Тау ауруы

Кіріспе
Тау ауруы туралы кеңінен мәлімет беріп,кезіге қалған жағдайда алдын алу шараларын жасау,емдеу тәсілдерін меңгеру
Тау ауруының адам денсаулығына келтіретін зардаптары
«Тау ауруы» түсінігі қазіргі таңдағы кең таралған ұғымдардың бірі табылады. Кей кездері,әртүрлі тау биіктіктерінде тау спортымен айналысатын спортшылар өздерін жайсыз сезінетіні көбіне белгілі.
Тау ауруының даму тарихында б.з.д 37-32 жылдары ең алғаш деректер қалдырған қытайлық Тоо-Кин болатын.Автор бұл ауруды Ауғанстандағы Килик Пасс тауының 4827 м биіктіктегі шыңына шыққанда байқағаны туралы жазады.Тағы да осы ауру жайлы жазып қалдырған ертедегі жазба деректерге 40 жыл бойы 5334 метрлік Анд тауының биіктігінде тұрған иезуиттік шырақшы Хозе де Акостаның қолжазбаларын айтсақ болады.Осы аурудан адам қаза тапқан ең алғашқы жағдай 1875 жылы ,8534 м биіктікте 2 француз әуе ұшқышының өлімімен тіркелді.
Қазіргі күні АҚШ-та 100000-нан астам белсенді альпинист бар.Көптеген тау шыңдарын бағындырушылар нақты мәліметтермен қамтылмаған немесе биік тау шыңдарында көрсетілетін медициналық аспектілер нашар қарастырылған. Бұл факторлар альпинистер арасында биік тау шыңдарында болатын тау ауруы және сол сияқты басқа аурулардың өсуіне әкеліп соғады.
Тау ауруы – таулы биік аймақтарға көтерілу барысында пайда болатын ауру түрі.Альпинистерде,геологтарда тауларға автотранспорт арқылы,канатты жолдар арқылы көтерілу барысында байқалады.
Осы ауруға шалдыққандығы туралы жағдай адамзатқа өте ертеден таныс. «Тау туризмі» атауының өзі әдетте Акосте (Acosta, 1590) атымен байланысты. Акосте 4500 м биіктікке Перуан Андысына саяхаттау барысында өзінің және серіктерінің жағдайының жағдайының нашарлағанын байқаған.Бірақ биіктіктің ағзаға әсері туралы жүйелі түрде XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап қана зерттеле бастады.
Дәл сол кезде биіктікке шыққанда парцалды оттегі қысымының төмендейтіні туралы қалыптасты.Одан басқа тау ауруының дамуына әсер етуші факторлардың қатарына жаяу көтерілу барысында туындайтын қиындықтарды жатқызуға болады,мысалға жұмсалатын үлкен физикалық күш-қуат пен ауа температурасы мен ылғалдылықтың төмендеуі,қатты желдер,ультракүлгінді радиацияның күшеюін айтсақ болады.
Ең алғашқы аппараттарымен бірге,содан соң әлдеқайда дамыған,үлкен биіктіктерге самғай алатын ұшақтар пайда болғаннан бастап адам ағзасына кері әсер етуші факторлар туындай бастады.Бұл ең алдымен атмосфералық қысымның төмендеуі,шу, тағы басқа жүйке жүйесіне әсер ететін жағдайлар.Шарықтау шегі ұшқыштарда туындайтын биіктіктерде гипоксия нәтижесінде пайда болатын ауру белгілерін,тау ауруы деп қабылдауға болады.

1. Физиология человека в условиях высокогорья: Руководство по физиологии. Под ред. О.Г. Газенко. – Москва, Наука, 1987, 520 бет
2. Л.А. Бельченкова. Адаптация человека и животных к гипоксии разного происхождения. Соросовский образов.журнал, Т.7, №7. 2001,68 бет
3. Павлов С. Е. Адаптация. – М., "Паруса", 2000. – 282 бет
4.А.З.Колчинская. Кислород. Физическое состояние. Работоспособность. Киев: Наукова думка, 1991. 206с
5. http://firsthelp.su/neschasniysluchai/29-pervaja-pomoshh-pri-gornojj-bolezni.html
6. О. Янчевский. Предупреждение и лечение тяжелых проявлений высотной гипоксии,М.: Мир, 1988. 56 бет
7.http://vizitkazakhstan.kz/gornyi-turizm.html

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
1. Тау аурулардың жалпы сипаттамасы
2. Туристтік жорықтарда тау ауруына шалдыққан адамға бірінші көмек көрсету ережелері
3. Қазақстандағы тау туризмінің даму қарқыны
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Тау ауруы туралы кеңінен мәлімет беріп,кезіге қалған жағдайда алдын алу шараларын жасау,емдеу тәсілдерін меңгеру
Тау ауруының адам денсаулығына келтіретін зардаптары
Тау ауруы түсінігі қазіргі таңдағы кең таралған ұғымдардың бірі табылады. Кей кездері,әртүрлі тау биіктіктерінде тау спортымен айналысатын спортшылар өздерін жайсыз сезінетіні көбіне белгілі.
Тау ауруының даму тарихында б.з.д 37-32 жылдары ең алғаш деректер қалдырған қытайлық Тоо-Кин болатын.Автор бұл ауруды Ауғанстандағы Килик Пасс тауының 4827 м биіктіктегі шыңына шыққанда байқағаны туралы жазады.Тағы да осы ауру жайлы жазып қалдырған ертедегі жазба деректерге 40 жыл бойы 5334 метрлік Анд тауының биіктігінде тұрған иезуиттік шырақшы Хозе де Акостаның қолжазбаларын айтсақ болады.Осы аурудан адам қаза тапқан ең алғашқы жағдай 1875 жылы ,8534 м биіктікте 2 француз әуе ұшқышының өлімімен тіркелді.
Қазіргі күні АҚШ-та 100000-нан астам белсенді альпинист бар.Көптеген тау шыңдарын бағындырушылар нақты мәліметтермен қамтылмаған немесе биік тау шыңдарында көрсетілетін медициналық аспектілер нашар қарастырылған. Бұл факторлар альпинистер арасында биік тау шыңдарында болатын тау ауруы және сол сияқты басқа аурулардың өсуіне әкеліп соғады.
Тау ауруы - таулы биік аймақтарға көтерілу барысында пайда болатын ауру түрі.Альпинистерде,геологтарда тауларға автотранспорт арқылы,канатты жолдар арқылы көтерілу барысында байқалады.
Осы ауруға шалдыққандығы туралы жағдай адамзатқа өте ертеден таныс. Тау туризмі атауының өзі әдетте Акосте (Acosta, 1590) атымен байланысты. Акосте 4500 м биіктікке Перуан Андысына саяхаттау барысында өзінің және серіктерінің жағдайының жағдайының нашарлағанын байқаған.Бірақ биіктіктің ағзаға әсері туралы жүйелі түрде XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап қана зерттеле бастады.
Дәл сол кезде биіктікке шыққанда парцалды оттегі қысымының төмендейтіні туралы қалыптасты.Одан басқа тау ауруының дамуына әсер етуші факторлардың қатарына жаяу көтерілу барысында туындайтын қиындықтарды жатқызуға болады,мысалға жұмсалатын үлкен физикалық күш-қуат пен ауа температурасы мен ылғалдылықтың төмендеуі,қатты желдер,ультракүлгінді радиацияның күшеюін айтсақ болады.
Ең алғашқы аппараттарымен бірге,содан соң әлдеқайда дамыған,үлкен биіктіктерге самғай алатын ұшақтар пайда болғаннан бастап адам ағзасына кері әсер етуші факторлар туындай бастады.Бұл ең алдымен атмосфералық қысымның төмендеуі,шу, тағы басқа жүйке жүйесіне әсер ететін жағдайлар.Шарықтау шегі ұшқыштарда туындайтын биіктіктерде гипоксия нәтижесінде пайда болатын ауру белгілерін,тау ауруы деп қабылдауға болады.

ТАУ АУРУЛАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Биiктiк аypyы-бұл қopшaғaн гaзды opтадaғы пapциaлды қыcымның жылдам төмeндeyiнiң нәтижeсiндe пaйдa бoлaтын aypy. Тayaypyының нeгiзгi этиoлoгиялық фaктopы биiктiккeжоғарылау барысында тыныcaлaтын ayaдaғыoттeгiнiң пapйиальдi қысымының (Ро2) төмендеуі болып табылады.Қанда Ро2 азаюы тамыр аумағындағы (синокаротидті,аортальді) рефлексогендер хеморецепторларының өршуіне әкеліп соғады. Хеморецепторлармен қоса импульсацияның қуатының артуы тыныстың минуттық мөлшерініңкөтерілуін анықтайтын, гипофизарлы бүйрекүсті жүйесін реттейтін көптеген рефлекторлы адаптивті реакциялардың көрінуін қамтамасыз етеді. Сол уақытта гипервинтиляцияның даму нәтижесінде гипокапния қалыптасады. Ол тау ауруының патогенезінде зор маңызды рөлді атқарады. Яғни ол қан айналымының және тыныс алудың бұзылуына себеп болады. Қанда көмірқышқылының көтерілуі қышқыл негізді жағдайдың алколозға жылжуын тудырады және ағзада тотықпаған заттардың жиналуы жүреді. Оттегінің жетіспеушілігінде ОЖЖ және басқа мүшелердің қызметі, сонымен қоса барлық зат алмасулар өзгереді.. [1]
Биікке көтерілген сайын атмосферада,өкпеде атмосфералық қысым,дербес қысым төмендей түседі,сонымен қатар оттегінің гемоглобинмен қанығуы да төмендейді (қанда 98% О2 эритроциттермен тасымалданады,тек 2% қана). Бұл жағдай гипоксияға әкеліп соқтыруы мүмкін.Гипоксия(оттек тапшылығы) - биологиялық тотығу процесінде оттегінің кездемелерінің жеткіліксіз болуы немесе жетіспеуі әсерінен пайда болатын ахуал.Мағынасы жағынан ұқсас сөз гипоксемия-қанның құрамында оттегінің төмендеуі.Оттегі жетіспеген жағдайда ағзаның қызметі бұзылуына әкеліп соқтырады.
Аурудың өту жолына байланысты асқынған, асқынғанға дейінгі және созылмалы түрі. Асқынған түрі биіктікке жылдам шығу барысында жерсініп үлгермеген адамдарда жиі дамиды. Тау ауруының басты белгілері: құлақтың шулауы, жүрек айнуы,лоқсу. Кейде бастың қатты ауруы,жүректің жиі соғуы,оттегі жетіспеуі,ауыз қуысының құрғауы,есінен танып қалуы байқалады. Бірақ бұл белгілер бірден байқалмайды,тек бірнеше сағаттардан кейін білінуі мүмкін. Аурудың өршуіне әсер ететін уақыт таңертеңгілік уақыт. Бір қызығы, таулы аудандарда, артық салмақты немесе алкогольді ішімдіктерді көп пайдаланатындар,денсаулығы қалыпты адамдарға қарағанда аз шағымданады. Аурудың асқынған және асқынғанға дейінгі формасы өз кезегінде ауыр,орта және жеңіл түріне бөлінеді. Денсаулығы нашар дамыған адамдарда тау ауруының жеңіл түрі жиі кездеседі.Ауру кезінде бастың ауруынан,ентігуден,бас айналуынан қатты қиналады. Кей кездері бұл белгілер өздігінен өтіп кетеді,ал кейде бас ауруы мен айналуы өршіп цианоз ауруына әкеліп соқтыруы мүмкін (терінің және шырышты қабықтың көгеруі).Орташа жағдайда эйфорикалық реакция пайда болып, тәбеттің жоғалуы, асқа зауықтың соқпауы байқалады. Ауыр жағдай іштің қатты ауруымен, жүрек бұлшықеттерінің жиі соғуымен, лоқсумен, ауа жетіспеуі,ұйқының жиі келу белгілерімен ерекшеленеді.
Тау ауруының ауру сипатына байланысты бірнеше факторларға бөліп қарастырылады:
1.Жүрек-қантамырлары жүйесі аурулары
2.Асқазан-ішек жолдары ауруы
3.Аурудың өкпедегі формасы
4.Жүйке жүйелік формасы
Жүрек-қантамырлары жүйесі аурулары. 2000 м биіктіктен бастап жүрек - қантамырлары жүйесінде жүрек соғысының жиілеуі,күшеюі байқалады. Бұл өзгерістер бір жағынан, жүрек қызметінде жүйке жүйесінің бұзылуымен байланысты болса, ал бір жағынан жүрек бұлшықетінің гипоксиясымен байланысты.Биікке шығу барысында жүрек соғысының жиілеуі - оттегі жетіспеушілікке шыдамдылықтың төмендігін білдіреді.
1500-2000 м биіктікке көтерілуде артериялық қысымның көтерілуі білінеді, ал 2500-3000 биіктікте одан әрі жоғарылап,адамның жағдайы нашарлай түседі.Ең жоғарғы тау биіктіктерінде тау ауруының өршуі әсерінен жүрек қызметінің әлсіреуіне байланысты артериялық қысым төмендеп,веналық қысым жоғарылай түседі.
2000-3000 м биіктікте ұзақ уақыт болған жағдайда,артериялық қысым қалыпты күйде жүре бастайды.3000-4000 м биіктікте жерсінудің адамдарға әсері бақыланып зерттелді. Нәтижесінде артериялық қысым жоғарыламаған,керісінше төмендеген.
Механизм тау ауруына шалдыққан жағдайда артериялық қысымның басты белгілері орталық жүйке жүйесіне әсер береді,сондай-ақ каротидті және аортальді зоналарға да. Көмірсутегінің орталық жүйенің әрекетіне, қанайналым көлемінің үлкеюіне оншалықты маңызы болмайды.
Осы айтылған жағдайда тау ауруының шырышты қабақтардың гиперемиясы,цианоз,саусақ ұштарының үлкейіп ісінуі,перифериялық венаның ұлғаюы.Қантамырларының қанмен толуының нәтижесінде мұрыннан,өкпеден және асқазаннан қан кетуі мүмкін.
Тау ауруында гипоксияның жүрек бұлшықеттеріне әсері туралы қарама қайшылықты ақпараттар келтірілген.Жүрек көлемінің үлкеюіне орай жасалынған бақылаулар, зерттеуде нәтиже бермеді.Гемодинамикадағы өзгерістерді есептегенде,гипоксия кезінде үлкен биіктіктерде(жүрек соғысының жиілеуі және күшеюі,қанайналым мөлшерінің жоғарылауы,артериялық қысымның өсуі) асқынған жағдайда жүрек көлемінің үлкеюі уақытша болуы мүмкін,ал ұзартылғангипоксияда жүрек бұлшықеттеріндегі гипертрофияның дамуын күтуге болады..
Электрокардиографиялық өзгерістер Р-Q интервалының ұзаруымен және қосфазалы Т, S-Т интервалы төмендеуімен байланысты.Бұл электрокардиографиялық миокард гипоксиясының белгілері ұяңдық басым адамдарда,кеудеге қысым түскен тұлғаларда жиі анықталады.
Әлсіз,физикалық дамуы төмен адамдарда және де сондай жүрек бұлшықет ауруларына шалдыққан адамдарда,әсіресе,егде жастағылардың жүрек-қан тамырларында бұл өзгерістер ерте кездеседі,анығырақ байқалады ,физикалық күштердің әсерінен ентікпе пайда болады.
Тіпті кішкене биіктіктегі тауларға шыққанның өзінде тыныс алудағы заңды өзгерістер кездеседі.Жерсіне алмайтын адамдарда тыныс алудың жиіленуі 1000-2000 м биіктіктің өзінде байқалады, қанның құрамындағы оттегінің мөлшері де 5%-ке дейін төмендейді.
Асқазан-ішек жолдары ауруы.Биік таулы аймақтарда ұзақ уақытқа болу салмақтың азаюына әкелетіні жиі кездесетіні бәріне белгілі. Бұл шамадан тыс арықтауды тек қана гипоксияның тәбетке әсерімен ғана түсіндіруге болмайдыоған судың аз сіңірілуіменнатрий хлоридінің және басқа да қоректік өнімдердің жетіспеуінен де болады.Секрецияның және асқазанның қышқылтүзуші функцияларының бүлінуі нәтижесінде майдың,көмірсудың, және ақуыздың төмендеуіне әкеледі.Мұнымен ішек қызметінің бұзылуы түсіндіріледі.[2]
Барокамерадағы тәжірибелер тау ауруы кезінде асқазан-ішек функцияларының бұзылуына әкеліп соғатынын дәлелдеді.
Биіктік белдеулердің асқазан-ішек жолдарына әсерін Пикэ мен Ван Лир зерттеді.
Оттегінің парциалды қысымының 117 мм сынап бағанасына дейін (шамамен 2500 м биіктікте)төмендеген кезінде, жануарларда бұл тәжірибе нәтижесінде асқазан шырыны секрециясының төмендеуі байқалған. Автор асқазан секрециясының әлдеқайда төмендеген күйін,оттегінің парциалды қысымының 94 мм сынап бағанасына тең кезінде анықтаған(4000-4500 м).
Павл және гейденгайн иттерінің асқазанына жасалған эксперименттер ерекше қызығушылық туғызады. Нәтижесінде биіктік белдеу Павлов итінің асқазанына қарағанда,Гейденгайн иттерінің асқазанының бұзылуы ерте байқалады.
Аналогиялық айырмашылықтар қышқылдықты зерттеу барысында алынды. Павл итінің асқазанында рН асқазан шырыны 7000-7500 м дейін өзгермейді(оттегінің парциалды қысымы 63 мм сынап бағанасына тең),ал гейденгайн итінде қышқылдық төмендеуі 5000-5200 м байқала бастайды.Одан басқа гейденгайн итінің асқазан шырынында хлордың азаюы байқалады,ал Павл итінде өзгеріс байқалмайды.
Бұл берілген мәліметтер күмәнсіз асқазан секрециясында жүйке жүйесінің басты рөл атқаратынын,өз кезегінде гипоксияның орталық жүйеге әсерін көрсетеді.
Осындай жасалған зерттеулер тау ауруының жеңіл түрінің өзі асқазан-ішек жүйесінің бұзылуына әкелетінін көрсетеді.
Аурудың өкпедегі формасы.Биіктікте аздаған физикалық күш жұмсаудың өзіт ентікпеге ұшыратады.Әсіресе үлкен биіктіктерде,3-4 қалыпты дем алғаннан кейін,чейн-стоксово тыныс алуына ұқсас,периодты тыныс алу жиі байқалады.Сонымен қатар, дұрыс тыныс алмау да тыныс алу орталығының бұзылуына соқтырады,гипоксияның ізі байқалады. Тыныс алу өзгеруі оттегі тапшылығы кезінде анық байқалады және тау ауруының белгілері жиі байқалады.Терең тыныс алу және сонымен бірге минут ішінде өкпе көлемінің ұлғаюы орталық тыныс алу жүйесінің өршуі кезінде болады. Тыныс алудың жиілеуі және бір уақытта кішіреюі кей жағдайда өкпеге және тыныс алу жолдарына катаральды құбылыстардың белгілері болып табылады. Биіктіктердегі өкпенің сыйымдылығының азаюы,тыныс алу жолдарының бұзылуынан ғана емес,көкеттің жиырылуына байланысты болады.
Альвеолярлы ауада көмірсутегі күшінің төмендеуі функционалды бұзылулардыңішкі тыныс алу жүйесі жағынан пайда болуы мүмкін. Көмірсутегі күші мен минуттық обьемның тығыз байланысы,өзара бағыныштылығы қалыпты атмосфералық қысым жағдайында бұзылады.Альвеолярлы ауада ентігу кезінде пайда болған оттегі тапшылығы өкпенің тыныс алу қызметіне зиянын тигізеді.Бұл өз кезегінде тыныс алу орталығының қозуының төмендеуіне,оксигемоглобин диссоциациясының кішіреюіне және алкалоздың дамуына әкеледі. [2]
Тау ауруының ауыр жағдайында,яғни тыныс алу жиілегенде,оттегі тапшылығы прогрессивті түрде арта түседі.Қандағы көміртегінің толық таралмауынан сүт қышқылы жиналып қалады. Осылай жалғасқан тыныс алу жүйесінің бұзылуы қанда көмірқышқыл газының жиналуына және ацидоздың дамуына әсерін тигізеді.
Жүйке жүйелік формасы.Орталық жүйке жүйесінің жоғарғы бөлімдері оттегі жетіспеушілігіне әлдеқайда сезімтал болып келеді.Адамда жалпы әлсіздік пайда болып,ұйқысыздық,босаңдық,тамаққа тәбеттің болмауы,үнемі шаршап жүру немесе керісінше,ұйқышылдық,көңілсіздік,пс ихиканың бұзылуы байқалады. Аурудың негізгі белгілерінің бірі өзінің жағдайына сын көзбен қарамау.Тау ауруының дамуына байланысты адамда миына аз ғана күш түсіргеннің өзінде қатты бастың ауруы пайда болады. Есте сақтау қабілеті өте төмендеп кетеді,тіпті қиын емес математикалық есептеулердің өзі қиындық тудырады.Мінез-құлқындағы өзгешеліктер жиі байқала бастайды.Олардың қатарына әлсіздік,босаңдық жатса,кейбірінде керісінше қозу (эйфория) пайда болады.Көрсетілген гипоксия жағдайларында эйфория кезеңдерінде адам сихикасы шұғыл өзгеріске ұшырайды. 5000 м биіктікке шыққан кезде адамның жағдайы нашарлай түсіп,есінен танушылық жиі байқала бастайды.Тау ауруы кезіндегі орталық жүйке жүйесіндегі бастапқы өзгерістер егде жастағы адамдарда 2000-3000 м пайда болады.Орта жастағы адамдардың көбісі ішкі тежеудің әсерінен қиналады,тек аз ғана бөлігіне күйгелектік әсер етеді. [3]
Физиологиялықзерттеулердің өзі дәлелдеді:тіпті 2000-4000 м биіктікке шыққанның өзінде,40-50 минуттың ішінде орталық жүйке жүйесі дағынан рефлекторлық қызметтің бұзылуы анықталған: жасырын периодтың қысқаруы,шартты қозғаушы реакцияның өсуі,ал жеке жағдайда тежелу.
Шамамен 6000 м биіктікте әлсіздік,үлкен ми жартышарлары қабығына зиян келуінен ішкі тежелудің бұзылуы анықталады.Ауаны жеңілдетудің әсері жоғарғы жүйке қызметіне хеморецепторларды жеңілдеткенге байланысты және оттегінің парциалды қысымының төмендеуіне,сонымен қатар асқазан-ішек жолдарында кездесетін механорецепторлардың жеңілдеуіне байланысты.Дегенмен жүйке жүйесіндегі өзгерістер жоғарғы жүйке қызметінің бұзылуымен тоқтамайды.Тау ауруы кезінде периферикалық жағынан өзгерістерді жиі байқауға болады:қатерлі және тактильді сезімдердің төмендеуі,әр түрлі дене мүшелерінің парестезиясы.Ағзалардың сезімталдылығы жағынан көздің қарашығының кішіреюін,түнгі кезде көздің көруінің нашарлауы,аккомодация әлсіреуі,қараңғылыққа бейімделу уақытының ұзаққа созылуын көрсетсе болады.Тым биік шыңдарда (5000-6000 м) құлақтың есту қабілеті нашарлай бастайды. [4]
Иіссезу және тактильді сезімталдылық төмендейді. Күнделікті істеп жүрген әдеттегі жұмыстарды істеуде қиындықтар туындайды.Майда бұлшықеттердің тартылуы,қимыл жасауда қиындықтар жиі кездеседі.Жерсінбеген адмдар биіктікке шыққанда газалмасу деңгейі реактивті түрде өсе бастайды. Жүргізілген зерттеулерге байланысты,тауда жерсініп,ұзақ уақыттан бері тұрып келе жатқан адамдарда,жақсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.