Қазақ әдебиеттануында “Манас” жырының зерттелу тарихы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 6

Қазақ фольклорындағы «Манас» жырының зерттелу тарихы . . . 9

1. 1 Фольклортану ғылымы және «Манас» жыры . . . 9

1. 2 Ш. Уәлиханов және «Манас» жыры . . . 16

1. 3 Академик Ә. Марғұлан зерттеген халық мұраларының түрлері . . . 22

2 «Манас» ерлік пен елдіктің жыры . . . 34

2. 1 «Манас» эпосының шығу кезеңі жайында . . . 34

2. 2 Түркі халықтарының ұлы мұрасы - «Манас» жыры . . . 40

2. 3 Мұхтар Әуезов - ірі манастанушы . . . 50

Қорытынды . . . 57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 60

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Түркі халықтарының эпосында батырлар жыры - ең бір мол сала. Бұл дастандар көбінесе сонау бір бағы заманда Орта Азияны, Қырым мен Еділ бойын жайлаған көшпелі тайпалар бастан кешірген нақтылы тарихи оқиғалардың поэтикалық көрінісі болып табылады.

Орта Азия мен Қазақстан халықтарының аса бай эпостың мұрасының ішінде өзінің көлемімен де, көркемдігімен де, тарихи дерегімен де ерекше тұлғаланып тұратын жырдың бірі - “Манас”. “Манас” [1] бір жұрттың басында арғы - бергі болып өткен оқиғалардың басын қалай болса, солай біріктіре салған дастан емес. Бұл бүкіл бір ұлттың ғасырлар бойы жүзеге асыра алмай келе жатқан ең басты мүддесінің ұрпақ ауысқан сайын күрделеніп, ұрпақ ауысқан сайын өткірленіп келе жатқандығының белгісі. Уайымның арманға, арманның үмітке айналуының қырық қатпар қиын да, қызық құбылма жолы.

“Манас” - эпостың мұхиты. Көлемі жағынан ол әлемдегі бүкіл белгілі эпостарды артқа тастайды, яғни Фирдоусидің “Шахнамесінен” [2] екі есе, Гомердің “Илиада” мен “Одиссеясынан” [3] он алты есе, үнді халқының мақтанышы “Махабхаратадан” екі есе көлемді.

Мұнда ежелгі қырғыздардың жағрапия, медицина, сәулет, астрономия, әскери өнері туралы мәліметтер кездеседі. Эпоста көркемдік үлгі мен әдістің жай сатира мен әзілден бастап, адам жанының рухани азабы мол трагедия шыңына дейін барынша астары бар. “Манас” - қырғыз халқы өткенінің шексіз әлемі, оның әлемдік мәдениет панорамасына кестеленген орасан зор көркем полотносы.

Тарих, әдебиет, этнология, археология және сәулет өнері, фольклортану саласында ғылыми маңызы зор, терең де жан-жақты зерттеулер қалдырған, ғұлама ғалым Әлкей Хақанұлы Марғұланның өмірі мен шығармашылығын, оның адамдық, азаматтық тұлғасын тану - баршамыздың борышымыз.

Академик Ә. Х. Марғұлан [4] туралы, оның ізденістері жөнінде танымал археолог-тарихшылар Кемал Ақышев [5], Карл Байпақов [6], Самат Өтенияз [7] сөз етсе, оның фольклортанушы ғалымындағы жетістіктері жөнінде Х. Сүйіншәлиев [8] пен М. Жолдасбековтың [9] мақалалары мен естеліктері бар. Осы орайда, 1991 жылы Қазақстан Республикасындағы Археология институтына Ә. Х. Марғұлан есімінің берілуін халқы тарапынан оған жасалған құрметтің ерекше белгісі ретінде айрықша атап өтуіміз керек.

Ә. Х. Марғұланның ғылыми зерттеулерінің аясы өте кең. Ол тарихшы, өнертанушы, этнограф, фольклортанушы, тіл маманы ретінде қазақтар мен түркі тілдес халықтардың тарихын жазуға өз үлесін қосты.

Қазақ халқының сан ғасырлық ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан ғажайып аңыздары, мазмұны ертегіге айналған терең мифтері, жауына бас имейтін асқақ ерлік жырлары т. б. толып жатқан ауыз әдебиетінің түрлері Ә. Марғұлан зерттеулері арқылы жаңарып, жаңғырып ұрпақ қажетіне жаратылды. Әсіресе, қазақ халық ауыз әдебиетін жинау, жариялау, жүйелеу аясында өлшеусіз еңбек сіңірген, жүз жылдан астам уақыт ғылымда жоғалдыға саналып келген Шоқан жазып алған «Манас» жырын тауып, өз зерттеуімен қоса ғылыми айналымға енгізген зор еңбегі - ғылым үшін өлшеусіз құндылық. Сонымен қатар халқымыздың аяулы азаматтары - Абай [10], Мәшһүр Жүсіп Көпеев [11], Жаяу Мұсалардың [12] бұрын мәлім емес шығармаларын, мұрағат қорларындағы қолжазбаларын жарыққа шығарды.

Фольклортану саласында қазақтың ерлік жырлары жөнінде ондаған цикл мақалалар жазып, «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» [13] кешенін өзі аттас жырмен байланыстыра отырып зерттеді. Қорқыт, қазақ аңыздарындағы Қорқыт бейнесі [14], Қорқыттың өліммен күресі жөнінде де өзара тығыз байланысты зерттеулер жүргізіп, Қорқыттың тарихта болған, қазақ жерінде өмір сүрген тарихи қайраткер екендігі дәлелдеп шықты.

«Қазақстан халықтары мен тайпаларының VІ-ХІІ ғасырлардағы мәдениеті» атты зертеуінде Күлтегін [15] мен Тоныкөк [16] жазбаларының халықтық ескі эпос үлгісіндегі шығармалар екендігін дәлелдей келіп, Әбу-Насыр әл-Фараби, Әл-Бируни, Абу-Ғали-Сина туралы мәліметтер беріп, «Қорқыт ата кітабы», «Оғыз-наме» [17], «Құтты білік» [18], «Ақиқат сыйы» [19], «Махаббатнама» [20] дастандары мен олардың авторлары жөнінде тың мағлұматтар береді. Мұның өзі кеңестік дәуірде әдебиетіміздің ескі нұсқалары жөнінде айтуға тыйым салынған кезеңде жазылғандығын ескерсек, Ә. Марғұланның ұлт тарихы мен әдебиетін қалпына келтіру жолындағы зор батылдығы һәм ерлігі дер едік.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. “Манастың” он бір түрлі үлгісі бар, жалпы көлемі 500. 000 өлең жолынан тұратын бұл жыр әлемдегі ең ірі поэзиялық туынды ретінде «Гиннес рекордтары» кітабына енген.

“Манасты” жырлайтын жыршыларды қырғыздар «манасшы» деп атайды. Халық ұғымында «манасшылық» екінің біріне қона бермейтін ерекше қасиетті өнер. Тарихта белгілі толыққанды манасшылар саусақпен санарлық. Қырғызда өлең өнеріне талпынған әр ақын, әр жыршы “Манасты” жаттап өседі, алайда оның бәрі бірдей манасшы бола алмайды.

XIX ғасырда өмір сүрген ең белгілі Тыныбек, Сағымбай, Саяқбай манасшылар болған. Ең алғаш аты мәлім манасшының бірі XVIII ғасырда өмір сүрген Келдібек манасшы. Аңыз бойынша Келдібек жырлағанда, тындаушысына ғана әсер етіп қоймай, қоршаған орта табиғатқа да ықпалын тигізген. Келдібек толғағанда, күн тұтылып, дауыл тұратын - мыс.

Алғаш рет “Манастың” әдемі бір бөлігін қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уәлиханов 1856 жылы қырғыз еліне барған сапарында жазып алып, бүкіл Ресейдегі зиялы жұртшылыққа таныстырғаны мәлім. Шоқан эпостың “Көкетай ханның ертегісі” деген шағын үзіндісін хатқа түсіріп, оны орыс тіліне аударған, жырдың жалпы тұлғасын, қырғыз халқының мәдени тарихындағы орнын тамаша, дәл тұжырымдаған. Ол “Манаста” қырғыз халқының барлық миф, ертегі, аңыздарының, наным - сенім, әдет - ғұрпының, кәсіп - тіршілігінің энциклопедиялық жиынтығы бар екенін зерек аңғарған. Бұл жырдың біраз бөлігін Шоқаннан бірнеше жыл кейін академик В. В. Радлов жазып алады. Міне, осыдан бастау алған манастану бұл күнде іргелі дербестік дәрежесіне жетіп отыр.

Кеңес жылдарында “Манасты” алғаш рет түбегейлі зерттеген ұлы суреткер, әрі ғалым Мұхтар Омарханұлы Әуезов еді. Кейінірек бұл іске М. Богданова, В. М. Жирмунский секілді көрнекті ғалымдар ат салысты. Әсіресе, В. М. Жирмунскийдің “Тюркский героический эпос” (1974 ж) деп аталатын монографиясына енген “Манас” туралы тарау өзінің талдау тереңдігімен ерекшеленеді.

Қырғыз ғалымдары К. Рахматуллин, С. Мұсаев, Р. Қыдырбаева, тағы басқа ғалымдар “Манас” жырын әр қырынан тереңдеп зерттеуге өз үлестерін қосты. Академик Ә. Марғұланның “Шоқан және Манас” деген еңбегі қамтыған архивтік материалының молдығымен де, талдауларының ғылыми дәйектілігімен де бағалы. Бұл және басқа монографияларда жырдың генезисі, жетілу жолдары, эпостың қырғыз халқының тарихындағы түрлі дәуірлерде бой көрсеткен оқиғалармен байланыс дәрежесі, шығарманы жан - жақты жетілдіруге ақын, жыршылардың үлесі, эпопеяның нұсқалары секілді күрделі мәселелер кеңінен көтерілген.

Зерттеу әдістері. “Манас” жырын зерттеу барысында тарихи-генетикалық, тарихи-салыстырмалы, текстологиялық, кешенді-жүйелі талдау әдістері қолданылды.

Жұмыстың мақсат, міндеттері. Осы дипломдық жұмысты жазу барысында, көптеген ғылыми еңбектерге негіз болған, қырғыз халқының ұлы “Манас” эпосының қазақ ғалымдары тарапынан зерттелуін анықтауды мақсат етіп алдым, соның ішінде, манастану ғылымының негізін салған Шоқан Уәлиханов пен эпопеяны өзінің өмірлік зерттеу объектісіне айналдырған Мұхтар Әуезов зерттеулеріне баса назар аударуға тырыстым.

Өз еңбектерінде “Манас” жырының шығу кезеңің, географиясын, генеологиясын зерттеген ғалымдардың еңбектерін пайдаландым, соның ішінде, Ә. Марғұлан, М. Әуезов, Ш. Уәлиханов, Ш. Айтматов, М. Жолдасбеков сияқты ғалымдардың еңбектерінен көптеген қызықты материалдар тауып, олармен таныстым. Зерттеудің практикалық мәні. Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелерін мектеп оқушыларына Қазақ хандығы және XIX ғ. және XX ғ. басындағы қазақ әдебиетінен оқылатын әдебиет сабақтарында пайдалануға болады. Сонымен бірге колледж студенттері үшін тарихи шығармаларға арналған арнайы курстар мен семинарларға да қосымша құрал ретінде пайдаланылу мүмкіндігі бар.

Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Қазақ фольклорындағы «Манас» жырының зерттелу тарихы

1. 1 Фольклортану ғылымы және «Манас» жыры

Қазақ халық ауыз әдебиетінің ғылыми тұрғыдан жинастырылып, зерттеле бастауы ХІХ ғасырдың екінші жартысынан басталады. Дегенмен, көнеден келе жатқан халық ауыз әдебиетінің хатқа түскен үлгілерінің де бар екендігін жоққа шығармаймыз. Сонау Түркі қағанаты кезінде тасқа қашалған Күлтегін мен Тоныкөк ескерткіш жазбаларында, «Қорқыт ата кітабында», «Оғыз-наме» дастанында, ХІ ғасырда жазылған Ж. Баласағұнидың «Құтты білік» дастанында, М. Қашқаридің «Түркі тілдерінің сөздігінде» бүгінгі қазақ халқының тілдік қорында өзгеріссіз кездесетін ондаған, жүздеген мақал-мәтелдер бар. Сонымен қатар, ХІV ғасырда жазылған белгісіз автордың «Кодекс куманикс» (Қыпшақ тілінің сөздігі) еңбегінде жиырмаға тарта қазіргі қазақ жұмбақтары қамтылған. Демек, халық ауыз әдебиетінің ертерек хатқа түскен үлгілері ХІХ ғасырға дейін де болғандығына көз жеткіземіз.

Ал, ХІХ ғасырдағы қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерінің жиналу, жариялану мәселесін сөз еткенде төмендегі жағдайларды ескерген жөн. Біріншіден, қазақ баспасөзінің тууына байланысты ұлттық әдеби мұраны жинау, оның кейбір үлгілерін жариялау ісіне қозғау түсті. Екіншіден баспасөз өнімінен пайда түсірмек болған баспа орындары, әсіресе, ағайынды Каримовтар, Шығыстың қисса-хикаяттары мен ертегілерін, классикалық поэзиясын қазақтың кітаби ақындарының жәрдемімен тарата бастады. Бұл іс ықпалсыз кетпеді. Ғабдолла Мыштақ «Шайыр» мен «Көксеңгірді», Махмұтсұлтан Тұяқов «Қара қыпшақ Қобыландыны» шығарды.

Үшіншіден қазақтың бай ауыз әдебиетінің үлгілерін жинауда, ол жөнінде ғылыми тұжырымдар айтуда орыстың ориенталист ғалымдардың істеген орасан зор еңбегін айрықша атауымыз керек. Академик Радловтың, Потаниннің, тағы басқа көптеген ориента-листердің есімін ілтипатпен атаған жөн. ХІХ ғасыр мен ХХ ғасырдың бас кезінде бірқыдыру мол мұра баспа бетіне түсіп, жұртшылықтың назарына ұсынылды.

Қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілерін жинап баспа жүзіне шығару, оны мәдениеті озық елдерге таныстыру - қазақ халқының тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлихановтың негізіг мақсаты болды. Қазақтың ауыз әдебиетін жинап бастыру ісіне өзінің зор мән беруін Шоқан былай деп түсіндіреді:

«Осы күнге дейін Европада көшпелі елдерді аса қатал, жөн білмес тағы деп жалған түрде түсінушілік үстем болып келеді. Көшпелі монғол немесе қазақтар жөніндегі сұндай ұғымдар оларды мал тәрізді, тұрпайы тағылар деген пікірмен тығыз байланысты. Шынына келгенде, осы надан, тұрпайы деп қаралған халықтардың көбінің жазбаша немесе ауызша шығарған әдебиеті, аңыз әңгімелері бар . . . Өлеңге, әсіресе суырып салма түрінде шығарып айтуға, бейімділік, барлық көшпелі елдердің, соның ішінде қазақтардың, өзіне тән ерекшеліктері деуге болады.

«Қазақ халқын қорлап, кемсітуге қарсы шықан Шоқан қазақтар жайында Европада орын алып келген түсініктердің жалған екендігін әшкерелейді. Сондықтан да ол қазақ халқының жабайы, тағы еместігін көрсету үшін, оның ғасырлар бойына жасаған ауыз әдебиеті және ауыз әдебиетінің неше алуан әдемі үлгілері барлығын, қазақ ақындарының, әсіресе, өлеңді суырып салу түрінде қабілеті күшті екендігін мысал етеді. Европада қазақтар жайында айтылып жүрген жалған пікірлерге намыстанған және ол пікірлерге тойтарыс беруді көздеген Шоқан қазақ халқының ауыз әдебиетін жинап-бастару жайын қарастырады, бұл іске оның өзі белсене араласады» [21, 19-20] .

Омбыдағы кадет корпусын 1853 жылы бітіргеннен кейін, Шоқан Қазақстанның біраз жерін: Көкшетау, Ақмола, Баянауыл, Семей, Жетісу жақтарын аралайды. 1856 жылы Қырғыз елін зерттеу мақсатымен шыққан экспедицияға қатысады, 1858 жылы Қашқарияда болады.

Шоқан өзінің болған жерлерінде халықтың ауыз әдебиетін жинай жүреді, көптеген жыршы-жырау, ақындармен танысады. Қазақтың сол кездегі атақты ақындары: Жанақ, Орынбай, Арыстанбай, Жұмағұл т. б. танысып, олардың жырларын таңдап қана қоймай, жазып алып отырады. Қырғыз еліне барған сапарында Қырғыздың атақты дастаны «Манастың» біраз әңгімесін жазып алады. Бұл «Манастың» хатқа түскен бір түрі еді.

Шоқан Қашқарияда болғанда ұйғыр тілін үйренеді де, ұйғырлардың көптеген өлеңдерін жазып алады. Бұл жөнінде Г. Н. Потанин:

«Шоқанның жинаған материалдары үлкен бір портфель болып еді. Кейбір жазғандарын өзім де көріп едім», - дейді және оның кейбіреулерін Шоқанның оқып та бергенін айтады. Бірақ бұл материалдар, Потаниннің айтуына қарағанда, кейіннен жоғалып кеткен.

Шоқан қазақтың ауыз әдебиетін жинаушы ғана емес, сонымен қатар зерттеушісі де болды. Ол жалпы қазақ халқының тарихы, этнографиясы, қоғамдық өмірі, әлеуметтік тұрмысы туралы жазған еңбектерінде ауыз әдебиетінде сөз етеді, өз кезі үшін үздік, ал бүгінгі күнде мәнін жоғалтпаған ғылыми пікірлер айтады. Солардың өзінде ол қазақтың ауыз әдебиетін жоғары бағалайды. Қазақтың аңыз-әңгімелері, оның құрылысы, ертегілері мен жырлары, мифтері халықтың өткендегі тарихын білу үшін маңызы зор материалдар деп қарайды. Мәселен, көшпелі халықтардың, соның ішінде қазақтардың, шығу тарихын зерттеушілер үшін ауыз әдебиеті бірсыпыра дерек болатындығын айта келіп, Шоқан былай дейді:

«Егер жұрттың айтуынан Герадот жинаған Гомердің өлеңдері мен аңыздарының аз да болса тарихи мәні бар десек, егер де өзгеріліп, мысал тәрізді болып кеткен аңыздардың негізінде оқиға және шындық жатады десек, қазақтардың тамаша және жүйелі түрде айтылатын, олардың қазіргі тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын, ата-бабаларының тұрмысын елестететін аңыздарының да тарихи деректерге сәйкес келетіндігіне, тарихи маңызы барлығына шұбәланбауымыз керек. Халықтың ақыл-ойынан және қоғамдағы қалың бұқараның сана-сезімі, өмірі мен алға басу негізінде туған бұл шығармалар ауызша айтылу түрінде бірден-бірге, содан бүкіл халыққа жайылады. Содықтан да олардың тарихи философиялық және психологиялық мәні жоқ емес» [21, 20] .

Шоқан бұл пікірін «Шамандықтың қазақтағы қалдықтары», «Ұлы жүз қазақтарының ертегілері мен аңыздары», «Жоңғария очерктері», «Тәңірі» секілді еңбектерінде айтады. Қазақтың ауыз әдебиеті халықтың өткендегі өмірін елестететін, тарихи мәні бар материалдар екенін көрсетеді.

Қазақтың батырлар жыры жайында да Шоқан азды-көпті пікір айтқан. Бұл жырлар, Шоқанның айтуынша, ноғайлы дәуірінде ХVІ-ХV-ХVІ ғасырлардың шамасында туған. Онда: «Халықтың рухани, көзқарасы, әдеті, мінез-құлқы, тұрмыс-тіршілігі суреттелген. Сондықтан бұл жырлардың әдебиеттік жағынан болсын, тарихы жағынан болсын, маңызы зор.

Қазақтың кейбір мақал-мәтелдері мен ертегілері Европа халықтарының, әсіресе, славян халықтарының, шығармаларына ұқсас келетіндігіне таңдана келіп, Шоқан бұл ұқсастықтың сырын ашпақ болады. А. Афанасьев жинап бастырған «орыстың халық ертегілерінің» ішінде тек алты ертегінің ғана қазақ ертегілеріне ұқсайтынын айтады. Ал мұндай ұқсастықты қазақтардың славяндармен, әсіресе орыс халқымен қарым-қатынас жасау негізінде болғандығынан деп қарайды.

Шоқан өзінің көптеген еңбектерінде қазақ хақының поэзиясын, ақындардың ақындық өнерін аса жоғары бағалаған. Бұл ретте өлеңді сурып салма түрінде шығарушылықты ақындық өнердің асқар шыңы деп білді. Қазақтарды надан, тағы деп кемітетін европалықтардың топастығын көрсете отырып, оларға қарсы өз пікірін дәлелдейді. Өлеңді суырып салу ретімен айтушылық, сол арқылы көлемді, көркем жырлар тудырушылық қазақ халқының надандығын көрсетпейді, ол оның ертеден келе жатқан мәдениетін білдіреді деп қарайды. Сонымен қатар, Шоқан жыршы-ақындардың ішінде кейбір ақындардың азын-аулақ ақы алу үшін байлардың сөзін сөйлеп, ақындық өнерін құнсыз нәрсеге сатуына ренжиді.

«Мұндай ақында бет жоқ, өз қасиетінің бағасын сезіну де жоқ . . . Ол өзінің дарындылығын қандай сұлтандардан болса да асып түсетін қасиет деп қарамайды. Қайта ақындық өнер - ат-шапан табу үшін біткен өнер деп қарайды», - деп, жалдамалы, бас пайдасын көздегіш ақындарды сынайды. Ал, байларды жақтамай, бейшаралық күйге түспей, халық мүддесін жырлаған ақындар «халық арасында қатты құрметтеледі» [21, 21] дейді.

Көптеген ақын-жыршылармен кездесіп, сөзін тыңдаған Шоқан, оларға ақыл-кеңес беріп, сын айтып отырған. Потаниннің сөзіне қарағанда, Шоқан Жанақпен талай рет кездескен және дарынды ақынға әртүрлі тақырыптар ұсынған. Бұған жалғас И. Ибрагимов бір жылы Шоқанның елге келгенін, оны ауыл адамдарының зор құрметпен қарсы алғанын айта келіп, былай дейді:

«Әрі беріден соң Шоқан қоштасты да үйге кіріп кетті. Оған тігілген үйдің сыртында қолында домбырасы, қасында біраз адамы бар әйгілі Орынбай ақын отыр еді. Шоқан оны қасына шақырды. Орынбай әдемі өлеңімен Шоқанға арналған құтты болсынын айтты. Сол жерде Шоқан атақты ақынға: Қазақ тілін татар сөздерімен шұбарлама деп ақыл берді.

Сонымен, Шоқан қазақтың ауыз әдебиетін жинауда, оны зерттеуде зор еңбек сіңірген ғалым болды. Оның бұл еңбектері Қазақ халқының тарихынан айрықша орын алады. Оны халқымыз аса жоғары бағалайды.

Түркі тектес елдердің және қазақ халқының ауыз әдебиетін жинауда аса зор еңбек еткен ғалымның бірі академик В. В. Радлов болды. Ол Шығыс халықтарының әдебиетін жырлап, зерттеу мақсатымен біраз жерді, елді-мекендерді аралайды, өте көп материалдар жинайды. Сол жинаған материалдарын «Түрік руларының халық әдебиетінің үлгілері» деген атпен 1965-1904 жылдар арасында сегіз том етіп бастырып шығарады. Әрбір томға орыс тілінде кіріспе жазады. Содан кейінгі материалдары әр халықтың өз тілінде беріледі. Өз кезінде Радловтың бұл томдары неміс, француз, ағылшын тілдеріне аударылған.

Радловтың үшінші томы 1870 жылы қазақ ауыз әдебиетінің үлгілерінен құралған. Томға енген материалдардың ішінде аңыз-әңгімелер мен әртүрлі жырлар, дастандар, тұрмыс-салт өлеңдері бар. Ақындар айтысынан: Жанақ пен Түбектің, Ұлбике мен Күдерінің, Өнек пен Оспанның, Шортанбай мен Орынбайдың айтыстары; жырлардан: «Ер Тарғын», «Ер Көкше», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» т. б. жырлар енген. Бұл материалдардың бәрі қазақ тілінде (әрпі орысша) берілген.

Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерінен құралған бұл томға Радлов қысқаша алғысөз жазады, мұнда қазақ халқының ауыз әдебиетке бай екендігін, әсіресе оның өлең шығаруға қабілетті келетіндігін айтады. Осы ретте ол қырғыздарға қарағанда, қазақтарда өлеңнің ұсақ түрлері көп, ал батырлар жыры аз және ауыз әдебиетінің дамыған түрі деген қорытынды жасайды. Радловтың батырлар жыры жайында айтқан бұл пікіріне қосылуға болмайды. Өйткені батырлар жырын шығаруда қазақтар көршілерінен асып түспесе, кем қалған емес.

Жалпы алғанда, Радловтың қазақ ауыз әдебиет үлгілерін жинап бастыру, оны неміс және француз тілдеріне аударып шығаруы мәдени маңызы зор еңбектің бірі еді. Қазақ халқының әдебиетімен басқа елдерді таныстыру зор игілікті іс еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.