Ресей Федерациясындағы муниципалды баскарудың дамуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ...
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ...
1.2 Жергілікті өзін.өзі басқару теориялары мен модельдері ... ... ... ... ... ... ... ...
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазіргі таңда жергілікті өзін.өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жекелеген аймақтағы жергілікті өзін.өзі басқару ұйымдастырылу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУЫНЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ...
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ...
1.2 Жергілікті өзін.өзі басқару теориялары мен модельдері ... ... ... ... ... ... ... ...
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазіргі таңда жергілікті өзін.өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Жекелеген аймақтағы жергілікті өзін.өзі басқару ұйымдастырылу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУЫНЫҢ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта муниципалды басқаруды жетілдіру демографияның, әлеуметтік-экономикалық, саяси-қоғамдық және құқықтық саласының даму тенденциясынан бөлек қарастыруға мүмкін емес. Ресей қоғамындағы муниципалды тәжірбиеге әсер ететін факторлар, ол орналастыру жүйесінің қарқынды өзгерiсi, орталықтандыру мен орталықсыздардыру тенденцияларының қарама-қайшылығы, Ресейдің қазіргі замаңғы құқықтық жүйесінің құрылуының аяқталуы. Ресей Федерациясындағы жүргізіліп жатқан муниципалды реформасы жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғамдық трендына қарама-қайшылықтар байқалды. Ресейдің муниципалды жүйесін әрі қарай дамуы үшін жоғарыдағы айтылған тенденциялардың өзектілігін ескеру қажет.
Қазіргі Ресейдің ұлттық, саяси және әлеуметтік саласындағы қоғамдық өмірдің қарама-қайшылықтары мен мәселелері Ресей Федерациясының дамуын тежейді және мемлекеттің тұтастығын бұзады. Ресей мемлекетін сақтап қалу мен тұрғындардың өмір сүру деңгейін көтеру үшін сыртқы тұрақтандырушы фактор ретінде тұрғындардың өзін-өзі ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару деңгейін көтеру қажет. Өзін-өзі басқару әр индивиттің басқару процесіне қатысу формасын білдіреді. Бұл басқару арқылы территориалды құрылымдағы тұрғындардың қызығушылығын бағыттау мен іске асыруға, әлеуметтік-мәдени және әлеуметтік-тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Демократиялық мемлекеттің негізгі міндеті азаматтрадың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай құру. Мемлекеттік құрылым негізінде билік пен басқарудың қолайлы жағдайын жасау арқылы, қайылған міндетті нәтижелі ұйымдастыру арқасында жүзеге асрылады.
Орталықтандырылған құралдар мен ресурстарды қатыстыру арқылы жалпы мемлекеттік деңгейде ғана шешілетін мәселелер бар. Осындай мәселелерге мыналарды жатқызуға болады: территорияның тұтастығын сақтау, біріңғай құқықтық базасын қалыптастыру, сыртқы экономикалық және сыртқы саяси саласындағы мемлекеттік саясатын ұйымдастыру және жүзеге асыру,
әлеуметтік қорғау және т.б.
Бірақ көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру, тұрғындардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету жалпы мемлекетте іске аспайды. Бұл белгілі бір нақты қалыптасқан территориядағы азаматтар тұратын муниципалды құрылымдарда жүзеге асырылады. Нақ осы жерде мемлекетпен кепілдендірілген құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асырудың шарттары құралады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметтерінің сапасына, қалыптасудың қағидаларына, өкілеттіктердің ерекшеліктері мен қызметтерді жүзеге асырылуына байланысты Ресей Федерациясының азаматтарының конституционалдық құқықтарына байланысты.
Соңғы уақытта Ресей Федерациясының Президенті Путин В.В. қоғамдық басқару мәселесіне үлкен назар аударып отыр. Қоғамдық басқарудың негізгі мәселесі ретінде қабылданған шешімдер өмірде нақты түрде жүзеге асыралмауында деп қарастырды. Одан шығудың жолы ретінде, әр түрлі деңгейдегі басқарудың нақты функцияларын, олардың ерекшеліктері мен әрекет ету зоналарын, тұрғындардың өмір сапасын жоғарлатуы үшін әрекет жасау керек. Осы сұрақты шешуде бәрі маңызды: федералды басқару да, аудандық басқару да, бірақ жергілікті немесе муниципалды басқарудың орны ерекше.
Курстық жұмыстың мақсаты - Ресей Федерациясындағы муниципалды басқарудың қалыптасуы мен даму барысын талдап, жетілдіру жолдарын ұсыну.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес курстық жұмысты жазу барысында мынадай міндеттерді шешу қажеттілігі туындайды:
- муниципалды басқарудың мәнін ашу;
- муниципалды басқарудың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен модельдеріне шолу жасау;
- қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін көрсету;
- жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу ерекшеліктерін талдау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі болып Ресей Федерациясының муниципалды басқару органдары табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз ретінде Ресей Федерациясының Конституциясы, нормативтік құқықтық актілері, «Ресей Федерациясының жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы қағидалары туралы» федералды заңы, «РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару туралы» федералды заңы, «Мәскеу қаласының территориалды бөлінуі туралы» заң, периодикалық басылымдар қолданылды.
Қазіргі уақытта муниципалды басқаруды жетілдіру демографияның, әлеуметтік-экономикалық, саяси-қоғамдық және құқықтық саласының даму тенденциясынан бөлек қарастыруға мүмкін емес. Ресей қоғамындағы муниципалды тәжірбиеге әсер ететін факторлар, ол орналастыру жүйесінің қарқынды өзгерiсi, орталықтандыру мен орталықсыздардыру тенденцияларының қарама-қайшылығы, Ресейдің қазіргі замаңғы құқықтық жүйесінің құрылуының аяқталуы. Ресей Федерациясындағы жүргізіліп жатқан муниципалды реформасы жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғамдық трендына қарама-қайшылықтар байқалды. Ресейдің муниципалды жүйесін әрі қарай дамуы үшін жоғарыдағы айтылған тенденциялардың өзектілігін ескеру қажет.
Қазіргі Ресейдің ұлттық, саяси және әлеуметтік саласындағы қоғамдық өмірдің қарама-қайшылықтары мен мәселелері Ресей Федерациясының дамуын тежейді және мемлекеттің тұтастығын бұзады. Ресей мемлекетін сақтап қалу мен тұрғындардың өмір сүру деңгейін көтеру үшін сыртқы тұрақтандырушы фактор ретінде тұрғындардың өзін-өзі ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару деңгейін көтеру қажет. Өзін-өзі басқару әр индивиттің басқару процесіне қатысу формасын білдіреді. Бұл басқару арқылы территориалды құрылымдағы тұрғындардың қызығушылығын бағыттау мен іске асыруға, әлеуметтік-мәдени және әлеуметтік-тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Демократиялық мемлекеттің негізгі міндеті азаматтрадың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай құру. Мемлекеттік құрылым негізінде билік пен басқарудың қолайлы жағдайын жасау арқылы, қайылған міндетті нәтижелі ұйымдастыру арқасында жүзеге асрылады.
Орталықтандырылған құралдар мен ресурстарды қатыстыру арқылы жалпы мемлекеттік деңгейде ғана шешілетін мәселелер бар. Осындай мәселелерге мыналарды жатқызуға болады: территорияның тұтастығын сақтау, біріңғай құқықтық базасын қалыптастыру, сыртқы экономикалық және сыртқы саяси саласындағы мемлекеттік саясатын ұйымдастыру және жүзеге асыру,
әлеуметтік қорғау және т.б.
Бірақ көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру, тұрғындардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету жалпы мемлекетте іске аспайды. Бұл белгілі бір нақты қалыптасқан территориядағы азаматтар тұратын муниципалды құрылымдарда жүзеге асырылады. Нақ осы жерде мемлекетпен кепілдендірілген құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асырудың шарттары құралады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметтерінің сапасына, қалыптасудың қағидаларына, өкілеттіктердің ерекшеліктері мен қызметтерді жүзеге асырылуына байланысты Ресей Федерациясының азаматтарының конституционалдық құқықтарына байланысты.
Соңғы уақытта Ресей Федерациясының Президенті Путин В.В. қоғамдық басқару мәселесіне үлкен назар аударып отыр. Қоғамдық басқарудың негізгі мәселесі ретінде қабылданған шешімдер өмірде нақты түрде жүзеге асыралмауында деп қарастырды. Одан шығудың жолы ретінде, әр түрлі деңгейдегі басқарудың нақты функцияларын, олардың ерекшеліктері мен әрекет ету зоналарын, тұрғындардың өмір сапасын жоғарлатуы үшін әрекет жасау керек. Осы сұрақты шешуде бәрі маңызды: федералды басқару да, аудандық басқару да, бірақ жергілікті немесе муниципалды басқарудың орны ерекше.
Курстық жұмыстың мақсаты - Ресей Федерациясындағы муниципалды басқарудың қалыптасуы мен даму барысын талдап, жетілдіру жолдарын ұсыну.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес курстық жұмысты жазу барысында мынадай міндеттерді шешу қажеттілігі туындайды:
- муниципалды басқарудың мәнін ашу;
- муниципалды басқарудың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен модельдеріне шолу жасау;
- қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін көрсету;
- жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу ерекшеліктерін талдау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі болып Ресей Федерациясының муниципалды басқару органдары табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз ретінде Ресей Федерациясының Конституциясы, нормативтік құқықтық актілері, «Ресей Федерациясының жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы қағидалары туралы» федералды заңы, «РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару туралы» федералды заңы, «Мәскеу қаласының территориалды бөлінуі туралы» заң, периодикалық басылымдар қолданылды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Кутафин О.Е., Фадеев .В.И. Муниципальное право Российской Федерации. М., 1997
2 Бабун Р. Современные проблемы местного самоуправления / Муниципальная власть, 2008, №4. С. 52
3 Бабун Р.В. Хозяйственная деятельность муниципалитетов и состав муниципального имущества // Муниципальная экономика, 2009. - №3. – С. 46-52.
4 Местное самоуправление в России. — М.: «Грамота»,
5 Закон СССР «Об общих началах местного самоуправления и местного хозяйства в СССР», принятый 9 апреля 1990 года и Закон РСФСР от 6 июля 1991 года «О местном самоуправлении в РСФСР».
6 Козлов Ю.М. Исполнительная власть: муниципальный уровень/ Вестник МГУ, серия “Право”, № 2, 1993
7 Итоги реализации Федерального закона от 6 октября 2003 года №131-ФЗ «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации» в 2007 году. М., Министерство регионального развития Российской Федерации, 2007. С.23-25.
8 Стародубровская И., Славгородская М., Миронова Н. Муниципальная реформа в 2003 году. М., 2008.Черкасов А.И. Сравнительное местное управление: теория и практика. М., 1998
9 Конституция Российской Федерации. — М.: Новая школа, 1995
10 Гражданский кодекс Российской Федерации. — М.: Юридич. лит., 1996
11 Закон «О территориальном делении города Москвы»
12 Устав города Москвы // Вестник мэрии Москвы, август 1995
13 Проблемы и перспективы муниципальной реформы Российской Федерации / Доклад Института экономики РАН и Института законодательства и сравнительного правоведения при Правительстве Российской Федерации / Рук. авт. коллектива С.Д. Валентей, Т.Я. Хабриева. М., 2008. С.100.
1 Кутафин О.Е., Фадеев .В.И. Муниципальное право Российской Федерации. М., 1997
2 Бабун Р. Современные проблемы местного самоуправления / Муниципальная власть, 2008, №4. С. 52
3 Бабун Р.В. Хозяйственная деятельность муниципалитетов и состав муниципального имущества // Муниципальная экономика, 2009. - №3. – С. 46-52.
4 Местное самоуправление в России. — М.: «Грамота»,
5 Закон СССР «Об общих началах местного самоуправления и местного хозяйства в СССР», принятый 9 апреля 1990 года и Закон РСФСР от 6 июля 1991 года «О местном самоуправлении в РСФСР».
6 Козлов Ю.М. Исполнительная власть: муниципальный уровень/ Вестник МГУ, серия “Право”, № 2, 1993
7 Итоги реализации Федерального закона от 6 октября 2003 года №131-ФЗ «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации» в 2007 году. М., Министерство регионального развития Российской Федерации, 2007. С.23-25.
8 Стародубровская И., Славгородская М., Миронова Н. Муниципальная реформа в 2003 году. М., 2008.Черкасов А.И. Сравнительное местное управление: теория и практика. М., 1998
9 Конституция Российской Федерации. — М.: Новая школа, 1995
10 Гражданский кодекс Российской Федерации. — М.: Юридич. лит., 1996
11 Закон «О территориальном делении города Москвы»
12 Устав города Москвы // Вестник мэрии Москвы, август 1995
13 Проблемы и перспективы муниципальной реформы Российской Федерации / Доклад Института экономики РАН и Института законодательства и сравнительного правоведения при Правительстве Российской Федерации / Рук. авт. коллектива С.Д. Валентей, Т.Я. Хабриева. М., 2008. С.100.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ...
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен
модельдері ... ... ... ... ... ... ... ...
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.1 Қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету
ерекшеліктерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 Жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУЫНЫҢ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта муниципалды басқаруды жетілдіру демографияның,
әлеуметтік-экономикалық, саяси-қоғамдық және құқықтық саласының даму
тенденциясынан бөлек қарастыруға мүмкін емес. Ресей қоғамындағы муниципалды
тәжірбиеге әсер ететін факторлар, ол орналастыру жүйесінің қарқынды
өзгерiсi, орталықтандыру мен орталықсыздардыру тенденцияларының қарама-
қайшылығы, Ресейдің қазіргі замаңғы құқықтық жүйесінің құрылуының аяқталуы.
Ресей Федерациясындағы жүргізіліп жатқан муниципалды реформасы жергілікті
өзін-өзі басқарудың қоғамдық трендына қарама-қайшылықтар байқалды.
Ресейдің муниципалды жүйесін әрі қарай дамуы үшін жоғарыдағы айтылған
тенденциялардың өзектілігін ескеру қажет.
Қазіргі Ресейдің ұлттық, саяси және әлеуметтік саласындағы қоғамдық
өмірдің қарама-қайшылықтары мен мәселелері Ресей Федерациясының дамуын
тежейді және мемлекеттің тұтастығын бұзады. Ресей мемлекетін сақтап қалу
мен тұрғындардың өмір сүру деңгейін көтеру үшін сыртқы тұрақтандырушы
фактор ретінде тұрғындардың өзін-өзі ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару
деңгейін көтеру қажет. Өзін-өзі басқару әр индивиттің басқару процесіне
қатысу формасын білдіреді. Бұл басқару арқылы территориалды құрылымдағы
тұрғындардың қызығушылығын бағыттау мен іске асыруға, әлеуметтік-мәдени
және әлеуметтік-тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік
береді.
Демократиялық мемлекеттің негізгі міндеті азаматтрадың құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай құру. Мемлекеттік құрылым
негізінде билік пен басқарудың қолайлы жағдайын жасау арқылы, қайылған
міндетті нәтижелі ұйымдастыру арқасында жүзеге асрылады.
Орталықтандырылған құралдар мен ресурстарды қатыстыру арқылы жалпы
мемлекеттік деңгейде ғана шешілетін мәселелер бар. Осындай мәселелерге
мыналарды жатқызуға болады: территорияның тұтастығын сақтау, біріңғай
құқықтық базасын қалыптастыру, сыртқы экономикалық және сыртқы саяси
саласындағы мемлекеттік саясатын ұйымдастыру және жүзеге асыру,
әлеуметтік қорғау және т.б.
Бірақ көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру, тұрғындардың өмір сүру
деңгейін қамтамасыз ету жалпы мемлекетте іске аспайды. Бұл белгілі бір
нақты қалыптасқан территориядағы азаматтар тұратын муниципалды құрылымдарда
жүзеге асырылады. Нақ осы жерде мемлекетпен кепілдендірілген құқықтар мен
бостандықтарды жүзеге асырудың шарттары құралады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметтерінің сапасына,
қалыптасудың қағидаларына, өкілеттіктердің ерекшеліктері мен қызметтерді
жүзеге асырылуына байланысты Ресей Федерациясының азаматтарының
конституционалдық құқықтарына байланысты.
Соңғы уақытта Ресей Федерациясының Президенті Путин В.В. қоғамдық
басқару мәселесіне үлкен назар аударып отыр. Қоғамдық басқарудың негізгі
мәселесі ретінде қабылданған шешімдер өмірде нақты түрде жүзеге
асыралмауында деп қарастырды. Одан шығудың жолы ретінде, әр түрлі
деңгейдегі басқарудың нақты функцияларын, олардың ерекшеліктері мен әрекет
ету зоналарын, тұрғындардың өмір сапасын жоғарлатуы үшін әрекет жасау
керек. Осы сұрақты шешуде бәрі маңызды: федералды басқару да, аудандық
басқару да, бірақ жергілікті немесе муниципалды басқарудың орны ерекше.
Курстық жұмыстың мақсаты - Ресей Федерациясындағы муниципалды
басқарудың қалыптасуы мен даму барысын талдап, жетілдіру жолдарын ұсыну.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес курстық жұмысты жазу барысында
мынадай міндеттерді шешу қажеттілігі туындайды:
- муниципалды басқарудың мәнін ашу;
- муниципалды басқарудың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен модельдеріне шолу жасау;
- қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін
көрсету;
- жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу
ерекшеліктерін талдау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі болып Ресей Федерациясының
муниципалды басқару органдары табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз ретінде Ресей
Федерациясының Конституциясы, нормативтік құқықтық актілері, Ресей
Федерациясының жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы
қағидалары туралы федералды заңы, РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару
туралы федералды заңы, Мәскеу қаласының территориалды бөлінуі туралы
заң, периодикалық басылымдар қолданылды.
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері
Жергілікті басқаруда қоғамды басқарудың жаңа модельдерін ісдестіру,
жаңа ресейлік мемлекеттікті қалыптастыру үшін үлкен маңызы бар.
Қажеттілікті қалыптастыру және қанағаттандару пирамидасы прнинципиалды
теріс қойылған: жергілікті қоғамдастыққа ненің және қандай көлемде
қажеттігін мемлекет анықтамайды, сол тұрғындардың өзі жергілікті билікке
талаптар-импульсын өз кезегінде мемлекетке жібереді. Белгілі пәндерді
жүргізу бойынша өкілеттік мәні халыққа ең жақын билік деңгейінде орындалуы
қажет, онда қызметтер көрсету кезеңінің салыстырмалы тұйықтылығына жетуі
мүмкін. Сондықтан өзін-өзі басқару жергілікті қоғамдастықтың билігі бола
отырып, жергілікті жағдайларды білу күшіне, бірлескен күнкөріс және
шаруашылық жүргізу мүдделерін сонымен бірге халықтың оның билік
органдарының бақылауына алынғанына осы идеяларды жүзеге асыруы мүмкін.
Мемлекеттен айрықша, өндірімді билік бола отырып, жергілікті өзін-өзі
басқаруда өкілеттіктің екі түрі бар: жеке меншік және мемлекетпен берілген.
Сол уақытта жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметін
қамтуда қосарлы табиғаты бар. Ол муниципиалды білім аумағында іс-әрекет
жасайтын түрлі меншік нысандардың субъектілермен шаруашылық жүргізетін және
муниципиалды кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар үшін шаруашылық
қатынастарды реттейтін жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жалпы өзара
іс-қимыл мәселелерін өзіне енгізеді.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметінің
негізінде жергілікті қоғамдастықтың қоғамдық мүдделерін және сұраныстарын
қанағаттандыру немесе жүзеге асыру жатыр. Сондықтан жергілікті өзін-өзі
басқару органдары қызметінің негізгі түрлері азаматтардың қоғамдық
мүдделерін қанағаттандыруға, муниципиалды құрылым аумағында орналасқан
муниципиалды және түрлі меншік нысандағы кәсіпорындардың, ұйымдардың және
мекемелердің қызметтеріне бағыну болып табылады. Осы шаруашылық жүргізетін
субъектілер қанша бай әрі қолайлы әл-ауқатты болса жергілікті бюджетте
соншалықты толық болады, бұл жерден – жергілікті халықтың қажеттілігі толық
қанағаттандырылатын болады. Бұл ретте жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының мақсаты осы субъектілердің шаруашылық қызметтерін үйлестіру
(регламенттеу) ғана емес сонымен бірге одан шығатындарға қолайлы жағдайлар
жасау болып табылады.
Қазіргі уақытта жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытумен байланысты
муниципиалды басқарудың ролі муниципиалды құқықта құрылған басқарушылық
қызмет типі ретінде және сол уақытта пәнаралық сипатты ұстайтын ғылыми
тәртіпте одан сайын өсуде [1].
Муниципиалды басқару түсінігі салыстырып айтқанда ресейлік ғылымда
таяу арада пайда болған және қазіргі уақытта даму сатысында тұр.
Ғылыми әдебиетте көбінесе муниципиалды басқару синонимі ретінде
муниципиалды менеджмент түсінігі қолданылады.
Ағылшынның management сөзі (басқару, меңгерушілік, ұйымдастыру)
латынның манус - қол сөз түбірінен шыққан; алғашқыда ол жануарларды
басқару саласына жатқызылған және жылқыларды басқару өнерін білдірген.
Кейін ол адамзат қызметінің саласына ауыстырылған болатын әрі ғылым саласын
және адамдарды, ұйымдарды басқару тәжірибесін білдіретін болды [2].
Менеджмент – өнеркәсіпті басқарудың және оның тиімділігін нығайту әрі
табысын көтеру мақсатында принциптер, әдістер, қаражаттар және формалары
туралы теоретикалық және тәжірибелік білім жүйесі.
Ресейлік экономикада “менеджмент сөзін кеңінен қолдану нарықтық
қатынасқа өтумен және ресейлік кәсіпорындарды басқаруда нарықтық
экономиканың принциптерімен басқару қажеттігіне байланысты пайда болған.
Фирма қызметкерлерін, жұмыскерлерін басқарудағы қызметті менеджмент деп
атау қабылданған.
Басқа ғалымдар менеджментті кәсіпорындар ұйымдарының (заңды бөлім)
принциптері туралы оқуды енгзуді, оның даму стратегиясы туралы
(идеологиялық бөлім), қызметкерді таңдау (әлеуметтік бөлім) және оның
жұмыстарын жандандыру тәсілдері (психологиялық бөлім) туралы өзіне
енгізетін кәсіпорынды басқару тиімділігі туралы ғылым ретінде қарастыруда;
менеджментте бастысы басқарудың жалпы принциптерін тәжірибеде бөлу, анықтау
және қолдану болып табылады.
Авторлардың бірқатарының айтуы бойынша менеджмент – ол:
1) жеке меншік және қоғамдық бизнес саласында басқарушылық еңбегімен
шұғылданатын адамдардың жиынтығы;
2) кәсіпкерлік қызметке, өмір бейнесіне және қазіргі заман қоғам саясатының
саласына әсер ететін әлеуметтік және экономикалық институт;
3) кәсіпорынды басқаруда техникалық-ұйымдастырушылық, әлеуметтік
аспектілерді зерттейтін ғылыми тәртіп.
Шет тілдер сөздігінде менеджмент сөзі кәсіпорынды басқару және
кәсіпорынның тиімділігін нығайту және табысын көтеру мақсатында кәсіпорынды
басқарудағы принциптердің, әдістердің, қаражаттардың және формалардың
жиынтығы ретінде аударылады.
Басқа сөздермен менеджмент – ол міндет, кәсіпорынды басқару жөніндегі
қызмет түрі; ұйымдардағы жұмысшы тобымен, жеке қызметкерлермен басқару;
басқару қызметін іске асыратын адамдардың белгілі санаты.
Басқару – олардың тұтастығын қамтамсыз ететін түрлі табиғаттың
(биологиялық, техникалық, әлеуметтік) ұйымдастырылған жүйесінің міндеті,
яғни олардың алдында тұрған міндеттерге жету, олардың құрылымдарын сақтау,
олардың қызметтерінің тиісті режимін ұстау, ішкі жүйелік және жүйеаралық
өзара іс-қимыл.
Біздің көзқарасымызша басқару менеджментке қарағанда кең тараған
түсінік. Ғылыми әдебиетте менеджменттің келесі түрлері кездейсоқ
ерекшелінбейді: стратегиялық, қаржылық, инновациялық, дербес, халықаралық,
экологиялық, өндірістік, қамту, маркетинг, сапа. Бұл ретте Басқарушылық
қызметтің қиындығы мен түрлілігі басқарудың 80 түріне дейін көрсетуге
мүмкіндік береді: мемлекеттік, муниципиалдық, әлеуметтік, жедел, жағдайлық,
ғылыми, эмпириялық және көптеген басқа түрлері.
Зерттеушілер М. Альберт, М. Мексоп және басқаларының айтуынша
американдықтар, мәселен, менеджмент туралы айтса кәсіби басқарушы ерекше
маманның өкілі – тәртіп бойынша менеджерді тұспалдайды. (АҚШ 25-250 мың
адам халқы бар орташа қалаларында Е.Ю. – директорлар кеңесінің
бақылауындағы кәсіби менеджерлермен басқарылатын, жеке меншік корпорациялар
басшылығы формаларының ұқсастығы бойынша іс-әрекет жасаушы, муниципиалды
басқару кеңес-менеджер деп қалыптасқан тарихи модельді пайдаланады).
Менеджмент термині американдық авторлардың пікірлері бойынша ұйымдардың
барлық типтеріне қолданылады, ал егер кез келген деңгейдегі (жергілікті
өзін-өзі басқару ұйымының ағылшынсаксондық моделінің сипаттық бейнесі яғни
жергілікті органдар Е.Ю. – мемлекеттік басқарудың негізгі бөлігін ұсынуы
болып табылады) мемлекеттік органдар туралы сөз қозғалса public
administration - мемлекеттік басқару термині қолданылады (яғни аналогтық
бойынша муниципиалдық басқаруға қолдануға болатынын айта аламыз - public
administration). Аталған жағдайда Ресейде де терминдер қолданылады:
мемлекеттік басқару, саяси басқару, жергілікті басқару және
басқалары. Бұндай жағдайларда басқарумен қарапайым менеджментке қарағанда
әлде бір терең ой тұспалданады.
Көптеген авторлар басқару түрлерінің негізі табиғатты және басқару
субъектілерінің қосалқы станциялық ерекшелігі деп таниды, мемлекеттік
басқаруды шектейді (басқарушы ықпалдың субъектісі - мемлекет), менеджмент
(басқарушы ықпалдың субъектісі – кәсіпкер, жеке меншік иесі, істер иесі),
қоғамдық басқару (басқарушы ықпалдың субъектісі – қоғам және оның
құрылымдары). Басқарудың өзіндік қосалқы жүйесі ретінде сонымен бірге
жергілікті өзін-өзі (муниципиалды басқару) басқаруды қарастырады. Қоғамдық
басқарудың бөлімдері болады, онда басқарумен қатар қоғамдық бірлестіктер
тарапынан қоғамдық өзін-өзі басқару көрсетіледі, оның салдарынан адамдар
өздері қалыптастырып және басқарушы ықпалдарды іске асырады.
Муниципиалды басқару – ол қоғамдық мүдделерді қанағаттандыруға
бюағытталған жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі ...
Менеджменттің субъектілері – ұйым қызметінің белгілі бір салаларында
шешім қабылдау саласында өкілеттігімен үлестелген түрлі деңгейдегі менеджер-
басқарушылар, объект – ұйымның қызметкері (фирманың), ал мақсаты –
қолданыстағы заң базасы негізінде табысалу болып табылады. Муниципиалды
менеджмент жалпы муниципиалды біліммен емес көбінесе муниципиалды
кәсіпорындармен, мекемелермен, ұйымдармен басқару үшін сипатты.
Муниципиалды басқарудың субъектілерімен жергілікті өзін-өзі басқару
органы, объектісі – муниципиалды білім, басты мақсаты – ұжымдық мүдделерді
және жергілікті қоғамдастықтың сұраныстарын қанағаттандыру болып табылады.
Сондықтан муниципиалды менеджмент және муниципиалды басқару
түсініктерінде субъектілер мен объктілер ғана емес алайда мақсаттар да
айрықша емес. Осыдан алып қарағанда муниципиалды басқару және
муниципиалды менеджмент түсініктерін толығымен қиындатуға болмайды.
Автордың пікірі бойынша муниципиалды басқару түсінігі муниципиалды
менеджмент түсінігіне қарағанда кеңінен тараған. Ол өзіне қызметкерді,
кәсіпорынды, ұйымды, мекемелерді, маркетинг, стратегиялық жоспарлауды және
басқаларын басқару жөніндегі қызметтерді ғана енгізіп қоймайды. Қоғамдық –
саяси табиғаттан жергілікті өзін-өзі басқаруды алып тастағанда және
ескеріп, аталған феномен азаматтық қоғамның агенті бола отырып, саяси
салаға кіріседі, сонымен бірге бірінші саяси институт болып табылады,
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметінің де қосарлы
табиғаты бар: экономикалық (шаруашылық) жән үстемдік (саяси). Үстемдік
(саяси) сипат– белгілі саясатты жүргізу құралы - муниципиалды бюджетті
дербес қалыптастыруда, бақылауда және орындауда көрінеді; жеке мемлекеттік
өкілеттіктің жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен орындау, муниципиалды
білім аумағында жалпы міндетті нормативті-құқықтық актілерді, шешімдерді
қабылдау; басты мақсаты – жергілікті қоғамдастықтың жалпы сұраныстарын
қанағаттандыру мақсатында шаруашылық жүргізетін субъектілермен, мемлекеттік
билік органдарымен, жергілікті өзін-өзі басқарудың басқа органдарымен.
халықпен өзара іс-қимыл жасау. Жергілікті деңгейдегі саяси қатынас біздің
көзқарасымызша халықпен жергілікті өзін-өзі басқарудың формаларын. оның
құрылымдарын, қалыптасу тәртібін және қызметін сайлау процесінде сонымен
бірге нақты аумақтар деңгейінде тікелей демократия формаларын қолдануда
туындайды (азаматтардың муниципиалды сайлаулары, жергілікті референдумы,
жиналыстары (жиылыс) және басқалары).
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметі
ерекшелігінің нәтижесінен муниципиалды білім деңгейіне қолданылатынынан
муниципиалды басқару туралы айтуға болады, ол өзіне жергілікті
қоғамдастықтың ұжымдық мүдделерін және сұраныстарын қанағаттандыру
мақсатында муниципиалды құрылым аумағында орналасқан барлық субъектілердің
аумақтың менеджментін және маркетингін, стратегтялық жоспарлауын және
үйлесімділігін енгізеді.
Ғалымдар арасында сонымен бірге, яғни муниципиалды менеджмент
жергілікті өзін-өзі басқаруға жергілікті (муниципиалды) жеке меншікті
басқару формасы ретінде үстемдігі бар деген пікір тараған. Жергілікті өзін-
өзі басқаруда объект және субъект болып муниципиалды білімнің тұрғындары
болады, ал негізгі мақсаты жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешу жөніндегі
тұрғындардың дербес қызметі болып табылады, муниципиалды менеджмент және
жергілікті өзін-өзі басқару түсініктері оларда әртүрлі. Автордың пікірі
бойынша муниципиалды менеджмент және муниципиалды басқару жергілікті өзін-
өзі басқару құрамдық бөлігі болып табылады.
Қазіргі уақытта құрылған жергілікті өзін-өзі басқару туралы уақытынан
бұрын айту қажет. Нақты әр өңірде муниципиалды құрылымды жергілікті өзін-
өзі басқару дамуының процесін тежейтін проблемалар бар. Көп тараған
проблемалар: федералды деңгейде осы құбылыстың бірыңғай даму
тұжырымдамасының болмауы; РФ және муниципалитеттерде толық нормативті-
құқықтық базалардың болмауы немесе оның федералды заңнамалардың формаларына
сәйкес келмеуі; қаржылай-экономикалық; ұйымдастырушылық; кадрлық;
ақпараттық-әдістемелік проблемала; сонымен бірге сол азаматтардың
пассивтігі, олардың көбісі жергілікті өзін-өзі басқарудың не екенін және
басқа проблемаларды білмейді. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару
халықпен емес өзінің ең төменгі сатыларымен басқару үшін мемлекетпен әлден
көп талап етілген.
Муниципиалды құрылымды басқарудың негізгі мақсаты біріншіден
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, мемлекеттік билік органдарының,
меншік капиталдың және халық арасында серіктестік қатынасты ретке келтіру;
екіншіден муниципиалды білім тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық
мүдделерін қорғауды ұйымдастыру; үшіншіден, муниципиалды білім аумағында
орналасқан түрлі субъектілердің мүдделерін келісу; олардың өмір
тіршіліктері үшін жағдай жасау; төртіншіден сол азаматтарды және олардың
бірлестіктерін басқаруға және аумақты дамыту бағдарламаларын қаржыландыруға
қатыстыру; бесіншіден жергілікті ресурстарды тиімді пайдалану; әрі аумақты
дұрыс қалыптастыру және дамыту үшін жергілікті инфрақұрылымдарды
қалыптастыру болып табылады. Демократия дамыған мемлекеттердің өзінде
муниципалитеттер қаржыландыруды мемлекеттік бюджеттен алады.
Осыған байланысты муниципиалды басқарудың негізгі міндеттері
келесілер болып табылады:
1) кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, түрлі меншік нысандардың
жиынтығы ретінде жергілікті шаруашылықты құру және дамыту;
2) қоғамдық мүдделерді және сұраныстарды толық қанағаттандыру мақсатында
олардың қызметтерін үйлестіру және оларды жалпы әлеуметтік-экономикалық
мүдделермен біріктіру;
3) жеткілікті инфрақұрылымдарды қалыптастыру үшін оның ішінде және аумақты
кешенді әлеуметтік-экономикалық дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
4) жалпы муниципиалды білімді және оның құрамына кіретін тұрғылықты
жерлерді дамытудың болжамдарын әзірлеу;
5) бірыңғай экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ақпараттық кеңістікті құру;
6) шаруашылық қызметті іске асыру үшін қажетті өндірістің түрлі
факторларының үйлесімдігін есепке алу;
7) жеткілікті кірістерді және өмір игілігіндегі адамдардың сұраныстарын
қанағаттандыруда оларға тиісті деңгейді қамтамасыз ету;
8) муниципиалды біліммен басқару процесіне, аумақты дамытудың әлеуметтік-
экономикалық бағдарламаларын қаржыландыруға және басқаларына халықты
тікелей қатыстыру.
Муниципиалды құрылым деңгейінде басқарушылық қызметтің ерекшелігі күн
тәртібіне қазіргі заманғы кәсіби талаптарға сай жауап бере алатын, жаңа
жағдайларда жұмыс істей алатын, түрлі жағдайларда оңтайлы шешім таба алатын
басқарушылардың жаңа ұрпағын дайындау туралы мәселелер қойылады.
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың теориялары және
модельдері
Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін түсіндіретін алғашқы теориялар
ХІХ орта ғасырда Бельгияда және Францияда пайда болған. Ол теория бос
(табиғи) қауымдық теориясы. Оның өкілдері (Гербер, Аренс, Э. Мейер, О.
Лабанд, О. Ресслер) өз істерін меңгеруге қауымдықтың құқығы адам құқығы
сияқты табиғи да және ажыратылмайтын да болып табылады, яғни қауымдық
мемлекетке қатысы бойынша алғашқы болып табылады, сондықтан соңғысы
қауымдық басқарудың бостандығын құрметтеуі қажет. Осыдан өзін-өзі басқару
түсінігінде келесі элементтерді енгізген: қауымдық меншік істерін басқару;
қауымдықтар оларға тиісті құқықтардың субъектілері болып табылады; қауымдық
басқарудың лауазымды тұлғаларының мәні мемлекет емес ал қауымдық. Осы
теория шеңберінде атқарушы, заңды және соттық билік қатарында болып
төртінші билік – жергілікті танылды (муниципиалды, коммуналды, қауымдық).
Осы теорияны шаруашылық теория ауыстырды. Оның өкілдері Р. Моль, А.
Васильчиков болды. Осы теорияны жақтаушылар құқықтың дербес субъектісі
ретінде өзін-өзі басқарушы қауымдықты тануға ғана емес сонымен бірге
коммуналдық қызметті қамтуға бағыт берді. Жергілікті өзін-өзі басқару
алайда шаруашылық қызметте өзінің ерекше саласы бар саясатта қажет болып
саналды.
Заңды теория деп аталу көп таралу алған. Оны Г. Еллинек, Н. Коркунов,
Б. Чичерин жүргізген. Олардың пікрлері бойынша өзін-өзі басқару органдары
мемлекеттік органдар болып табылмайды, алайда мемлекет олардың
тәуелсіздігін және дербестігін ескере отырып, оларға билік құқықтарын толық
көлемде беріп отыр.
Кейде саяси теорияларды ерекшелейді. Бұл теорияны жақтаушылар
патшалық шенеуніктерге – жергілікті халықтан сайланған кәсіпқойларға және
бюрократтарға қарсы қойған.
Бір уақытта өзін-өзі басқарудың мемлекеттік теориясы пайда болды,
негізгі қағидасы Л. Штейнмен, Р. Гнейстпен және Ресейде толық дамыған Н.
Лазаревскимен, А. Градовскимен, Б. Безобразовпен қалыптастырылған. Бұл
теорияны жақтаушылар жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттің бөлігі
ретінде қарастырған. Жариялық сипаттағы түрлі басқарулар осы көзқараспен ол
мемлекеттік іс. Жергілікті қауымдықтың оқшауланбауы, керісінше мемлекеттік
мүдделер және мақсаттар қызметіне жергілікті тұрғындарды қатыстыру жүруде.
Әлеуметтік қызмет көрсету теориясы (80ж) муниципиалды қызметтің
мақсаты коммуна тұрғындарының әл-ауқатын көреіп, ол үшін муниципиалды
органдар оларға қызмет көрсетуді ұсынулары қажет және оларды ұйымдастырумен
шұғылданулары қажет [3].
Қазіргі заманғы саяси-құқықтық доктрина жергілікті өзін-өзі басқаруды
азаматтық қоғамның іргетасы ретінде қарастырады, нығайтусыз яғни құқықтық
мемлекеттің мемлекеттік билігінің барлық пирамидасының құлдырауына қауіп
төніреді. Жергілікті өзін-өзі басқару халықтық билік негізі болып көрінеді,
яғни оған адамдардың дабылымен және талпынысымен, күнделікті мемлекеттің
жоғары мүдделерін біріктіреді.
ЖӨБ қоғамдық теориясы – мемлекеттің басымдылығын мойындайды, алайда
муниципиалды қызмет мемлекеттік қызметтің жүйесіне кірмеуі қажет.
Муниципиалды социализмнің теориясы – мемлекеттен жеке дербес
қауымдықты, муниципалиттерді құру көмегімен жаңа социалистік қоғамды құрады
және қауымдықтыцң азаматтары проблемаларды өздері шешулері қажет, олар
дербес болулары қажет. ЖӨБ қазіргі заманға көзқарасының мәні ЖӨБ
мемлекеттік және қауымдық теорияның қарама-қарсы қойылының болмауынан
тұрады.
ЖӨБ қоғамдық-мемлекеттік теориясы – мемлекеттілікпен және
қоғамдастықтың арасындағы ымыралық сипат. ЖӨБ 2 бастауы бар және қоғамдық
және мемлекеттік бастау арасында шекара жоқ. Мемлекеттік және муниципиалдық
билік органдары халықтың сұраныстарын қанағаттандыру муниципалитеттердің
тұрғындарыөмірінінің сапасын көтеру мүдделері сол қалпында бірдей [4].
Жалпы прогресс барысында және әлемде жергілікті өзін-өзі басқаруды
дамытудың жалпы тенденцияларында жергілікті өзін-өзі басқаруды
ұйымдастырудың түрлі жүйелері қалыптастырылып, жеке мемлекеттердің
ерекшелігі, олардың діни, демографиялық, табиғи-климаттық және басқа да
ерекшеліктері ескерілді. Батыс мемлекеттерде ағылшынсаксондық және
француздық (немесе континетальды) жергілікті өзін-өзі басқарудың моделі көп
тараған.
Ағылшынсаксондық модель (АҚШ) муниципиалды өкілеттіктер тізімін нақты
заңды бекітумен сипатталады. Осы өкілеттік шеңберінде жергілікті өзін-өзі
басқару органдары дербес іс-әрекет жасайды, мемлекет билігі бұл жерде
болмайды. Алайда мәселелер тізімі бар, оларды жергілікті өзін-өзі басқару
органдары мемлекеттік органдармен келісуі қажет және мемлекетпен
бақыланады.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ағылшын моделі мемлекеттер үшін жалпы
құқық жүйесімен сипатты (Ұлыбритания, АҚШ, Канада, Австралия және т.б.).
Бұл модельдің ерекшелігі биліктің түрлі деңгейлері автономиясының жоғары
сатысы және әр деңгей органдарының құзырын нақты анықтау болып табылады;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды тұлғаларының қатарын
сайлау; басқарудың қосарлды әдістерін немесе сот арқылы пайдаланумен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметіне бақылауды іске асыру;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттігі құқықтық басқарудың
оңтайлы принциптері негізінде анықталады.
Французская модель жергілікті өзін-өзі басқару қызметінен мемлекеттік
әкімшілік бақылаудың жоғары дамыған жүйесімен сипатталады. Мемлекеттерде
осы модельмен жергілікті деңгейде жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен
сонымен бірге мемлекеттік биліктің жергілікті органдары немесе олардың
лауазымдық тұлғалары бір уақытта іс-әрекет жасайды. Мемлекеттік шенеуніктер
орындарда – префекттер және комиссарлар – жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының шешімдерін бақылауға, мақұлдауға, өзгертуге, лауазымдық
тұлғалардың қызметтен кетуін ынталандыруға құқығы бар.
Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының федеративті мемлекеттерде
үлкен ерекшелігі бар. Онда ереже бойынша жергілікті өзін-өзі басқаруға
қатысты мемлекеттік өкілдерге федералды билік көрінбейді, керісінше
провинция, штат, жер және т.б. билік көрінеді. АҚШ Конституциясында
жергілікті өзін-өзі басқару туралы ескертілмеген, оның барлық құқықтық
реттеу штаттар деңгейінде іске асырылады.
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
1. Қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету
ерекшеліктерін талдау
Жергілікті өзін-өзі басқаруға қызығушылық қайта құру уақытының 1980
-ші жылдардың екінші жартысында пайда бола бастады. Жергілікті өзін-өзі
басқару арқылы не демократиялық қоғамға, не экономикада нарықтық
экономиканың құрылуына мүмкіндік болмас еді. 1990 жылдың сәуір айында КСРО-
ның жергілікті өзін-өзі басқару мен жергілікті шаруашылықтың жалпы
түсініктері туралы заң қабылданды. Алғаш рет коммуналдық меншік түсінігі
заңды түрде белгіленді. 1991 жылы РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару
туралы заң қабылданды. Бұл заң негізінде демократиялық және баламалы
таңдауда, сонымен қатар көп партиялық жағдайында жергілікті өзін-өзі
басқаруды жаңа қырынан қарауға мүмкіндік берді. Бірақ кеңес жүйенiң
кемiстiктерi әлі де сақталынып қалды [5].
Жалпы алғанда жоғары және төмеңгі кеңестердің құрылымы сақталында.
Заң кеңес пен әкімшіліктің әр деңгейіндегі өкілеттігін регламентпен
белгіленді. Әкімшіліктің басшысын кеңеспен бірлесе отырып, мемлекет
басшысымен тағайындалды.
1990-шы жылдың басында экономикалық реформасы халықтың өмір сүрудің тез
қарқынмен төмеңдеуіне әкелді. Құқықтық, экономикалық және қаржылық
базасының болмауына байланысты, демократиялық сайланған кеңестер атқарушы
органдармен қарама-қайшылыққа келді. Бұл мәселенің соңы 1993 жылдың қазан
айында болған Жоғарғы Кеңес мен Ресей Президентінің арасындағы қарулы қарсы
тұруына әкеліп соқтырды, соңында барлық деңгейдегі кеңестер таратылды [6].
1995 жылдың соңына қарай өтпелі кезеңде атқарушы органдардың үстемдік
етуімен сипатталынды. Тек кейбір Ресей аймақтарында уақытша жергілікті
кеңес сайланды, олардың өкілеттіктері шектеулі болды. Ресейдегі жергілікті
өзін-өзі басқарудың жаңдандыруы 1995 жылғы қабылданған РФ-ның жергілікті
өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы қағидалары туралы федералды заң
негізінде болды [7].
2003 жылының қазан айында қалыптасқан жүйеге өзгертулер еңгізу
негізінде бұл заңға жаңа редакция қабылданған болатын. Бұл заң негізінде
барлық муниципалды органдар бірнеше түрлерге бөлінді: қалалық, ауылдық,
муниципалды аймақтар және муниципалды аудандар. Муниципалды органдардың әр
түріне өкілеттіктердің мен кірістердің көлемі бекітілді. Реформа негізінде
жаңа ауылдық жерлердің пайда болуыман байланысты муниципалды органдардың
жалпы саны екі есе өсті. Заң бар күшіне енгенде ғана 2009 жылдың қаңтар
айының соңына дейін жергілікті өзін-өзі басқарудың реформасы жүрді.
Жергілікті өзін-өзі қалыптастыруды кейбір қиыншылықтар болды. Олардың
негізгі аргументтері мыналар болды:
- Тұрғылықты халықтың өзінің жауапкершілігіне негізделген
дербес қызметке дайын болмауы;
- Мемлекеттiктiң қиратуын қауiп-қатер және т.б. мәселелер
қарастырылды.
Мемлекеттік билік органдарының жетекшілері қазіргі уақытқа дейін
биліктің бөлісуіне, тұрғындардың және сайланған муниципалды орагандардың
жетекшілері меншікті тандау құқықтарын әлі де көне алмай тұр [8].
РФ-ның Конституциясына сәйкес жергелікті өзін-өзі басқару
ұймдастырудың әр түрлі формаларындағы тұрғындармен жүзеге асырылады.
Олардың жиынтығы негізінде жергілікті маңызды сұрақтарды шешетін жергілікті
өзін-өзі басқарудың біртұтас жүйесін қалыптастырады.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың формалары
ТҚӨ
Жергілікті өзін-өзі
басқарудың таңдаулы
және басқа да органдары
Муниципалды басқаруды белгілі бір өкілеттелектерге Муниципалды
ие жергілікті өзін-өзі басқару органдары жүзеге органдардың
асырады ассоциациялары мен
одақтары
Сурет 1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырудың формалары
Жергілікті өзін-өзі басқару әр түрлі формадағы жүйені қалыптастырады.
Біріншісі бұл жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі жүзеге
асырылатын тікелей демократияның формалары. Тұрғындардың немесе жекелеген
топтардың тікелей ерік білдіруімен жүзеге асырылады.
Олардың негізігі мақсаты – жергілікті өзін-өзі басқарудың және
олардың органдарының маңызды буындарының қалыптасуы мен қызмет атқарылуын
тұрғындардың жиналысы арқылы, референдум және сайлау арқылы жүзеге асырылу.
Жергілікіт өзін-өзі басқарудағы тікелей демократияның формалары
жергілікті басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады [9].
Тұрғындардың жергілікті өзін-өзі басқару қатысудың келесі формасы
территориялды қоғамдық өзін-өзі басқару (ТҚӨ). Территориалды қоғамдық өзін-
өзі басқару түсінігінің мәні азаматтардың тұрғылықты орындарда өзін-өзі
ұйымдастырылуымен түсіндіріледі. Тұрғындардың және олардың территориалды
қоғамдық өзін-өзі басқару органдары негізінде өзінің жуапкершілігіне
жергілікті маңызды мәселелерді шешу.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің құраушысы ретінде территориалды
қоғамдық өзін-өзі басқару тікелей демократия формаларын, яғни тұрғындардың
конференциялары мен жиналыстары жатады, сонымен қатар муниципалды
органдардың құрамына жатпайтын шағын аудандардың кеңестері мен
комитиеттері, тұрғын-үй кешендерi, кенттер, кварталдар мен көшелер.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару жүйесіне әр түрлі деңгейіндегі
территориалды қоғамдық өзін-өзі басқарудың ассоциациялары мен одақтары
жатады.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару тұрғылықты тұрғынға қатысты
нақты сұрақтарын орындауға азаматтарды біріктіреді. Жүзеге асырылатын
шаралар болып мыналар табылады: азаматтардың қоғамдық сұраныстарына қызмет
ету, мәдениеттi-тұрмыстықтар және басқа сұрауларын қанағат ету, олардың
қызығушылықтары мен құқықтарын сақтау.
Муниципалды құрылымдардың жарғысына сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару
органдары территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару органдарына
өкілеттіктерін жүзеге асырылуында көмек беруге тиісті болып табылады.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару органдары муниципалды
басқаруды жүзеге асырмайды, себебі муниципалды меншіктің болмауы, өзінің
бюджетін қалыптастыралмауы, өзінің құрамында муниципалды қызметкерлерінің
болмауы.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру формасының жеке топты
ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың таңдаулы және басқа да органдары
құрайды. Бұл органға муниципалды басқарудың күнделікті жұмыстарын жүзеге
асырады.
РФ Азаматтық Кодексінде жергілікті өзін-өзі басқару органдары заңды
тұлға табылады және өз атынан дербес қызметті жүзеге асырылады деп
айтылған. Муниципалды құрылымдар атынан мүлікті жүзеге асырылу, сатып алу
құқығы мен міндеттері жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жүктеледі.
Тұрғындар үшін мынадай құқықтар мне міндеттер не РФ-ның Конституциясында,
не РФ АК қарастырылмаған [10].
Жергелікті өзін-өзі басқару орган – бұл өзінің өкілеттілігін жүзеге
асыруда жауапкершілікті алатын жергілікті өзін-өзі басқарудың территориалды
бірлестіктер.
Мемлекет пен қоғамды демократиялық басқаруда жергілікті өзін-өзі
басқарудың органдары ерекше орын алып отыр. Өзін-өзі басқару органдарының
арқасында басқару жүйесін децентрализациялайды, сонымен қатар бұл
басқарудың түрін тұрғындардың дәстүрі мен тарихына, қызығушылықтарына сай
етіп жасайды.
Жергелікті өзін-өзі басқару орган – бұл басқаруды децентриализациялау
ғана емес, сонымен қатар азаматтардың тұрғылықты өмірдің маңызды сұрақтарын
ұйымдастыру мен шешу болып табылады.
Жергелікті өзін-өзі басқару органдары мемлекеттік билік органы болып
табылмаса да, өзінің қызметін билік сипатында жүзеге асырып, халық билігін
жүзеге асырудың формасы болып табылады.
РФ Конституциясы бойынша жергілікті өзін-өзі басқару өзінің
өкілеттілігі негізінде дербес болып табылады. Бірақ бұл мемлекеттік билік
органдарының актілері мен мемлекеттегі жүзеге асырылып жатқан заңдарға
тәуелсіз жұмыс істемеуі тиіс. Бұл актілер оларға міндетті болып
табылады[8].
Жергелікті өзін-өзі басқару органдары дербес болғанымен мемлекеттік
органдармен тығыз байланысты болып табылады. Өкілеттіктері негізінде
мемлекет тарапынан қызметті жүзеге асырылуға материалдық және қаржылық
құралдарына ие болуы мүмкін. Мындай сипатта бұл органдар мемлекеттік-билік
органы негізінде қызмет атқарып, мемлекеттің бақылауында болады.
Заң бойынша жергілікті өзін-өзі басқару органдарына келесілер жатады:
- жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдары;
- жергілікті жарғысымен бекітілген басқа да жергілікті өзін-өзі басқару
органдары.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың әр түрлі формалардың арасындағы
жүргізулер мен өкілеттіктерінің шектелуімен жүйенің бірлігі көрінеді.
Соынмен қатар ұйымдастыру формасының жүйелері өзара байланысты және өзара
тәуелдi болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру
формаларының арасында ұйымдастырушылық-құқықтық байланыс бар.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру формаларының көптүрлілігі
жергілікті биліктің үш негізгі элементтеріне негізделеді: өкілетті,
атқарушы органдар және бас лауазымды тұлға.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру формалары келесі
үйлесулермен анықталады:
а) Бас лауазымды тұлғаға қызметке тұру әдістері:
- бүкіл тұрғындардың таңдаулардың нәтижесiнде;
- өкілетті органдардың депутаттарының таңдаулардың нәтижесiнде;
- өкілетті органдардың жалдау шартнының нәтижесінде ұсыну.
б) Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының арасындағы өкілеттіктерін
бөлу (атқарушы, өкілетті, басқарушы, бақылау және т.б.);
в) Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өзара әрекеттесудiң
жүзеге асыру әдiстері (құзыреттердің үлестiрiлуi, тікелей басқару,
нормативтiк реттеуi және т.б.).
Жергілікті басқарудың негізгі формалары халықаралық және ресейлік
тәжірбиесі негізінде келесі сипаттарға байланысты бөлуге болады.
Кесте 2
Жергілікті басқарудың формалары
Жергілікті басқарудың формалары
Кеңес – мэр Кеңес – Кеңес – Кеңес – Кеңес
әлсіз мэр әлді мэр басқарушы
1 кестенің жалғасы
Бұл форма Бұл Мэр ортақ Әкімшілікті Бір органда
жергілікті форамада мэр сайлауда басқару үшін өкілетті және
билікті кеңес сайланып, кеңес шарт атқарушы
атқарушы және мүшелерінің вето құқығынанегізінде органдарының
өкілетті арасынан ие болады. басқарушыны бірігуі
билікке бөлудісайланып, Бұл форма жалдау. қарастырылады.
қарастырады. кеңестің қазіргі Жергілікті
тікелей губерниялық қызметті депутат
бақылауында қалаларға басқарады. Бұл
болады. Бұл тән. форма кеңес
форманың түрі одағында
1917 жылға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ...
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен
модельдері ... ... ... ... ... ... ... ...
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.1 Қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету
ерекшеліктерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 Жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУЫНЫҢ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта муниципалды басқаруды жетілдіру демографияның,
әлеуметтік-экономикалық, саяси-қоғамдық және құқықтық саласының даму
тенденциясынан бөлек қарастыруға мүмкін емес. Ресей қоғамындағы муниципалды
тәжірбиеге әсер ететін факторлар, ол орналастыру жүйесінің қарқынды
өзгерiсi, орталықтандыру мен орталықсыздардыру тенденцияларының қарама-
қайшылығы, Ресейдің қазіргі замаңғы құқықтық жүйесінің құрылуының аяқталуы.
Ресей Федерациясындағы жүргізіліп жатқан муниципалды реформасы жергілікті
өзін-өзі басқарудың қоғамдық трендына қарама-қайшылықтар байқалды.
Ресейдің муниципалды жүйесін әрі қарай дамуы үшін жоғарыдағы айтылған
тенденциялардың өзектілігін ескеру қажет.
Қазіргі Ресейдің ұлттық, саяси және әлеуметтік саласындағы қоғамдық
өмірдің қарама-қайшылықтары мен мәселелері Ресей Федерациясының дамуын
тежейді және мемлекеттің тұтастығын бұзады. Ресей мемлекетін сақтап қалу
мен тұрғындардың өмір сүру деңгейін көтеру үшін сыртқы тұрақтандырушы
фактор ретінде тұрғындардың өзін-өзі ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару
деңгейін көтеру қажет. Өзін-өзі басқару әр индивиттің басқару процесіне
қатысу формасын білдіреді. Бұл басқару арқылы территориалды құрылымдағы
тұрғындардың қызығушылығын бағыттау мен іске асыруға, әлеуметтік-мәдени
және әлеуметтік-тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік
береді.
Демократиялық мемлекеттің негізгі міндеті азаматтрадың құқықтары мен
бостандықтарын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдай құру. Мемлекеттік құрылым
негізінде билік пен басқарудың қолайлы жағдайын жасау арқылы, қайылған
міндетті нәтижелі ұйымдастыру арқасында жүзеге асрылады.
Орталықтандырылған құралдар мен ресурстарды қатыстыру арқылы жалпы
мемлекеттік деңгейде ғана шешілетін мәселелер бар. Осындай мәселелерге
мыналарды жатқызуға болады: территорияның тұтастығын сақтау, біріңғай
құқықтық базасын қалыптастыру, сыртқы экономикалық және сыртқы саяси
саласындағы мемлекеттік саясатын ұйымдастыру және жүзеге асыру,
әлеуметтік қорғау және т.б.
Бірақ көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру, тұрғындардың өмір сүру
деңгейін қамтамасыз ету жалпы мемлекетте іске аспайды. Бұл белгілі бір
нақты қалыптасқан территориядағы азаматтар тұратын муниципалды құрылымдарда
жүзеге асырылады. Нақ осы жерде мемлекетпен кепілдендірілген құқықтар мен
бостандықтарды жүзеге асырудың шарттары құралады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметтерінің сапасына,
қалыптасудың қағидаларына, өкілеттіктердің ерекшеліктері мен қызметтерді
жүзеге асырылуына байланысты Ресей Федерациясының азаматтарының
конституционалдық құқықтарына байланысты.
Соңғы уақытта Ресей Федерациясының Президенті Путин В.В. қоғамдық
басқару мәселесіне үлкен назар аударып отыр. Қоғамдық басқарудың негізгі
мәселесі ретінде қабылданған шешімдер өмірде нақты түрде жүзеге
асыралмауында деп қарастырды. Одан шығудың жолы ретінде, әр түрлі
деңгейдегі басқарудың нақты функцияларын, олардың ерекшеліктері мен әрекет
ету зоналарын, тұрғындардың өмір сапасын жоғарлатуы үшін әрекет жасау
керек. Осы сұрақты шешуде бәрі маңызды: федералды басқару да, аудандық
басқару да, бірақ жергілікті немесе муниципалды басқарудың орны ерекше.
Курстық жұмыстың мақсаты - Ресей Федерациясындағы муниципалды
басқарудың қалыптасуы мен даму барысын талдап, жетілдіру жолдарын ұсыну.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес курстық жұмысты жазу барысында
мынадай міндеттерді шешу қажеттілігі туындайды:
- муниципалды басқарудың мәнін ашу;
- муниципалды басқарудың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- жергілікті өзін-өзі басқару теориялары мен модельдеріне шолу жасау;
- қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету ерекшеліктерін
көрсету;
- жекелеген аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдастырылу
ерекшеліктерін талдау.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі болып Ресей Федерациясының
муниципалды басқару органдары табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз ретінде Ресей
Федерациясының Конституциясы, нормативтік құқықтық актілері, Ресей
Федерациясының жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы
қағидалары туралы федералды заңы, РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару
туралы федералды заңы, Мәскеу қаласының территориалды бөлінуі туралы
заң, периодикалық басылымдар қолданылды.
1 МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Муниципалды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері
Жергілікті басқаруда қоғамды басқарудың жаңа модельдерін ісдестіру,
жаңа ресейлік мемлекеттікті қалыптастыру үшін үлкен маңызы бар.
Қажеттілікті қалыптастыру және қанағаттандару пирамидасы прнинципиалды
теріс қойылған: жергілікті қоғамдастыққа ненің және қандай көлемде
қажеттігін мемлекет анықтамайды, сол тұрғындардың өзі жергілікті билікке
талаптар-импульсын өз кезегінде мемлекетке жібереді. Белгілі пәндерді
жүргізу бойынша өкілеттік мәні халыққа ең жақын билік деңгейінде орындалуы
қажет, онда қызметтер көрсету кезеңінің салыстырмалы тұйықтылығына жетуі
мүмкін. Сондықтан өзін-өзі басқару жергілікті қоғамдастықтың билігі бола
отырып, жергілікті жағдайларды білу күшіне, бірлескен күнкөріс және
шаруашылық жүргізу мүдделерін сонымен бірге халықтың оның билік
органдарының бақылауына алынғанына осы идеяларды жүзеге асыруы мүмкін.
Мемлекеттен айрықша, өндірімді билік бола отырып, жергілікті өзін-өзі
басқаруда өкілеттіктің екі түрі бар: жеке меншік және мемлекетпен берілген.
Сол уақытта жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметін
қамтуда қосарлы табиғаты бар. Ол муниципиалды білім аумағында іс-әрекет
жасайтын түрлі меншік нысандардың субъектілермен шаруашылық жүргізетін және
муниципиалды кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар үшін шаруашылық
қатынастарды реттейтін жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жалпы өзара
іс-қимыл мәселелерін өзіне енгізеді.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметінің
негізінде жергілікті қоғамдастықтың қоғамдық мүдделерін және сұраныстарын
қанағаттандыру немесе жүзеге асыру жатыр. Сондықтан жергілікті өзін-өзі
басқару органдары қызметінің негізгі түрлері азаматтардың қоғамдық
мүдделерін қанағаттандыруға, муниципиалды құрылым аумағында орналасқан
муниципиалды және түрлі меншік нысандағы кәсіпорындардың, ұйымдардың және
мекемелердің қызметтеріне бағыну болып табылады. Осы шаруашылық жүргізетін
субъектілер қанша бай әрі қолайлы әл-ауқатты болса жергілікті бюджетте
соншалықты толық болады, бұл жерден – жергілікті халықтың қажеттілігі толық
қанағаттандырылатын болады. Бұл ретте жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының мақсаты осы субъектілердің шаруашылық қызметтерін үйлестіру
(регламенттеу) ғана емес сонымен бірге одан шығатындарға қолайлы жағдайлар
жасау болып табылады.
Қазіргі уақытта жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытумен байланысты
муниципиалды басқарудың ролі муниципиалды құқықта құрылған басқарушылық
қызмет типі ретінде және сол уақытта пәнаралық сипатты ұстайтын ғылыми
тәртіпте одан сайын өсуде [1].
Муниципиалды басқару түсінігі салыстырып айтқанда ресейлік ғылымда
таяу арада пайда болған және қазіргі уақытта даму сатысында тұр.
Ғылыми әдебиетте көбінесе муниципиалды басқару синонимі ретінде
муниципиалды менеджмент түсінігі қолданылады.
Ағылшынның management сөзі (басқару, меңгерушілік, ұйымдастыру)
латынның манус - қол сөз түбірінен шыққан; алғашқыда ол жануарларды
басқару саласына жатқызылған және жылқыларды басқару өнерін білдірген.
Кейін ол адамзат қызметінің саласына ауыстырылған болатын әрі ғылым саласын
және адамдарды, ұйымдарды басқару тәжірибесін білдіретін болды [2].
Менеджмент – өнеркәсіпті басқарудың және оның тиімділігін нығайту әрі
табысын көтеру мақсатында принциптер, әдістер, қаражаттар және формалары
туралы теоретикалық және тәжірибелік білім жүйесі.
Ресейлік экономикада “менеджмент сөзін кеңінен қолдану нарықтық
қатынасқа өтумен және ресейлік кәсіпорындарды басқаруда нарықтық
экономиканың принциптерімен басқару қажеттігіне байланысты пайда болған.
Фирма қызметкерлерін, жұмыскерлерін басқарудағы қызметті менеджмент деп
атау қабылданған.
Басқа ғалымдар менеджментті кәсіпорындар ұйымдарының (заңды бөлім)
принциптері туралы оқуды енгзуді, оның даму стратегиясы туралы
(идеологиялық бөлім), қызметкерді таңдау (әлеуметтік бөлім) және оның
жұмыстарын жандандыру тәсілдері (психологиялық бөлім) туралы өзіне
енгізетін кәсіпорынды басқару тиімділігі туралы ғылым ретінде қарастыруда;
менеджментте бастысы басқарудың жалпы принциптерін тәжірибеде бөлу, анықтау
және қолдану болып табылады.
Авторлардың бірқатарының айтуы бойынша менеджмент – ол:
1) жеке меншік және қоғамдық бизнес саласында басқарушылық еңбегімен
шұғылданатын адамдардың жиынтығы;
2) кәсіпкерлік қызметке, өмір бейнесіне және қазіргі заман қоғам саясатының
саласына әсер ететін әлеуметтік және экономикалық институт;
3) кәсіпорынды басқаруда техникалық-ұйымдастырушылық, әлеуметтік
аспектілерді зерттейтін ғылыми тәртіп.
Шет тілдер сөздігінде менеджмент сөзі кәсіпорынды басқару және
кәсіпорынның тиімділігін нығайту және табысын көтеру мақсатында кәсіпорынды
басқарудағы принциптердің, әдістердің, қаражаттардың және формалардың
жиынтығы ретінде аударылады.
Басқа сөздермен менеджмент – ол міндет, кәсіпорынды басқару жөніндегі
қызмет түрі; ұйымдардағы жұмысшы тобымен, жеке қызметкерлермен басқару;
басқару қызметін іске асыратын адамдардың белгілі санаты.
Басқару – олардың тұтастығын қамтамсыз ететін түрлі табиғаттың
(биологиялық, техникалық, әлеуметтік) ұйымдастырылған жүйесінің міндеті,
яғни олардың алдында тұрған міндеттерге жету, олардың құрылымдарын сақтау,
олардың қызметтерінің тиісті режимін ұстау, ішкі жүйелік және жүйеаралық
өзара іс-қимыл.
Біздің көзқарасымызша басқару менеджментке қарағанда кең тараған
түсінік. Ғылыми әдебиетте менеджменттің келесі түрлері кездейсоқ
ерекшелінбейді: стратегиялық, қаржылық, инновациялық, дербес, халықаралық,
экологиялық, өндірістік, қамту, маркетинг, сапа. Бұл ретте Басқарушылық
қызметтің қиындығы мен түрлілігі басқарудың 80 түріне дейін көрсетуге
мүмкіндік береді: мемлекеттік, муниципиалдық, әлеуметтік, жедел, жағдайлық,
ғылыми, эмпириялық және көптеген басқа түрлері.
Зерттеушілер М. Альберт, М. Мексоп және басқаларының айтуынша
американдықтар, мәселен, менеджмент туралы айтса кәсіби басқарушы ерекше
маманның өкілі – тәртіп бойынша менеджерді тұспалдайды. (АҚШ 25-250 мың
адам халқы бар орташа қалаларында Е.Ю. – директорлар кеңесінің
бақылауындағы кәсіби менеджерлермен басқарылатын, жеке меншік корпорациялар
басшылығы формаларының ұқсастығы бойынша іс-әрекет жасаушы, муниципиалды
басқару кеңес-менеджер деп қалыптасқан тарихи модельді пайдаланады).
Менеджмент термині американдық авторлардың пікірлері бойынша ұйымдардың
барлық типтеріне қолданылады, ал егер кез келген деңгейдегі (жергілікті
өзін-өзі басқару ұйымының ағылшынсаксондық моделінің сипаттық бейнесі яғни
жергілікті органдар Е.Ю. – мемлекеттік басқарудың негізгі бөлігін ұсынуы
болып табылады) мемлекеттік органдар туралы сөз қозғалса public
administration - мемлекеттік басқару термині қолданылады (яғни аналогтық
бойынша муниципиалдық басқаруға қолдануға болатынын айта аламыз - public
administration). Аталған жағдайда Ресейде де терминдер қолданылады:
мемлекеттік басқару, саяси басқару, жергілікті басқару және
басқалары. Бұндай жағдайларда басқарумен қарапайым менеджментке қарағанда
әлде бір терең ой тұспалданады.
Көптеген авторлар басқару түрлерінің негізі табиғатты және басқару
субъектілерінің қосалқы станциялық ерекшелігі деп таниды, мемлекеттік
басқаруды шектейді (басқарушы ықпалдың субъектісі - мемлекет), менеджмент
(басқарушы ықпалдың субъектісі – кәсіпкер, жеке меншік иесі, істер иесі),
қоғамдық басқару (басқарушы ықпалдың субъектісі – қоғам және оның
құрылымдары). Басқарудың өзіндік қосалқы жүйесі ретінде сонымен бірге
жергілікті өзін-өзі (муниципиалды басқару) басқаруды қарастырады. Қоғамдық
басқарудың бөлімдері болады, онда басқарумен қатар қоғамдық бірлестіктер
тарапынан қоғамдық өзін-өзі басқару көрсетіледі, оның салдарынан адамдар
өздері қалыптастырып және басқарушы ықпалдарды іске асырады.
Муниципиалды басқару – ол қоғамдық мүдделерді қанағаттандыруға
бюағытталған жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі ...
Менеджменттің субъектілері – ұйым қызметінің белгілі бір салаларында
шешім қабылдау саласында өкілеттігімен үлестелген түрлі деңгейдегі менеджер-
басқарушылар, объект – ұйымның қызметкері (фирманың), ал мақсаты –
қолданыстағы заң базасы негізінде табысалу болып табылады. Муниципиалды
менеджмент жалпы муниципиалды біліммен емес көбінесе муниципиалды
кәсіпорындармен, мекемелермен, ұйымдармен басқару үшін сипатты.
Муниципиалды басқарудың субъектілерімен жергілікті өзін-өзі басқару
органы, объектісі – муниципиалды білім, басты мақсаты – ұжымдық мүдделерді
және жергілікті қоғамдастықтың сұраныстарын қанағаттандыру болып табылады.
Сондықтан муниципиалды менеджмент және муниципиалды басқару
түсініктерінде субъектілер мен объктілер ғана емес алайда мақсаттар да
айрықша емес. Осыдан алып қарағанда муниципиалды басқару және
муниципиалды менеджмент түсініктерін толығымен қиындатуға болмайды.
Автордың пікірі бойынша муниципиалды басқару түсінігі муниципиалды
менеджмент түсінігіне қарағанда кеңінен тараған. Ол өзіне қызметкерді,
кәсіпорынды, ұйымды, мекемелерді, маркетинг, стратегиялық жоспарлауды және
басқаларын басқару жөніндегі қызметтерді ғана енгізіп қоймайды. Қоғамдық –
саяси табиғаттан жергілікті өзін-өзі басқаруды алып тастағанда және
ескеріп, аталған феномен азаматтық қоғамның агенті бола отырып, саяси
салаға кіріседі, сонымен бірге бірінші саяси институт болып табылады,
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметінің де қосарлы
табиғаты бар: экономикалық (шаруашылық) жән үстемдік (саяси). Үстемдік
(саяси) сипат– белгілі саясатты жүргізу құралы - муниципиалды бюджетті
дербес қалыптастыруда, бақылауда және орындауда көрінеді; жеке мемлекеттік
өкілеттіктің жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен орындау, муниципиалды
білім аумағында жалпы міндетті нормативті-құқықтық актілерді, шешімдерді
қабылдау; басты мақсаты – жергілікті қоғамдастықтың жалпы сұраныстарын
қанағаттандыру мақсатында шаруашылық жүргізетін субъектілермен, мемлекеттік
билік органдарымен, жергілікті өзін-өзі басқарудың басқа органдарымен.
халықпен өзара іс-қимыл жасау. Жергілікті деңгейдегі саяси қатынас біздің
көзқарасымызша халықпен жергілікті өзін-өзі басқарудың формаларын. оның
құрылымдарын, қалыптасу тәртібін және қызметін сайлау процесінде сонымен
бірге нақты аумақтар деңгейінде тікелей демократия формаларын қолдануда
туындайды (азаматтардың муниципиалды сайлаулары, жергілікті референдумы,
жиналыстары (жиылыс) және басқалары).
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының басқарушылық қызметі
ерекшелігінің нәтижесінен муниципиалды білім деңгейіне қолданылатынынан
муниципиалды басқару туралы айтуға болады, ол өзіне жергілікті
қоғамдастықтың ұжымдық мүдделерін және сұраныстарын қанағаттандыру
мақсатында муниципиалды құрылым аумағында орналасқан барлық субъектілердің
аумақтың менеджментін және маркетингін, стратегтялық жоспарлауын және
үйлесімділігін енгізеді.
Ғалымдар арасында сонымен бірге, яғни муниципиалды менеджмент
жергілікті өзін-өзі басқаруға жергілікті (муниципиалды) жеке меншікті
басқару формасы ретінде үстемдігі бар деген пікір тараған. Жергілікті өзін-
өзі басқаруда объект және субъект болып муниципиалды білімнің тұрғындары
болады, ал негізгі мақсаты жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешу жөніндегі
тұрғындардың дербес қызметі болып табылады, муниципиалды менеджмент және
жергілікті өзін-өзі басқару түсініктері оларда әртүрлі. Автордың пікірі
бойынша муниципиалды менеджмент және муниципиалды басқару жергілікті өзін-
өзі басқару құрамдық бөлігі болып табылады.
Қазіргі уақытта құрылған жергілікті өзін-өзі басқару туралы уақытынан
бұрын айту қажет. Нақты әр өңірде муниципиалды құрылымды жергілікті өзін-
өзі басқару дамуының процесін тежейтін проблемалар бар. Көп тараған
проблемалар: федералды деңгейде осы құбылыстың бірыңғай даму
тұжырымдамасының болмауы; РФ және муниципалитеттерде толық нормативті-
құқықтық базалардың болмауы немесе оның федералды заңнамалардың формаларына
сәйкес келмеуі; қаржылай-экономикалық; ұйымдастырушылық; кадрлық;
ақпараттық-әдістемелік проблемала; сонымен бірге сол азаматтардың
пассивтігі, олардың көбісі жергілікті өзін-өзі басқарудың не екенін және
басқа проблемаларды білмейді. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару
халықпен емес өзінің ең төменгі сатыларымен басқару үшін мемлекетпен әлден
көп талап етілген.
Муниципиалды құрылымды басқарудың негізгі мақсаты біріншіден
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, мемлекеттік билік органдарының,
меншік капиталдың және халық арасында серіктестік қатынасты ретке келтіру;
екіншіден муниципиалды білім тұрғындарының әлеуметтік-экономикалық
мүдделерін қорғауды ұйымдастыру; үшіншіден, муниципиалды білім аумағында
орналасқан түрлі субъектілердің мүдделерін келісу; олардың өмір
тіршіліктері үшін жағдай жасау; төртіншіден сол азаматтарды және олардың
бірлестіктерін басқаруға және аумақты дамыту бағдарламаларын қаржыландыруға
қатыстыру; бесіншіден жергілікті ресурстарды тиімді пайдалану; әрі аумақты
дұрыс қалыптастыру және дамыту үшін жергілікті инфрақұрылымдарды
қалыптастыру болып табылады. Демократия дамыған мемлекеттердің өзінде
муниципалитеттер қаржыландыруды мемлекеттік бюджеттен алады.
Осыған байланысты муниципиалды басқарудың негізгі міндеттері
келесілер болып табылады:
1) кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, түрлі меншік нысандардың
жиынтығы ретінде жергілікті шаруашылықты құру және дамыту;
2) қоғамдық мүдделерді және сұраныстарды толық қанағаттандыру мақсатында
олардың қызметтерін үйлестіру және оларды жалпы әлеуметтік-экономикалық
мүдделермен біріктіру;
3) жеткілікті инфрақұрылымдарды қалыптастыру үшін оның ішінде және аумақты
кешенді әлеуметтік-экономикалық дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
4) жалпы муниципиалды білімді және оның құрамына кіретін тұрғылықты
жерлерді дамытудың болжамдарын әзірлеу;
5) бірыңғай экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ақпараттық кеңістікті құру;
6) шаруашылық қызметті іске асыру үшін қажетті өндірістің түрлі
факторларының үйлесімдігін есепке алу;
7) жеткілікті кірістерді және өмір игілігіндегі адамдардың сұраныстарын
қанағаттандыруда оларға тиісті деңгейді қамтамасыз ету;
8) муниципиалды біліммен басқару процесіне, аумақты дамытудың әлеуметтік-
экономикалық бағдарламаларын қаржыландыруға және басқаларына халықты
тікелей қатыстыру.
Муниципиалды құрылым деңгейінде басқарушылық қызметтің ерекшелігі күн
тәртібіне қазіргі заманғы кәсіби талаптарға сай жауап бере алатын, жаңа
жағдайларда жұмыс істей алатын, түрлі жағдайларда оңтайлы шешім таба алатын
басқарушылардың жаңа ұрпағын дайындау туралы мәселелер қойылады.
1.2 Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың теориялары және
модельдері
Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін түсіндіретін алғашқы теориялар
ХІХ орта ғасырда Бельгияда және Францияда пайда болған. Ол теория бос
(табиғи) қауымдық теориясы. Оның өкілдері (Гербер, Аренс, Э. Мейер, О.
Лабанд, О. Ресслер) өз істерін меңгеруге қауымдықтың құқығы адам құқығы
сияқты табиғи да және ажыратылмайтын да болып табылады, яғни қауымдық
мемлекетке қатысы бойынша алғашқы болып табылады, сондықтан соңғысы
қауымдық басқарудың бостандығын құрметтеуі қажет. Осыдан өзін-өзі басқару
түсінігінде келесі элементтерді енгізген: қауымдық меншік істерін басқару;
қауымдықтар оларға тиісті құқықтардың субъектілері болып табылады; қауымдық
басқарудың лауазымды тұлғаларының мәні мемлекет емес ал қауымдық. Осы
теория шеңберінде атқарушы, заңды және соттық билік қатарында болып
төртінші билік – жергілікті танылды (муниципиалды, коммуналды, қауымдық).
Осы теорияны шаруашылық теория ауыстырды. Оның өкілдері Р. Моль, А.
Васильчиков болды. Осы теорияны жақтаушылар құқықтың дербес субъектісі
ретінде өзін-өзі басқарушы қауымдықты тануға ғана емес сонымен бірге
коммуналдық қызметті қамтуға бағыт берді. Жергілікті өзін-өзі басқару
алайда шаруашылық қызметте өзінің ерекше саласы бар саясатта қажет болып
саналды.
Заңды теория деп аталу көп таралу алған. Оны Г. Еллинек, Н. Коркунов,
Б. Чичерин жүргізген. Олардың пікрлері бойынша өзін-өзі басқару органдары
мемлекеттік органдар болып табылмайды, алайда мемлекет олардың
тәуелсіздігін және дербестігін ескере отырып, оларға билік құқықтарын толық
көлемде беріп отыр.
Кейде саяси теорияларды ерекшелейді. Бұл теорияны жақтаушылар
патшалық шенеуніктерге – жергілікті халықтан сайланған кәсіпқойларға және
бюрократтарға қарсы қойған.
Бір уақытта өзін-өзі басқарудың мемлекеттік теориясы пайда болды,
негізгі қағидасы Л. Штейнмен, Р. Гнейстпен және Ресейде толық дамыған Н.
Лазаревскимен, А. Градовскимен, Б. Безобразовпен қалыптастырылған. Бұл
теорияны жақтаушылар жергілікті өзін-өзі басқаруды мемлекеттің бөлігі
ретінде қарастырған. Жариялық сипаттағы түрлі басқарулар осы көзқараспен ол
мемлекеттік іс. Жергілікті қауымдықтың оқшауланбауы, керісінше мемлекеттік
мүдделер және мақсаттар қызметіне жергілікті тұрғындарды қатыстыру жүруде.
Әлеуметтік қызмет көрсету теориясы (80ж) муниципиалды қызметтің
мақсаты коммуна тұрғындарының әл-ауқатын көреіп, ол үшін муниципиалды
органдар оларға қызмет көрсетуді ұсынулары қажет және оларды ұйымдастырумен
шұғылданулары қажет [3].
Қазіргі заманғы саяси-құқықтық доктрина жергілікті өзін-өзі басқаруды
азаматтық қоғамның іргетасы ретінде қарастырады, нығайтусыз яғни құқықтық
мемлекеттің мемлекеттік билігінің барлық пирамидасының құлдырауына қауіп
төніреді. Жергілікті өзін-өзі басқару халықтық билік негізі болып көрінеді,
яғни оған адамдардың дабылымен және талпынысымен, күнделікті мемлекеттің
жоғары мүдделерін біріктіреді.
ЖӨБ қоғамдық теориясы – мемлекеттің басымдылығын мойындайды, алайда
муниципиалды қызмет мемлекеттік қызметтің жүйесіне кірмеуі қажет.
Муниципиалды социализмнің теориясы – мемлекеттен жеке дербес
қауымдықты, муниципалиттерді құру көмегімен жаңа социалистік қоғамды құрады
және қауымдықтыцң азаматтары проблемаларды өздері шешулері қажет, олар
дербес болулары қажет. ЖӨБ қазіргі заманға көзқарасының мәні ЖӨБ
мемлекеттік және қауымдық теорияның қарама-қарсы қойылының болмауынан
тұрады.
ЖӨБ қоғамдық-мемлекеттік теориясы – мемлекеттілікпен және
қоғамдастықтың арасындағы ымыралық сипат. ЖӨБ 2 бастауы бар және қоғамдық
және мемлекеттік бастау арасында шекара жоқ. Мемлекеттік және муниципиалдық
билік органдары халықтың сұраныстарын қанағаттандыру муниципалитеттердің
тұрғындарыөмірінінің сапасын көтеру мүдделері сол қалпында бірдей [4].
Жалпы прогресс барысында және әлемде жергілікті өзін-өзі басқаруды
дамытудың жалпы тенденцияларында жергілікті өзін-өзі басқаруды
ұйымдастырудың түрлі жүйелері қалыптастырылып, жеке мемлекеттердің
ерекшелігі, олардың діни, демографиялық, табиғи-климаттық және басқа да
ерекшеліктері ескерілді. Батыс мемлекеттерде ағылшынсаксондық және
француздық (немесе континетальды) жергілікті өзін-өзі басқарудың моделі көп
тараған.
Ағылшынсаксондық модель (АҚШ) муниципиалды өкілеттіктер тізімін нақты
заңды бекітумен сипатталады. Осы өкілеттік шеңберінде жергілікті өзін-өзі
басқару органдары дербес іс-әрекет жасайды, мемлекет билігі бұл жерде
болмайды. Алайда мәселелер тізімі бар, оларды жергілікті өзін-өзі басқару
органдары мемлекеттік органдармен келісуі қажет және мемлекетпен
бақыланады.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ағылшын моделі мемлекеттер үшін жалпы
құқық жүйесімен сипатты (Ұлыбритания, АҚШ, Канада, Австралия және т.б.).
Бұл модельдің ерекшелігі биліктің түрлі деңгейлері автономиясының жоғары
сатысы және әр деңгей органдарының құзырын нақты анықтау болып табылады;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды тұлғаларының қатарын
сайлау; басқарудың қосарлды әдістерін немесе сот арқылы пайдаланумен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметіне бақылауды іске асыру;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттігі құқықтық басқарудың
оңтайлы принциптері негізінде анықталады.
Французская модель жергілікті өзін-өзі басқару қызметінен мемлекеттік
әкімшілік бақылаудың жоғары дамыған жүйесімен сипатталады. Мемлекеттерде
осы модельмен жергілікті деңгейде жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен
сонымен бірге мемлекеттік биліктің жергілікті органдары немесе олардың
лауазымдық тұлғалары бір уақытта іс-әрекет жасайды. Мемлекеттік шенеуніктер
орындарда – префекттер және комиссарлар – жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының шешімдерін бақылауға, мақұлдауға, өзгертуге, лауазымдық
тұлғалардың қызметтен кетуін ынталандыруға құқығы бар.
Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының федеративті мемлекеттерде
үлкен ерекшелігі бар. Онда ереже бойынша жергілікті өзін-өзі басқаруға
қатысты мемлекеттік өкілдерге федералды билік көрінбейді, керісінше
провинция, штат, жер және т.б. билік көрінеді. АҚШ Конституциясында
жергілікті өзін-өзі басқару туралы ескертілмеген, оның барлық құқықтық
реттеу штаттар деңгейінде іске асырылады.
2 РЕСЕЙ ФЕДЕРАЦИЯСЫНЫҢ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ӘРЕКЕТ ЕТУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
1. Қазіргі таңда жергілікті өзін-өзі басқарудың әрекет ету
ерекшеліктерін талдау
Жергілікті өзін-өзі басқаруға қызығушылық қайта құру уақытының 1980
-ші жылдардың екінші жартысында пайда бола бастады. Жергілікті өзін-өзі
басқару арқылы не демократиялық қоғамға, не экономикада нарықтық
экономиканың құрылуына мүмкіндік болмас еді. 1990 жылдың сәуір айында КСРО-
ның жергілікті өзін-өзі басқару мен жергілікті шаруашылықтың жалпы
түсініктері туралы заң қабылданды. Алғаш рет коммуналдық меншік түсінігі
заңды түрде белгіленді. 1991 жылы РФ-ның жергілікті өзін-өзі басқару
туралы заң қабылданды. Бұл заң негізінде демократиялық және баламалы
таңдауда, сонымен қатар көп партиялық жағдайында жергілікті өзін-өзі
басқаруды жаңа қырынан қарауға мүмкіндік берді. Бірақ кеңес жүйенiң
кемiстiктерi әлі де сақталынып қалды [5].
Жалпы алғанда жоғары және төмеңгі кеңестердің құрылымы сақталында.
Заң кеңес пен әкімшіліктің әр деңгейіндегі өкілеттігін регламентпен
белгіленді. Әкімшіліктің басшысын кеңеспен бірлесе отырып, мемлекет
басшысымен тағайындалды.
1990-шы жылдың басында экономикалық реформасы халықтың өмір сүрудің тез
қарқынмен төмеңдеуіне әкелді. Құқықтық, экономикалық және қаржылық
базасының болмауына байланысты, демократиялық сайланған кеңестер атқарушы
органдармен қарама-қайшылыққа келді. Бұл мәселенің соңы 1993 жылдың қазан
айында болған Жоғарғы Кеңес мен Ресей Президентінің арасындағы қарулы қарсы
тұруына әкеліп соқтырды, соңында барлық деңгейдегі кеңестер таратылды [6].
1995 жылдың соңына қарай өтпелі кезеңде атқарушы органдардың үстемдік
етуімен сипатталынды. Тек кейбір Ресей аймақтарында уақытша жергілікті
кеңес сайланды, олардың өкілеттіктері шектеулі болды. Ресейдегі жергілікті
өзін-өзі басқарудың жаңдандыруы 1995 жылғы қабылданған РФ-ның жергілікті
өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың жалпы қағидалары туралы федералды заң
негізінде болды [7].
2003 жылының қазан айында қалыптасқан жүйеге өзгертулер еңгізу
негізінде бұл заңға жаңа редакция қабылданған болатын. Бұл заң негізінде
барлық муниципалды органдар бірнеше түрлерге бөлінді: қалалық, ауылдық,
муниципалды аймақтар және муниципалды аудандар. Муниципалды органдардың әр
түріне өкілеттіктердің мен кірістердің көлемі бекітілді. Реформа негізінде
жаңа ауылдық жерлердің пайда болуыман байланысты муниципалды органдардың
жалпы саны екі есе өсті. Заң бар күшіне енгенде ғана 2009 жылдың қаңтар
айының соңына дейін жергілікті өзін-өзі басқарудың реформасы жүрді.
Жергілікті өзін-өзі қалыптастыруды кейбір қиыншылықтар болды. Олардың
негізгі аргументтері мыналар болды:
- Тұрғылықты халықтың өзінің жауапкершілігіне негізделген
дербес қызметке дайын болмауы;
- Мемлекеттiктiң қиратуын қауiп-қатер және т.б. мәселелер
қарастырылды.
Мемлекеттік билік органдарының жетекшілері қазіргі уақытқа дейін
биліктің бөлісуіне, тұрғындардың және сайланған муниципалды орагандардың
жетекшілері меншікті тандау құқықтарын әлі де көне алмай тұр [8].
РФ-ның Конституциясына сәйкес жергелікті өзін-өзі басқару
ұймдастырудың әр түрлі формаларындағы тұрғындармен жүзеге асырылады.
Олардың жиынтығы негізінде жергілікті маңызды сұрақтарды шешетін жергілікті
өзін-өзі басқарудың біртұтас жүйесін қалыптастырады.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастырудың формалары
ТҚӨ
Жергілікті өзін-өзі
басқарудың таңдаулы
және басқа да органдары
Муниципалды басқаруды белгілі бір өкілеттелектерге Муниципалды
ие жергілікті өзін-өзі басқару органдары жүзеге органдардың
асырады ассоциациялары мен
одақтары
Сурет 1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырудың формалары
Жергілікті өзін-өзі басқару әр түрлі формадағы жүйені қалыптастырады.
Біріншісі бұл жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіндегі жүзеге
асырылатын тікелей демократияның формалары. Тұрғындардың немесе жекелеген
топтардың тікелей ерік білдіруімен жүзеге асырылады.
Олардың негізігі мақсаты – жергілікті өзін-өзі басқарудың және
олардың органдарының маңызды буындарының қалыптасуы мен қызмет атқарылуын
тұрғындардың жиналысы арқылы, референдум және сайлау арқылы жүзеге асырылу.
Жергілікіт өзін-өзі басқарудағы тікелей демократияның формалары
жергілікті басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады [9].
Тұрғындардың жергілікті өзін-өзі басқару қатысудың келесі формасы
территориялды қоғамдық өзін-өзі басқару (ТҚӨ). Территориалды қоғамдық өзін-
өзі басқару түсінігінің мәні азаматтардың тұрғылықты орындарда өзін-өзі
ұйымдастырылуымен түсіндіріледі. Тұрғындардың және олардың территориалды
қоғамдық өзін-өзі басқару органдары негізінде өзінің жуапкершілігіне
жергілікті маңызды мәселелерді шешу.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің құраушысы ретінде территориалды
қоғамдық өзін-өзі басқару тікелей демократия формаларын, яғни тұрғындардың
конференциялары мен жиналыстары жатады, сонымен қатар муниципалды
органдардың құрамына жатпайтын шағын аудандардың кеңестері мен
комитиеттері, тұрғын-үй кешендерi, кенттер, кварталдар мен көшелер.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару жүйесіне әр түрлі деңгейіндегі
территориалды қоғамдық өзін-өзі басқарудың ассоциациялары мен одақтары
жатады.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару тұрғылықты тұрғынға қатысты
нақты сұрақтарын орындауға азаматтарды біріктіреді. Жүзеге асырылатын
шаралар болып мыналар табылады: азаматтардың қоғамдық сұраныстарына қызмет
ету, мәдениеттi-тұрмыстықтар және басқа сұрауларын қанағат ету, олардың
қызығушылықтары мен құқықтарын сақтау.
Муниципалды құрылымдардың жарғысына сәйкес, жергілікті өзін-өзі басқару
органдары территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару органдарына
өкілеттіктерін жүзеге асырылуында көмек беруге тиісті болып табылады.
Территориалды қоғамдық өзін-өзі басқару органдары муниципалды
басқаруды жүзеге асырмайды, себебі муниципалды меншіктің болмауы, өзінің
бюджетін қалыптастыралмауы, өзінің құрамында муниципалды қызметкерлерінің
болмауы.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру формасының жеке топты
ретінде жергілікті өзін-өзі басқарудың таңдаулы және басқа да органдары
құрайды. Бұл органға муниципалды басқарудың күнделікті жұмыстарын жүзеге
асырады.
РФ Азаматтық Кодексінде жергілікті өзін-өзі басқару органдары заңды
тұлға табылады және өз атынан дербес қызметті жүзеге асырылады деп
айтылған. Муниципалды құрылымдар атынан мүлікті жүзеге асырылу, сатып алу
құқығы мен міндеттері жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жүктеледі.
Тұрғындар үшін мынадай құқықтар мне міндеттер не РФ-ның Конституциясында,
не РФ АК қарастырылмаған [10].
Жергелікті өзін-өзі басқару орган – бұл өзінің өкілеттілігін жүзеге
асыруда жауапкершілікті алатын жергілікті өзін-өзі басқарудың территориалды
бірлестіктер.
Мемлекет пен қоғамды демократиялық басқаруда жергілікті өзін-өзі
басқарудың органдары ерекше орын алып отыр. Өзін-өзі басқару органдарының
арқасында басқару жүйесін децентрализациялайды, сонымен қатар бұл
басқарудың түрін тұрғындардың дәстүрі мен тарихына, қызығушылықтарына сай
етіп жасайды.
Жергелікті өзін-өзі басқару орган – бұл басқаруды децентриализациялау
ғана емес, сонымен қатар азаматтардың тұрғылықты өмірдің маңызды сұрақтарын
ұйымдастыру мен шешу болып табылады.
Жергелікті өзін-өзі басқару органдары мемлекеттік билік органы болып
табылмаса да, өзінің қызметін билік сипатында жүзеге асырып, халық билігін
жүзеге асырудың формасы болып табылады.
РФ Конституциясы бойынша жергілікті өзін-өзі басқару өзінің
өкілеттілігі негізінде дербес болып табылады. Бірақ бұл мемлекеттік билік
органдарының актілері мен мемлекеттегі жүзеге асырылып жатқан заңдарға
тәуелсіз жұмыс істемеуі тиіс. Бұл актілер оларға міндетті болып
табылады[8].
Жергелікті өзін-өзі басқару органдары дербес болғанымен мемлекеттік
органдармен тығыз байланысты болып табылады. Өкілеттіктері негізінде
мемлекет тарапынан қызметті жүзеге асырылуға материалдық және қаржылық
құралдарына ие болуы мүмкін. Мындай сипатта бұл органдар мемлекеттік-билік
органы негізінде қызмет атқарып, мемлекеттің бақылауында болады.
Заң бойынша жергілікті өзін-өзі басқару органдарына келесілер жатады:
- жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдары;
- жергілікті жарғысымен бекітілген басқа да жергілікті өзін-өзі басқару
органдары.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың әр түрлі формалардың арасындағы
жүргізулер мен өкілеттіктерінің шектелуімен жүйенің бірлігі көрінеді.
Соынмен қатар ұйымдастыру формасының жүйелері өзара байланысты және өзара
тәуелдi болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру
формаларының арасында ұйымдастырушылық-құқықтық байланыс бар.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру формаларының көптүрлілігі
жергілікті биліктің үш негізгі элементтеріне негізделеді: өкілетті,
атқарушы органдар және бас лауазымды тұлға.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастыру формалары келесі
үйлесулермен анықталады:
а) Бас лауазымды тұлғаға қызметке тұру әдістері:
- бүкіл тұрғындардың таңдаулардың нәтижесiнде;
- өкілетті органдардың депутаттарының таңдаулардың нәтижесiнде;
- өкілетті органдардың жалдау шартнының нәтижесінде ұсыну.
б) Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының арасындағы өкілеттіктерін
бөлу (атқарушы, өкілетті, басқарушы, бақылау және т.б.);
в) Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өзара әрекеттесудiң
жүзеге асыру әдiстері (құзыреттердің үлестiрiлуi, тікелей басқару,
нормативтiк реттеуi және т.б.).
Жергілікті басқарудың негізгі формалары халықаралық және ресейлік
тәжірбиесі негізінде келесі сипаттарға байланысты бөлуге болады.
Кесте 2
Жергілікті басқарудың формалары
Жергілікті басқарудың формалары
Кеңес – мэр Кеңес – Кеңес – Кеңес – Кеңес
әлсіз мэр әлді мэр басқарушы
1 кестенің жалғасы
Бұл форма Бұл Мэр ортақ Әкімшілікті Бір органда
жергілікті форамада мэр сайлауда басқару үшін өкілетті және
билікті кеңес сайланып, кеңес шарт атқарушы
атқарушы және мүшелерінің вето құқығынанегізінде органдарының
өкілетті арасынан ие болады. басқарушыны бірігуі
билікке бөлудісайланып, Бұл форма жалдау. қарастырылады.
қарастырады. кеңестің қазіргі Жергілікті
тікелей губерниялық қызметті депутат
бақылауында қалаларға басқарады. Бұл
болады. Бұл тән. форма кеңес
форманың түрі одағында
1917 жылға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz