Түркістан өлкесі - кеңес билігі тұсында (1918-1925 жж.)

Жоспар

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім
а) XX ғасырдың басындағы Түркістан өлкесіндегі саяси жағдай
б) 1917 жылғы революциялардың Түркістан өлкесіне ықпалы, саяси процестер мен ұлт азаттық қозғалысының бағыттары
в) Түркі . мұсылман халықтарының азаттық жолындағы күресінде М.Шоқай мен Т.Рысқұловтың алатын орны
г) Түркістан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының ұлттық.территориялық межеленуінің себептері мен салдарын жан . жақты ашып көрсету;

3. Қорытынды.

Қазіргі таңда төл тарихымыздың ақтандақ беттері ашылып, тың құжаттар мен материалдар зерттеушілерін тауып отыр. Тәуелсіздік алғаннан кейін бұрмаланған тарихымызды қайта қарап, кеңестік тарихнаманы талдауға бағыт алдық. Өйткені кеңес үкіметі тұсында Қазақстан мен Орта Азия мемлекеттерінің тарихы ұлттық сипатынан айрылып, таптық мүдде тұрғысынан жазылды. Қазақ халқының Ресей империясы құрамындағы кезіндегі тарихын бұрмалауды большевиктер жалғастырып, КСРО халықтарының ұлттық тарихын партиялық қағиданы басшылыққа ала отырып жазды.
Бүгінде Отандық тарихнамада XX ғасырдың өзекті мәселелері арнайы зерттеу нысанына айналды. Кеңес үкіметінің Қазақстандағы билігі зорлық – зомбылық, күштеу әдістерімен орнатылды. 1917 жылғы революциялар кезінде большевиктер ұлттық зиялы қауым өкілдеріне жала жауып, орталық биліктен аластатты. Мәселен 1917-1918 жылдар аралығында өмір сүрген «Түркістан мұхтариатының» М.Шоқай, М.Тынышбаев, З.У.Тоған, У.Қожаев, Ә.Оразаев секілді көрнекті қайраткерлері өмірінің ақырына дейін еліне аянбай қызмет етті. Солардың ішінде М.Шоқай иммиграцияда жүріп, Түркістан өлкесіндегі большевиктердің әрекеттерін әшкереледі.
Қазақстан мен Орта Азия тарихы түркі дәуірімен ортақ, әрі бір - бірімен тығыз байланысты. Ресей империясының отарлығында болған түркі - мұсылман халықтарының тағдыры бір.
XIX ғасырдың екінші жартысында құрылған Түркістан генерал-губернаторлығына қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркменстан, Тәжікстан жерлері қарады. 1924 жылғы ұлттық-териториялық межелеу түркі – мұсылман халықтарын дербес мемлекеттерге бөліп жіберді. Бұл Ресейдің «ұлы державиялық шовинистік» саясатының көрінісі, патшалық дәуірдің «бөліп ал да, билей бер» қағидасының жалғасы болғандығы тарихи шындық.
1917 жылы Түркістан өлкесінде Түркістан ұлттық автономия құрылды. Көп кешікпей большевиктер оны құлатып тынды. 1918 жылы ұлттық сипатындағы автономияның орнына «Түркістан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы» жарияланды. ТАКСР большевиктік сипатта болғанымен, онда қызмет еткен зиялы қауым өкілдері, мәселен, Т.Рысқұлов, С.Қожанов, С.Асфендияров және тағы басқа ұлтшылдылығымен көзге түсті. Олар Кеңестік автономия мүддесін алға қойып, ел қамын ойлап, солардың жағдайвн барынша оә шешуге тырысты.
Большевиктер қол астындағы қазақ, өзбек, түркмен, кавказ халықтары, шуваштар, башкұрттар мен татарлар және т.б. ұлттар большевиктердің қатігездігін бастан өткерді. 1918-1927 жылдар аралығында Түркістан өлкесін шарпыған большевиктік «қызыл» террорға қарсы үлкен саяси күш басмашылық қозғалысын өршіді. Алайда кеңес үкіметі тарапынан аяусыз басып – жанышталды. Кеңес үкіметі Қазақстан мен Орта Азияда, сияқты Ресейдің шеткергі аймақтарында қан төгіспен орнатылды. Басқаша айтқанда жергілікті қаншама ұлттар мен халықтар азаттық қарсылық көрсету жолында құрбан болды. Патшалық отарлау саясатының зұлымдығы мен сұмдықғын көрген қазақ халқы революциядан кейін, кеңестік геноцид саясатынын тырнағына ілікті.
Большевиктердің жергілікті ұлттарға менсінбей қарауы, оларды орыстардан төмен санауы, патшалық отарлау жүйесінен қалған мұра деуге болады. Ерекшелігі билікке келген адамдардың өзгеруі және әдіс – тәсілдердің өзгешелігі
Қарастырылып отырған кезеңдегі ұлт зиялыларының қызметін зерттеу өте қажет, әрі маңызды. Бірақ, кеңестік террордың құрбанына ұшыраған зиялы – қауым өкілдері көздеген мақсаттарына толық жете алмады. Есесіне қазақ зиялылары отаршылдыққа қарсы, тәуелсіздік идеясын негіздеп бергені баршаға аян.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Иноятов Х.Ш. Народы Средней Азии в борьбе против интервентов и внутренней контрреволюции. Москва, 1984 г, 462 б
2. Покровский С.Н. Разгром интервентов и внутренней контрреволюции в Казахстане 1918-1920. Алма-Ата, 1967
3. Зорин А.Н. Революционное движение Киргизии. Фрунзе, 1965г
4. Бартольд В.В. Соченение, Том II, Москва, 1963, 1016 б
5. Е.Елеуов «Великая октябрьская социалистическая революция в Казахстане», А., 1967 ж, 458 б
6. С.С.Голубятников «Победа великой октябрьской социалистической революции в Казахстане», құжаттар мен материалдар жинағы, А., 1957, 423 б
7. Иванов А.И. Русская колонизация в Туркестанском крае. СПб., 1890 ж, 224 б.
8. История таджикского народа, под. рекдакции Б.И.Искандарова, М., 1964, Том 2, 315 б
9. «История Узбекской ССР», Ташкент, 1957 г, Том 1, 415 б
10. «История Казахской ССР», Алматы, 1979 ж, том 4, 639 б
11. « История Таджикского народа» Том 1, Мәскеу, 1952 ж, 461 б
12. Скрыплев П.А. Русские селения в Яимкентском уезде Сыр-Дарьинской области. СПб., 1909 ж, 321 б
13. Заозерская В.В. и Александер К.А. Промышленные заведение Туркестанского края, СПб., 1915 г, 256 б
14. Дитов А.Е. От колониального рабство к социализму, Ташкент, 1939 г, 342 б
15. Сапегина В.А. Борьба за создание воветского государственного аппарата в Туркестане, Ташкент, 1956 г, 361 б
16. Спиридонов И.А. К истории возникновения и развития комсомола Казахстана, Алма-Ата, 1947 г, 289 б
17. Васильев В.А. Семиреченская обдасть как колония и роль в ней Чуйской долины, Петроград, 1915 г, 348 б
18. Нейштадт С.А. Социалистическое преобразование экономики Казахской ССР (1917-1937), Алма-Ата, 1957 г, 415 б
19. Виленский Е.Л. Ликвидация безработицы и аграрного перенаселения в Средней Азии и Казахстане (1917-1932), Алма-Ата, 1980 г, 277 б
20. Есмағамбетов К.Л. Әлем таныған тұлға. Алматы, 2008 ж, 501 б
21. Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұлов қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі. (Түркістан кезеңі) , Алматы, 1994 ж, 447 б
22. Т.Рыскулов «Собрание сочинии в трех томах», А., 1998 ж, Том 1, 335 б
23. М.Шоқай «Таңдамалы шығармалар», А., 2007 ж, Том 2, 391 б
Ибраев У.С. Патшалық Ресейдің Оңтүстік Қазақстандағы отарлық жүйесі. (Граф К.К.Паленнің сенаторлық тексеру комиссиясының материалдары негізінде) Т.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты