етілу мәселелері қарастырылады.
Жұмыстың негізгімақсаты - қосымша құн салығын есептеу механизмі мен қызмет ету мәселелерін қарастыру болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес жұмыста төмендегідей міндеттералға қойылады:
- Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуын және экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет ету механизміне тоқталу;
- Қазақстанда қосылған құнға салынатын салықтың қалыптасуы мен дамуының алғы шарттарын қарастыру;
- Қосылған құн салығын төлеушілерді, салық салу объектілерін, салық салынатын айналым мен импортты сипаттау;
- Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу, салықты есептеу және төлеу механизмін зерттеу;
oo Қосылған құн салығының бюджетке түсімін экономикалық талдау;
oo Қосылған құн салығын жетілдіру және оның бюджетті қалыптастырудағы рөлін арттыру жолдарын қарастыру;
oo Қазақстан Республикасы салық жүйесінің даму стратегиясына тоқталу.
Зерттелу объектісі - қосымша құн салығын есептеу механизмі.
Тақырыптың теориялық және әдіснамалық негізі ретінде заң актілері, ҚР Президентінің Жарлықтары, отандық және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды. Жалпы бұл мәселе кеңестік және отандық оқулықтарда кең орын алды. Себебі, қосылған құн салығын есептеу механизмі мен типологиясы ерте қалыптасқан болатын.
Зерттеліп отырған ғылыми жұмыстың практикалық маңыздылығына келер болсақ, бұл ғылыми жұмыста Қосылған құн салығы, өзінің бір қатар тиімді жақтарына байланысты әлемде кең тараған салық тобы болып табылады. Тиімді жақтарына: есептеу жеңілдігі; басқару, қадағалау арзандығы; жалтару мүмкін еместігі; бюджетті қаражатпен қамтамасыз етуінің тұрақтылығы.
Деректік база ретінде негізінен Қазақстан Республикасы Үкіметінің фискалдық саясатының негізгі индикаторлары туралы материалдары, сонымен қатар осы тақырыпты зерттеуші отандық ғалымдардың еңбектері, тақырыпқа қатысты монографиялары мен кітапшалары, оқулықтары, авторефераттары, баспасөз материалдары және мақалалар жинағы алынды.
Жұмыс құрылымы диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Қосымша құн салығының теориялық және әдіснамалық негіздері
1.1 Қосылған құнға салынатын салық: пайда болуы және экономикалық мәні мен мазмұны
Бүгінгі таңда қосылған құн салығы салыстырмалы түрде ең жас салықтың бірі болып табылады. Бүгінгі күні қызмет атқарып, іс жүзінде пайдаланып жүрген салықтар тәжірибеге ХІХ ғасырдың ортасында пайда болған. Кейбір салықтар мысалы, акциз, жер салығы ерте заманда - ақ пайда болды. Қосылған құн салығының негізгі құрылымы Францияда әйгілі, танымал экономист М.Лореннің арқасында 1954 жылы жасалды. 1958 жылы Францияның салық жүйесіне енгізіліп, қолдана бастады. Сол уақыттан бастап қосылған құн салығы аналитикалық және статистикалық мақсатта ХІХ ғасырдың аяғында қолдана бастады. Қосылған құн салығының пайда болуы мемлекеттік шығындардың өсуімен және табыстарға деген мемлекеттің қажеттілігінің өсуімен байланыстырады. Жанама салықтардың ең алғашқы түрі акциз болып табылады. Олар тауарлардың бөлек түрлерінен алынады. Оған қарама - қарсы бағытта қосылған құн салығы шығады, өйткені бұл салық тауарлардың барлық түрлерінен алынады және әмбебап болып табылады[2,б.136].
Жалпы, салық жүйесінде негізгі рөльді жанама салықтар алады. Оларға: қосылған құн салығы, акциздер, баж салықтары жатады.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын-ала салық енгізілгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Жоғарыда аталған салықтардың ішінде және бюджет кірістерінің көздері құрамында ең маңызды рөльді "Қосылған құнға салынатын салық" алады.
Тұтыну салықтары жанама салықтардың маңызды тобы ретінде дамыған мемлекеттердің салық салу тәжірибесінде ертеден қолданылуда. Алғашқыда, 1950 жылдарға дейін бұл топқа тек екі салық кірді: айналым салығы және сатуға салынатын салық.
Айналымға салынатын салық- өзінің табиғатына сәйкес тауар айналымының өндірушіден соңғы тұтынушыға дейінгі қозғалысының әрбір стадиясында, бірнеше рет салынады.
Сатуға салынатын салық- тауарды соңғы өткізу кезінде тауар құнынан процент түрінде алынады.
Айналым салығын сату салығынан ерекшелендіретін белгілер:
1) барлық сатылар өндіріс сатыларына қарамастан, соңғы тұтынуға тәуелсіз. Тікелей салықтардан айырмашылығы кәсіпкерлік пайдаға салық салуға немесе тұрғылықты халық пайдасына салық салуға негізделген.
2) Барлық немесе соңғы тұтынудың бөлігінен түрлі тауар топтарына тең ставкалар мөлшерінде салық салу. Оның акциз, кедендік баждар тәрізді жанама салықтардан айырмашылығы тек қазыналық емес, басқа мақсаттарды көздейді. Мысалы, акциздерді арнайы тауар топтарынан (ішімдік және темекі өнімдері) осы өнімдерді тұтыну арқылы жоғары пайда алу мақсатында жүзеге асырылады және кейде қосымша түрде жоғарғы баға көмегімен осы өнімдерді тұтыну мақсатын көздейді. Кеден баждарынан тек сыртқы саудалық емес өнімдермен байланысты, қазыналық және басқа мақсаттарды, мысалы импортты баждар отандық өндірушілерді қорғау үшін қолданылады. Экспортты баждар - арнайы тапшы тауарларды шетелге шығаруды шектеуді көздейтін тауарлардан алынады.
3) Салықтарды тұтыну мемлекеттік кіріс бөліктерін қандайда бір алынған салық кірістерін толықтыру үшін қызмет етеді. Әлеуметтік сақтандыру тәрізді кәсіпкерлердің жарнамалары жанама салықтың осындай түрлерінен ажыратылады. Бұл салықтық жарналар тұтыну есебін толықтырады, мақсатты бағыттағы кейінірек қолданылған әлемметтік қамтамасыз етілген түрлі мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыру арқылы бюджеттің кіріс бөлігін торлықтыруға арналған.
1950 жылға дейін Батыс елдерінде осы екі жанама салық түрі билік етті, соңында олар бірте - бірте қосылған құнға салынатын салықпен ауысты. Бұл ауысу түрі ұзақ тарихи жағдайдан кейін ғана болды[2,б.141].
Айналымға салынатын салық Батыс елдерімен бірінші дүниежүзілік соғысы кезінде күннен- күнге жоғары қарқынмен өсіп тұрған әскери шығындарды жабу үшін қолданылды. Бұл кәсіпкерлер мен тұтынушылар тарапынан үлкен наразылық туғызды. Себебі, тауар қанша өндірістік және айналым стадиясынан өтсе, тауар бағасы соншалықты қымбаттай берді де, нәтижесінде осы тауарды тұтынудың азаюына әкелді.
Айналым салығы келесі негізгі қағидалар негізінде құрылды. Ол мемлекеттік салалық ұйымдар , ұйымдарға кірмейтін мемлекеттік кәсіпорындар мен өз өндірісі негізінде тауарларды сататын кооперативтік ұйымдардан бөлінеді. Осындай негізде салық тауар айналымынан бөлінді, яғни өндірістік шаруашылық қажеттіліктер мен халықтың тұтыну мүмкіндіктерін қанағаттандыруға бағытталған тауар айналымдарынан бөлінді.
Салықтан бөлінетін айналымды анықтауда тек тауар айналымы ұғымы ғана емес, тараптарға сату ұғымы да кіреді. Мұндай сатудың айырушы белгісі - сол шаруашылық шегінде тауарларды сататын құжат болып табылады.
Бір ұйымның кәсіпорындары арасында жасалатын тауарларды сату айналымдары ішкі болып саналды және салық салудан босатылды. Бұл әдіс шаруашылық ұйымдарда жасалатын шикізат өнімдері өндірісін ынталандыру мақсатына көзделген. Осы арқылы өнімнің өз құнын төмендету тек салық айналымынсыз баға белгілеу жолымен ғана емес, өндіріс үшін өндірілетін шикізат шығындарын қысқарту жолымен өз мақсатына жетті. Тиісті тауар бағасымен алынатын қоғамның таза табысының шешуші бөлігі бюджетке осы тауар арқылы бір рет түсті. Салық айналымын төлеудің бір жақтылығы төлеушілер санын азайтты, салықты төлеу мен бөлуге бақылауды жеңілдетті.
Әр ұйымдық сала бойынша өнім айналымы процент есебінен 1 процент ставкасы белгіленді. Барлығы өндірістік сала ұйымдар санына сәйкес 46 салық ставкасы белгіленді. Салық әр сатылған тауар бойынша банк мекемесінде тиісті сатып алушының ағымдағы шот сомаларын бюджет есебіне енгізу автоматты бөлу арқылы төленді.
1931 жылы І - жарты жылдығында салық айналым төлеушілері кәсіпорынның алдыңғы квартал жоспарлы айналымын негіздейтін салықтың кварталды қаржылық жоспар сомаларын енгізуі және бұл жоспарларды әр айдың 25 - нен мемлекеттік банк мекемесіне мемлекеттік бюджет есебінен төлеушілер есептерінің салық сомаларын беруі қажет.
Жалпы маңызға ие кәсіпорынның салық айналымын жұмылдыру республикалық және жергілікті қаржы органдарымен жүзеге асырылды. Осындай негізде салық төлеудің орталықтандырылған тәртібі белгіленді.
Салық реформасы кезінде елеулі кемшіліктер жіберілді, бірінші кезекте салық төлеудің бірден орталықтануы.
Салықты кәсіпорын немесе шаруашылық ұйымдар өндірушілері емес, тұрғылықты жері бойынша салалық ұйымдар төледі.
1931 жылы жалпы сипатқа ие ұйымдар барлық салық айналымының 94 сомасын төлеуге міндетті болды. Мұндай тәртіп жергілікті қаржылық органдардың салықты есептеу және кәсіпорындардың өндірістік жоспарларын орындауға бақылауын шектеді. Жергілікті бюджеттер үшін салық шегерімдері нақты сомаларда белгіленді[3,б.39].
Салық айналымының салалық ставкасы деп аталатын иесізденген ставкалар жүйесінің салық айналымына түсуі теріс қалыптасты. Ставка көбінесе барлық біріктірілген айналым шегерімдерімен анықталынды, ол тауар топтары салықтарын иесіздік арқылы жұмылдыруды көздеді. Ставкалардың мұндай жүйесі маңызы бойынша салық айналымын нақты тауар бағаларынан және қоғамның таза табысы жинақтары кезеңінің кейінделуін білдірді.
Салалық ставкалардың көптігі 1929 - 1930 жылдары баға құрылымы мен ассортиментіне сәйкес келді және бірыңғайланған салық айналымдарындағы сала төлемдері деңгейімен анықталынды. Салалық ставка жүйесі бағаны жоспарлауды қиындатты және өнімнің жеке түрлерінің азаюына әкеліп соқты, шаруашылық есеп айырысуды әлсіретті.
Салық айналымын орталықтан алу кері әсерін тигізді және бірыңғай салалық ставкалардың болуы салықты фактілі емес, жоспарлық айналымнан алуды төмендетті. Салық реформасының кемшіліктері оның екі сатысында болды, яғни 1931 жылдан кейін салық айналымын алу жүйесіне маңызды келесідей өзгертулер енгізілді.
Салық айналымын алу тәртібі орталықтандырылған салалық ұйымдарда біртіндеп бірлестіктер құрамына енетін жекетрестер мен кәсіпорындардан деорталықтандырылған салық алумен ауыстырылды. Деорталықтандырылу тәртібіне ену тек салықтың түсуін жеделдетіп қана қоймай, айналым есебінің толықтығын, салық есептеу дұрыстығын қамтамасыз етті. Жергілікті басқару органдарының бюджет алдындағы кәсіпорындарға қатысты міндеттерін орындау мүдделілігін арттырды, қаржы органдарының өнімдерді өндіру мен сатуды жүзеге асыру жоспарларын орындауды бақылауын күшейтті.
1932 жылдың бірінші қаңтарынан бастап салық айналымының салалақ ставкалары мемлекеттік өндірістік кәсіпорынның тауарлық топтық ставкаларымен алмастырылды. Салық ставкалары тауар бағасымен жүзеге асырылатын қоғамның негізгі табыс деңгейі есебімен белгіленді. Айналым салығының ставкалары 143 - ке дейін жеткізілді[3,б.42].
Айналым салығының ставкалары өзгертілді, ол жеке салалар пайдалылығының және тауарлардың өзгертілуімен байланысты болды. Айналым салығының ставкалары айналым пайыздарында белгіленді, сонымен қатар салықты төлеу мерзімі туралы өзгерістер болды.
Айта келе, айналым салығының жетіспеушілігі ол тауар өндірісі процесіндегі әрбір кезекті стадияда соңғы өнім құнына нақты қосылған құнға бұл салықтың байланыссыз болуы. Анығырақ айтсақ, айналым салығы әрбір стадияда қосылған құнға байланысты емес өндірістік стадия санына байланысты өзгеріп отырады.
Сондықтан, көптеген мемлекеттерде бірінші дүниежүзілік соғыс бітуімен бұл салық түрін қолдану тоқтатылды.
Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, әскери және фискалдық шығындарды жабу үшін көптеген елдер айналым салығын қайта пайдалануға енгізді, ал кейбір елдер сатуға салынатын салыққа көшті. Осы салықты қолдану кезінде оның мынандай кемшіліктері шықты: бұл салықты қолданған мемлекеттер тауардың өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысының әрбір стадиясына әсер ете алмады. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталуымен бұл елдер өздерінің қаржылық шығындарын жабу үшін алдыңғы екеуіне қарағанда тиімді қосылған құнға салынатын салықты енгізді.
Жоғарыда айтып өткендей, жанама салық салудың алғашқысы сатудан түсетін салық болып табылады, сол уақытта ол қосылған құн салығымен салыстырмалы түрде сәйкес келетін. Сатудан түсетін салықтың пайда болу себебін бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі "әскери шығындардың" көптігімен байланыстырады. Салықтың бұл түрі тауардың өндірушіден тұтынушыға жылжу барысында өтетін барлық сатыдан көп рет өндіріледі. Салықтың қызмет ету нәтижесінде сатылатын тауарлардың бағасы өсе келе өндірушілер, сонымен қатар тұтынушылар тарапынан келіспеушіліктер туғызды. Ең алдымен бұл келіспеушіліктің себебі бұл тұтынушылардың, көп рет сату салығы өндірілетін тауарды өте қымбат бағамен сатып алған болып табылады. Ал басқа жағынан өндірушілер де бағаның өсуіне және сұраныстың күрт төмендеуіне байланысты өндірілген өнімдерін өткізе алмай, зиян шекті.
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін салықтың бұл түрі салық жүйесіне алында. Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде мемлекеттік бюджеттің үлкен шығындарымен байланысты табыс бөлімінің өсуіне қосымша қайнар көздерді қажет етті. Өндіріп алу сұраныстарына сай келетін сатудан алынатын салық салық жүйесіне қайтадан енді. Осы салық пен салық салудың механизмі біршама өзгерді. Біріншіден, ол тек қана бір жерден алына бастады, әрине бөлшек сауда сатысында және капитал айналымын бәсеңдеткен жоқ. Екінші қорлардың айналымдылығының өсуімен байланысты қазынаға түсімнің келіп түсу процесі жылдамдатылды. Осы жағдайға байланысты мемлекет біршама шығынға ұшырады, өйткені, тауар өндіру және тауар айналымы сатыларын толығымен бақылай алмады. Салық салу объектісіне көп рет салық салған уақытта өндіріп алу ұйымдары салықтық декларацияларды қабылдау барысында капитал қозғалысы жөнінде ақпарат алуға мүмкіндік болатын. Ал тек бір рет салық салу барысында - бөлшек сауда сатысында - бұндай мүмкіндік жойылатын. Айтылған барлық факторлар қосылған құн салығының пайда болуына әкелді және бұл салық мемлекетке өндіріс және тауар айналымының барлық сатысына бақылау орнатуға мүмкіндік берді.
Қосылған құн салығының осылайша дүние жүзінде кең тарауы 1957 жылы Римде Еуропалық Одақтың құрылуы барысында мүше мемлекеттер ортақ нарықты құру мақсатында өздерінің салық жүйелерін бірыңғайға келтіруге қол қоюына байланысты. 1967 жылы Еуропалық Экономикалық Одақтың екінші директивасында қосылған құн салығы жанама салықтардың ішінде "ең басты салық" деп жарияланды және бұл салықты 1972 жылға дейін салықтық жүйеде мемлекеттер міндетті түрде енгізуін сұрады. Еуропалық Экономикалық Одақтың кеңесінің алтыншы директивасында қосылған құн салығының бүгінгі күнгі жүйесін қорытындылап бекітті. Содан кейін қосылған құн салығының мәлімдемелерін 1991 жылы оныншы директивамен бекітті және осы стандарттар Еуропалық Экономикалық Одақ мүшелерінің салықтық заңдарына енгізілген. Қазіргі таңда қосылған құн салығы әлемнің қырықтан астам елдерінде өндіріліп алынады. Қосылған құн салығының әлемдегі көптеген елдерге таралуы оның өмірге қабілеттілігін және нарықтық экономиканың барлық талаптарына сай келетінін көрсетеді. Айта кететін жай, бұл салық түрінің салық салу тәжірибесіне енуінің келесі факторлары бар:
Біріншіден тікелей салықтарда болатын кемшіліктер. Олардың қатарына салық салудың ауырлығын, салық төлеуден бас тартудың көп болуын жатқызуға болады.
Екіншіден, мәңгілік бюджет тапшылығы және салық салу базасын кеңейту арқылы табыстарды көбейтуге деген мұқтаждықтың болуы.
Үшіншіден, салық жүйелерін экономикалық даму деңгейіне сәйкес өзгерту.
Кейбір елдерде қосылған құн салығын енгізу жақпады. Мысалы, 1970 - ші жылдардағы шикізатқа және еңбек күшіне бай Бразилия өзінің экономикалық бағдарламасын жүзеге асыру барысында қосылған құн салығын енгізіп көрді. Олар қосылған құн салығын тек штат аралық негізде енгізді және әр штаттың есептеу тәсілдері үш түрлі болды (бүгінгі күнде де осындай). Осылайша қосылған құн салығы Бразилияның салықтық жүйесіне енбеді[4,б.68].
1990 жылы Халықаралық валюталық қор және Біріккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасы Индонезия астанасы Джапартада "Азиядағы қосылған құн салығы" атты біріккен семинар өткізді. Онда қосылған құн салығын енгізу барысындағы кездесетін алғашқы қиыншылықтар туралы мәселелерді қарады.
Қосылған құн салығының кейбір мәселелеріне талдау жасап көрелік:
Біріншіден, салықтық жүйенің қалыптасу барысында қосылған құн салығы және оның жанама салықтар арасындағы "негізгі бәсекелестері" - "бөлшек сауда салығы" және "тұтыну табысына салынатын салық" арасындағы талдау мәселесі.
"Бөлшек сауда салығы" айналыста қарапайым және тұтынушыға түсінікті болып қызмет етуі шектеулі болғандықтан салық салу объектісі тек кейбір тауар сатуда қолданады. Бұл салық қызметтерге салынбайды. Бірақ та, бағаның көтерілуі бұл салықты да белсенді етіп көтереді. Өйткені әр өндірісті өзгерту кезеңіндегі жалпы түсімнің ешбір шегерімсіз салық салынады және барған сайын салықтық міндеттеме өсе береді.
Егер салықтық жүйеде бөлшек сауда салығынан басқа салық түрі болмаса, онда тұтынушы белгілі тауардың бағасын басқа бағамен салыстыра алмайды.
Сонымен қатар бұл салық бөлу жүйесіндегі ең нашар звенодан ұсталады, өндірістік сатып алу, сату барысында тек кассалық ведомость қана құжат бола алады. Көбінесе нақты ақшаға тауар сатып алу барысында бұл фактіні ешкім тіркемейді және тиісті сома банкіге өткізілмейді, сәйкесінше салық төленбейді.
Өндірістік шығындар жиынтығы мен және түсім арасындағы айырмаға тұтыну табысына салықты енгізу жөнсіз деп қарастыруға болады. Өйткені салық төлеушілердің бұл салық түрінен талонда көптеген әдістерін біледі.
Мысал ретінде, алынған жалпы пайданы, өзіне және жұмысшыларына қосымша еңбекақы ретінде (жәрдемақы, материалдық көмек, сыйақы) төлеуі мүмкін.
Қосылған құн салығы көптеген тауарлар мен қызметтерді қоса кең салық салу базасы бар және ол шот - фактура негізінде жүйесінің барлық өзгерістік шығындарын шегеріп қоймай тек алдыңғы кезеңдегі өндірісте шикізат және материал сатып алу шығындары шегеріледі. Осының бәрі бюджетке шығын келтірмей және өндірісті ауырлатпай ең төмен жарнаны енгізуге көмек береді. Сондықтан қосылған құн салығы тұрақты және пайдалы 12-30 мемлекеттік түсім әкеледі және жалпы ұлттық өнімнің 5 - 10-ін құрайды. Жоғарыда айтылғандардың барлығы Қазақстанның басынан өткен. Салықтық реформалаудың арқасында қосылған құн салығының жарналары 28-тен 20-ке, одан 16-ке төмендетілді, соның өзінде бюджет түсімінің 25-ін әкеледі.
Қосылған құн салығы осыншама жұмыс бәсеңділігі басқа салықтарға қарағанда экономикалық жағдайға байланысты таптырарлық емес, әсіресе табыс салығының базасы шектеулі, ал, негізгі жергілікті шикізат табыстарының тұрақсыздығымен ерекшеленетін мемлекеттерде, әрине кәсіпорындарда қосылған құн салығын өндіру кезінде инфляциялық жоғалтуларды болдырмау мақсатында қайтарып беру сомалары өз уақтылы төленсе жақсы болар еді.
Айта кететін жай қосылған құн салығының негізгі ерекшелегі: өндірістік процестің интенсификациялануының эффекті ынталандырушысы, тәжірибесінде әмбебапты және ең негізгі аяқталмаған өндірістің көлемін қысқыртудағы әкімшілік емес реттеушісі болып табылады. Әрине қосылған құн салықтың несие ретінде өз уақтылы төлеген әрбір өндіруші өндіріс немесе өнімді сату арқылы сол соманы барынша тез қайтаруға тырысады.
Салықтың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал, салықтың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметтеріне тікелей қатысты.
Қосылған құнға салынатын салықтың негізгі 2 қызметтері бар:
1. Фискалдық
2. Реттеушілік
Бүгінгі таңда біздің елімізде, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығында бұл салықтың тек фискалды функциясы байқалады. Яғни, бюджет кіріс көздерін толтыру болып табылады.
Фискалдық немесе бюджеттік қызметі - бұл арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады, яғни бюджеттің кіріс көзін құру болып табылады.
Реттеушілік қызметі - салықтың ең негізгі қызметі болып табылады. Осы қызмет арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге асырылады.
Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістіңдамуына ықпал ету. Салық ставкалары, жеңілдіктері және тағы басқалары салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда аталған салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкасы мен салық жеңілдіктерініңі алатын орыны ерекше. Себебі, ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына әкеліп соқтырады.
Бір сөзбен айтқанда, салықтық реттеу қызметі арқылы, салықтар арқылы мемлекеттің экономикаға араласуы, оларға ықпал етуі болып табылады.
Әрбір салық сияқты қосылған құн салығының да өзіне тән артықшылықтары мен кемшіліктері бар, ол келесідей:
Артықшылықтары:
1. Мөлшерлеменіңөзгеруінеқарамастансал ықтүсімдерінбағаныңөсуіментікелейба йланыстырадыжәнедебюджеттікқаржының инфляциялыққұнсызданупроцесінболдыр майтынбірден - біртиімдіамалыболыптабылады.
2. Мөлшерлеменіңдифференциациялауәдісі арқылымемлекеткеқосылғанқұнсалығытұ тынушыларсұранысыныңіс - қимылынреттеугемүмкіндікбереді.
3. Фискальдыққызметтіатқараотырып, мемлекеттіңатынанбағаныеркінежіберу жәнеқұнсызданудыреттеуіменсәйкескел еді.
4. Әлемдіктәжірибедеөндірістітоқтату, ұстаптұруэлементінарықтанәлсізөндір ушілердішығарыптастаудыжеделдетеді.
5. Мемлекеттіңэкономиканыреттеушіқұрал ыретіндеқызметатқарып, ұдайыөндірістегідағдарысқатөтепбере алады.
6. Әлемдіктәжірибедеқосылғанқұнсалығын ыңмөлшерлемесітекқанадеңгейібойынша емес, саныбойыншадаесептеледі. Төмендетілген мөлшерлеме сауда-саттықта қолданылса, жоғарылатылған- заттарға қолданылады.
Кемшіліктері:
1. Қосылған құн салығының жоғары мөлшерлемесі тұрғындардың сатып алу қабілетін төмендетеді және өндіруші үшін өткізу нарығын тарылтады. Сонымен қатар сатып алушылардың шектеулі мүмкіндігіне байланысты өндірушілердің өз тауарын тез өткізуге мүмкіндік бермейді.
2. Ең соңғы тұтынушыға салынғандықтан бұл белгілі бір деңгейде регрессивті жанама салық болып табылады.
3. Шикізат пен материалдарды жабдықтаушылардың қосылған құн салығын төлеу уақыты мен сатып алушылардан түскен өткізілген тауарлардың бағасындағы қосылған құн салығының уақыты сәйкес келмейді.
4. Реттеу мүмкіндігін және ішкі мәнін дұрыс қолданбау кәсіпкерлік қызметке кері әсерін тигізеді.
5. Салық есебіндегі қаржы аудару әдісінің нәтижесінде салықты төлеу үшін өзіндік айналым қорларын жұмсауға тура келіп отыр.
6. Қосылған құн салығының жоғарғы мөлшерлемесі өзін-өзі қаржыландыру үрдесін жасамай, бағаның көтерілуін тездетеді.
1.2 Қосымша құн салығының шет елдерде қолданылу мен қызмет ету механизмі
1970 - 1980 жылдары шет мемлекеттерінің салық саясатындағы аса маңызды жаңалық - ол қосылған құнға салынатын салықтың кең таралуы. Салықтың теориядан практикаға мұндай жылдам қарқынмен өтіп әлемдегі көптеген мемлекеттердің бюджетінің кіріс көзіндегі тұтынуға салынатын салықтардың ішінде басыңқы жағдайға ие болуы тарихта бұрын соңды болмаған еді.
Қосылған құнға салынатын салықты ең алғаш 1954 жылы М. Лоре (Франция) ойлап тауып, қызмет ету схемасын көрсеткен. Сонымен қатар, ол сол кезде Францияда қызмет етіп тұрған айналым салығын қосылған құнға салынатын салық толық ауыстыра алатынын дәлелдеген. Мұның есебі ретінде айналым салығының жағымсыз кері әсерінің көптігі көрінеді[5,б.29].
Қазіргі кезде қосылған құнға салынатын салық өзінің жалпы нысанында келесі 39 елдің салық - бюджет жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады:
а) Европадағы 17 мемлекет: Австрия, Бельгия, Греция, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланды, Норвегия, Португалия, Соединское Королевство, Турция, Финляндия, Германия, Швеция.
ә) Латын Америкасының 14 елі: Аргентина, Боливия, Бразилия, Гветемала, Гондурас, Колумбия, Коста - Рика, Мексика, Никарагуа, Панама, Перу, Уругвай, Чили, Эквадор.
б) Африканың 2 елі: Мадагаскар, Нигер.
в) Азидағы 2 ел: Корей Республикасы, Тайвань.
г) Кариб бассейніндегі 2 ел: Доминикан Республикасы және Ганти.
д) Шығыста бір ел: Израиль.
ж) Океанияда бір ел: Жаңа Зеландия.
Ең алғаш қосылған құнға салынатын салықты жалпы формасында 1967 жылы Бразилия штаттары енгізді. Бразилия штаттары 30 жыл бойы алынып келген біртекті емес айналым салығын алып тастады. Жүргізілген реформа айналымға салынатын салықтарға байланысты жетіспеушіліктерді жойып, федерацияның әртүрлі штаттарындағы салық органдарының қызметтерін жоғары деңгейде бағыттауы тиіс болды. Бұл салық тұтыну тауарларына салынды, ал инвестициялық тауарларға салынбады. Өндірушілердің сатуына салынатын жалпы ұлттық салықты есептеуде қосылған құн әдісі Бразилияда 1959 жылдан бастап қолданылып келеді. Қосылған құнға салынатын салықтың бұл елде ең алғашқы болып қолданылуы осыған байланысты болды.
1967 жылдың келесі айларында Данияда қосылған құнға салынатын салық жалпы ұлттық деңгейде енгізілді[6,б.7].
1968 жылы Германия бұл салықты дұрыс деп көріп оны салық жүйесіне енгізді.
Бұл елдерде қосылған құнға салынатын салық сатуға салынатын салықтардың бірнешеуін ауыстырады:
а) өндірушілерге салынатын қосылған құнға салынатын салық, қызметке салынатын жеке салық және бөлшек саудаға салынатын жергілікті салық (Франция);
ә) айналымға салынатын салық (Германия);
б) көтерме саудаға салынатын салық (Дания).
Швецияда 1969 жылы және Норвегияда 1970 жылы қосылған құнға салынатын салық сатуға салынатын салық орнына енгізілді. Әдетте бұл екі салық түрін бір - біріне ұқсас дейді, бірақ қосылған құнға салынатын салық бөлшек сатуға салынатын салыққа қарағанда өте көп салық төлеушілерге салынады және салық базасынан өндірістік мақсаттағы тауарларды шығарып тастау өте оңай болып келеді.
Америка Құрама Штаттарында қосылған құнға салынатын салықты 1975 жылы енгізді. Бұған дейін қосылған құн салығын енгізу мәселесіне байланысты ірі пікір таластар болып, талдау бойынша арнайы мамандардың екі жылдық зерттеуі негізінде бұл салықты салық жүйесіне енгізу негізсіз деп танылған болатын. 1975 жылы Америка Құрама Штаттың алты штаты корпарация табыс салығын алып тастап орнына қосылған құнға салынатын салықты енгізді.
Жоғарыда аталған мемлекеттерде бұл салықтың үлесіне орташа мөлшерде алғанда мемлекеттердің бюджеттерінің салықтық түсімдерінің 13,8 және жалпы ішкі өнімі 5,5 тиеді.
Мемлекеттік қаржы тарихында бұрын соңды мұндай тез өсу болмаған көрініс, себебі табыс салығының өзі мұндай қарқынмен дамымаған.
Қосылған құнға салынатын салықтың осылай кең таралуының себептері сан алуан, бірақ олардың негізгілері мыналар:
1) Тұтынуға салынатын салық арқылы кіретін мемлекеттік кірістерді ұлғайту мақсатында қосылған құнға салынатын салықтың әлеуетті кең салық базасы бар;
2) өндірушілердің тауар мен қызмет өндіруге байланысты шығындарына емес соңғы тұтынушылардың шығындарына салық салу мақсатында;
3) басқару мен қадағалау шығындарының аздығы;
4) бұл салықтан жалтарудың қиындығы;
5) Европалық Экономикалық қауымдастыққа кіруге қойылатын талап, ол мемлекеттің қосылған құнға салынатын салық салық жүйесінде болуыталап ретінде қойылуына байланысты.
Қосылған құн салығы 1973 жылы 1 апрельде Британия елі ЕЭС (ЕЭО) кірген кезде қосылған құн салығы салымға салына бастады. Жергілікті тұрғындардан қосылған құн салығын ұстау, мәселен жергілікті компания есебінде қаржы болмай айналымдағы ақша О болса, ол қосылған құн салығынан босатылмайды. Англия мемлекетінің заңына сәйкес 37600 фунт стерлингтер тауар айналымына тең бизнесмендер кеденде тіркеліп, номері тіркелу керек.
ЕЭС елдерінде бірлескен Европалық нарықта нақты шектер жойылып, ТҚС алмай тауар тасымалданады. ЕЭС кірмейтін елдердің фирмалары Ұлыбританияға тауарды импортқа шығара отырып, декларация толтырады, тіпті тауарға байланысты анкеталар толтырады.
Кеден пунктері сол анкеталардың дұрыс - бұрыс еместігін тексеріп отырады да, сол кеден пунктерінде тауарға қосылған құн салығы (НДС) мен баж салығын (пошлины) төлейді.
Қосылған құн салығы импортқа шығатын тауарларға, яғни сыртқа шығатын тауарға қосылады. Егер тауардың кемшілігі болса, қайтадан сол шықан өнеркәсіпке қайтарылады да, қосылған құн салығы алынбайды. Бартер операцияларында тауарға қосылған құн салығы қосылады. Кеден басқару органында қосылған құн салығына байланысты зерттеулер жүреді. Оның құрамына бөлек (НДС) ті зерттеу бөлімдері кіреді, компьютер орталығы, салық тлеу тәртібін бқұзған мекеме мен өнеркәсіптің тізімі тіркеледі. Бұл жерде бөлек камералар, қылмысты қозғап, оны зерттеу бөлімдері, репортер орталығы және сұхбат беру орталығы бар. Бұл орталықтар қосылған құн салығына байланысты (НДС) ең күрделі де маңызды мәселелер жөнінде іс қозғайды, егер төленбеген қосылған құн салығының көлемі 250000 фунт стерлингтер асса міндетті түрде сол өнеркәсіпке іс қозғалып, зерттеулер жүргізіледі. Егерде қосылған құн салығы төленбегені туралы дәлелденсе, сол өнеркәсіпті немесе жеке тұлғаны Ұжым көлемінде соттайды.
Италияда басты салық түріне косылған кұн салығы мен акциздер жатады.
Қосылған кұн салығынын орташа көлсмі, жалпы жанама салығының 6,7% келемін құрайды. Жанама салығына гербтік, тіркеулік, концессиондық түрлері жатады.
Италия мемлекетінде 1973 жылдың 1 қаңтарынан бастап қосылған құн салығы Еуроэкономикалық Одақ төңірегінде шешілді. Күрделі жанама салық теңірегінде 20 акииздер мен табьтс айналымынан түсетін салықтар кіреді. Қооылған құн салығы көбіне тауар сатушылардан және көрсетілген кызметтен алынады. Алынатын салық көлемінің мөлшері нарық бағасымен сатылған тауардан түскен табыстан алынадьг. Жалпы тауар бағасына косылатын салық өнеркәсіпте тауар шығару бағасына косылатын салык өнеркәсіпте тауар шығару бағасына косылып, оның нақты бағасы шығады. Өнеркәсіп бюджетке таленетін салык тауар бағасы мен салықтың арасындағы айырмашылық сонымен бірге тауарды керек жеріне жеткізудің арасындагы айырмашылық есептеліп, жалпы салықтын көлем мөлшері аныкталады. Қосылған құн салығын төлеушілер мен өнім шығарушылар; сатушылар мен қызмет етушілер арасындағы салым төлеу сапасында үлкен мән бар. Әрбір сауда арасында сату және сатып алу арасында келісім шарт болуы қажет. Мысалы: сату, сатып алу акциялары, облигациялар, жср сату, кредит алу, кредит беру және де басқа каржы ақшаға байланысты келісім - шарттар. Салыктың бұл түрі (НДС) яғни алынбайды. Занды түрде кұжатталған стау, сатып алу операциялардан өте төмен қосылған құн салығы алынады. Қосылған құн салығы фискальды органдар аркылы ай сайын шығарылған қорытындыға байланысты салық көлем мөлшері аңықталады[6,б.9].
Экспортқа шьгғарылатын тауарларды сату, сатып алу операциялар құжат толтырылғанның бірлігі косылган құн салығынан босатылмайды. Шегерілетін салық көлем мөлшерін өнеркәсіп басшысы өзі өндірілген өнім мен оның сатылған баға арасындағы айырмашылықтан салық көлем мөлшерін аныктайды. Жылына бір рет салық декларациясын толтырады. Салықтың бұл түрінен (НДС) майда мекемелер босатылады немесе салық төлеу жеңілдіктері жасалады. Сонымен қатар жеке шағын кәсіп орындар үшін қосылған құн салығы жылдық айналымы 780 мл. лирден аспаса оларға арнайы қосылған құн салығының көлем мөлшері ерекше есептеледі. Қосылған құн салығы бухгалтерлік кітап есебі бойынша жылдык табыс көзінен алынады. Қосылған кұн жалпы өнеркәсіпке түскек табыс коэффициентіне байланьісты мекемелер түріне байланысты анықтайды және салық көлем мөлшсрі 40% дан 91%болуы тиіс. Өте жоғары салық коэффициенті мұнай өнімдеріп сатушылардан 97% көлем мөлшерінде алынады.
Қосылган құн салығының жеңілдіктерінің саны бесеу:
1. жеңілдік мөлшері 4% - 0% дейін
2. негізгі жеңілдік 9% - 19%-ға дейін;
4 %-лі жекілдіктер күнделікті керек тауарлар: нан, сүт, т.б. тағам түрлерінең, газет журналдардан.
9% қосылған кұн салық мөлшері (НДС) өнеркәсіп өнімдері; порошок, сабын, әтір-су, әйелдер косметикасы, тексиль тауарларына;
19% косылған кұн салық мөлшері (НДС) ас тағамдары мен шарап- арақ өнімдері және де мұнай өнімдеріне жасалады.
38% қосылған құн салық мөлшері (НДС) тері өнімдері, асыл тастар, алтын - күміс, брилиант, платина (қымбат металл түрлері); автокөлік түрлерінен.
Қосылған құнға салынатын салық Ресейдің қазіргі салық жүйесіндегі салықтардың бірі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салықты мынадай заңды және жеке тұлғалар төлейді:
:: ұйымдар;
:: жеке кәсіпкерлер;
Ресейдің Кеден Кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан тауарлар өткізетін тұлғалар. Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және де салық салуда оңайлатылған жүйеге көшкен шағын кәсіпорындар төлемейді. Заң жүзінде салық кәсіпкерден алынады, бірақ шын мәнінде оның төлеушісі болып соңғы түтынушы, яғни тауарды сатып алу барысындағы құнында төленеді. Салық салу объектісі болып мыналар танылады:
:: Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру;
:: Жеке тұтынуы үшін қүрылыс-монтаж жұмыстарын жасау;
:: Импорт операциялары.
Негізінен, қосылған қүнға салынатын салық үш түрлі мөлшерлемемен: 0%, 10% және 20% мөлшерлемемен алынады. Нольдік мөлшерлеме:
а) мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларына;
ә) ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар;
б) бағалы металдардың мемлекеттік қорына, Орталық банк пен екінші деңгейдегі банктерге бағалы материалдар өндіретін салық төлеушілер;
в) дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға теңестірілген тұлғалардың және олардың отбасыларының жеке және ресми пайдалануына әкелген тауарларына қолданылады.
10% мөлшерлемемен салық салынады.
:: тірі салмақтағы мал, құс;
:: деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және ет өнімдері;
:: жеміс-жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт және сүт өнімдері;
:: жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері;
:: өсімдік майы, маргарин және азық-түлік өнімдері;
:: балалар тауарлары;
:: мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне;
::отандық және шетелдік дәрі-дәрмекте медициналық.
Бұдан басқа жағдайлардың барлыгында 20 пайыздық мөлшерлемемен қосылған құнға салынатын салық.
Егер салық төлеушінің бір тосқауылды тауар өткізуден түсірген табысы 1 млн рублден кем болса, онда салық әрбір есепті тоқсаннан кейінгі тоқсанның 20-шы жұлдызына дейін, одан басқа жағдайлардың барлыгында ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 20-шы жұлдызына дейін төленуі керек.
Қосылған құнға салынатын салықты төлеуден мыналар босатылады:
::тізімін Ресей Үкіметі бекіткен медициналық қызметке аса қажет болып табылатын отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, құрал-жабдықтар.
::косметологиялық және мемлекеттік ветеринарлық, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтен басқа медициналық қызмет көрсетулер;
::халықты әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік және жергілікті органдарының науқастарды, мүгедектерді, қарттарды күтіп бағумен байланысты қызметтері;
::мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері, секциялары, студиялары;
::такси және маршрутты такси мен жолаушы тасымалы; тізімін Ресей Үкіметі бекіткен жерлеу, әдет-ғұрып қызметтері.
::әскери қызметкерлерге тұрғын үй құрылысының мақсатты әлеуметтік-экономикалық бағдарламалары аясында жүргізілген жұмыстар;
::бажсыз сауда дүкеніне кеден режимі негізінде қойылған тауарлар;
::Ресейдің әуе жайлары мен әуе кеңістігінде, әуе кемелерінде көрсетілетін қызметтер;
::дәріхана ұйымдарының дәрі-дәрмек жасау, оптикалық көзілдіріктерді жасау және жөндеу, есту және қозғалу аппараттарын жөндеу жұмыстары;
:: инкассациядан басқа банктік операциялар;
:: сақтандыру, қайта сақтандыру және өзара сақтандыру операциялары;
:: орман өрттерін сөндіру жұмыстары және т.б. Ресей салық заңнамасына сәйкес акциздерді мынадай заңды және жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz