Әл-Фараби шығармаларындағы әдеби-теориялық мәселелер

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе . . .:

Фарабтан шыққан ғұламалар . . .

6: 8

Кіріспе . . .: 2 Әбу Насыр Әл-Фарабидің әдеби-теориялық мұрасы

Кіріспе . . .: 2. 1 Әбу Насыр әл-Фарабидің шығармашылық өмірбаяны . . .

6: 33

Кіріспе . . .: 2. 2 Фараби және өлең, өлең өнерінің қағидалары . . .

6: 43

Кіріспе . . .: Қорытынды . . .

6: 58

Кіріспе . . .: Пайдалынылған әдебиеттер тізімі . . .

6: 60

Кіріспе

Диплом жұмысының өзектілігі. Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын дейтін ғалымның өз қағидасы бар. Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп, ғалымның бүгіні мен ертеңі танып, бағдарлап отыруда ғалым тарихы маңызды орын алады. Расында адамзаттың жинақталған материалдық байлықтары қандай ұшан теңіз болса, оның рухани байлығының қоры да сондай көп. Бұлардың бәрі - баршаға бірдей ортақ қазына. Сол мәдени мұраны талдап, іріктей білу, оны қастерлеп бағалай білу, халыққа жеткізу - кейінгі ұрпақтың абыройлы міндеті.

Осы кездегі өркені өскен сан салалы ғылым мен мәдениетті жасауға талай елдің, талай ұрпақтың таңдаулы өкілдері қатысты. Орта ғасырларда адамзат білімінің молайып, ақыл - парасытының жетіліуіне орасан зор еңбек сіңірген ғұламаларының бірі - қазақ топырағынан шыққан данышпан перзент Әбунасыр Фараби (870-950) болды.

Фараби және оның шәкірттерінің ғылым мен мәдениетті дамытуға орнын анықтау, ғылыми мұраларын мұқият зерттеу өте үлкен маңызды жұмыс. Бұл жағдайды білімпаздар өте ертеден-ақ аңғарған сияқты. Сондықтан да болу керек, дүние жүзінің әр түрлі халықтарынан шыққан оқымыстылар Фараби мұраларын мың жыл бойы зерттеп келеді. Алайда күн өткен сайын ұлы бабамыздың күні бүгінге дейін назардан тыс қалған мұралары табылып, ғылыми айналымға түсіп жатыр. Ендеше, ұлттық әдебиеттану ғылымының өркен жайған кезеңінде Фарабидің ідеби-теориялық мұрасын жаңаша саралаудың маңызы зор.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Негізгі мақсатымыз ұлы бабамыздың артында қалған мол мұрасымен жан-жақты танысу және Әл-Фарабидіңәлемдік әдебиеттанудағы әдеби-теориялық ұғымдарды негіздеушілердің бірі екендігін дәлелдеу болмақ. Осыған орай мынадай міндеттер туындайды:

Әл-Фарабидің өлең өнері жайлы талғам-талабын әдеби-теориялық тұрғыдан саралау;
Ақындық қуатына, өлең жазу шеберлігіне назар аудару;
Жалпы Фарабтан шыққан ғұламалардың еңбектеріне шолу жасау, олардың да ідеби-теориялық көзқарастарына талдау жасау.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Фараби мұрасын зерттеуде қазақ ғалымдары да көптеген жұмыстар істеді. Орыс және қазақ тілдерінде Фарабидің философиялық және әлеуметтік-этикалық трактаттарының жинақтары, орыс тілінде математикалық, тарихи-философиялық, логикалық, жаратылыстану - ғылыми еңбектері, «Птолемейдің «Алмагестіне» түсініктемелері» жарық көрді. Ғұламаның философиялық, ғылыми еңбектерін зерттеуді, түсіндіруді, насихаттауды нысана еткен көптеген ғылыми - зерттеу монографиялар, кітаптар, мақалалар, көркем әдеби туындылар басылып шықты. А. Көбесовтің «Әл-Фараби», «Фарабидің математикалық мұрасы» (орыс тілінде), «Сөнбес жұлдыздар», «Фараби еңбектеріндегі астрономия мәселелері» (орыс тілінде), «Фарабидің педагогикалық мұрасы» (орыс тілінде) монография, кітаптары, «Фараби Бағдат шаһарында» [1] атты повесі, көптеген мақалалары бар.

Біз осы уақытқа дейін Отырар алқабы тарихқа Әбу Насыр әл-Фарабиді ғана берді деп келсек, ғалым Ә. Дербісалиев [2], керісінше, Отырардан шыққан Фарабилердің 10-ының атын атайды. Тек атап кана қоймай, олардың өмірі мен шығармашылығына талдау жасайтьн нақтылы деректер келтіре отырып, салиқалы пікір айтқан, өзіндік ой түйіп, тұшымды тұжырымдар жасаған. Отырарлық ғалымдардың өмірі мен қызметіне қатысты мағлұматтарды ол, Сирия, Марокко, Тунис секілді елдердегі бүкіл шығыс мәдениетінің мақтанышы болған кітапханалар мен қолжазба қорларынан, Батыс пен Шығыстың дуалы ауызды даналары мен шығыстанушы ғалымдарының еңбектерірінен тапқан.

Қазақ жеріндегі ежелгі мәдениет орталықтары ретінде тек Отырар мен Сайрам немесе Түркістан ғана емес, сондай-ақ Сыр бойындағы Жент, Баршынкент, Жанкент, Сығынак, Қыпшақ, ал Талас-Шу алқабындағы Тараз, Құлан, Аспара, Баласағұн қалалары да тарихқа белгілі болған. Алайда осы қалаларда дүниеге келгендіктен немесе мәңгі бақи өмір сүргендіктен олардың аттарын өздеріне ныспы еткен ғұламалардың, ақындардың, әдебиетшілердің шығармашылығы жөнінде біздің білетініміз жоқтың қасы десек те болатын. Ал туған қалаларын емес, өздері шыққан Дулат, Найман, Қоңырат, Жалайыр сияқты тайпалардың аттарын ныспы етіп қабылдаған зиялылар қалдырған күллі қазаққа, алаш атаулыға тән аса бай мұраны паш еткен еңбектер де шамалы.

Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері.

Зерттеу жұмысын жазу барысында белгілі орыс және шетел ғалымдарының еңбектерімен қоса негізінен А. Машанидің, А. Көбесовтің, А. Қасымжановтың, Н. Келімбетовтің, Х. Сүйіншәлиевтің, Ә. Дербісәлиевтің ғылыми-зерттеу еңбектері басшылыққа алынды.

Жұмыстың практикалық маңызы. Дипломдық жұмыс нәтижелерін мектеп оқушыларына Фарабитану арнайы пәнін оқытуда, факультатив сабақтар жүргізуде көмекші құрал ретінде және әдебиет пәнінен теориялық терминдерді түсіндіруде пайдалануға болады.

Дипломдық жұмыс құрылымы кіріспе және екі тараудан, қорытынды ен пайдаланылған ідебиеттер тізімінен тұрады.

1 Фарабтан шыққан ғұламалар

Арабтар жаулап алар тұста көне түркілер мекендеген Тұран жерінде диқаншылықпен, мал өсірумен қатар, алтын, күміс, жез, темір, қорғасын өндірген елдің өзіндік өскелең мәдениеті болған. Түркі қалаларында тоқымашылық, сауда-саттық пен қолөнері қатар дамыған. Түркілердің Мары, Шаш (Ташкент), Шауғар (Түркістан), Сауран, Отырар, Сайрам, Тараз, Баласағұн сияқты қалалары Ежелгі Жібек жолының бойына орналасқандықтан, Үнді, Қытай, Византия мемлекеттерімен сауда-саттық жасап, тікелей дипломатиялык қатынастар орнатуға жол ашқан.

Дегенмен, арабтар жаулап алар кездегі толассыз жаугершіліктің салдарынан, жергілікті шонжарлардың озбырлығы мен өзара қақтығыстары шиеленістіре түскен ішкі қайшылықтардан әлсірей бастаған Түркі қағанаты, Батыс және Шыгыс кағанаттары болып екіге бөлінгенінің өзін былай қойғанда, бірте-бірте тайпалық одақтарға, тіптен рулық бірлестіктерге ыдырай берген. Мұның өзі, түптеп келгенде, Тұранды арабтардың жаулап алуын тездете түскен. Қатаң тәртіп пен Африкада, Азия мен Европада жүргізілген соғыс қимылдарының тәжірибесіне негізделген бағыт ұстанған араб әскерлері Орта Азия мен Қазақстанның оңтүстігіндегі қалалар мен қоныстарды (поселение) шетінен басып ала берген.

Белгілі ғалым А. Көбесов атап керсеткендей, «жаңа қалыптасып келе жатқан феодалдық қатынастар, орасан зор мемлекеттің саяси-шаруашылық мүддесі Араб халифатынан өзі бағындырған елдердің ғылымына басқаша қарауды талап етті. Атап айтқанда, араб ғылымы ескі грек және үнді ғылымынан нәр алумен қатар, мәдениеті жоғары басқа да елдердің - Мысырдың, Шамның, парсының, әсіресе Орта Азия елдерінің үздік ғылыми дәстүрлеріне негізделді [1, 76] .

Ғылымның қадір-қасиетін дұрыс түсіне білген Бағдад халифалары аталы-балалы әл-Мансур, Һарун ар-Рашид (кәдімгі «Мың бір түн» кейіпкерлерінің бірі), әл-Мамундар (VIII-IX ғ. ) ғылымды дамыту мәселесіне көп көңіл бөледі. Бағдадта және басқа қалаларда астрономиялық обсерваториялар салдырылады. Һарун ар-Рашид «Даналық үйі» («Байт әл-хикма») деп аталатын, жанында жақсы жабдықталған кітапханасы бар, арнаулы аудармашылар орталығын құрады. Кейінгі халифа Әл-Мамун бұл орталыққа мемлекеттік сипат беріп, көптеген қаржы, арнайы штат бөледі, грек, сирия, үнді тілдеріндегі қолжазбаларды мол алдырып, оларды мұқият аудару жұмысын қызу жүргізеді. Аздаған уақыттың ішінде Үндістан астрономдарының және Гипиократ, Платон, Аристотель, Евклид, Архимед, Менелей, Аполлоний, Птоломей сияқты грек ғылымының көрнекті өкілдерінің еңбектері араб тіліне аударылып, шұғыл зерттеле бастайды. Осылай ғылым тарихында үлкен мәні болған Бағдад мектебі құрылады. Бағдатқа жан-жақтан асқан білімпаз оқымыстылар шақыртылып топтастырылады [3, 7] .

Біз Бағдад обсерваториясы мен «Даналық үйінің» ғылыми жұмыстарының басты ұйтқысы Орта Азия мен Қазакстаннан шыққан ғалымдар болғанын мақтанышпен айтамыз. Олардың ішінде әйгілі Мухаммед әл-Хорезми (Хорезмнен шыққан), Ахмед Ферғани (Ферғанадан шыққан), Ғаббас Жауһари (Отырар атырабындағы Гауһар мекенінен шыққан), Ахмад Мәруази (Мәрыдан шыққан) және басқалар бар» [4, 27] .

Бұлардың ішінен теңдесі жоқ үздік ойшылдардың бірі - шоқтығы биік ұлы ғұлама Әбу Насыр әл-Фарабидің есімі ерекше жарқырап көрінеді. Ол - ежелгі Отырар мен оның тікелей ықпалында болған іргелес қалалары қалыптастырған археологиялық; Отырар - Қаратау мәдениетінің, сол сияқты осы өңірдің орта ғасырлардағы жетістіктерінің негізінде қазір Отырар өр-кенияты болып таныла бастаған ғылым мен мәдениет үлгісін тудырған елдің азаматы [5, 28] .

Шарықтап, кемеліне жеткен шақта екі жүз гектардан астам жерге орналасқан осы бір алып қаланың, орталық бөлігінің 20 гектардай болып қалатын кұландысы қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Отырар ауданында жатыр.

Көне жазба деректерге қарағанда, Отырар (ол Фараб деген атпен де белгілі) есте жоқ ежелгі заманнан-ақ сан алуан тарихи, сауда, дипломатиялық қатынас жолдарының түйіскен жерінде пайда болған белгілі мәдениет орталығы еді.

Ол жайында алғашкы деректерді біз көне грек оқымыстысы Птоломей еңбектерінен кездестіреміз. Бертін келе ол жайлы араб пен парсының жиһан кезген жағрафияшылары Әбу Исхак Ибрахим әл-Истахри (849 - 952), Әбу-л-Қасым Мухаммад Ибн Хауқал (X ғ . ), Шамс ад-Дин Әбу Абд Аллаһ Мухаммад әл-Мақдиси (X ғ. ) Әбу Джағфар Мухаммад ат-Табари (? - 923), Әбу-л-Хасан-Әли әл-Масуди (? - 965) шежірелерінен оқимыз. Мысалы, ат-Табари 739 жылы Шаш қаласы әкімінің сондағы араб әміршісі Нәсір бин Саийдтың өтініші бойынша Харис бин Сурейдж дегенді түркілермен бірігіп араб (умаййа) өкіметіне қарсы шыққаны үшін Фарабқа жер аударуды өтінгені жайлы жазған. Ат-Табари тағы да Фарабтан басқа Отырар қаласының да атын атаған. Ал, 809 - 818 жылдары Хорасандағы араб билеушісі әл-Мамун өзінің уәзірі әл-Фадл ибн Саһлға Отырарбанд қаласы әміршісінің салық төлеуден бас тартқанын шаққан. Отырар Кангу-Тарбан, Тұрарбан деген аттармен де тарихқа енген.

Отырар - Фараб хақыңдағы мағлұматты Әбу-л-Уалид Мухаммад ал-Азракидің (IX ғ. ) «Мекке қаласының хроникасы» атты еңбегінен де ұшыратамыз. Сондай-ақ әл-Истахри мен Ибн Хауқал да Фараб уалаятын суреттей келе, «ол өзеннің (Сырдарияның) екі жағалауына бірдей орналасқан» десе, бәлкім, ол Сырдың сол жағалауындағы Оқсыз (Уасидж) қаласын да Отырарға қосып есептеген болар, Ибн Хордадбеһ (820 - 912) Фараб қаласының Сырдария өзенінің тек оң жақ жағалауында екенін айтқан.

X ғасырда Фараб жеке ықылым ретінде көрінеді. Әл-Истахри мен Ибн Хауқал Фарабтың Исфиджабтан бір-екі күндік жол жүретін Сырдария өзенінің орта ағысының тұсында жатқан қала екендігін көрсете отырып, «Кенджид өңірінің астанасы Субаникенттен ол бір күндік жерде» дегенді айтады. Сондай-ақ, ортағасырлық авторлардың, онда (Фарабта) берік қамал мен бекініс бар. Жері тұзды және сортаң болып келеді, ал Фараб өзенінен батысқа қарай жатқан жер ғана егіншілікке қолайлы» деуінде де белгілі бір шындық жатса керек. Олай дейтініміз Отырар қаласының қираған жұрты жатқан қазіргі Отырар ауданының жері күні бүгінге дейін сортаңдау болып келетінімен байланысты еді. Ал, Ибн Хауқалдың Фараб өзені деп отырғаны Арыс болуы мүмкін. Тарихшының «Фараб Кенджид пен Шаш аралығы жайылымды жер, онда ислам дінін қабылдаған мыңға жуық түркі отбасылары тұрады» деген деректері де көңілге қонарлық жайттар [6, 79] .

IX ғасырда өмір сүрген Ибн Хордадбеһ еңбегінде жеке қала ретінде аталған Фараб шаһары, неге екені белгісіз, Әл-Истахри мен Ибн Хауқал шежірелерінде аталмайды. Әл-Мақдиси Фарабтың Кедерден де көне қала екенін жазады. Ол «осы өңірдегі бас қала Фараб деп аталады. Ол өте үлкен шаһар. Жетпіс мыңға жуық әскер жинай алады, шаһристанында күмбезді мешіт бар, базары раббатта (қала іргесінде) орналасқан. Ал Кедер болса, ол жаңа кала. Онда салынған ғибадатхана - өзара қырқысқан соғыс өртін тұтатты» - дейді. Бәлкім, бұл Отырар әміршісінің қала сыртындагы тұрағынан аз уақыт өлкенің кіндік қаласы дәрежесіне дейін көтерілген Кедерде мұсылман дінінің орнығуымен байланысты оқиға болар. Өйткені мұнда ағаштан ойып, бояулы суреттермен толықтырылған бұғаттық құры бар, «қамалды қоршаған садақшылар, құбыжық бейнелер, тақта отырған төрт аяқты құдайдың кескіні бейнеленген» ғибадатхананың болғанын археологиялық қазба зерттеулерінің нәтижесі де көрсетіп отыр. Мүмкін сондықтан да болар, «Худуд әл-Әламның» авторы: «Фараб - бай өлке, оның бас қаласы Кедер деп аталады. Тұрғындары шетінен жауынгер де хас батырлар. Бұл жер - көпестер тоғысатын мекен», - деп жазған [7, 23] .

Қалай айтылса да, көшпелі қыпшақ даласы мен Орта Азияның отырықшы аудандарының шегіне орналасқан осы бір алып қаланың ортағасырлардағы ғылым мен мәдениеттің аса ірі орталығы болғаны даусыз. Басқаны былай қойғанда Отырардағы моңғол шапқыншылығына дейін әлемге әйгілі болған, теңдесі жоқ жазба мәдениет еткерткіштері жинақталған кітапхананың қаламен бірге жойылып кеткені өкінішті-ак.

Осы тұста ғұмыр кешкен араб, парсы шежіреші-тарихшылары Из ад-Дин Әбу-л-Хасан Әли Ибн әл-Асир (1160 - 1234), Фазлалаһ Рашид ад-Дин (1247 -1318), Әла ад-Дин Ата Малик Жуайни (1226 - 1283), Мұхаммед бин Ахмед ән-Насауи (? - 1249) моңғолдың Отырарға жасаған шабуылы жайында да біршама деректер қалдырған. Соның ішінде Ибн әл-Асир шежіресі аса көңіл аударарлық. Оның айтуынша, «Шыңғыс хан әуелде өзіне киім-кешек тіктіретін мата әкелуді сылтау етіп, күміс, бұлғын және басқа да қымбат заттарды молынан тиеген керуен жасақтаған. Оғаң көпестер мен түркілерден құралған топ ілестіріп, Мәуераннаһрдың Самарқан, Бұхара секілді қалаларына аттандырған». Бұл - шындық.

Өйткені IX-X ғасырлардан бастап Отырар, Самарқан, Мәры қалаларында тігілген киімдер аса жоғары бағаланған. Әсіресе, Аббас халифатының тұсында Мәрыда пішіліп, тігілген киім-кешек бүкіл Шығыс елдерінде кеңінен тараған. Мұны ғалым С. Б. Лунина да: Мәрыда тігілген киім, яки тоқылған мата жайы үлкен мәселе. Сасан тұқымдары билеген тұста көктемде киілетін киімдер Мәрының немесе Мысырдың жұқа маталарынан ғана тігілетін. Күзде Рей (қазіргі Теһранның), сондай-ақ Мәрының «аралас» аталған матасынан тігілген киім киілетін, Халифат тұсында Мәры маталары солтүстік-батысқа және оңтустік-батысқа жөнелтіліп тұрған . . . Әл-Йағкуби (? - 905) де Хорасан өлкесінің әсем киімдегі Мәрыда ғана тігілетін десе, ал Ибн әл-Фақиһ әл-Хамадани (IX - X ғ. ) «мултехам» делінген кездемеден тігілген Мәры киім-кешегі жайында айта келіп, оның әсемдігі сонша, тіпті шығыс әлемінің әдемі маталары мен киімдері де «Мәрылық» деп аталып кеткен болатын» деп жазған [6, 83] . Олай болса Ибн әл-Әсирдың Шыңғысхан киім-кешек тіктіретін мата әкелу үшін арнайы керуен жасақтап, түркілер еліне жөнелтті деген дерегіне құлақ тосуға болады. Дегенмен керуеннің алдына қойған мақсаты тек киім тіктіруде ғана емес еді. Белгілі шежіреші одан әрі «керуен Хорезм иелігінің солтүстігінде жатқан түркі елінің хорезмшаһ әміршісі билейтін Отырар қаласына жеткен кезде әлгі әмірші хорезмшаһқа астыртын кісі жіберіп, мол дүниелі керуен келгенін хабарлайды. Шаһ оған керуен тартқандарды өлтіріп, тоналған дүние, барлық мал-мүлікті өзіне жіберуді бұйырған. Отырар әміршісі оның бұйрығын бұлжытпай орындаған» - дегенді айтады.

Хорезм шаһының мұндай шешімге келуінің өзіндік себептері бар-тын. Оның ең бастысы кірекештердің арасында моңғол жансыздарының болғаны. Олар үлкен апаттың келе жатқаны жайында қауесет таратып, қала халқын үрейлендірген [8, 15] .

Отырардың шарықтап, шалқыған шағы орта ғасырлар мен әсіресе Әбу Насыр әл-Фараби мен оның ізбасарлары ғұмыр кешкен кезеңмен тұстас еді. Сондықтан да біз Отырардан шыққан ғалымдардың өмірі мен қызметіне, шығармашылығына хронологиялық тәртіппен жеке-жеке тоқталып өткенді жөн кердік.

Әбу Ибраһим Исхақ әл-Фараби. Әбу Ибраһим Исхақ бин Ибраһим әл-Фарабидің туындысы «Әдеби жинак» деп аталады. Бірақ ол қай жерде, қашан шықты деген сауал көпке дейін жауапсыз қалып келгенді.

Атақты неміс шығыстанушысы Карл Брокельманның (1868-1956) «Араб әдебиетінің тарихы» атты еңбегінде осы ғалым жайлы бес жолдан тұратын мағлұмат бар. 1897 жылы Веймар қаласында шыққан аталған еңбегінде ол Отырар перзенті жайлы былай дейді: «Әбу Ибраһим Исхақ бин Ибраһим әл-Фараби Түркістан өлкесіндегі Фараб қаласында туылган. Біраз уақыт Забидте тұрды. Сонда жүріп ол . . . біздің заманымызға жеткен өзінің негізгі еңбегін жазды. Кейінірек туған қаласында ұстаздық етті де, соңыра 350/961 жылы осында дүниеден өтті». К. Брокельман өз мәліметінің соңында ғалым еңбегі алты кітаптан тұратынын айтады.

К. Брокльман өз зерттеуін толықтырып 1937 жылы Лейденде қайта бастырған. Соңғы басылымының Әбу Ибраһим Исхаққа арналған 195 - 196-беттерінде ол бұрынғы деректерге он беске, жуық библиографиялық, жаңа мағлұмат қосқан. Әбу Ибраһим туындыларының қолжазбалары дүние жүзінің қандай кітапханаларында сақтаулы екенін айта отырып, белгілі шығыстанушы ол жайлы азын-аулақ мағлұмат болса да материал берген. Ондай қалалар ішінен Париж, Лондон, Фес, Каир шаһарлары аталады.

Отырар перзентінің толық аты-жөні Әбу Ибраһим Исмаил бин Ибраһим екенін көрдік. Ғалым ныспысының алдыңғы екі атауы кунийа (прозвище), өз есімі Исхақ, әкесінің аты Ибраһим. Араб елдерінде құрметті кісіні әдетте үлкен ұлының (қызының) атына қарап «Әбу Насыр» (Нәсірдің әкесі), «Әбу Халил» (Халилдің әкесі), «Умм Зайнаб» (Зейнептің шешесі), «Умм Халида» (Халиданың шешесі) деп атайды. Одан кейін ғана оның өз есімі, сонан соң әкесінің аты, соңынан туған жерінің атауы беріледі. Соған қарағанда тілші ғалымның өз есімі Исхақ, әкесінің аты Ибраһим.

К. Брокльман Әбу Ибраһимді «біраз уақыт Забидте тұрған», - дейді. Забид ерте кезден бастап-ақ оқу, білім, ғылым орталығы болуымен аты шыққан Йемендегі қала. Сондай жерге Әбу Ибраһим Исхақтың барып тағлым алуы да бек мүмкін [2, 76] .

Шығыстанушы ғалым жерлесіміздің туған жылын көрсетпеген. Кез келген мәлімет, фактіге ыждаһаттап қарайтын неміс шығыстанушысының Әбу Ибраһим Исхақтың туған жылын көрсетпеуінің себебін ондай деректердің араб, парсы жазба ескерткіштерінен ұшыраспауынан болар деп шамалауға болады. Ал қайтыс болған жылы ретінде һиджыраның 350 немесе біздің жыл санауымыз бойынша 961 жыл деп көрсетілген. Соған қарағанда Әбу Ибраһим Исхақ жерлесі Әбу Насыр әл-Фарабидің замандасы секілді. Әбу Насырдың 870 жылы Отырарда туылып, 950 жылы Шамдағы «Кіші қақпа» маңында қайтыс болғанын білеміз. Әбу Ибраһим де Әбу Насыр сиякты араб елдерінде білім алған. Бірақ ол өз отанына қайтып оралып, ұстаздық етіп, туған шаһарында көз жұмыпты. Мұның өзі де көңіл аударарлық қызық дерек.

Әбу Ибраһим жайлы жазба мәліметтер аз. Сол себепті К. Брокельманның өзі де оның Отырарда туылып, соңыра сонда қайтыс болғанын, ғалым еңбектері сақталған кітапханалар тізімін көрсетуден аса алмаған. Әрине, оған да рақмет. Өйткені, К. Брокельман өз еңбегіне материалдарды XIX ғасыр соңында жинастыра бастаған. Ол кезде араб әдебиетін зерттеу араб елдерінің өзінде де жолға қойылып үлгірмеген-ді. Соған қарамастан неміс шығыстанушысы араб әдебиетіне арналған ғылымда теңдесі жоқ тамаша биобиблиографиялық еңбек қалдырған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.