Кәсіпорынның есеп саясатының әдістемелік негіздері
Кіріспе
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі . халықаралық стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру әдістемесінен басталады
2. «Данк» ЖШС.гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. «Данк» ЖШС.нің даму тарихы және техника . экономикалық көрсеткіштері
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы
2.3. «Данк» ЖШС.гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық көрсеткіштері негізінде төлем қабілеттілігін бағалау
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және өзгерістер енгізу
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы саясатының ерекшеліктерін айқындау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі . халықаралық стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру әдістемесінен басталады
2. «Данк» ЖШС.гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. «Данк» ЖШС.нің даму тарихы және техника . экономикалық көрсеткіштері
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы
2.3. «Данк» ЖШС.гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық көрсеткіштері негізінде төлем қабілеттілігін бағалау
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және өзгерістер енгізу
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы саясатының ерекшеліктерін айқындау
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жетілдіру бағыттарының бірі оның Есеп және есеп берудің халықаралық стандарттарға қарай бағыт алуы болып табылады.
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, кәсіпорындар есептің неғұрлым негізделген жүйелерін, оның ерекшеліктерін, өзіндік ерекшелігін, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудағы техникасы мен технологиясын көрсету арқылы пайдалануына белгілі бір дербестік береді.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың негізгі учаскелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі. Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен қорлар жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым мен тұтынуға қызмет етеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы байланысты кәсіпорынның шаруашылық қызметін қаржыландыруды шектеу барынша күшейтілді. Соған байланысты шынайы және объективті қаржылық есеп берудің маңызы арта түседі, өйткені оның көрсеткіштеріне жасалған талдау кәсіпорынның шын мәніндегі мүліктік және қаржылық жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы – ресурстардың қолда барын, орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын кешенді түсінік. Қаржылық есеп берудің деректері бойынша қорлар мен шығындарды немесе кемшілігін анықтайды.
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есеп берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру мақсатында заңды тұлғаларадың қаржылық қорытынды есебін тексереді. Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің жүргізілуін, қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие балуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және де басқа
Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жетілдіру бағыттарының бірі оның Есеп және есеп берудің халықаралық стандарттарға қарай бағыт алуы болып табылады.
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, кәсіпорындар есептің неғұрлым негізделген жүйелерін, оның ерекшеліктерін, өзіндік ерекшелігін, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудағы техникасы мен технологиясын көрсету арқылы пайдалануына белгілі бір дербестік береді.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың негізгі учаскелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі. Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен қорлар жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым мен тұтынуға қызмет етеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы байланысты кәсіпорынның шаруашылық қызметін қаржыландыруды шектеу барынша күшейтілді. Соған байланысты шынайы және объективті қаржылық есеп берудің маңызы арта түседі, өйткені оның көрсеткіштеріне жасалған талдау кәсіпорынның шын мәніндегі мүліктік және қаржылық жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы – ресурстардың қолда барын, орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын, баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын кешенді түсінік. Қаржылық есеп берудің деректері бойынша қорлар мен шығындарды немесе кемшілігін анықтайды.
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есеп берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру мақсатында заңды тұлғаларадың қаржылық қорытынды есебін тексереді. Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің жүргізілуін, қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие балуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және де басқа
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. «Қазақстан халқына Президенттің жолдауы».
2. .ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп» туралы заңы. 28 ақпан 2007 жыл, №235-111
3.Бәйдаулетов М., Бәйдаулетов С.М. Аудит. Алматы «Қазақ университеті» 2004
4. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005
5. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп. Алматы, 2007
6. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Пер. с англ./под ред. А.Табалиной/ - М.: ЮНИТИ 1994
7.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы «Каржы –каражат», 1998
8.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. Алматы: Экономика, 1998
9.Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. Алматы: экономика, 2000
10. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы: Экономика, 1994
11. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия? М.: «Интел – Синтез»,1994
12. Есипов В.Е. Цены и ценообразование. Учебник. СПб,2001
13. Ковалев В.В. Анализ хозяйственной деятельности. Учебник. М.: «Проспект», 2000
14.Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит. М.: Перспектива, 1994
15.Кеулімжанов Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы: Экономика, 2006
16.Малич В.А. Анализ финансовой деятельности предприятия. СПб ДНТП, 1992
17.Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы, 2002
18.Радостовец В.К., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет в отраслях. Алматы 2001
19.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2002ж.
20.Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство и промышленности. М. «Финансы и статистика», 1998
21.Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск «Экоперспектива», 1999
22.Тасмаганбетов Т. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. Алматы «Дәуір» 2002ж.
23. Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2007
1. Назарбаев Н.А. Қазақстан – 2030. «Қазақстан халқына Президенттің жолдауы».
2. .ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп» туралы заңы. 28 ақпан 2007 жыл, №235-111
3.Бәйдаулетов М., Бәйдаулетов С.М. Аудит. Алматы «Қазақ университеті» 2004
4. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005
5. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп. Алматы, 2007
6. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Пер. с англ./под ред. А.Табалиной/ - М.: ЮНИТИ 1994
7.Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. Алматы «Каржы –каражат», 1998
8.Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. Алматы: Экономика, 1998
9.Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами. Алматы: экономика, 2000
10. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы: Экономика, 1994
11. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия? М.: «Интел – Синтез»,1994
12. Есипов В.Е. Цены и ценообразование. Учебник. СПб,2001
13. Ковалев В.В. Анализ хозяйственной деятельности. Учебник. М.: «Проспект», 2000
14.Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит. М.: Перспектива, 1994
15.Кеулімжанов Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы: Экономика, 2006
16.Малич В.А. Анализ финансовой деятельности предприятия. СПб ДНТП, 1992
17.Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы, 2002
18.Радостовец В.К., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет в отраслях. Алматы 2001
19.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2002ж.
20.Сатубалдин С.С. Учет затрат на производство и промышленности. М. «Финансы и статистика», 1998
21.Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск «Экоперспектива», 1999
22.Тасмаганбетов Т. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. Алматы «Дәуір» 2002ж.
23. Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2007
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 5
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты 7
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру 10
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы 12
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – 13
халықаралық стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру
әдістемесінен басталады
2. Данк ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. Данк ЖШС-нің даму тарихы және техника – экономикалық 24
көрсеткіштері
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының 30
қалыптасуы
2.3. Данк ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 33
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық көрсеткіштері негізінде төлем 42
қабілеттілігін бағалау
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және өзгерістер 46
енгізу
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы 50
саясатының ерекшеліктерін айқындау
Қорытынды 53
55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар 57
Кіріспе
Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кәсіпорындардағы
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жетілдіру бағыттарының бірі оның Есеп
және есеп берудің халықаралық стандарттарға қарай бағыт алуы болып
табылады.
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен
тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, кәсіпорындар есептің
неғұрлым негізделген жүйелерін, оның ерекшеліктерін, өзіндік ерекшелігін,
өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудағы техникасы мен
технологиясын көрсету арқылы пайдалануына белгілі бір дербестік береді.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға
беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер
есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы
еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың
негізгі учаскелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық
қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен қорлар
жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым мен тұтынуға қызмет
етеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы байланысты кәсіпорынның шаруашылық
қызметін қаржыландыруды шектеу барынша күшейтілді. Соған байланысты шынайы
және объективті қаржылық есеп берудің маңызы арта түседі, өйткені оның
көрсеткіштеріне жасалған талдау кәсіпорынның шын мәніндегі мүліктік және
қаржылық жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы – ресурстардың қолда барын,
орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын,
баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын
кешенді түсінік. Қаржылық есеп берудің деректері бойынша қорлар мен
шығындарды немесе кемшілігін анықтайды.
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес
қаржылық есеп берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру
мақсатында заңды тұлғаларадың қаржылық қорытынды есебін тексереді.
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің
жүргізілуін, қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай
туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып
табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие балуымен, сондай-ақ олардың
меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және де басқа
контрагенттер алдында өзінің өндірістік – кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері
үшін толық жауапкершілікке болуымен байланысты.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің
рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау
кезінде өте маңызды болмақ.
Бұл орайда кәсіпорынның қабілеттілігін, артықшылығын және кемшілігін
дипломдық жұмысымда қарастырдым. Дипломдық жұмыстың мақсаты – теориялық
білімді іс- жүзінде ұштастыру мен бекіту болғандықтан, нақты кәсіпорынның
деректерімен жұмыс жасап, қаржылық мәліметтерді талдау және есеп саясатын
дұрыс құрастыру.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты - Данк ЖШС-дегі есеп
саясатының теориялық және практикалық негізін толығымен ашып, ұйымдастыра
отырып оның нарықтық экономикадағы жетілдіру шараларын қарастыру болып
табылады.
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын,
яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық
(жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын
айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік
есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі,
мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп
саясатын әзірлеуді қажет етеді.
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқаулар рұқсат еткен
есеп объектілерін бағалаудың, сондай-ақ белгіленген нормалардың
талаптарына және кәсіпорын қызметініңерекшеліктеріне орай бухгалтерлік
есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтарлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтарлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
• Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
• Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
• Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі
(реті)
• Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
• Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
• Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді.
• меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
• салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа);
• салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
• қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық)
мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
• ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша);
• материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да
оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік
қамсыздандыру және тағы басқалар);
• кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық
батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын
толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп
пен беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай операциялар
бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе
орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
(кепілдік) бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік
есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері
және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы есептеу
және олаврды есептеп шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату
әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі. Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық
ерекшеліктеріне, өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның
күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар
шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялау келесі негізгі әдістерін
қолдана алады:
• Нормативтік әдіс (нормативный),
• өндірістік өңдеу сатысы (попередельный),
• тапсырыстық әдіс (позаказный),
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама (қосымша) шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде
аталған әдістерді пайдалана алады:
• өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей
(прямые) шығындар;
• тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• материалдық шығындардың сомасы;
• сметалық мөлшерлеме;
• өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.
Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте
аяқталмаған өндіріс құн бойынша бағаланады:
• нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша;
• тікелей шығындар бойынша;
• жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік
балансында аяақталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар ба есептеледі.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қ.Р-ның заңы бойынша
кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны
мен бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммециялық құпия болып табылады.
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытша дайындалады. Оны
дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалық)
бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің
бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық
пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен
өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізізілу
мүмкін:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
• бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
• жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп
саясатының дайындарған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты
кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына
қарамастан қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді
серіктестерінің және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік
бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын тағдауына
құқығы жоқ.
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерінің есеп саясатындағы
болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз етуі қажет.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная записка) жыл бойы
орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар
бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және бөлу тәртібі
жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға
қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер
енгізілген болса) жазылады.
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – халықаралық
стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру әдістемесінен басталады
Қазақстанды экономикалық жаңарту мен халықаралық рынокта бәсекеге
қабілеттілігін нығайтудың қосымша құралы ретінде БСҰ-ға кіруі, елдегі
нарықтық қатынастар дамуының стратегиялық бағыттағы есеп пен есептік
ақпараттық сапасына айрықша талаптар қояды. Сондықтан қазіргі кезде
бухгалтерлік есеп шаруашылық жүргізуші субъектілерінде ерекше маңызды
орынға ие. Ол Бухгалтерлік есеп туралы, Салық және бюджетке төленетін
басқа да төлемдер туралы, Қазақстан Республикасының стандартында,
субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің типтік шоттар
тізбегінде бекітілген ортақ принциптер мен ережелер, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлік есепке алу жөніндегі Ұлттық комиссиясының
бухгалтерлік есепке алу жөніндегі шығарған нұсқаулары, ережелері мен
ұсыныстары негізінде ұйымдастырылады. Оның үстіне Республикада қолданылып
жүрген бухгалтерлік есепке алу жүйесі халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартына барынша жақындатылған. Халықаралық стандартпен есеп саясатын
құрудағы мақсат – қаржылық есеп берудегі есебін ұйымдастыруда халықаралық
тәжірибелерді оңтайлы басқару шешімдерін қабылдауын қамтамасыз ету
мақсатымен Республикадағы акционерлік қоғамның шаруашылық жүргізу
ерекшеліктерін ескере отырып, есеп беру есебінің әдісімен әдістемесін
пайдалана отырып әзірлеу, енгізу.
Бухгалтерлік есеп әдістемесі үшін бухгалтерлік табыстың шамасы
мен оның салық салынатын базамен қандай байланысы бар екендігін түсіну және
оны түсіндіру маңызды мәселе болып табылады. Оның басты ерекшелігі: кез-
кекелген қаржылық қорытынды есеп мемлекеттік салық органдарының мүддесі
үшін құрылуға тиіс.
Республикамызда бухгалтерлік есепті реформалау үшін ағылшын-
американдық модель таңдалды. Қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі,
кәсіпорынды ашығырақ көрсетуге, ішкі және сыртқы инвесторлардың назарын
көбірек бұруға мүмкіндік береді.
Акционерлік қоғамдардың есеп беруі: методикасы мен методологиясын
халықаралық стандартында Қаржылық қорытынды есеп берудің төмендегі
концепциаларымен қарастырамын:
- Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебін жүргізу мақсаты;
- Бухгалтерлік ақпараттардың сапалық сипаттамасы;
- Бухгалтерлік ақпараттарды есепке алу принциптері;
- Қаржылық қорытынды есеп элементтері.
Еліміздің бәсекелестікке қабілетті қабілетті 50 мемлекеттің
қатарына қосуда экономикада болып жатқан түбегейлі өзгерістер қатарына
бухгалтерлік есепке алу жүйесінің халықаралық стандартқа көшуі де жатады.
Оның ішінде еліміздің бухгалтерлік есепке алу жүйесі – халықаралық
қаржылық есеп стандартына көшуі.
Сондықтан қоғамымыздың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау
және ол заңдарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін бухгалтерлік есеп
жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Сонымен қатар бухгалтерлік есеппен қазіргі экономика жүйесін
ұйымдастыру мен басқару,іскерлік, экономикадағы саясат пен шешімі,
стратегиа мен тактиканы қабылдау ісіне мәліметтерді таңдауға ақпараттар
дайындау болып табылады. Осы күнгі ұйымдардың барлығы кәсіпкерлік мақсатпен
әрі өнім өндіріп, әрі ол өнімді сату арқылы табыс табу үшін
құралады.Табысқа жетуде басты мақсаты талдау, түсінік беру және ұйымның
даму бағытын анықтауға, басқару шешімін қабылдау үшін түрлі баламалы
мәліметтерді таңдауға ақпараттар дайындау болып табылады.
Біріккен сауда ұйымдарға (БСҰ) кіру шеңберіне көшу рәсімін реттейтін
құжат 1 ХҚЕС –ын алғашқы қолдану ХҚЕС (ІҒRS)болып табылады.БСҰ-на
Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдары мен ұйымдары Бастапқы
Балансты қалыптастыруы қажет, ондағы мақсат бастапқы баланс кейіннен ХҚЕС-
ын қолдану үшін бастапқы нүкте болып табылады.
Мұнда ХҚЕС бойынша алғашқы қаржылық есептілікті жасаған кезде
қолданылатын есеп саясаты есептік күнгі ХҚЕС талаптарына сәйкес келуі тиіс
және есеп беру методологиясы осы стандартта айқындала түседі. 1-ХҚЕС есеп
саясатындағы өзгерістер ХҚЕС-на көшкен күннен басталатын кезеңдерге
қолдануы тиіс деп нақтылайды.
ХҚЕС1 ХҚЕС бастапқы қолдану басты мақсаты жалпы бағыттағы қаржылық
есепті ұсыну үшін негізін ашу болып табылады.
Стандарт келесілерді камтиды:
- қаржылық есепті ұсынудың жалпы ерекшесі;
- қаржылық есеп құрылымы бойынша ұсыныстар;
- қаржылық есеп мазмұны бойынша минималды талаптар;
- қаржылық есептің ХҚЕС-на сәйкестігіне ұсыныстар;
- қаржылық есептің ХҚЕС-тан мүмкін ауытқулары бойынша ұсыныстар.
Әдістеме –латын тілінен аударғанда, қандайда ғылыми құбылыстарды
зерттеу әдістер жалпыламалары.
Әдіс термині бір нәрсеге жету жолықарағанда, әдістеме дегеніміз
шаруашылық жүргізуші субъектінің нәтижелерінің функционалданушылық кешенді
түрлі әдістермен зерттеу.
Әдістеме сөзі қоршаған ортадағы құбылыстардың өзгеру жүйесіндегі
көзқарастың фундоменталдық концепциаларының негізінде құрылады.
Егерде ХҚЕС әдістемесіне келсек, ол қаржылық есеп берудегі
ақпараттарды даярлауға негізделген.Ал мұның байланысы дүние жүзілік
бухгалтерлік қоғамдықтың біліктілік деңгейде қызмет атқару үшін ХҚЕС
қолдануы.
ХҚЕС-ң жалпы әдістемесі белгілі бір ережелермен жұмыс жасауды
негіздесе,қаржылық есеп беру мақсаты ақпараттарды пайдаланушыларды
ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есетің есеп ақпарат жүйесі субъектінің активтерінің,
капиталдары мен міндеттемелерінің мәліметтеріне, сондай-ақ шаруашылық
өміріндегі материалдық құндылықтардың қозғалысында, өндірілген өнімдер мен
оны сатып өткізулерінде болған фактілерге сүйенеді. Бухгалтерлік ақпарат
жүйесі сыртқы (қаржылық) және сытқы ішкі (басқару есебі) болып бөлінеді.
Қаржылық есеп жөніндегі ақпараттар қаржылық есеп беру есебіне қажет
ағымдағы шығыстар және ұйымның табыстары мен дебиторлық және крндиторлық
қарыздардың көлемі туралы, қаржылық инвестицианың мөлшері мен одан алынатын
табыстардың, қаржыландыру көздерінің т.б. жағдайларынан құралады. Қаржылық
есепті барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер жүргізуге міндетті және оны
ашық бұқаралық ақпарат құралдарында жариалап отырулары керек. Дер кезінде
есеп жұмысының уақтылы және сапалы жүргізілуінін қамтамасыз ету қажет.
Ол үшін шаруашылықта болып жатқан өндіріс процессін және оның
нәтижесін бейнелеу үшін бухгалтерлік есеп әдістері мен өлшеуіштерін білу
керек.
Есеп әдістеріне жататындар: құжаттау, түгендеу, бағалау және
калькуляциялау, екі жақты жазу және шоттар жүйесі, баланстық тәсіл және
қорытынды қаржылық есеп. Ал жалпы есеп жұмысында қолданылатын
өлшеуіштердің негізгі түрлері зат өлшеуіші, ақша өлшеуіші және еңбек
өлшеуіштері қолданылады. Бухгалтерлік есептің мақсаттарын теориялық аспект
бойынша есептің даму кезеңдерімен келесі тәртіппен көрсетуге болады:
1) меншік иелерінің мүліктерінңің амандығын сақтау;
2) ұйымдардың тиімді басқаруын қамтамасыз ететін бақылау құралы ретінде;
3) қаржылық нәтижелерді есептеу, яғни шаруашылық операциалардың
экономикалық және құқықтық салдарын анықтау;
4) экономикасы дамыған шет елдерге тән бухгалтерлік есепті халық
шаруашылығындағыресурстарды қайта бөлу құралы ретінде қарайды. Осы
төртінші мақсатты жүзеге асыру үшін екі шартты жүзеге асыру керек:
- экономикалық субъектілердің қаржылық есеп беру есебінің ашықтығы;
- дамыған бағалы қағаздар нарығы.
ХҚЕС-тің әдістемесінің негізін терминология (лат.тілінен шектеу,
шекара) түсінігі, яғни стандарттардың мағынасын ашу, пайдаланушылардың
кезекті өзекті проблемаларын оңай жолдармен есеп кезінде қолдану. Атап
айтқанда практика жүзіндегі стандарттарды жеңіл түрде қолдану.
Сәріктестіктегі бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ұсыныстары
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне, ҚР Президентінің Заң күші
бар ҚР Ұлттық Банкі туралыЖарғылығына сәйкес және қаржылық есеп берудің
халықаралық стандартымен субъектілердің қаржы- шаруашылық қызметінің
Типтік шот жоспары, басқада нормативтік және құқықтық актілер негізіне
байланысты жүргізіледі. Осы аталған құжаттардың негізінде ұйымдар өз есеп
саясатын құрады.
Есеп саясаты – ол ұйымдардың басқару органдарының бухгалтерлік есеп
жүргізі және қаржылық есептемесін ашып көрсету туралы әдістемелер жиынтығы.
Есеп саясатын құру маңызды процедура болып табылады және ол қаржылық
есептеме дайындауға әсер етеді. Шаруашылық субъектілері сиақты Қазақстан
Республикасының ұйымдары бухгалтерлік есепті және қаржылық есептеме жүргізу
үшін ішкі және сыртқы пайдаланушыларына есептік саясат жүргізеді.
2000 жылы Кеңеспен шығарған ХҚЕС-ты үш буклеттер: ХҚЕС, Қорытындылауға
арналған негіз және қолдану жөніндегі нұсқама мен шыққан. Осыған байланысты
Есеп саясаты ХҚЕС кешенділігіне және әдістемелік қиындығына байланысты
шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қолдануға мүлдем келмейді. Олар
үшін оңайтылған нысандары жасалуда.
Есептік саясатты жүргізу барысында 1- ХҚЕС бастапқы қолдану ІFRS-на
және басқа да стандартқа сүйенеді. Акционерлік қоғамдар өз қаржылық
жағдайларына байланысты өздеріне қажет және әрі пайдалы әдістерді таңдап
алулары керек.
Есеп саясаты келесідей негізгі аспектілерден тұрады:
- есептік саясаттың жалпы жағдайы;
- есептік саясаттың нормативтік құқықтық базасы;
- есептік саясаттың таратылытын есептік кезеңдері;
- бағалау әдістері және қаржылық активтері мен міндеттемелерді
[бастапқы толық құны (нарықтық құны), ағымдағы құны (нарықтық құны),
сатып өткізу құны( әділетті құны), дисконтталған құны] тану;
- ұйым қызметінің табыстары мен шығыстарын тану тәртібі және басқада
табыс-пен шығыс баптарын ашу;
- қаржылық есеп беру консолидациаланған тәсілдері (егер ұйымдарының
филиалдары немесе еншщілес заңды тұлғалары болған жағдайда);
- ұйымда қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін ұйымдастыру, оларды
әрбір қаржылық есептеме баптарына пайдаланылады.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш дәстүрлі
блоктардан тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік (методологиялық) бөлімі.
Жалпы ережелер бөлімінде қарастырылады:
• ұйым туралы жалпы мәліметтер;
• қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптатырудың
қамтамсыз етілуі туралы оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
• таңдап алған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептігінің барлық талаптары мен Түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай –ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдердін қамтуға тиіс.
Акционерлік қоғамның есеп саясатын қалыптастырған кезде қабылданған
және түсіндірме жазбада ашылуға тиісті бухгалтерлік есеп жүргізу
тәсілдеріне мыналар жатады:
• кірістерді тану;
• жиынтық қаржылық есеп жасау қағидаттары;
• материалдық (негізгі құралдар) және материалдық емес активтерді
тану және
амортизациясы;
• заемдар бойынша шығындары және басқа шығындары капиталдандыру;
• мердігер шығындары;
• инвестициалық меншік;
• қаржылық құралдар және инвестициалар;
• қорлар;
• салықтар, оның ішінде төлеу мерзімі өткен салықтар;
• резервтер (күмәнді борыштарға, кепілдіқызмет көрсетуге және т.б)
• ақша қаражатын және олардың баламаларын айқындау;
• маңызды қателер, сипаты, ағымдағы кезең үшін және барлық өткен
кезеңдерге берілгендер үшін түзету көлемі;
• есеп саясатындағы өзгертулер.
Өзгертулер туралы ақпаратқа мыналар кіруі тиіс:
а) есеп саясатын өзгертудің себептері;
ә) өзгертулер салдарларының ақшалай көрсеткендегі бағасы;
б) есептік жылға қаржылық есепке енгізілген бұрынғы есептік кезеңдердің
тиісті деректерінің түзетілгенін көрсету.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия
құрылымын ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін
бөлуге, бухгалтерлік есеп жүргізудің қолданылатын нысандарын, шоттардың
жұмысшы жоспарын және басқаларды сипаттауға жауапты тұлғаларды анықтайтын
елеулі мәселелерді қамтиды.
Егер де ағымдағы кезеңде есептік саясатта өзгеріс болса, оның болу
себебін анықтап ашып көрсету керек, өзгеруінен болған нәтижелер
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) шотында ХҚЕС-тың көшу күніне орай
танылуы қажет.
Қаржы есептемесінің сыртқы пайдаланушылары ұйымның қаржылық
жағдайында, оның қызмет нәтижесі мен ақшалай қаражат ағынында үрдістерді
анықтау мақсатында қаржы есептемесінің бірнеше жылдық көрсеткіштерін
салыстыру мүмкіндігіне ие болуы керек.
Есеп саясаты стандарт ережелеріне сәйкес мынадай: қабылданған
халықаралық стандарттардың заңға сәйкес қашан талап етілген немесе сыртқы
пайдаланушыларға өте орынды әрі сенімді ақпаратты қашан ұсынған жағдайда
ғана өзгеруі мүмкін.
Есеп саясатының өзгерісін:
* Ретроспективті тәсілдеме немесе
* Преспективті (келешекті) тәсілдеме қолдануға брлады.
8 Таза табыс(залал), Есеп саясатындағы негізгі қателер мен
өзгерістер халықаралық стандартына сәйкес Есеп саясатының өзгеруі
ретроспективті немесе преспективті тәсілдемесі бойынша жүзеге асуы мүмкін.
1- сызба. Есеп саясатының өзгеруі
Ретроспективті тәсілдеме егер жаңа есеп саясаты қалайда әрқашан
қолданылатын болса, онда солай жаңа Есеп саясаты барлық оқиғалар мен
операциаларға қолданылуы керек деген тұжырымға тоқтайды.
Преспективті тәсіл өзгеріс енген күннен бастап болған оқиғалар мен
операциаларға жаңа есеп саясатының қолданылуын білдіреді. Мейлі ол бастапқы
кезеңде бөлінбеген пайданың сальдосы немесе таза пайда немесе ағымлағы
есептік кезеңнің залалы болсын, сол себепті қолда бар сальдо қайта
саналмайды.
ҚЕХС стандартының 1 рұқсат еткен айырмашылықтары:
• Бизнестің бірігуі;
• Бастапқы құн ретінде қайта бағаланған құн немесе әділ құн;
• Қызметкерлерге сый ақы;
• Жинақталған бағам айырмалары;
• Құрамдастырылған қаржы құралдары;
• Еншілес, бірлескен және қауымдастырылған компаниялардың
активтері мен міндеттемелері.
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданып жүрген
есептік нысандарға енгізілген кейбір көрсеткіштерді түзету талап етіледі.
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін
тірек пункті болады. Кіру балансын қалыптастыру тәртібі 1-ХҚЕС-нда (ІFRS)
айқын белгіленген:
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен
міндеттемелерді тану.
2. ХҚЕС бойынша танылу талап етілмейтін барлық активтермен
міндеттемелерді танымау, ал бұл мысал үшін:
-16 ХБЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне сай келмейтін
объектілер;
-38 ХБЕС- на сәйкес материалдық емес активті тану өлшемдеріне сай
келмейтін объектілер;
-2 ХЕБС- на сәйкес, өтпей жатқан тауар –материалдық босалқылар.
3. Ұлттық ережелерге сәйкес танылған есептілік баптарын активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің бір түрі ретінде
жіктеу, алйда қазіргі ХҚЕС-на сәйкес активтердің, міндеттемелердің немесе
меншікті капитал элементтерінің басқа түрі көрсетіледі.
4. Активтер мен міндеттемелер баптарының ХҚЕС-на сай келетін бағалауға
енгізу:
- қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер (39-
ХБЕС);
- шетелдік компанияға инвестициялар (бағамдық айырмалар) (21-ХБЕС);
- кейінге қалдырылған салықтар (12-ХБЕС);
- резервтер (бағалау міндеттемелері) (37- ХБЕС);
- негізгі құралдармен материалдық емес активтердің құнсыздануы (36-
ХБЕС);
-кіріс (18- ХБЕС);
-сый ақы бойынша міндеттемелер (19- ХБЕС).
ХҚЕС бойынша серіктестіктердің алғашқы қаржы есептемелері ХҚЕС-на
сәйкес ең кемінде бір жылға салыстырмалы ақпаратты енгізуі керек. Бұрынғы
ұлттық есептеудің тәртібінен ХҚЕС-на ауысу оның қаржылық жағдайына, есептік
кезеңдегі ақша ағымы мен қаржы нәтижелеріне қалай ықпал еткенін
серіктестік түсіндіріп, түсіндірмеде жазуы тиіс.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердің БСҰ кіру табалдырығында Есеп саясаты Кеңес шығарған ХҚЕС-
мен, және 1973 жылғы комитетпен шығарылған ХБЕС –ның қамтылғандығын
ескегендері жөн .
Қорыта келгенде серіктестіктер қызметінің ерекшелігі шегінің
бастауының іске асыру жағдайлары, басқару персоналдарының біліктілігімен
күрделі деңгейдегі алдағы мақсатымен шешіліп, басқару техникасының
аспектілерімен қарастырылуы міндетті.. Сондай-ақ есеп саясатындағы әр
нақты сұрақ есепте орын алып, қаржылық есеп беруде дұрыс шешім мен
түсінікке негіз болуы керек.
Есеп саясаты, ХҚЕС бойынша қаржылық есепберудің негізгі тәсілдері мен
жеткізу әдістері. ХҚЕС бойынша есеп саясаты қайта қаралды.
8- Есеп саясаты , есептік бағалаулардың өзгерістері және қателіктері
IAS есеп саясатындағы таңдау және өзгерту критерийлерін , сондай-ақ есептік
бағалаулар мен қателіктердің есептік деректерге ықпалы туралы ақпараттарды
ашып көрсету жөгіндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саяаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талапттр 1-Қаржы
есептілігін ұсыну IAS-да белгіленген. 8- IAS қолдану аясы мынадай
мәселелерді қамтиды:
-есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
-есептік бағалауларды өзгерту;
-алдағы есептік кееңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша 3 дәстүрлі блоктан
тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім.
Жалпы бөлімінде мыналар қарастырылған :
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер тураы шынайы ақпаратты қалыптастырудың
қамтамасыз етілуі туралы оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептілігінің барлық талаптары мен түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай-ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын
ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін бөлуге,
бухгалтерлік есепті жүргіздің қолданылатын нысандарын , шоттадың жұмысшы
жоспарын және басқаларды сипаттауа жауапты тұлғаларды анықтайтын елеулі
мәселелерді қамтиды . Мұның барлығы бухгалтерия жұмысын ретке келтіруге,
ақпарат келіп түскен кезде оны дәл бірегейлендіруге, бағалауға, жіктеуге
және жүйелендіруге мүмкіндік беріп, есептілікті жасаған кезде жұмысты
едәуір оңайландырады.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс.
Салық салу және есеп мәселелерін қозғайтын заңдарды қолданып,
бухгалтерлік есеп стандарттарын қамтамасыз ете отырып, кәсіпкер мен ұйымдар
өзінің есеп саясатын қалыптастырады. Есеп саясаты №8 Есеп саясаты,
бухгалтерлік есептің есептемелері мен қателіктері, №1 Қаржылық есеп беру
стандарттарға негізделеді
Есеп саясаты – бұл алдағы жылға әрекет жасауды ұстанатын жалпы басшылық
екенін және ол түсіндірме жазбаларда ашылуға тиісті әдістемелік сипаттағы
мәліметтерді алмастыра алмайтынын ескеру керек. Есепті кезең аяқталғаннан
кейін қажетті қортындыларды шығарып, есеп саясатын таңдаумен байланысты
барлық елеулі аспектілерді ашып көрсету және ұсыну мүмкін болады.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына көшуді жүзеге асыру үшін
дәстүрлі тәсілді қолдану болып табылады , ол құжаттың жана талаптарға
сәйкестігін қамтамасыз ету арқылы мәртебесін және есеп саясатының құрылымын
сақтауға мүмкіндік береді.
2. Данк ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. Данк ЖШС-нің қаржылық жағдайының техника – экономикалық
көрсеткіштері
Данк ЖШС-гі жеке тау-кен шығару кәсіпорыны болып табылады. Кәсіпорынның
мекен-жайы: Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Интернациональная көшесі,
№59 үй. Ол заңды тұлға ретінде 1995 жылдың 13 қазанында Қазақстан
Республикасының Заң Министрлігінде №6453-1917 ТОО (ИУ) тіркелген.
Өндіріс саласының айналысатын түрі – құрамында металлы бар рудаларды өңдеп
шығару болып табылады. Компанияның құрамында екі рудник кіреді: Орталық
Мүкір, ол қаладан 30-км жерде орналасқан және Мизек, Семей қаласынан 300-км
алыста орналасқан.
Данк ЖШС-гі өндіріс орындарында табылған металлдарды өңдейді. Металл
қайнатпалары Доре зауытының қазандарында өңделеді. Аталған зауыт та Данк
ЖШС –нің құрамына кіреді.
Барлық аталған технологиялық процесстің нәтижесінде Доре құймасы алынады.
Бұл құйма аффинажға жіберіледі. Содан кейін металл таза күйінде сатылуға
жіберіледі.
Данк ЖШС-гі басқа да Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қызмет
түрлерін көрсетумен айналысады.
Данк ЖШС-нің өнімдерін Семей қаласының өндіріс орындары, жеке
тұтынушыларды, сондай-ақ комбинат шет елдердің өндіріс орындарымен жұмыс
істеген. Кәсіпорын жалпы металл өнімдерін шығарады. Сондай-ақ рудалы емес
материалдар, ұнтақталған құм, сазда қоспа, жүк көтергіш қондырғылары,
чалкылар. Бұл кәсіпорын қазіргі уақытта кез келген кәсіпорындармен бәсеге
түсуге әбден мүмкіншілікиері бар, сонымен қатар материалдық құндылықтарды
сатып алған тұтынушылар осы тауардан қанағаттану деңгейі өте жоғары деп
айтуға болады. Бұл кәсіпорынның өнімінің сапасы өте жоғары екендігін
көрсетеді ( 1 кесте).
2007 2008 2009 2009 жылмен салыстырғанда өзгертулер
Көрсеткіштер
2007ж 2008 ж
2007 2008 2009 2007
2009 2009
нан нан 2008
2007
Қаржылық автономия 0,2 0,6 0,5 0,3 -0,1
Қаржылық тәуелділік 0,8 0,4 0,5 -0,3 0,1
Ағымдық қарыз 0,3 0,2 0,3 - 0,1
Ұзақ мерзімді 0,7 0,8 0,6 -0,1 -0,2
қаржылық тәуелсіздік
Төлемқабілеттілік 0,04 1,3 1,0 0,96 -0,3
Қаржылық левериджі 24,6 0,75 0,1 -24,5 -0,65
3 кесте мәліметтері бойынша Данк ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы аса
төмен. Бірақта, бұл мысал қашанда пайдаланған зайымдық капиталдар меншікті
капиталдардың өсуіне және кәсіпорынның төлемқабілеттілігінің өсуіне әкеп
соғады. Сонымен, қаржылық теуелсіздік немесе қаржылық автономия 2007 жылы
0,2 тең болған, 2009 жылы ол 0,3 пунктіге жоғарлады. Бұл, біршама қаржылық
теуелділіктің төмендеуіне әсерін тигізді. Қаржылық теуекел коэффициенті 0,1-
ге дейін төмендеді.
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі мен
методы, екінші жағынан, өнеркәсіп қызмітінің ерекшеліктерін ескеретін, яғни
есеп жүргізудің практикалық ережесі.
Данк ЖШС-де есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық
жағын қамтиды:
• Әдістемелік – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер,
есеп жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, негізгі
қорлар, тауарлы-материалдық қорлар, материалдық емес активтер есебін
жүргізудің ерекшеліктері мен бағасы, негізгі құралдар кейбір түрлеріне
амортизация есептеудің тәсілін таңдау, кірістерді есептеудің тәсілі және
т.б;
• Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердің меншікті
жұмыс жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімі, олардың құрылымы,
жазбаныңы кезегі мен техникасы, олардың байланыстығы, сонымен қатар
бухгалтерлік бақылаудың алдын-ала, күнделікті және болатын жүйесі. Бұдан
басқа есеп саясатының техникалық аспектісіне өндіріс басқаруы бойынша және
оған қызмет ету, шығындарды бөлудің әр түрлі нұсқаларының әзірлемесі
кіреді, бухгалтерлік есеп жүргізудің түрлері, басқарма аппараты үшін ішкі
өнеркәсіп есебінің құрамын анықтау;
• Ұйымдастыру – бухгалтерлер аппаратының құқықтары мен
міндеттерін анықтау, олардың құрылымын, лауазымды міндеттерін анықтау және
субъектінің бухгалтерлік тұлғаларын реттемеу үшін қажетті мәселелер.
Данк ЖШС-де қазіргі уақытта мынадай бөлімшеніңі үш түріне бөлінеді:
1) пән (зат) нұсқасы, бөлімдер атауына сәйкес бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру: есептесу (еңбекақы төлеу); материалдық, өндірістік, қаржылық
есептесу және өткізу, жалпы және т.б.
2) функциялық нұсқа – есеп ұйымдастыру үшін керек, мұнда әр орын жеке
компьютермен жабдықталған, олар қазіргі заман талабына сай толығымен жауап
береді. Есеп мәліметтерін қалыптастыруда технологиялық процесс сатысына
сәйкес, есеп операциясының біртектілігі бойынша қызметкерлердің жеке және
топпен анықталған мамандықтарын орындауды қарастырады. Бұл нұсқаның жағымды
ерекшеліктері бір жұмыстан басқа жұмыстарды орындауға ауысқанда өндірістік
операцияларға жіберілетін уақытты үнемдеу немесе қысқарту.
3) өнеркәсіп құрылымдық бөлімшелер үшін тұрпатты болып жеке еңбек
бөлінісінің желілі нұсқасы (учаскелер, өнеркәсіп цехтары) табылады. Аталған
есеп топтарына есеп мәліметтерін өңдеу және қорыту, жинау, байқаудан бастап
есеп процесін жүктейді.
Данк ЖШС-де ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізеді және құруда
тізбектелген нұсқалардың әртүрлі үйлесуі қаралады, есеп процесін
қисындастырып бөлу құқығын береді. Бұл жағдайда әр бухгалтерлердің жеке
жауапкершілігіүлкен рөл атқарады.
Данк ЖШС-де есеп саясатын тіркемелеуде келесі талаптарға мән
беріледі:
• есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде
қолданылады. Болшақта енгізуде өз қызметін жалғастыру көзделеді;
• шаруашылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде көрсетіледі.
Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді. Субъектінің
қолданатын есеп саясатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 5
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты 7
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру 10
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы 12
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – 13
халықаралық стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру
әдістемесінен басталады
2. Данк ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. Данк ЖШС-нің даму тарихы және техника – экономикалық 24
көрсеткіштері
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының 30
қалыптасуы
2.3. Данк ЖШС-гі бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы 33
2.4. Кәсіпорынның өтемпаздық көрсеткіштері негізінде төлем 42
қабілеттілігін бағалау
3. Есеп саясатын жүргізу жөніндегі ұсыныстар
3.1. Есеп саясатты бойынша қателіктерді түзету және өзгерістер 46
енгізу
3.2. Ұйым қызметінің қазіргі заманғы экономикалық және қаржы 50
саясатының ерекшеліктерін айқындау
Қорытынды 53
55
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар 57
Кіріспе
Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кәсіпорындардағы
бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың жетілдіру бағыттарының бірі оның Есеп
және есеп берудің халықаралық стандарттарға қарай бағыт алуы болып
табылады.
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен
тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, кәсіпорындар есептің
неғұрлым негізделген жүйелерін, оның ерекшеліктерін, өзіндік ерекшелігін,
өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудағы техникасы мен
технологиясын көрсету арқылы пайдалануына белгілі бір дербестік береді.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға
беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер
есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы
еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік есепті қолданудың
негізгі учаскелері болып табылады. Онда оның көмегімен барлық шаруашылық
қызметінің үстінен қадағалау және бақылау жасау қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен қорлар
жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым мен тұтынуға қызмет
етеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы байланысты кәсіпорынның шаруашылық
қызметін қаржыландыруды шектеу барынша күшейтілді. Соған байланысты шынайы
және объективті қаржылық есеп берудің маңызы арта түседі, өйткені оның
көрсеткіштеріне жасалған талдау кәсіпорынның шын мәніндегі мүліктік және
қаржылық жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы – ресурстардың қолда барын,
орналастырылуын және пайдаланылуын, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын,
баланстың өтімділігін көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталатын
кешенді түсінік. Қаржылық есеп берудің деректері бойынша қорлар мен
шығындарды немесе кемшілігін анықтайды.
Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес
қаржылық есеп берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру
мақсатында заңды тұлғаларадың қаржылық қорытынды есебін тексереді.
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің
жүргізілуін, қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай
туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып
табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие балуымен, сондай-ақ олардың
меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер және де басқа
контрагенттер алдында өзінің өндірістік – кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері
үшін толық жауапкершілікке болуымен байланысты.
Қазіргі нарықтық қатынастар жағдайында есеп беру көрсеткіштерінің
рөлі басқару шешімдерін қабылдау, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын анықтау
кезінде өте маңызды болмақ.
Бұл орайда кәсіпорынның қабілеттілігін, артықшылығын және кемшілігін
дипломдық жұмысымда қарастырдым. Дипломдық жұмыстың мақсаты – теориялық
білімді іс- жүзінде ұштастыру мен бекіту болғандықтан, нақты кәсіпорынның
деректерімен жұмыс жасап, қаржылық мәліметтерді талдау және есеп саясатын
дұрыс құрастыру.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты - Данк ЖШС-дегі есеп
саясатының теориялық және практикалық негізін толығымен ашып, ұйымдастыра
отырып оның нарықтық экономикадағы жетілдіру шараларын қарастыру болып
табылады.
1. Шаруашылық субъектінің есеп саясатының теориялық негіздері
1.1. Есеп саясатының мәні мен мақсаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын,
яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық
(жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын
айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік
есепшоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі,
мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп
саясатын әзірлеуді қажет етеді.
Есеп саясаты – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқаулар рұқсат еткен
есеп объектілерін бағалаудың, сондай-ақ белгіленген нормалардың
талаптарына және кәсіпорын қызметініңерекшеліктеріне орай бухгалтерлік
есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өндеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтарлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтарлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
• Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
• Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмысын жоспары;
• Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• Актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентарзациясын) өткізу тәртібі
(реті)
• Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу технологиясы;
• Шаруашылық операциялары бақылау тәртібі;
• Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорының қабылдаған есеп саясатын сол ұйымдағы бухгатерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді.
• меншік нысанымен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив және тағы басқа);
• салалық қызметтің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және тағы басқа);
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа);
• салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
• қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі (перспективалық)
мәселелерді шешудің тактикалық тәсілдері);
• ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша);
• материалдық базасының болуы (компьтерлік техника мен басқа да
оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық- әдістемелік
қамсыздандыру және тағы басқалар);
• кәсіпорындағы бухгалтерлік мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі және басшылардың экономикалық
батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық деңгейі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық.Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның есептеу жолын
толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттық.Кәсіпорының шаруашылық әрекетінің фактілері бухгалтерлік есеп
пен беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай операциялар
бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе
орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық.Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
(кепілдік) бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдың соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
1.2. Есеп саясатын қалыптастыру
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік
есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері
және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып
табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған
бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасы есептеу
және олаврды есептеп шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату
әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
Өндірістік шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі. Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық
ерекшеліктеріне, өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның
күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар
шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялау келесі негізгі әдістерін
қолдана алады:
• Нормативтік әдіс (нормативный),
• өндірістік өңдеу сатысы (попередельный),
• тапсырыстық әдіс (позаказный),
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама (қосымша) шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде
аталған әдістерді пайдалана алады:
• өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей
(прямые) шығындар;
• тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• материалдық шығындардың сомасы;
• сметалық мөлшерлеме;
• өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.
Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте
аяқталмаған өндіріс құн бойынша бағаланады:
• нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша;
• тікелей шығындар бойынша;
• жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік
балансында аяақталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар ба есептеледі.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қ.Р-ның заңы бойынша
кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны
мен бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммециялық құпия болып табылады.
1.3. Есеп саясатын дайындау және оның ашылуы
Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытша дайындалады. Оны
дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп (экономикалық)
бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің
бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатын есеп беру жылына қабылданған барлық
пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса (лауазымды тұлғалар туралы, ішкі ережелер, бұйрықтар мен
өкімдер тағы да басқа) міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізізілу
мүмкін:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
• бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
• жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп
саясатының дайындарған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты
кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына
қарамастан қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді
серіктестерінің және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік
бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын тағдауына
құқығы жоқ.
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерінің есеп саясатындағы
болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз етуі қажет.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларына (пояснительная записка) жыл бойы
орындалған жұмыстар бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар
бухгалтерлік қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және бөлу тәртібі
жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға
қабылдаған есеп саясаты (егер оған, яғни есеп беру жылына өзгерістер
енгізілген болса) жазылады.
1.4. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің есеп беруі – халықаралық
стандартпен есеп саясатын құрудан және есеп беру әдістемесінен басталады
Қазақстанды экономикалық жаңарту мен халықаралық рынокта бәсекеге
қабілеттілігін нығайтудың қосымша құралы ретінде БСҰ-ға кіруі, елдегі
нарықтық қатынастар дамуының стратегиялық бағыттағы есеп пен есептік
ақпараттық сапасына айрықша талаптар қояды. Сондықтан қазіргі кезде
бухгалтерлік есеп шаруашылық жүргізуші субъектілерінде ерекше маңызды
орынға ие. Ол Бухгалтерлік есеп туралы, Салық және бюджетке төленетін
басқа да төлемдер туралы, Қазақстан Республикасының стандартында,
субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің типтік шоттар
тізбегінде бекітілген ортақ принциптер мен ережелер, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлік есепке алу жөніндегі Ұлттық комиссиясының
бухгалтерлік есепке алу жөніндегі шығарған нұсқаулары, ережелері мен
ұсыныстары негізінде ұйымдастырылады. Оның үстіне Республикада қолданылып
жүрген бухгалтерлік есепке алу жүйесі халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартына барынша жақындатылған. Халықаралық стандартпен есеп саясатын
құрудағы мақсат – қаржылық есеп берудегі есебін ұйымдастыруда халықаралық
тәжірибелерді оңтайлы басқару шешімдерін қабылдауын қамтамасыз ету
мақсатымен Республикадағы акционерлік қоғамның шаруашылық жүргізу
ерекшеліктерін ескере отырып, есеп беру есебінің әдісімен әдістемесін
пайдалана отырып әзірлеу, енгізу.
Бухгалтерлік есеп әдістемесі үшін бухгалтерлік табыстың шамасы
мен оның салық салынатын базамен қандай байланысы бар екендігін түсіну және
оны түсіндіру маңызды мәселе болып табылады. Оның басты ерекшелігі: кез-
кекелген қаржылық қорытынды есеп мемлекеттік салық органдарының мүддесі
үшін құрылуға тиіс.
Республикамызда бухгалтерлік есепті реформалау үшін ағылшын-
американдық модель таңдалды. Қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі,
кәсіпорынды ашығырақ көрсетуге, ішкі және сыртқы инвесторлардың назарын
көбірек бұруға мүмкіндік береді.
Акционерлік қоғамдардың есеп беруі: методикасы мен методологиясын
халықаралық стандартында Қаржылық қорытынды есеп берудің төмендегі
концепциаларымен қарастырамын:
- Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебін жүргізу мақсаты;
- Бухгалтерлік ақпараттардың сапалық сипаттамасы;
- Бухгалтерлік ақпараттарды есепке алу принциптері;
- Қаржылық қорытынды есеп элементтері.
Еліміздің бәсекелестікке қабілетті қабілетті 50 мемлекеттің
қатарына қосуда экономикада болып жатқан түбегейлі өзгерістер қатарына
бухгалтерлік есепке алу жүйесінің халықаралық стандартқа көшуі де жатады.
Оның ішінде еліміздің бухгалтерлік есепке алу жүйесі – халықаралық
қаржылық есеп стандартына көшуі.
Сондықтан қоғамымыздың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау
және ол заңдарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін бухгалтерлік есеп
жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Сонымен қатар бухгалтерлік есеппен қазіргі экономика жүйесін
ұйымдастыру мен басқару,іскерлік, экономикадағы саясат пен шешімі,
стратегиа мен тактиканы қабылдау ісіне мәліметтерді таңдауға ақпараттар
дайындау болып табылады. Осы күнгі ұйымдардың барлығы кәсіпкерлік мақсатпен
әрі өнім өндіріп, әрі ол өнімді сату арқылы табыс табу үшін
құралады.Табысқа жетуде басты мақсаты талдау, түсінік беру және ұйымның
даму бағытын анықтауға, басқару шешімін қабылдау үшін түрлі баламалы
мәліметтерді таңдауға ақпараттар дайындау болып табылады.
Біріккен сауда ұйымдарға (БСҰ) кіру шеңберіне көшу рәсімін реттейтін
құжат 1 ХҚЕС –ын алғашқы қолдану ХҚЕС (ІҒRS)болып табылады.БСҰ-на
Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамдары мен ұйымдары Бастапқы
Балансты қалыптастыруы қажет, ондағы мақсат бастапқы баланс кейіннен ХҚЕС-
ын қолдану үшін бастапқы нүкте болып табылады.
Мұнда ХҚЕС бойынша алғашқы қаржылық есептілікті жасаған кезде
қолданылатын есеп саясаты есептік күнгі ХҚЕС талаптарына сәйкес келуі тиіс
және есеп беру методологиясы осы стандартта айқындала түседі. 1-ХҚЕС есеп
саясатындағы өзгерістер ХҚЕС-на көшкен күннен басталатын кезеңдерге
қолдануы тиіс деп нақтылайды.
ХҚЕС1 ХҚЕС бастапқы қолдану басты мақсаты жалпы бағыттағы қаржылық
есепті ұсыну үшін негізін ашу болып табылады.
Стандарт келесілерді камтиды:
- қаржылық есепті ұсынудың жалпы ерекшесі;
- қаржылық есеп құрылымы бойынша ұсыныстар;
- қаржылық есеп мазмұны бойынша минималды талаптар;
- қаржылық есептің ХҚЕС-на сәйкестігіне ұсыныстар;
- қаржылық есептің ХҚЕС-тан мүмкін ауытқулары бойынша ұсыныстар.
Әдістеме –латын тілінен аударғанда, қандайда ғылыми құбылыстарды
зерттеу әдістер жалпыламалары.
Әдіс термині бір нәрсеге жету жолықарағанда, әдістеме дегеніміз
шаруашылық жүргізуші субъектінің нәтижелерінің функционалданушылық кешенді
түрлі әдістермен зерттеу.
Әдістеме сөзі қоршаған ортадағы құбылыстардың өзгеру жүйесіндегі
көзқарастың фундоменталдық концепциаларының негізінде құрылады.
Егерде ХҚЕС әдістемесіне келсек, ол қаржылық есеп берудегі
ақпараттарды даярлауға негізделген.Ал мұның байланысы дүние жүзілік
бухгалтерлік қоғамдықтың біліктілік деңгейде қызмет атқару үшін ХҚЕС
қолдануы.
ХҚЕС-ң жалпы әдістемесі белгілі бір ережелермен жұмыс жасауды
негіздесе,қаржылық есеп беру мақсаты ақпараттарды пайдаланушыларды
ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есетің есеп ақпарат жүйесі субъектінің активтерінің,
капиталдары мен міндеттемелерінің мәліметтеріне, сондай-ақ шаруашылық
өміріндегі материалдық құндылықтардың қозғалысында, өндірілген өнімдер мен
оны сатып өткізулерінде болған фактілерге сүйенеді. Бухгалтерлік ақпарат
жүйесі сыртқы (қаржылық) және сытқы ішкі (басқару есебі) болып бөлінеді.
Қаржылық есеп жөніндегі ақпараттар қаржылық есеп беру есебіне қажет
ағымдағы шығыстар және ұйымның табыстары мен дебиторлық және крндиторлық
қарыздардың көлемі туралы, қаржылық инвестицианың мөлшері мен одан алынатын
табыстардың, қаржыландыру көздерінің т.б. жағдайларынан құралады. Қаржылық
есепті барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер жүргізуге міндетті және оны
ашық бұқаралық ақпарат құралдарында жариалап отырулары керек. Дер кезінде
есеп жұмысының уақтылы және сапалы жүргізілуінін қамтамасыз ету қажет.
Ол үшін шаруашылықта болып жатқан өндіріс процессін және оның
нәтижесін бейнелеу үшін бухгалтерлік есеп әдістері мен өлшеуіштерін білу
керек.
Есеп әдістеріне жататындар: құжаттау, түгендеу, бағалау және
калькуляциялау, екі жақты жазу және шоттар жүйесі, баланстық тәсіл және
қорытынды қаржылық есеп. Ал жалпы есеп жұмысында қолданылатын
өлшеуіштердің негізгі түрлері зат өлшеуіші, ақша өлшеуіші және еңбек
өлшеуіштері қолданылады. Бухгалтерлік есептің мақсаттарын теориялық аспект
бойынша есептің даму кезеңдерімен келесі тәртіппен көрсетуге болады:
1) меншік иелерінің мүліктерінңің амандығын сақтау;
2) ұйымдардың тиімді басқаруын қамтамасыз ететін бақылау құралы ретінде;
3) қаржылық нәтижелерді есептеу, яғни шаруашылық операциалардың
экономикалық және құқықтық салдарын анықтау;
4) экономикасы дамыған шет елдерге тән бухгалтерлік есепті халық
шаруашылығындағыресурстарды қайта бөлу құралы ретінде қарайды. Осы
төртінші мақсатты жүзеге асыру үшін екі шартты жүзеге асыру керек:
- экономикалық субъектілердің қаржылық есеп беру есебінің ашықтығы;
- дамыған бағалы қағаздар нарығы.
ХҚЕС-тің әдістемесінің негізін терминология (лат.тілінен шектеу,
шекара) түсінігі, яғни стандарттардың мағынасын ашу, пайдаланушылардың
кезекті өзекті проблемаларын оңай жолдармен есеп кезінде қолдану. Атап
айтқанда практика жүзіндегі стандарттарды жеңіл түрде қолдану.
Сәріктестіктегі бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік ұсыныстары
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне, ҚР Президентінің Заң күші
бар ҚР Ұлттық Банкі туралыЖарғылығына сәйкес және қаржылық есеп берудің
халықаралық стандартымен субъектілердің қаржы- шаруашылық қызметінің
Типтік шот жоспары, басқада нормативтік және құқықтық актілер негізіне
байланысты жүргізіледі. Осы аталған құжаттардың негізінде ұйымдар өз есеп
саясатын құрады.
Есеп саясаты – ол ұйымдардың басқару органдарының бухгалтерлік есеп
жүргізі және қаржылық есептемесін ашып көрсету туралы әдістемелер жиынтығы.
Есеп саясатын құру маңызды процедура болып табылады және ол қаржылық
есептеме дайындауға әсер етеді. Шаруашылық субъектілері сиақты Қазақстан
Республикасының ұйымдары бухгалтерлік есепті және қаржылық есептеме жүргізу
үшін ішкі және сыртқы пайдаланушыларына есептік саясат жүргізеді.
2000 жылы Кеңеспен шығарған ХҚЕС-ты үш буклеттер: ХҚЕС, Қорытындылауға
арналған негіз және қолдану жөніндегі нұсқама мен шыққан. Осыған байланысты
Есеп саясаты ХҚЕС кешенділігіне және әдістемелік қиындығына байланысты
шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне қолдануға мүлдем келмейді. Олар
үшін оңайтылған нысандары жасалуда.
Есептік саясатты жүргізу барысында 1- ХҚЕС бастапқы қолдану ІFRS-на
және басқа да стандартқа сүйенеді. Акционерлік қоғамдар өз қаржылық
жағдайларына байланысты өздеріне қажет және әрі пайдалы әдістерді таңдап
алулары керек.
Есеп саясаты келесідей негізгі аспектілерден тұрады:
- есептік саясаттың жалпы жағдайы;
- есептік саясаттың нормативтік құқықтық базасы;
- есептік саясаттың таратылытын есептік кезеңдері;
- бағалау әдістері және қаржылық активтері мен міндеттемелерді
[бастапқы толық құны (нарықтық құны), ағымдағы құны (нарықтық құны),
сатып өткізу құны( әділетті құны), дисконтталған құны] тану;
- ұйым қызметінің табыстары мен шығыстарын тану тәртібі және басқада
табыс-пен шығыс баптарын ашу;
- қаржылық есеп беру консолидациаланған тәсілдері (егер ұйымдарының
филиалдары немесе еншщілес заңды тұлғалары болған жағдайда);
- ұйымда қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін ұйымдастыру, оларды
әрбір қаржылық есептеме баптарына пайдаланылады.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш дәстүрлі
блоктардан тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік (методологиялық) бөлімі.
Жалпы ережелер бөлімінде қарастырылады:
• ұйым туралы жалпы мәліметтер;
• қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптатырудың
қамтамсыз етілуі туралы оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
• таңдап алған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептігінің барлық талаптары мен Түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай –ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдердін қамтуға тиіс.
Акционерлік қоғамның есеп саясатын қалыптастырған кезде қабылданған
және түсіндірме жазбада ашылуға тиісті бухгалтерлік есеп жүргізу
тәсілдеріне мыналар жатады:
• кірістерді тану;
• жиынтық қаржылық есеп жасау қағидаттары;
• материалдық (негізгі құралдар) және материалдық емес активтерді
тану және
амортизациясы;
• заемдар бойынша шығындары және басқа шығындары капиталдандыру;
• мердігер шығындары;
• инвестициалық меншік;
• қаржылық құралдар және инвестициалар;
• қорлар;
• салықтар, оның ішінде төлеу мерзімі өткен салықтар;
• резервтер (күмәнді борыштарға, кепілдіқызмет көрсетуге және т.б)
• ақша қаражатын және олардың баламаларын айқындау;
• маңызды қателер, сипаты, ағымдағы кезең үшін және барлық өткен
кезеңдерге берілгендер үшін түзету көлемі;
• есеп саясатындағы өзгертулер.
Өзгертулер туралы ақпаратқа мыналар кіруі тиіс:
а) есеп саясатын өзгертудің себептері;
ә) өзгертулер салдарларының ақшалай көрсеткендегі бағасы;
б) есептік жылға қаржылық есепке енгізілген бұрынғы есептік кезеңдердің
тиісті деректерінің түзетілгенін көрсету.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия
құрылымын ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін
бөлуге, бухгалтерлік есеп жүргізудің қолданылатын нысандарын, шоттардың
жұмысшы жоспарын және басқаларды сипаттауға жауапты тұлғаларды анықтайтын
елеулі мәселелерді қамтиды.
Егер де ағымдағы кезеңде есептік саясатта өзгеріс болса, оның болу
себебін анықтап ашып көрсету керек, өзгеруінен болған нәтижелер
Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал) шотында ХҚЕС-тың көшу күніне орай
танылуы қажет.
Қаржы есептемесінің сыртқы пайдаланушылары ұйымның қаржылық
жағдайында, оның қызмет нәтижесі мен ақшалай қаражат ағынында үрдістерді
анықтау мақсатында қаржы есептемесінің бірнеше жылдық көрсеткіштерін
салыстыру мүмкіндігіне ие болуы керек.
Есеп саясаты стандарт ережелеріне сәйкес мынадай: қабылданған
халықаралық стандарттардың заңға сәйкес қашан талап етілген немесе сыртқы
пайдаланушыларға өте орынды әрі сенімді ақпаратты қашан ұсынған жағдайда
ғана өзгеруі мүмкін.
Есеп саясатының өзгерісін:
* Ретроспективті тәсілдеме немесе
* Преспективті (келешекті) тәсілдеме қолдануға брлады.
8 Таза табыс(залал), Есеп саясатындағы негізгі қателер мен
өзгерістер халықаралық стандартына сәйкес Есеп саясатының өзгеруі
ретроспективті немесе преспективті тәсілдемесі бойынша жүзеге асуы мүмкін.
1- сызба. Есеп саясатының өзгеруі
Ретроспективті тәсілдеме егер жаңа есеп саясаты қалайда әрқашан
қолданылатын болса, онда солай жаңа Есеп саясаты барлық оқиғалар мен
операциаларға қолданылуы керек деген тұжырымға тоқтайды.
Преспективті тәсіл өзгеріс енген күннен бастап болған оқиғалар мен
операциаларға жаңа есеп саясатының қолданылуын білдіреді. Мейлі ол бастапқы
кезеңде бөлінбеген пайданың сальдосы немесе таза пайда немесе ағымлағы
есептік кезеңнің залалы болсын, сол себепті қолда бар сальдо қайта
саналмайды.
ҚЕХС стандартының 1 рұқсат еткен айырмашылықтары:
• Бизнестің бірігуі;
• Бастапқы құн ретінде қайта бағаланған құн немесе әділ құн;
• Қызметкерлерге сый ақы;
• Жинақталған бағам айырмалары;
• Құрамдастырылған қаржы құралдары;
• Еншілес, бірлескен және қауымдастырылған компаниялардың
активтері мен міндеттемелері.
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданып жүрген
есептік нысандарға енгізілген кейбір көрсеткіштерді түзету талап етіледі.
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін
тірек пункті болады. Кіру балансын қалыптастыру тәртібі 1-ХҚЕС-нда (ІFRS)
айқын белгіленген:
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен
міндеттемелерді тану.
2. ХҚЕС бойынша танылу талап етілмейтін барлық активтермен
міндеттемелерді танымау, ал бұл мысал үшін:
-16 ХБЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне сай келмейтін
объектілер;
-38 ХБЕС- на сәйкес материалдық емес активті тану өлшемдеріне сай
келмейтін объектілер;
-2 ХЕБС- на сәйкес, өтпей жатқан тауар –материалдық босалқылар.
3. Ұлттық ережелерге сәйкес танылған есептілік баптарын активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің бір түрі ретінде
жіктеу, алйда қазіргі ХҚЕС-на сәйкес активтердің, міндеттемелердің немесе
меншікті капитал элементтерінің басқа түрі көрсетіледі.
4. Активтер мен міндеттемелер баптарының ХҚЕС-на сай келетін бағалауға
енгізу:
- қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер (39-
ХБЕС);
- шетелдік компанияға инвестициялар (бағамдық айырмалар) (21-ХБЕС);
- кейінге қалдырылған салықтар (12-ХБЕС);
- резервтер (бағалау міндеттемелері) (37- ХБЕС);
- негізгі құралдармен материалдық емес активтердің құнсыздануы (36-
ХБЕС);
-кіріс (18- ХБЕС);
-сый ақы бойынша міндеттемелер (19- ХБЕС).
ХҚЕС бойынша серіктестіктердің алғашқы қаржы есептемелері ХҚЕС-на
сәйкес ең кемінде бір жылға салыстырмалы ақпаратты енгізуі керек. Бұрынғы
ұлттық есептеудің тәртібінен ХҚЕС-на ауысу оның қаржылық жағдайына, есептік
кезеңдегі ақша ағымы мен қаржы нәтижелеріне қалай ықпал еткенін
серіктестік түсіндіріп, түсіндірмеде жазуы тиіс.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердің БСҰ кіру табалдырығында Есеп саясаты Кеңес шығарған ХҚЕС-
мен, және 1973 жылғы комитетпен шығарылған ХБЕС –ның қамтылғандығын
ескегендері жөн .
Қорыта келгенде серіктестіктер қызметінің ерекшелігі шегінің
бастауының іске асыру жағдайлары, басқару персоналдарының біліктілігімен
күрделі деңгейдегі алдағы мақсатымен шешіліп, басқару техникасының
аспектілерімен қарастырылуы міндетті.. Сондай-ақ есеп саясатындағы әр
нақты сұрақ есепте орын алып, қаржылық есеп беруде дұрыс шешім мен
түсінікке негіз болуы керек.
Есеп саясаты, ХҚЕС бойынша қаржылық есепберудің негізгі тәсілдері мен
жеткізу әдістері. ХҚЕС бойынша есеп саясаты қайта қаралды.
8- Есеп саясаты , есептік бағалаулардың өзгерістері және қателіктері
IAS есеп саясатындағы таңдау және өзгерту критерийлерін , сондай-ақ есептік
бағалаулар мен қателіктердің есептік деректерге ықпалы туралы ақпараттарды
ашып көрсету жөгіндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саяаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талапттр 1-Қаржы
есептілігін ұсыну IAS-да белгіленген. 8- IAS қолдану аясы мынадай
мәселелерді қамтиды:
-есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
-есептік бағалауларды өзгерту;
-алдағы есептік кееңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша 3 дәстүрлі блоктан
тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім.
Жалпы бөлімінде мыналар қарастырылған :
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және осы ұйымның қаржылық
жағдайындағы өзгерістер тураы шынайы ақпаратты қалыптастырудың
қамтамасыз етілуі туралы оның есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық
қаржы есептілігінің барлық талаптары мен түсіндірмелер жөніндегі
тұрақты комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай-ақ жиынтық
түрінде сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Ұйымдастыру бөлімі бухгалтерлік есепті жүргізуге, бухгалтерия құрылымын
ұйымдастыруға және оның қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін бөлуге,
бухгалтерлік есепті жүргіздің қолданылатын нысандарын , шоттадың жұмысшы
жоспарын және басқаларды сипаттауа жауапты тұлғаларды анықтайтын елеулі
мәселелерді қамтиды . Мұның барлығы бухгалтерия жұмысын ретке келтіруге,
ақпарат келіп түскен кезде оны дәл бірегейлендіруге, бағалауға, жіктеуге
және жүйелендіруге мүмкіндік беріп, есептілікті жасаған кезде жұмысты
едәуір оңайландырады.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ХҚЕС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс.
Салық салу және есеп мәселелерін қозғайтын заңдарды қолданып,
бухгалтерлік есеп стандарттарын қамтамасыз ете отырып, кәсіпкер мен ұйымдар
өзінің есеп саясатын қалыптастырады. Есеп саясаты №8 Есеп саясаты,
бухгалтерлік есептің есептемелері мен қателіктері, №1 Қаржылық есеп беру
стандарттарға негізделеді
Есеп саясаты – бұл алдағы жылға әрекет жасауды ұстанатын жалпы басшылық
екенін және ол түсіндірме жазбаларда ашылуға тиісті әдістемелік сипаттағы
мәліметтерді алмастыра алмайтынын ескеру керек. Есепті кезең аяқталғаннан
кейін қажетті қортындыларды шығарып, есеп саясатын таңдаумен байланысты
барлық елеулі аспектілерді ашып көрсету және ұсыну мүмкін болады.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына көшуді жүзеге асыру үшін
дәстүрлі тәсілді қолдану болып табылады , ол құжаттың жана талаптарға
сәйкестігін қамтамасыз ету арқылы мәртебесін және есеп саясатының құрылымын
сақтауға мүмкіндік береді.
2. Данк ЖШС-гі есеп жүргізу саясаты және оны құрастыру әдістемесі
2.1. Данк ЖШС-нің қаржылық жағдайының техника – экономикалық
көрсеткіштері
Данк ЖШС-гі жеке тау-кен шығару кәсіпорыны болып табылады. Кәсіпорынның
мекен-жайы: Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Интернациональная көшесі,
№59 үй. Ол заңды тұлға ретінде 1995 жылдың 13 қазанында Қазақстан
Республикасының Заң Министрлігінде №6453-1917 ТОО (ИУ) тіркелген.
Өндіріс саласының айналысатын түрі – құрамында металлы бар рудаларды өңдеп
шығару болып табылады. Компанияның құрамында екі рудник кіреді: Орталық
Мүкір, ол қаладан 30-км жерде орналасқан және Мизек, Семей қаласынан 300-км
алыста орналасқан.
Данк ЖШС-гі өндіріс орындарында табылған металлдарды өңдейді. Металл
қайнатпалары Доре зауытының қазандарында өңделеді. Аталған зауыт та Данк
ЖШС –нің құрамына кіреді.
Барлық аталған технологиялық процесстің нәтижесінде Доре құймасы алынады.
Бұл құйма аффинажға жіберіледі. Содан кейін металл таза күйінде сатылуға
жіберіледі.
Данк ЖШС-гі басқа да Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қызмет
түрлерін көрсетумен айналысады.
Данк ЖШС-нің өнімдерін Семей қаласының өндіріс орындары, жеке
тұтынушыларды, сондай-ақ комбинат шет елдердің өндіріс орындарымен жұмыс
істеген. Кәсіпорын жалпы металл өнімдерін шығарады. Сондай-ақ рудалы емес
материалдар, ұнтақталған құм, сазда қоспа, жүк көтергіш қондырғылары,
чалкылар. Бұл кәсіпорын қазіргі уақытта кез келген кәсіпорындармен бәсеге
түсуге әбден мүмкіншілікиері бар, сонымен қатар материалдық құндылықтарды
сатып алған тұтынушылар осы тауардан қанағаттану деңгейі өте жоғары деп
айтуға болады. Бұл кәсіпорынның өнімінің сапасы өте жоғары екендігін
көрсетеді ( 1 кесте).
2007 2008 2009 2009 жылмен салыстырғанда өзгертулер
Көрсеткіштер
2007ж 2008 ж
2007 2008 2009 2007
2009 2009
нан нан 2008
2007
Қаржылық автономия 0,2 0,6 0,5 0,3 -0,1
Қаржылық тәуелділік 0,8 0,4 0,5 -0,3 0,1
Ағымдық қарыз 0,3 0,2 0,3 - 0,1
Ұзақ мерзімді 0,7 0,8 0,6 -0,1 -0,2
қаржылық тәуелсіздік
Төлемқабілеттілік 0,04 1,3 1,0 0,96 -0,3
Қаржылық левериджі 24,6 0,75 0,1 -24,5 -0,65
3 кесте мәліметтері бойынша Данк ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығы аса
төмен. Бірақта, бұл мысал қашанда пайдаланған зайымдық капиталдар меншікті
капиталдардың өсуіне және кәсіпорынның төлемқабілеттілігінің өсуіне әкеп
соғады. Сонымен, қаржылық теуелсіздік немесе қаржылық автономия 2007 жылы
0,2 тең болған, 2009 жылы ол 0,3 пунктіге жоғарлады. Бұл, біршама қаржылық
теуелділіктің төмендеуіне әсерін тигізді. Қаржылық теуекел коэффициенті 0,1-
ге дейін төмендеді.
2.2. Кәсіпорын қызметінің қазіргі жағдайдағы есеп саясатының қалыптасуы
Есеп саясаты, бір жағынан, нормативтік актілерді реттеудің әдісі мен
методы, екінші жағынан, өнеркәсіп қызмітінің ерекшеліктерін ескеретін, яғни
есеп жүргізудің практикалық ережесі.
Данк ЖШС-де есеп саясатының қалыптасуы бухгалтерлік есептің барлық
жағын қамтиды:
• Әдістемелік – яғни, негізгі ереже, тәртіп пен заңды нормативтер,
есеп жүйесінің жағдайы, міндеттемелер мен мүлік бағасының әдісі, негізгі
қорлар, тауарлы-материалдық қорлар, материалдық емес активтер есебін
жүргізудің ерекшеліктері мен бағасы, негізгі құралдар кейбір түрлеріне
амортизация есептеудің тәсілін таңдау, кірістерді есептеудің тәсілі және
т.б;
• Техникалық – есеп жүргізу түрін таңдау және есептердің меншікті
жұмыс жоспарының әзірлемесі, есеп тіркелімінің тізімі, олардың құрылымы,
жазбаныңы кезегі мен техникасы, олардың байланыстығы, сонымен қатар
бухгалтерлік бақылаудың алдын-ала, күнделікті және болатын жүйесі. Бұдан
басқа есеп саясатының техникалық аспектісіне өндіріс басқаруы бойынша және
оған қызмет ету, шығындарды бөлудің әр түрлі нұсқаларының әзірлемесі
кіреді, бухгалтерлік есеп жүргізудің түрлері, басқарма аппараты үшін ішкі
өнеркәсіп есебінің құрамын анықтау;
• Ұйымдастыру – бухгалтерлер аппаратының құқықтары мен
міндеттерін анықтау, олардың құрылымын, лауазымды міндеттерін анықтау және
субъектінің бухгалтерлік тұлғаларын реттемеу үшін қажетті мәселелер.
Данк ЖШС-де қазіргі уақытта мынадай бөлімшеніңі үш түріне бөлінеді:
1) пән (зат) нұсқасы, бөлімдер атауына сәйкес бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру: есептесу (еңбекақы төлеу); материалдық, өндірістік, қаржылық
есептесу және өткізу, жалпы және т.б.
2) функциялық нұсқа – есеп ұйымдастыру үшін керек, мұнда әр орын жеке
компьютермен жабдықталған, олар қазіргі заман талабына сай толығымен жауап
береді. Есеп мәліметтерін қалыптастыруда технологиялық процесс сатысына
сәйкес, есеп операциясының біртектілігі бойынша қызметкерлердің жеке және
топпен анықталған мамандықтарын орындауды қарастырады. Бұл нұсқаның жағымды
ерекшеліктері бір жұмыстан басқа жұмыстарды орындауға ауысқанда өндірістік
операцияларға жіберілетін уақытты үнемдеу немесе қысқарту.
3) өнеркәсіп құрылымдық бөлімшелер үшін тұрпатты болып жеке еңбек
бөлінісінің желілі нұсқасы (учаскелер, өнеркәсіп цехтары) табылады. Аталған
есеп топтарына есеп мәліметтерін өңдеу және қорыту, жинау, байқаудан бастап
есеп процесін жүктейді.
Данк ЖШС-де ішкі өнеркәсіп бақылаудың жүйесін енгізеді және құруда
тізбектелген нұсқалардың әртүрлі үйлесуі қаралады, есеп процесін
қисындастырып бөлу құқығын береді. Бұл жағдайда әр бухгалтерлердің жеке
жауапкершілігіүлкен рөл атқарады.
Данк ЖШС-де есеп саясатын тіркемелеуде келесі талаптарға мән
беріледі:
• есеп саясаты ұйымның барлық құрылым бөлімшелерінде
қолданылады. Болшақта енгізуде өз қызметін жалғастыру көзделеді;
• шаруашылық қызмет фактілері есеп беру мерзімінде көрсетіледі.
Есеп саясаты көптеген жылдар бойы қолданылып келеді. Субъектінің
қолданатын есеп саясатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz