Алғашқы таптық қоғамның қалыптасуы

Кіріспе 3
1 Ерте таптық қоғамның қалыптасуының алғы шарттары 5
1.1 Артық және қосымша пайда болуы 5
1.2 Егіншілік пен мал шаруашылығының жетіліп дамуы 6
2 Ерте таптық қоғам ерекшеліктерінің белгісі 8
2.1 Жеке меншіктің қалыптасуы 8
2.2 Таптардың қалыптасуы 11
2.3 Ерте мемлекеттік белгілерінің пайда болуы (политогенез) 16
3 Қазақстанда ерте таптық қоғам дамуының ерекшеліктері 21
3.1 Қола дәуірі 21
3.2 Ерте темір дәуірі 22
Қорытынды 25
Қолданылған әдебиеттер тізімі 26

Зерттеу өзектілігі. Адам баласы жануарлар әлемінен бұдан 2 млн. жыл бұрын бөлініп шыққан, ерте тас ғасырының аяғынан, яғни 40 мың жылдан бері «парасатты адам» өмір сүреді. Ең ежелгі адам түріне жататын өзінің ата-бабаларынан парасатты адам еңбек етуді және еңбек ету үшін қажет қарапайым құрал- жабдықтарды өндіруді мұраланды. Алайда ерте тас ғасырының соңынан бастап - өз тарихының 30 мың жылында ол әлі де болса өз ата-бабалары сияқты табиғат өнімдерін өздері жасаған құралдарымен тек жинап қана отырды, яғни табиғат жемістерін қайта өндіре алған жоқ. Олардың қорек табу тәсілі — жабайы өсімдіктерді жинау, яғни терімшілік, аңшылық және балық аулау, бұл әрине еңбек болып есептелді, бұған қоса, өз өмірін жалғастыру үшін оған сол кездің өзінде-ақ еңбек құралдарын тек қана өндіру емес, оны ұдайы өндіру де қажет болды, бірақ адамдар әлі де болса табиғат өнімдерін қайта өндіре алған жоқ еді. Сондықтан да адам ұжымдарының (қандас-туыстық қауым) өмірі үлкен дәрежеде сыртқы табиғи жағдайларға тәуелді болды, сондықтан да адам өлімі көп болды. Жер шарының кең аумағында мекен еткен адамдар өте аз болды, олардың саны тіпті өспеді, өссе де өте аз көлемде өсті.
Бұдан 10-12 мың жыл бұрын, экологиялық жағынан қолайлы аймақтарда адамдар қауымының кейбіреулері егін егуді үйренген кезде жағдай мүлдем өзгерді, мұның өзі оларды жыл бойы азықпен қамтамасыз етті, мал асырауға жағдай жасады, бұл адамдардың үнемі етпен, сүтпен, ірімшік-құртпен қоректенуіне мүмкіндік туғызды, мал оларды терімен және жүнмен қамтамасыз етті, жүннен адамдар киім тоқу мен тігуді үйренді. Осыдан кейін, көп ұзамай адамдар үңгірлер мен бұтақтардан жасалған күркелерін тастап, балшықтан немесе балшықпен сыланған тас үйлерге ауысты. Отырықшы өмір, ғалымдардың пікірінше, балалардың көптеп туылуына ықпал етеді. Қауымның өмірі барған сайын қамтамасыз етіле түсті, адам өлімі біршама төмендеп, халықтың өсімі ұрпақтан-ұрпаққа айтарлықтай көбейе берді, сөйтіп алғашқы егінші, малшылар жер бетінде кеңінен тарап орналаса бастады.
Ең алғашқы адамдар мұндай табыстарға Шығыс жарты шардың жылы аймақтарында алғаш қол жеткізді. Бұл Еуропа мен Азияның солтүстігінде Ұлы мұз дәуірінің іздері әлі де толық кетпеген кезең еді. Еуропа мен Азияның көп бөлігін мұздақтан Тундра жолағымен бөлініп жатқан Тайга алып жатты. Италияны, Грекия, Кіші Азия, Оңтүстік Қытай мен Үндіқытай түбектерін алып жапырақты ормандар басып жатты, Солтүстік Африканың Аравия мен Таяу және Орта Шығыстың басқа аймақтарында ормандар мен далалы аймақтар араласып келіп отырды. Африканың оңтүстігін калың тропикалық орман алып жатты [1, 10-13 б.]
Адам өмірі үшін ең қолайлы жер орманды-далалы аймақтар болып табылады, алайда бұл аймақтардың барлық жерінде бірдей егіншілік пен малшылыққа көшуге айтарлықтай қолайлы жағдайлар бола бермеді. Мұндай жерлерде қоректенуге және егуге жарамды жабайы астық түрлері және қолға үйретуге болатын жабайы хайуандар болуы қажет еді. Адамдардың алғаш рет

1 Алексеев В. П. История первобытного общества: учебник. – М.: Изд-во АСТ, 2004. – 350 б.
2 Алексеев В. П. Историческая антропология. – М.: Наука, 1979. – 452 б.
3 Шнирельман В. А. Происхождение производящего хозяйства. – М.: Знание, 1989. – 368 б.
4 Семенов Ю. И. Происхождение брака и семьи. – М.: Знание, 1974. – 501 б.
5 Першиц А. И. Война и мир в ранней истории человечества. – М.: Аванта, 1994. – 402 б.
6 Массон В. М. Экономика и социальный строй древних обществ: по данным археологии. – Л.: Наука, 1976. – 603 б.
7 Марков Т. Е. История хозяйства и материальной культуры в первобытном и раннеклассовом обществе. – М.: Наука, 1979. – 367 б.
8 Бромлей Ю. В. Очерки теории этноса. – М.: Аванта, 1983. – 415 б.
9 Жұмағұлов Қ. Т. Таяу Шығыстың ежелгі мемлекеттері: оқу құралы. – Павлодар: Кереку, 2009. – 210 б.
10 Байбатша Ә. Қазақ даласының ежелгі тарихы: көмекші оқу құралы. – Алматы: Санат, 1998. – 192 б.
11 Қазақстан тарихы: көне заманнан бүгінге дейін. Бес томдық. Т. 1. – Алматы: Атамұра, 2010. – 544 б.
12 Ежелгі Қазақстан: Қазақстан балалар энциклопедиясы. – Алматы: Аруна, 2004. – 224 б.
13 Мусин Ч. Қазақстан тарихы: оқулық. – Алматы: ЖООҚ, 2005. – 592 б.