Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық операциялары
Содержание
Введение 5
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық түсінігіне теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
1.2 Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің әдістері және критерийлары
2 «Delta Bank» АҚ тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық операцияларды талдау
2.1 «Delta Bank» АҚ қызметіне талдау
2.2 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық операцияларына салыстырмалы түрде талдау жүргізу
3 Қазақстан коммерциялық банктерінде несиелік қайтарымдылықтың қамтамасыз ету түрлерін ары қарай дамыту жолдары
3.1 Коммерциялық банктерде несие тәуекелдерін басқару саясаты
3.2 Факторинг операциясы аркылы несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің болашақтағы жолдары
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Введение 5
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық түсінігіне теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
1.2 Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің әдістері және критерийлары
2 «Delta Bank» АҚ тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық операцияларды талдау
2.1 «Delta Bank» АҚ қызметіне талдау
2.2 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық операцияларына салыстырмалы түрде талдау жүргізу
3 Қазақстан коммерциялық банктерінде несиелік қайтарымдылықтың қамтамасыз ету түрлерін ары қарай дамыту жолдары
3.1 Коммерциялық банктерде несие тәуекелдерін басқару саясаты
3.2 Факторинг операциясы аркылы несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің болашақтағы жолдары
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк қарыз алушы ролінде, ал клиенттер – несие беруші ролінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша жіктеуге болады: мерзімі бойынша – қысқа мерзімді(1жыл), орта мерзімді (1-ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету түрлері бойынша – қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің роліне байланысты – активтік және пассивтік қарыздық операциялар; несиелендіру мақсатына байланысты – негізгі капиталды арттыруға, айналым капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып табылады.
Банктік несиелендірудің экономикадағы маңызы өте зор, себебі осы арқылы халықтың бос ақша қаражаттары бір секторға жұмылдырылып, елдің қаржы саласын дамытуға септігін тигізеді.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несие және қаржы шаруашылығы: ақша-несие жүйесін реформалау; нарық экономикасымен және меншіктің көп түрлі формасына бейімделген екі деңгейлі банктік жүйенің қалыптасуы; жоғары дәрежеде монополияланған мемлекеттік банктік құрылымдардың әкімшілік-әміршілдік басқару жүйесінен – пайда табуға, коммерциялық жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған жеке және ұжымдық меншікке негізделген несиелік мекемелерге өту тәрізді бірқатар маңызды өзгерістерді жүзеге асыруда.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Несие рыногы мен факторингтік операциялар рыногының даму проблемаларын зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін Дж. М. Кейнстің, Г. Кассельдің, А. Смиттің, Д. Рикардоның, П. Самуэльсонның, С. Харристің, М. Фридманның, Мельтцердің, Лейдлердің және басқалардың еңбектері қалады.
Дипломдық жұмысты орындау барысында талдау обьектісі болып алынған “Delta Bank” АҚ-ның жағдайы және несиелік саясатты ұйымдастыруы, несие операцияларының түрлері, банк ресурстарын қалыптастыру және орналастыру, банктің өтімділігі, оған ықпал етуші факторлар, оны бағалау әдістеріне қатысты сұрақтардың мазмұны ашылады. Сондықтан банктік несиелендіру және халықтың ақша-қаражаттарын жұмылдыруда шаруашылықтың әр түрлі жағдайында бейімділігі мен тиімділігін әлдеқашан байқаған әрі қатаң бәсекелестік күресте ұзақ тарихи таңдаудың жемісі болып табылатын көп жылдық шетел тәжірибесіне сүйенудің маңызы аса зор.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: үш бөлімнен және олардың әрқайсысы үш-төрт тақырыпшалардан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк қарыз алушы ролінде, ал клиенттер – несие беруші ролінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша жіктеуге болады: мерзімі бойынша – қысқа мерзімді(1жыл), орта мерзімді (1-ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету түрлері бойынша – қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің роліне байланысты – активтік және пассивтік қарыздық операциялар; несиелендіру мақсатына байланысты – негізгі капиталды арттыруға, айналым капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып табылады.
Банктік несиелендірудің экономикадағы маңызы өте зор, себебі осы арқылы халықтың бос ақша қаражаттары бір секторға жұмылдырылып, елдің қаржы саласын дамытуға септігін тигізеді.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несие және қаржы шаруашылығы: ақша-несие жүйесін реформалау; нарық экономикасымен және меншіктің көп түрлі формасына бейімделген екі деңгейлі банктік жүйенің қалыптасуы; жоғары дәрежеде монополияланған мемлекеттік банктік құрылымдардың әкімшілік-әміршілдік басқару жүйесінен – пайда табуға, коммерциялық жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған жеке және ұжымдық меншікке негізделген несиелік мекемелерге өту тәрізді бірқатар маңызды өзгерістерді жүзеге асыруда.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Несие рыногы мен факторингтік операциялар рыногының даму проблемаларын зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін Дж. М. Кейнстің, Г. Кассельдің, А. Смиттің, Д. Рикардоның, П. Самуэльсонның, С. Харристің, М. Фридманның, Мельтцердің, Лейдлердің және басқалардың еңбектері қалады.
Дипломдық жұмысты орындау барысында талдау обьектісі болып алынған “Delta Bank” АҚ-ның жағдайы және несиелік саясатты ұйымдастыруы, несие операцияларының түрлері, банк ресурстарын қалыптастыру және орналастыру, банктің өтімділігі, оған ықпал етуші факторлар, оны бағалау әдістеріне қатысты сұрақтардың мазмұны ашылады. Сондықтан банктік несиелендіру және халықтың ақша-қаражаттарын жұмылдыруда шаруашылықтың әр түрлі жағдайында бейімділігі мен тиімділігін әлдеқашан байқаған әрі қатаң бәсекелестік күресте ұзақ тарихи таңдаудың жемісі болып табылатын көп жылдық шетел тәжірибесіне сүйенудің маңызы аса зор.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: үш бөлімнен және олардың әрқайсысы үш-төрт тақырыпшалардан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қолданылған әдебиеттер
1. Шеденов Ө.Қ, Жүнісов Б.А, Байжомартов Ұ.С, Колиегин Б.И . « Жалпы экономикалық теория» Ақтөбе -2004.
2. М.С.Биханұлы «Ақша айырмасы және несие» Алматы-2004.
3. М.С.Биханұлы «Коммерциялық банктердің операциялары » Алматы-2004
4. Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша , несие, банктер» Алматы – 2001.
5. К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы-2001.
6. «Банковское дело» / под редакцией Сейткасымова Г.С. Алматы-1998.
7. «Банковское дело» / под редакцией Лаврушина И.О. Москва-1998.
8. Волков С.Т, Андронов Л.А, Андреев М.А «Қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік» Алматы-1991.
9. «Банковское дело» / под редакцией КолесниковаВ.И. Москва-2001.
10. ҚР Президентінің «Банк және банктік қызмет туралы» Жарлығы, 1995.
11. ҚР Ұлттық Банкінің «Пруденциялық нормативтер туралы» Қаулысы, 1995.
12. Коробов Ю. И., Рубин В. И., Солдаткин В. И., «Банковский портфель», М – «Соминтек», 1992,432 стр.
13. Иванов В. В., «Анализ надежности банков», М – «Русская деловая литература», 1996.
14. Велислава Т. С., «Банковские риски», М – «Дело Лтд», 1995.
15. Карасаев С. Перспективы развития ипотечного кредитования// Рынок ценных бумаг Казахстана.-2000.-№ 12.-С.33-35
16. Коломыцев А. Ипотека-финансирование будущего// Финансы Казахстана// 1996г. -№ 1
17. Регламент предоставления кредита в ОАО “БанкТұранӘлем”
18. Годовой отчет ОАО “БанкТұранӘлем” за 2005, 2006, 2007гг.
19. Пояснительная записка ОАО “БТА” за 2005год
20. Абдильманова Ш.Р.// Банковский маркетинг на рынке услуг населению/ Алматы 2000г.
21. Деловая неделя// 43 (421) от 10 ноября 2000г.
22. Статистический ежегодник 2000г.
23. Жакипбаева Б. Отдельные вопросы выпуска обеспеченных облигации в рамках системы ипотечного кредитования// РЦБК-№12-2000г.
24. Ниязов Б.Б. О некоторых вопросах создания в Казахстане полноценной системы ипотечного кредитования// РЦБК-№12-2000г.
25. Свиридов О.Ю. Деньги, кредит, банки.// Ростов-на-Дону 2000г.
26. Деньги, кредит, банки/ Под редакцией проф. Е.Ф.Жукова -Москва 2000г.
27. Миржакыпова С.Т. Банковский учет в Республике Казахстан: Учебник ч.1// Под редакцией чл.-корр. НАН РК, д.э.н., профессора Н.К. Мамырова – Алматы 2002г.
28. Парамынов В.В. Экономика Казахстана –Алматы 2000г.
29. Деньги, кредит, банки/ Под редакцией д.э.н., проф. О.И.Лаврушина –Москва 1998г.
30. Шеремет А. Д., Сайфуллин Р. Ф., Негалиев Е. В., «Методика финансового анализа», М-2001.
31. Абрютина М. С., Грачев А. В., «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», М-200.
32. Мақыш С. Б, «Ақша айналысы және несие», Алматы-2003ж,:
33. Мақыш С. Б, «Коммерциялық банктер операциялары», Алматы-2004ж.;
34. Лаврушин О. И., «Банковское дело», Москва-2000г.;
35. Сейткасымов А. Р., «Банковское дело», Алматы-2002г.;
36. Пояснительная записка к годовому отчету с приложениями АО «БанкТуранАлем».
37. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер», Алматы, 2001
38. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы, 2004
39. Баймұратов О. «Қазақстан қаржы нарығы», Алматы, 2007
40. Ілияс А.Ә. «Төлем жүйесі: теория және практикасы», Алматы, 2007
41. Айқын газеті 26.09.2006 [1]
42. С. С. Сахариев, А. С. Сахариева. «Әлем экономикасы», Астана, 2005
43. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары», Алматы,2000
44. Хамитов Н.Н. «Банк ісі», Алматы, 2006
45. Абленов Д.О. «Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі», Алматы, 2007
46. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика», Алматы, 2003
47. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ч.С., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе, 2004
48. Әубәкіров Я.,Есқалиев М., «Экономика теория негіздері», Алматы, 2004
49. Мәуленова А.«Экономикалық теория»,Алматы, 2004
50. Шөлейбай Б. «Банк ісіндегі тәуекел-менеджмент», Алматы, 2005
1. Шеденов Ө.Қ, Жүнісов Б.А, Байжомартов Ұ.С, Колиегин Б.И . « Жалпы экономикалық теория» Ақтөбе -2004.
2. М.С.Биханұлы «Ақша айырмасы және несие» Алматы-2004.
3. М.С.Биханұлы «Коммерциялық банктердің операциялары » Алматы-2004
4. Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша , несие, банктер» Алматы – 2001.
5. К.Ш.Дүйсенбаев, Э.Т.Төлегенов, Ж.Г.Жұмағалиева «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы-2001.
6. «Банковское дело» / под редакцией Сейткасымова Г.С. Алматы-1998.
7. «Банковское дело» / под редакцией Лаврушина И.О. Москва-1998.
8. Волков С.Т, Андронов Л.А, Андреев М.А «Қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік» Алматы-1991.
9. «Банковское дело» / под редакцией КолесниковаВ.И. Москва-2001.
10. ҚР Президентінің «Банк және банктік қызмет туралы» Жарлығы, 1995.
11. ҚР Ұлттық Банкінің «Пруденциялық нормативтер туралы» Қаулысы, 1995.
12. Коробов Ю. И., Рубин В. И., Солдаткин В. И., «Банковский портфель», М – «Соминтек», 1992,432 стр.
13. Иванов В. В., «Анализ надежности банков», М – «Русская деловая литература», 1996.
14. Велислава Т. С., «Банковские риски», М – «Дело Лтд», 1995.
15. Карасаев С. Перспективы развития ипотечного кредитования// Рынок ценных бумаг Казахстана.-2000.-№ 12.-С.33-35
16. Коломыцев А. Ипотека-финансирование будущего// Финансы Казахстана// 1996г. -№ 1
17. Регламент предоставления кредита в ОАО “БанкТұранӘлем”
18. Годовой отчет ОАО “БанкТұранӘлем” за 2005, 2006, 2007гг.
19. Пояснительная записка ОАО “БТА” за 2005год
20. Абдильманова Ш.Р.// Банковский маркетинг на рынке услуг населению/ Алматы 2000г.
21. Деловая неделя// 43 (421) от 10 ноября 2000г.
22. Статистический ежегодник 2000г.
23. Жакипбаева Б. Отдельные вопросы выпуска обеспеченных облигации в рамках системы ипотечного кредитования// РЦБК-№12-2000г.
24. Ниязов Б.Б. О некоторых вопросах создания в Казахстане полноценной системы ипотечного кредитования// РЦБК-№12-2000г.
25. Свиридов О.Ю. Деньги, кредит, банки.// Ростов-на-Дону 2000г.
26. Деньги, кредит, банки/ Под редакцией проф. Е.Ф.Жукова -Москва 2000г.
27. Миржакыпова С.Т. Банковский учет в Республике Казахстан: Учебник ч.1// Под редакцией чл.-корр. НАН РК, д.э.н., профессора Н.К. Мамырова – Алматы 2002г.
28. Парамынов В.В. Экономика Казахстана –Алматы 2000г.
29. Деньги, кредит, банки/ Под редакцией д.э.н., проф. О.И.Лаврушина –Москва 1998г.
30. Шеремет А. Д., Сайфуллин Р. Ф., Негалиев Е. В., «Методика финансового анализа», М-2001.
31. Абрютина М. С., Грачев А. В., «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», М-200.
32. Мақыш С. Б, «Ақша айналысы және несие», Алматы-2003ж,:
33. Мақыш С. Б, «Коммерциялық банктер операциялары», Алматы-2004ж.;
34. Лаврушин О. И., «Банковское дело», Москва-2000г.;
35. Сейткасымов А. Р., «Банковское дело», Алматы-2002г.;
36. Пояснительная записка к годовому отчету с приложениями АО «БанкТуранАлем».
37. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер», Алматы, 2001
38. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы, 2004
39. Баймұратов О. «Қазақстан қаржы нарығы», Алматы, 2007
40. Ілияс А.Ә. «Төлем жүйесі: теория және практикасы», Алматы, 2007
41. Айқын газеті 26.09.2006 [1]
42. С. С. Сахариев, А. С. Сахариева. «Әлем экономикасы», Астана, 2005
43. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары», Алматы,2000
44. Хамитов Н.Н. «Банк ісі», Алматы, 2006
45. Абленов Д.О. «Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі», Алматы, 2007
46. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика», Алматы, 2003
47. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ч.С., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе, 2004
48. Әубәкіров Я.,Есқалиев М., «Экономика теория негіздері», Алматы, 2004
49. Мәуленова А.«Экономикалық теория»,Алматы, 2004
50. Шөлейбай Б. «Банк ісіндегі тәуекел-менеджмент», Алматы, 2005
Содержание
Введение 5
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық
түсінігіне теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің
әдістері және критерийлары
2 Delta Bank АҚ тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларды талдау
2.1 Delta Bank АҚ қызметіне талдау
Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларына салыстырмалы түрде талдау жүргізу
3 Қазақстан коммерциялық банктерінде несиелік қайтарымдылықтың
қамтамасыз ету түрлерін ары қарай дамыту жолдары
3.1 Коммерциялық банктерде несие тәуекелдерін басқару саясаты
3.2 Факторинг операциясы аркылы несие қайтарымдылығын қамтамасыз
етудің болашақтағы жолдары
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Коммерциялық банктердің екінші
дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет
банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив
операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға
қатысты болады.
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы
біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық
шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар.
Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік
операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк
қарыз алушы ролінде, ал клиенттер – несие беруші ролінде болғанда пайда
болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және
депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша
жіктеуге болады: мерзімі бойынша – қысқа мерзімді(1жыл), орта мерзімді (1-
ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету
түрлері бойынша – қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің
роліне байланысты – активтік және пассивтік қарыздық операциялар;
несиелендіру мақсатына байланысты – негізгі капиталды арттыруға, айналым
капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара
қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік
келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары
коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне
байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып
табылады.
Банктік несиелендірудің экономикадағы маңызы өте зор, себебі осы арқылы
халықтың бос ақша қаражаттары бір секторға жұмылдырылып, елдің қаржы
саласын дамытуға септігін тигізеді.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несие және қаржы
шаруашылығы: ақша-несие жүйесін реформалау; нарық экономикасымен және
меншіктің көп түрлі формасына бейімделген екі деңгейлі банктік жүйенің
қалыптасуы; жоғары дәрежеде монополияланған мемлекеттік банктік
құрылымдардың әкімшілік-әміршілдік басқару жүйесінен – пайда табуға,
коммерциялық жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған жеке және ұжымдық
меншікке негізделген несиелік мекемелерге өту тәрізді бірқатар маңызды
өзгерістерді жүзеге асыруда.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Несие рыногы мен факторингтік
операциялар рыногының даму проблемаларын зерттеудің теориялық-әдіснамалық
негізін Дж. М. Кейнстің, Г. Кассельдің, А. Смиттің, Д. Рикардоның, П.
Самуэльсонның, С. Харристің, М. Фридманның, Мельтцердің, Лейдлердің және
басқалардың еңбектері қалады.
Дипломдық жұмысты орындау барысында талдау обьектісі болып алынған
“Delta Bank” АҚ-ның жағдайы және несиелік саясатты ұйымдастыруы, несие
операцияларының түрлері, банк ресурстарын қалыптастыру және орналастыру,
банктің өтімділігі, оған ықпал етуші факторлар, оны бағалау әдістеріне
қатысты сұрақтардың мазмұны ашылады. Сондықтан банктік несиелендіру және
халықтың ақша-қаражаттарын жұмылдыруда шаруашылықтың әр түрлі жағдайында
бейімділігі мен тиімділігін әлдеқашан байқаған әрі қатаң бәсекелестік
күресте ұзақ тарихи таңдаудың жемісі болып табылатын көп жылдық шетел
тәжірибесіне сүйенудің маңызы аса зор.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: үш бөлімнен және олардың әрқайсысы үш-төрт
тақырыпшалардан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық түсінігіне
теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. Кредит
деген сөз, қарыз, несие деген kredo - сенемін деген мағына беретін
латынша kreditum деген сөзден шығады. Ол экономикалық дәреже ретінде әр
түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің пайда
болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда
көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде
болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз
шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін
ұсынылған. Тауар-ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге асатын
ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып тастайды. Ол капитал түрлері
үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктің ақшалы түрі тауарға, тауарлы
меншік өндірістікке, өндірістік тауарлыға және тауарлық қайтадан ақша
түріне ауысып тұрады, яғни А - Т - Ө - Т 1 - А 1 капиталдың ауыспалы
айналымы жүреді. Ауыспалы айналымның бірінші кезеңінде ақша өндіріс қорына
ауысып кетеді, екінші кезеңде - өндіріс процесінде – дайын өнім жасалады,
өндірістік тауарлыға келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып, бастапқы ақша
түріне ауысады. Капиталдың осындай ауыспалы айналымы тұрақты түрде бөлек
жеке кәсіпорында және жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады.
Капиталдың қозғалысы – оның тек ауыспалы айналымы ғана емес, сондай-ақ оның
айналымы да. Капиталдың айналымы дегенде оның үнемі қайталанатын ауыспалы
айналымы түсіндіріледі.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша
қаржысының уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілерде
ақша деген қажеттіліктің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық
субъектісінде өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның әр түрлі сатыларында
болатын ақша ресурстарының оларда бір мезгілде және үнемі бар болуын:
материалдық өндіріс саласы үшін - өндірістік, тауарлы және ақшалы, ал
айналым саласы үшін – тауарлы және ақшадай болуын талап етеді.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субъектілері ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай туғызады. Ақшалай
қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек материалдық
өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте, бюджеттік
және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта болуы мүмкін. Мысалы, бюджетке
салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары ұзақ пайдаланатын
заттарды сатып алуға халықтың ақша қоры және т.б. бәрі бірдей сәйкес келе
бермейді.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында ттуындаған қарам-
қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін қажет
материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.
Біріншіден, несие мәмілесінің қатысушылары – несие беруші мен қарызға алушы
– экономикалық байланыстардан туындайтын міндеттемелердің орындалуын өз
мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретін дербес заңды субъектілер
сияқты алға шығуы керек. Екіншіден, егер несие беруші мен несие алушының
мүдделері бір жерден шықса, онда бұл жағдайда несие өте қажет болады. Несие
мәмілесін жүзеге асыру үшін оның қатысушылары міндетті түрде несиеге өзара
қызығушылық танытулары керек.
Несие беруші мен қарызға алушының арасында мүдделілік бірдей болған
кезде, бір жағынан, несиеге ақшалай қаражатты ұсынуда, екінші жағынан – оны
алуда несиелік қарым-қатынастар туындайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке ауыспалы айналымынан
туындайтын несиеге қажеттілік несиенің объективті жүзеге асыун төлем
қаражаттарын құру және жаңа бекітілген құнды қайта бөлу процесінде оның
роліне жеке назар аудармай, оны толық дәрежеде анықтамайды. Ақша
эмиссиясының процесі формаға тәуелді емес.
Түрліше несие қарым-қатынастарындағы несиенің мән-маңызы сол немесе
бапсқа қоғамдық формацияда оның өмір сүруінің объективті себептерімен
анықталады.
Құндық қатынастың ерекше формасы сияқты несиенің пайда болуы шаруашылық
жүргізуші бір субъектіден босаған құн шаруашылық мәміледе қолданысқа
түсетін, бірақ ьір уақыттарда жаңа қайта өндіру цикліне ене алмайтын кезде
ғана жүзеге асады. Несиеге байланысты бұл құн қосымша қаражатқа уақытша
қажеттілігі туып отырған басқа субъектіге өтеді және қайта өндіру
процесінің шеңберінде қызметін жалғастыра береді. Бірақ, несиелік
қатынастардың пайда болуын экономикалық байланысқа түсуге дайын меншік
иелері сияқты бір-біріне қарсы тұра алатын тауар иеленушілер арасындағы
айырбас ауқымынан іздеген жөн. Тауарларды қолдан-қолға өткізу сияқты тауар
айырбастау және қызмет көрсетумен ауысу несиелік қатынастардан туындаған
экономикалық жеміс.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі болып құн қозғалысы саналатын болады. Қарызға алушы
несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің меншікті қорларының ауыспалы
айналым мен капитал айналымының объективті күшіне толық шамада жетпей
тұрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін алады.
Сонымен, несинің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары
төмендегідей тізбектеледі:
• Жеке таура өндірушілердің өндірістік қорлар айналымы мен жеке
ауыспалы айналымдардың уақыт бойынша сәйкес келмеуі;
• Несие беруші мен қарызға алушының заңды тұрғыдан дербестігі;
• Несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік
танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рөл атқарады. Несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушыладың арасындағы қарым-қатынасты білдіреді.
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтардың, ұйымдардың және
кәсіпорындардың табыстары мен бос ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төлеміне аударылатын несие капиталына айналады.
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану
керек, несиелердің барша түрі формалардан тәуелсіз оның мәнін көрсетуі
керек:
- несие мәмілесі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек. Егер
біп мәміледе несие қайтарылмаса, онда бұл өзінің қайтарылатын
қасиетін жоғалтанынын білдіреді;
- несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын, қозғалыс сатыларын,
несиенің негізін қарастырған жөн.
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт – құрылым. Өзге
экономикалық категориялар сияқты несие де бір-бірімен өзара әрекетке
түсетін бірнеше элементтен тұрады.
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру
үшін онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі
болуы немесе басқа біреуден қарызға алған болуы да мүмкін.
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші – банк болып
табылады. Ол кәсіпорындардың, ұйымдардың, кеңселер мен халықтың уақытша бос
қаражаттары шоғырландырып, оларды қарызға алушыларға уақытша пайдалану үшін
несие түрінде ұсынады. Бұл ретте банктен алған несиені тек қарызға алушы
ғана емес, сондай-ақ соңғысы да меншік иесіне қайтаруға міндетті. Бұл арада
банк бір жағдайға несие беруші болса, екінші жағдайда – қарыз алушы болып
көрінеді.
Қарызға алушы – несиелік қатынастар жағы, несие алып, алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы. Қосымша ақшалай қаражатқа уақытша мұқтаждығы
туғандар қарызға ақша алушылар болып табылады.
Қазіргі заман талабына сай қарызға алушылар – кәсіпрындар, кәсіпкерлер,
халық, мемлекеттер мен банктер болуы мүмкін. Алайда, қарызға алушы қарызға
алынған қаражаттың меншік иесі болып табылмайды, өндіріс саласында,
айналымда оны өз қалауымен қолданады. Бұл жағдайда ол алынған ақшадан гөрі,
яғни шаруашылықта ауыспалы айналым қоры таусылғаннан кейін оны іске асырып,
пайдаланғаны үшін өсімақы төлеп, қарызды артық көлемде төлейді. Несиелік
мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған несие беруші өз
талаптарын қояды. Алайда, қарызға алушы мен несие беруші несие
қатынастарының толық құқықты жақтары болып табылады. Олар міндетті түрде
қатысуы керек. Бұл жағдайда олар орындарын ауыстыруы мүмкін. Несие беруші –
қарызгер болуы мүмкін.
Несие беруші мен қарызға алушы өзара іс әрекеттерінде қарама-
қайшылықтың бірлігі сипатын көрсетеді. Несиелік мәміленің қатысушылары
ретінде олар, оның қарама-қарсы жақтарында тұрады. Олардың мүдделері де
бөлек, несие беруші неғұрлым жоғарғы пайыздық несие бергісі келсе, қарыз
алушыға мүмкіндігінше арзан несие алып, қосымша қаржылар табу мұддесі
болады. Несие берушілер мен қарызға алушылардан басқа несие қатынасы
құрылымының элементі алыс-берістің объектісі – құнның негізгі бөлігі сияқты
өзөіндік өтелмеген құны – несиеленген құн болып табылады.
Несиенің құрылымы
Несие беруші Несиеленген құн Қарызға алушы
Сурет 1 – Несиенің құрылымы.
Несиеленген құн ұдайы өндіріс процесін жылдамдататын ерекшелікке ие.
Себебі, қарызға алушының қайсыбір маусымдық жұмыстарды жүргізуге және
болжанбаған шығындарға қажет меншікті қорларын жинақтаудың қажеттігі жоқ.
Сондықтан, бұл қосымша қажеттіліктер несие есебінен қанағаттандырылады.
Осылайша, несиеленген құн өндірістік қорлардың ауыспалы айналымының
үздіксіз болуын қамтамасыз етеді және олардың қозғалысындағы іркілістерді
жояды. Бұл жағдайда бастапқы несиелеген құны ғана емес, сонымен қатар өскен
пайызбен қоса, несиенің қайтарымдылығы қамтамасыз етіледі. Несие өз құнын
осылайша бүкіл қозғалысында: басынан бастап, оның банкке қайтарылуына дейін
сақтайды.
Несиенің құрастырылған құрылымы оның біртұтастығын айқындайды. Ол
элементтерінің бірлігін божайды.
Несиеленген құн қозғалысының сатыларын қарастырсақ, келесідей
көрсетіледі:
Но – Қан – Нп... – Рб... – Нқ... – Бқ,
мұндағы: Но – несие орналастыру;
Қан – қарызға алушының несиені алуы;
Нп – несиенің пайдаланылуы;
Рб - ресурстарды босату;
Нқ – несиенің қайтарылуы;
Бқ – банктің аталмыш қарызды алуы.
Несиеленген құнды орналастыру (несиенің ұсынылуы) Он - несие
қозғалысының алғашқы баспалдағы болып табылады. Оған құнның жиынтықталуы
(аккумуляциясы), яғни уақытша бос қаоажаттар себепкер болады. Несие беруші
қарыз алушыға белгіленген мерзімде пайызбен төйлейтініне сенімді болған
кезде ғана несие бере алады.
Несие алу қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандырады,
өйткені несиелік қатынастың басқа тарапы оның белгілі бір уақытқа ғана
береді.
Несиені пайдалану қарыз алушының оны өз шаруашылығында пайдаланып,
несие берушіге несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету керектігін білдіреді.
Ресурстардың босатылуы қарыз алушының шаруашылығында құнның ауыспалы
айналымның аяқталу актісін, несие алушының уақытша қажеттіліктерін
қанағаттандыру маүддесінде құнның пайдалану процесін сипаттайды. Несие
қозғалысының бұл сатысы оның келесі кезеңге өтуі үшін материалдық база
болып табылады.
Несиеніің қайтарылуы уақытша пайдаланылған құнның қарыз алушыдан несие
берушіге қайтуын көрсетеді. Қарыз алушының шаруашылығында белгілі
бірауыспалы айналымда жүзеге асқан құн өзінің уақытша иесінен кетіп, несие
берушіге өтеді.
Уақытша пайдаланылғаннан кейін құнды несие берушінің алу актісі несие
қозғалысының аяқталу сатысы болып табылады. Уақыт бойынша несиенің
қайтарылуы және несие берушінің алған қаражаты Қан сәйкес келуі мүмкін.
Аталмыш сатыларды сөз болып отырған сол бір бөлігін несие берушіге
қайтарады, ал ол дәл осы соманы алады.
Осы қарастырылған кезеңдер несиеленген құнның толық айналымының бір
бөлігі болып саналатын несиенің қозғалысын көруге болады, ол тек несиеге
ғана қатысты емес. Белгілі болып отырғандай, несиелік қатынастар айналым
шеңберінде ғана туындайды, сондықтан несиеге несие беруші қарыз алушыға
құнның актісінің ауысуы және керісінше деп қараған жөн.
Несиенің мәнін табу оның негізін ашады, яғни несиелік қатынастар
туындайтын базада қарастыруды ұйғарады. Несиенің мәнін ашып көрсететін,
несиенің негізін құрайтын база неден тұрады? Ол несие қозғалысының бір
сатысы бола тұрып, бір мезгілде несиеленген құн қозғалысының барлық
сатыларын қамтиды. Несие ақшасын жарату, алу және оны пайдалану – қайтарып
негізінде жүзеге асады. Несиленген құнның қайтарылуы кезеңі оның жалпы
ауыспалы айналымын ғана аяқтайды. Қайтарымдылық – несиелік қатынасқа тән
белгіні анықтайтын өзіндік ерекшелікті көрсетеді.
Несиенің қайтарылуы – уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие
берушіге қайтару процесі. Ол өзінен-өзі туындамайды. Ол құнның ауыспалы
айналымында аяқталатын материалдық процестерде негізделеді. Алайда, бұл тек
қайтарымның негізін жасайды. Уақытша пайдалануға алған ақшалай қаражатты
қайтаруға босаған қаражаттар қарыз алушыға мүмкіндік берген кезде ғана
несиені қайтару басталады. Несиенің қайтарылуы объективті процесс болып
табылады, яғни оны мәміленің табиғатын өзгертпей, кейінге қалдыруға
болмайды. Несие беруші мен қарыз алушы бекіткен келісімшартқа сәйкес ол
заңды бекітілген сипат алады. Халық шаруашылығы деңгейінде несиенің
қайтарылуы тұтас алғанда қайтарудың жиынтығын көрсетеді. Бұл жерже ол
алынған несиенің бір ғана белгісін көрсетпейді, экономикалық категория
сияқты бар несиенің тұтастығын көрсетеді.
Несиенің әлеуметтік-экономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа тән
екендігінде.
Банкке, несие берушіге қарыз алушының несиені қайтаруы соңғысына кез
келген сәтте өзіне несие берушілерге талап етуі бойынша мүмкіндік береді.
Несиенің қайтарылуы қосарлы қайтарылуы сияқты.
Несиенің құрылымын, қозғалыс кезеңдерін және негізін талдау нәтижесінде
оның мәнін толық емес жағдайда былайша айтуға болады: несие беруші мен
қарыз алушының несиелік құнның төлем мен жеделдікке негізделіп қайтарылым
қозғалысына байланысты экономикалық қатынастар екендігі.
Несиенің тағы да көп анықтамалары бар. Мысалы, несие – бұл несие
капиталының қозғалысы. Несие капиталы – бұл қайтару талабымен пайызбен
төленетін, меншік иелеріне несиеге ұсынылатынақша капиталы. Ал, капитал –
бұл өз-өзінен өсетін құн. Оның басқа ақшалардан сапалы ерекшелігі сол. Ал,
капитал - өзінен-өзі өсетін құн, оның ақшадан сапалық айырмашылығы – несие
капиталының өзінен-өзі өсетін құнның бір түрі, ал ақша болса, өзінін-өзі
өсім бере алмайды.
Несиеге – кеңейтілген қайта өндіру мақсатында жеделдік, төлемдік,
қайтару талаптарына сай оларды ақшаны бөлу және халықтың, экономиканың бос
ақшалай қаражаттардың жұмылдырылуын қамтитын несие капиталының қозғалысы
себепті экономикалық қарым-қатынасты көрсетеді.
Несие мәні қатынастардың несиенің – қайтару, төлемдік, мерзімдік, қолма-
қол ақша, мақсатты сипат сияқты маңызды принциптерімен анықталады.
Бұл принциптер несиенің алғашқы даму кезеңдерімен бастап қалыптасты, ол
кейіннен заңды түрде бекітілді.
Несиенің қайтарылу принципі – қарыз алушының несиенің пайдаланғаннан
кейін несие берушіге уақытында қайтару қажеттілігімен сипатталады. Ол
банктің несие қорын жаңғыртып отыруды қамтамасыз ететін несиені пайызбен
өтеуде өзінің іс жүзіндегі орнын анықтайды. Бұл несие капиталының
қозғалысына қажетті талап болып табылады. Ол белгілі бір мерзімге берілген
соманың толық қайтарылуын қамтамасыз етеді.
Несиенің төлемділігі – қарыз алушыға берілген несиенің уақытында
қайтарылуын және одан табыс түсіруге несие беруші де, оның тиімді
пайдаланылуына қарыз алушы да ынталы болады.
Несиенің жеделдік принципі қарыз алушыға кез келген тиімді уақытта
емес, несие келісімшартында белгіленген уақытта қайтару қажеттігін
көрсетеді.
Белгіленген мерзімді бұзу – несие беруші үшін қарыз алушыға өндіріп
алынатын пайызды көбейтілген түрде несиені пайызбен мерзімінен бұрын
өндіріп алуға саятын экономикалық санкция қолдануға жеткілікті негіз болып
табылады. Несиенің қамтамасыз етілу принципі несие келісімшартында қарыз
алушы өз мойнына алған міндеттемелерді бұзуы мүмкін жағдайда несие
берушінің мүліктік мүддесін қорғауды қамтамасыз етудің қажеттілігін
көрсетеді. Бұл принцип жалпы экономикалық тұрақсыздық кезеңінде өзекті
мәселе болып табылады.
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың мақсатқа
сай пайдалану қажеттілігін білдіреді. Несие келісімшартындағы сәйкес
бөлімде берілетін несиенің нақты мақсаты, сондай-ақ банктің бақылау
процесінде бұл талапты қарыз алушының сақтауы белгіленеді.
Бұл принциптердің барлығы бір-бірімен өзара байланысты және олардың бір
уақытта қызмет етуі несиенің мәнін анықтайды. Осы принциптердің біреуі
бұзылса, онда несие қатынасының мәні кетіп, несиенің дербес экономикалық
категория сияқты өзіне тән қасиеттері жоғалады. Принциптермен қоса несиенің
мәні олардың орындалатын қызметтерінде көрініс табады.
1.2 Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің әдістері
және критерийлары
Банк қызметінің соңында қайтарымсыз несиелермен банк пен несие
алушы өзара несие өтеуде мәмілеге келе алмаса, несие кайтарымдылығы банк
қызметінің ең негізгі бағыты болады. Бұл кезеңде негізгі қарыз және қарыз
өсімінің пайызы қайтарылмаған шығындардың өтемақы арқылы қайтару
әдістерінің маңызы өседі. Банктердің несие қайтару және оларды жүзеге асыру
ерекшелігінің төрт түрі бар:
1. кепілдікке алынған мүлікті сату;
2. кері кету;
3. үшінші бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі;
4. несиені заң жүзінде қайтару;
Олардың әр қайсысына тоқтала кетейік.
1. Кепілдікке алынған мүлікті сату. Заң талаптарына сәйкес банкке өнім
өндіру, сауда, сақтандыру қызметімен айналысуға тиым салынған.
Сондықтан, несиелік қарызды кепілдікке алынған мүлікті сату арқылы
банк өздігінен қайтара алмайды. Олар заңмен кепілдікке алынған
мүлікті аукциондар арқылы сату және сауданы ұйымдастыру құқығы бар,
сот орындаушыларының қызметіне жүгінуге мәжбүр.
Кепілдікке алынған мүлік несие қайтарымдылығының шынайы кепілі болу үшін,
кейбір экономикалық және құқықтық нормалар сақталуы тиіс.Бұлардың негізінде
өзара логикалық байланыстағы сатылар құрылады.
1 саты. Несиелік келісім шарттың орындалуын қадағалау.
Кепілдікке алынған мүлік келісім шарт міндеттерінің орындалуын керегінше
немесе ай ішінде кемінде бір рет тексеріп отырылуы тиіс.Соңғы тексеріс
несиелік келісім шарт мерзімінің уақытының бітуіне 10 күн қалғанда
тексерілуі тиіс.
2 саты. Несие алушының өз міндетін орындамағандағы банк бөлімшесінің іс-
әрекеті.
Әрбір нақты несие қайтарымсыздығы жағдайы несиелік комитетте қаралады.
Банктің жауапты бөлімі несие иесінің қаржылық жағдайы, кепілдікке алынған
мүлік туралы қортынды жасайды. Несие қайтару және оларды жақсарту
жолдарының негізгі шараларын ұсына отырып. Егер несиелік комитет қарызды
сот арқылы қайтару туралы шешім қабылдаса, банктің құқықтық басқармасы осы
іске байланысты қажетті құжаттарды дайындайды.
3 саты. Кепілдікке алынған мүлікті пайдаланып қарызды қайтару.
Несиелік комитет шешімі бойынша кепілдікке алынған мүлікті қайтару банк
бөлімшелерімен таңдаған екі бағыттың біреуі арқылы жүреді. Екі жолмен
жүретін жұмыс та заң талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс.
Жүргізілетін жұмыстың бірінші бағыты - қайтарымсыз несиелерді қайтару-
банктің өзіндік шаралары арқылы іске асыру.
Екінші бағыт- сот арқылы өндіріп алу.
4 саты. Кепілдікке алынған мүлікті сату.
Кепілдікке алынған мүлікті сату туралы заң күшіне енгеннен кейін,
белгіленген заң талаптарына сәйкес стау іс шааралары жүзеге асады.
Кепілдікке алынған мүліктің бастапқы құнын сот шешімі арқылы анықталады.
Басқа жағдайларда бастапқы құнды кепілдікке мүлік беруші мен мүлік
алушының өзара келісімі бойынша белгіленеді.
2. Бұл кері кету мағынасы мынада, егер екі жақтың келісімі бойынша
міндеттеме тоқталады. Оның орындалуы үшін несие иесі несие
берушіге белгілі көлемде қаражат немесе мүлкін береді.
Бұл бағыт несие қайтарымдылығындағы қосымша әдістердің бірі болып табылады
және кепілдікке алынған мүлікті сатудан артықшылығы бар.
1) Несие келісім шарты жасақталғанда несиегермен келісім
жүргізіледі.
2) Бұл бағыт кепілдікке алынған мүлікті сатуға қарағанда әртүрлі
формада жүреалады: ақшалай қаражат төлеу, епілдікке алынған
мүлікті беру, несие алушымен келісіп несие берушіге қандай да
болмасын қызметтер мен жұмыс жасау арқылы несиеден құтылу.
3) Несие беруші банк үшін бұл бағыт қайтарымсыз несиелермен
басқарудың несиелік келісім шартты орындаудың қосымша жолы
болып табылады.
3. Үшінші бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі; Бұл үшінші
бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі, қарастырмас бұрын
ең алдымен оның жағымсыз жақтарын қарастыру керек. Тәжірибеде
келісім шарттағы кепілділік көп жағдайларда жарамсызболып қалады.
Біріншіден, келісім шарт субъектілері арасындағы қателіктерге бола.
Несие беруші мен несие алушы акционерлік қоғам арасындағы келісімге
қол қойғанда акционерлік қоғамның директорлар кеңесі құзырында
болуы тиіс. Бұндай келісімге қол қойған жағдайда рұқсатсыз қол
қойылған жағдайда заң жүзінде ол негізсіздеп танылып, мұндай
келісім шарттар жарамсыз деп танылады. Екіншіден мемлекеттік
мекемеге берілген несие де қайтарылмайды. Себебі, мемлекеттік
мекеме қажет көлемде қаражатпен қамтамасыз етілмейді, ал оларға
берілген несие заңсыз деп танылып, қайтарымсыз қалады. Үшіншіден,
бір келісімшартта бірнеше кепілді адамдар бар.
4. Несиені заң жүзінде қайтару; Қазіргі кезде банктің жағдайын
сөйлейтін несиелерді заң жүзінде қайтару мүмкіндігі молаюда. Бұл
қазіргі кезде банктің несие жүйесі жоғары криминалды жағдайда
қалып отыр.
Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету. Банк бланктік (қамтамасыз етілмеген)
несиелерді Бас Банкінің Несиелік комитетінің шешімі бойынша жеке
жағдайларда ғана ұсынады.
Банк ұсынылып отырған несиені қамтамасыз етуді келесі формаларға сәйкес
мойындайды:
• қарыз алушының кепілдемесі активтер болса (жылжымайтын мүлік, өтімді
тауар өнімдері, көлік құралдары, басқа да жоғары өтімді тауарлы-
материалдық құндылықтар ) оның ішінде айналым тауарлары, мүліктік
құқықтар, цессия, ақша құралдары, жер учаскесіне деген меншік құқығының
заңды куәландырылған формасы, жерді пайдалану құқығы, табиғи ресурстар,
мемлекеттік құнды қағаздар пакеті, ірі корпорациялардың активтері). Бұл
активтер қарыз алушының қазіргі жағдайындағы да, болашақта да болатын
активтер;
• банктің немесе заңды тұлғаның жоғарғы рейтингтік позициясының (жеке
тұлғаға – жауапкершілігі) кепілдемелері. Сенімді сақтандыру
компанияларының сақтандыру полистері.
Жоғарыда аталған қамтамасыз ету түрлерін қабылдау кезінде салынған
активтердің келесідей сипаттамалары қарастырылады:
• кепілдемені бағалаудың салыстырмалы жеңілдігі (несиені бергенге дейінгі
де, несиенің бүкіл мерзімі ішінде де);
• өтімділік;
• бақылау үстіндегі;
• амортизация немесе моральды тозуы.
Маржаға қойылатын талаптар. Қарызды өтеуден бас тарту жағдайында
кепілдеме құндылығын жоғарғы деңгейлі мүмкіншілікті түрде қамтамасыз ету
үшін Банк қарыздық маржаны қолдана алады. Бұл дегеніміз, барлық
кепілдеменің құнынан маржа немесе нақты бір пайызға дейін несиені ұсыну.
Егер кепілдеме жағдайының өзгерісі айтарлықтай жоғары және кепілдеме несие
сомасын жаба алмайтын болса, онда Банк маржаны өзгертіп,келісімдегі
көрсетілген шарттарға сүйене отырып, клиентке хабар береді.
Кепілдеме ретінде қабылданып отырған мүлікті қарыз алушының өзі
сақтандырады. Кепілдеме мүлкін сақтандыру туралы шешімді Несиелік комитетте
қабылдайды.
Кепілдеме мүлкін бағалау, ішкі қаулыларға сәйкес дисконтерлеуді
пайдалана отырып, оның нарықтық құны бойынша жүргізіледі.
Несиелендіру мерзімі мен нарықтық құнының өзгеруіне байланысты
кепілдеме мүлкі қайта бағалануы мүмкін.
Кепілдемені бағалау кезінде, оның құны Банктің кепілдеме мүлкінің
жағдайын бақылау, оның жүзеге асу мүмкіншілігі мен тәуекелділік
мүмкіншіліктерін есептей отырып өтімділік деңгейі бойынша жөнделеді.
Несиенің бір принципі болып, несиенің қайтарымдылығын қамтамсыз ету
болып табылады.
Негізгі несиенің тәуекелділігі бұл принцип бойынша тығыз
байланысты–бұл ссуданың қайтарымсыз тәуекелі. Егер бұл принцип есепке
алынбаса, банк ісі негізсіз болар еді.
кесте1
Кепілділік механизмінің бағалау критерилерінің ерекшеліктері
Сенімділік Кепілділікке Кепілділік Кепілділік Көрнекілік
бағасы қойған мүлік мүлкінің мүлкіне мысалдары
бағасысы және өтімділігі бақылау
ссуда сомасы жүргізу
қатынасы мүмкіндігі
1 2 3 4 5
A 100% тең Тек жүзеге Толықтай банк Банкке сақтауға
(жоғары) немесе жоғары асырылады қарауында берілген,
банктегі
сұранысқа ие
құнды қағаздар
қаржылық
депозиттер
B 100%-дан кем құны өзгеруі
және сатуда
қиындықтар
тууы мүмкін
C 100%-дан кем Бақылауда Сатылмай қалған
қиындықтар барқұнды қағаздар
Клиенттер
қолындағы
тауарлы
материалдар
құндылығының
қоры
D 100%-дан кем Құны Клиенттер
төмендейді, қолындағы
сатуда тауарлы
қиындықтар материалдар
тууы мүмкін құндылығының
қоры
E 100%-дан кем Құны Бақылау жоқ Клиент
төмендейді қолындағы
құндылықтар
қоры
Несие қайтарымдылығы несиелік қарым қатынастардағы негізгі басқа
экономикалық қатынастардан өзгешелігі, тәжірибеде белгілі механизмдерде
өзінің ерекшелігін табады. Бұл механизм бір жағынан экономикалық іс-
әрекеттерде, несие қайтарымдылығы қозғалысына негізделеді, басқа жағынан-
несие беруші мен несие алушының несиелік келісімдегі заңдастырылған қарым-
қатынасында көрінеді. Несие қайтарымдылығының экномикалық базасын,
несиенің қызмет ету заңдылықтары, ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің
қатысушыларының қаржы айналымдары және айналымды құрайды. Тек бір мақсатта
бағытталған берілген құнды айналымын басқару ғана, берілген құнның
қайтарылуын және берілген қарыздың эквиваленттілігін оның сақталуын
қамтамасыз етеді. Несие жүйесінде екі субъект – несиегер мен несие алушы
әрекет етіндіктен, несие қайтарымдылығы құрылысының мехаанизмі әрбір
субъектінің жүріп жатырған процестегі орнын ескереді.
Несиегер, несие бере отырып, кредиттік процестің ұйымдастырушысы
ретінде қатыса отыра, объективті экономикалық қордың есебінен өзінің
пайдасын қорғайды, несиегер жалға беретін қаржысын салатын сала таңдайды,
несиенің сандық көрсеткішін, оның өтелу жолдарын, несие келісімінің
жағдайын, қарай отыра берілген қаржының толық және өз уақытында
қайтарылуына жағдайлар жасалғанын таңдайды. Ал көрсетіілген соманың кері
айналысы несие алушының несиеге қабілеттілігіне байланысты, қаржы нарығының
жалпы экономикалық конъюктурасына байланысты. Несиелік келісім ссуда
алушының өзінің қарызын қайтаруда міндеттеме алатындығын қарастырады.
Мұндай міндеттемелердің болуы несие алушы несиені қайтаратынының кепілі
бола алмайды. Сондықтан банктің интернационалдық қызметінің тәжірибесі
несие қайтарымдылығы құрылымының механизмін жасады:
а) табыс есебінен нақты ссуданы өтеу тәртібі;
б) оның өтелу тәртібіне несие келісімінде заңды түрде құқықтық бекіту;
с) әртүрлі формада берілген құнның кері қызметі уақытылы және
толыққандылықты енгізеді.
Ссуданы түсім есебінен өтеу механизмі және оны несиелік келісімдерде
оның белгіленуі, онда формаларды анықтау қайтарымдылықты қамтамасыз етеді
және оның қайтарылымының негіз бола алады. Мұндай кепілдік жоғары дәрежеде
тәуекелділігі жоғары уақытылы төленбеген жағдайда қажет болады. Сонымен
банктік сферада ссуда өтеу көзі болып алғашқы және қайта өңделетін болып
бөлінеді. Алғашқы бастау болып өнім өндіргеннен түсетін табыс саналады,
қызмет көрсету немесе табыс, қарапайым тұрғаларға түсетін.
Банк қызметкерлері өздерінің алтын ережесі деп несиелік келісімді
қорытындылағанда алғашқы ақпараттарға жүгінеді. Несиелік қажеттіліктерді
зерттегенде несие алушының қаржылық түсіміне көп көңіл аударады, клиенттің
тұтынушы мен өнім тасушы арасындағы қарым қатынасына да көңіл бөледі. Егер
банкте ссуда алушының табысы туралы күдік туатын болса, несиелік келісім
орындалмайды. Несие қайтарымының нағыз кепілі болып қаржылық тұрақты
түсім болып табылады. Оларға жоғары дәрежелі өтімді және жеке капиталмен
қамтамасыз етілген компаниялар жатады. Мұндай компанияларда тұрақты қаржы
құралдарының түсімі емес, өзіндік капиталды толықтыру, қаржы құралдарының
өтімі табыс құралуда. Қаржылық тұрақты ұйымдар үшін, банктің бірінші
дәрежелі салымшылары үшін, кредиттік келісімдегі түскен табыстан несие
өтелетіндер жеткілікті болады.
2 Коммерциялық банк тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларын талдау
2.1 Delta Bank АҚ қызметіне талдау
Delta Bank АҚ бүгінгі күні клиенттердің нарықтық қажеттіліктері мен
ұсыныстарын ескере отырып, банктік өнімдер мен қызметтерді көрсетуге
бағытталған серпінді даму үстіндегі қаржылық институт болып табылады.
Батыс Қазақстан облысы Ақтау қаласының ірі мұнай-газ компанияларының
бастамасымен 1993 жылғы 1-ші қыркүйекте негізі қаланған Банк еліміздің
қаржы нарығында өзінің16 жылдық тарихындағы жайғасымын едәуір нығайтты.
Орталық офис Ақтаудан Алматыға ауыстырылғаннан кейін Банк Қазақстанның
алдыңғы қатарлы банктерімен корреспонденттік қатынастарды нығайтуға және
Ресей мен Прибалтиканың коммерциялық банктерімен ынтымақтастықты кеңейтуге
әсерін тигізген республикалық статусқа ие болды. Клиенттерінің жыл сайынғы
белсенді түрде ұлғайған тенденциясы Банктің дұрыс таңдалған стратегиясы мен
Банктің өсуіне деген сенімді дәлелдейді.
Банктің 16 жыл бойына жиналған тәжірибесі, өткен жылдардың табыстары
мен жетістіктері Банкке стратегиялық басымдықтарды жан – жақты етудің
пайдасымен қоса бизнес жүргізудің жаңа деңгейіне көшуге мүмкіндік берді.
Банк ребрендингін өткізу қажеттілігі туындады. Оның негізділігі ең алдымен
шағын және орта бизнесті, жеке сауданы дамытуға бағытталған жаңа
стратегияны қабылдаумен байланысты еді. Оның үстіне мұнай компаниялары
секторларының үлесінде клиенттер құрамы қысқаруы салдарынан Банк салалық
болуын тоқтатты.
Банктің бүгінгі күнгі негізгі мақсаттары – қызмет көрсету мен жаңа
өнімдердің стандарттарын өңдеу және жаңа стратегияға ену арқылы жаңа
деңгейге қол жеткізу.
Клиенттердің қажеттіліктері мен жалпы нарықтық жағдайды талдау Банкке
бәсекелестікке жарамды банк өнімдерін өңдеуге мүмкіндік берді, олардың
ішінде ұжымдық клиенттер мен шағын және орта бизнес субъектілері үшін
айналымдық қаражаттарды толтыруға арналған заемдар, жылжымайтын мүлікке
негізделген қаражаттар, сондай-ақ жеке тұлғаларға арналған несие өнімдері -
Ипотека универсал, Неотложка несие желілері, Автонесиелендіру. Депозит
өнімдерінің желісі кеңінен ұсынылған, жеке тұлғаларға арналған – Малыш,
Мудрость, Delta-Байлық депозиттері сондай-ақ заңды тұлғаларға арналған
- Delta - бизнес, Delta-капиталист, Delta-Байлық салымдары.
Банк командасы жылдан –жылға озық тәжірибе мен қазіргі заманға сай банк
технологияларын пайдалана отырып, қаржылық қызметтерді ұсыну мүмкіншілігін
кеңінен пайдалану қажеттілігін қолданып, қаржылық қызметтердің толық
ауқымын көрсету арқылы әмбебеп Банк құру жолында. Осы мақсатта Delta Bank
АҚ банк процесстерінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін бағдарламалық өнімдердің бірқатарын енгізуде. Delta Bank бірер
жылдардан бері ТМД елдеріндегі және шалғай шет елдердегі көптеген
банктермен ынтымақтастық пен серіктестікте. Олардың қатарына Сбербанк,
Связь – Банк, Райффайзенбанк, ЮниКредитБанк, Промсвязьбанк,
Транскапиталбанк, Citibank, Commerzbank және т.б. кіреді.
Delta Bank АҚ аймақтық желісі 9 филиалды қамтиды. Банктің жоспарында
– қосымша филиалдарды ашу арқылы аумақтарға таралу да бар.
Delta Bank АҚ активтері 30 494 млн.теңгені, несие қоржыны 20 806
млн.теңгені құрайды. Меншік капиталы - 7 272 млн.теңге (мәліметтер 2010
жылдың 1 қаңтарына келтірілген).
Банк өз міндетін корпоративтік және жеке Клиенттерге олардың қаржылық
қажеттіліктеріне сәйкес бағытталған банк өнімдері мен қызметтерін озық
технологияларды пайдаланып сапалы әрі жедел түрде қызмет көрсету деп
таниды.
Банктің мақсаттары:
• Клиенттер базасын ұлғайту;
• Клиенттерге қызмет көрсету сапасының стандарттарын енгізу;
• Нарық конъюнктурасына және клиенттердің қажеттіліктеріне сәйкес
өнімдер мен қызметтер әзірлеу және жетілдіру;
• Банктің қаржылық көрсеткіштерін ұлғайту;
• Аймақтық қатысуды кеңейту;
• Басқару және ішкі бақылау жүйелерін жетілдіру;
• Халықаралық капитал нарықтарына шығу;
Кесте 2
Moody’s рейтингтік агенттігінің Delta Bank АҚ бекіткен ақпараттары
бойынша :
Қыркүйек 2008 Қыркүйек 2009
B3 шет ел валютасындағы ұзақ B3 шет ел валютасындағы ұзақ
мерзімді рейтинг мерзімді рейтинг
NP шет ел валютасындағы қысқа NP шет ел валютасындағы қысқа
мерзімді рейтинг мерзімді рейтинг
Е+ қаржылық орнықтылық рейтингі Е+ қаржылық орнықтылық рейтингі
Болжау Тұрақты Болжау Негативті
Банктің стратегиялық жоспарларын жүзеге асыруға сонымен қатар дара
бизнесін дамытуға жеке тұлғаларға арналған - Малыш, Мудрость және
Delta-Байлық салымдары да мол ықпалын тигізіп отыр. Delta Bankтің
Сіздердің қамдарыңыз үшін қарастырған депозит шарттары әр салымшыға өзіне
оңтайлы өнімді таңдауға мүмкіндік береді.
Банктің таза пайдасы 2007 жылы алдағы жылдың тап сондай көрсеткішімен
салыстырған 391,9% ұлғайды және 297,8 млн теңгені құрады. Таза пайданы
ұлғайту өсімнен және операциялық табыстардың өсуінің есебінен орын алды.
Бағалы қағаздармен және шетел валютасымен операциялар бойынша табыстар өсті
(сурет 2).
Сурет 2 Delta Bank Банктің таза пайдасы, млн теңге
Delta Bank АҚ активтері 2008 жылғы 1-ші қаңтарға қарай жағдайы
бойынша 19 991 млн. теңгені құрап, 2007 жылдың көрсеткіштерімен
салыстырғанда 63,05% ұлғайды, бұл орайда Банктің міндеттемелері 42,8% өсті
және 14 193 млн. теңгені құрады. Банктің меншік капиталы 149,42% ұлғайды
және жыл басына қарай 5 798 млн. теңгені құрады. "Delta Вank" АҚ 2009 жылға
тәуелсіз аудиторлық компания KPMG Аудит ЖШС бекіткен ұластырылған
қаржылық есеп – қисабын жариялады.
"Delta Вank" АҚ активтері 2009 жылдың 31 желтоқсанына қатысты жай-
күйіне 30 451 млн. теңгені құрады, ал 2008 жылдың 31 желтоқсанында 24 911
млн. теңгені құраған (сурет 3).
Жасалған есеп – қисап бойынша Банк клиенттері заемдарының жалпы мөлшері
2009 жылы 20 591 млн. теңгені құрады, ал бір жыл бұрын 15 918 млн. теңгені
құраған.(сурет 4)
Сурет 3 Delta Bank АҚ активтері, млн. теңге
Банк қызметтерінің басты артықшылықтарының бірі болып ұластырылған
несиелік саясат және нәтижесі ретінде көрінетін – несиелік қоржын сапасы
болып табылады. 2009 жылдың аяқталуына қарай 439 млн. теңге сомадағы
үмітсіз заемдар көлемі Банкпен қалыптасқан мәжбүрлі шығындармен толық
жабылды.
"Delta Вank" АҚ таза пайдасы 2009 жылға 79 642 тыс. теңгеге шықты, ал
2008 жылы 65 541 тыс. теңге болған.
Ақша – қаражаттарын ұтымды шарттарда орналастыру мақсатымен кең
аудиторияға арналған салым.
Жалпы шарттар:
• Салым мерзімі: 18 ай бойына тұрақты;
• Салым валютасы – теңге, АҚШ доллары, евро;
• Салымның ең аз сомасы - 10 000 теңге, 100 АҚШ доллары, 100 евро;
• Қосымша жарна енгізу: шексіз;
• Ішінара алу: кез-келген кезеңде, кез-келген уақытта, ең аз салым
сомасына пара-пар төмендемейтін қалдық сақталумен - мүмкін.
• Салымды айырбастау, жаңғырту: тегін, ағымдағы айырбастау бағамымен;
• Есептелген сыйақыны капиталдау: ай сайын;
• Сыйақы есептеу: ай сайын немесе сол мерзімде капиталдандыру;
• Мерзімінен бұрын бұзу:
• Салымды орналастырған күннен 3 айға дейін – салым бойынша сыйақы
есептелмейді;
• 3 ай және одан жоғары – сыйақы салым мөлшерлемесі бойынша ақшаның
депозитте жатқан нақты уақытына есептеледі.
• Мерзімін ұзарту – автоматты түрде сол мерзімге, бірақ 3 реттен артық
емес.
• Салымшының өмірін сақтандыру: кіріс сомасы 300 000 теңгеден кем
болмаған жағдайда – 12 ай мерзім бойына.
• Тегін сейфтік сақтау - кіріс сомасы 300 000 теңгеден кем болмаған
жағдайда – 3 айға немесе 6 айға.
Сурет 4 Delta Bank клиенттері заемдарының мөлшері, млн.тг
Кесте 3
Салым Салымның ең Сыйақының номиналдық мөлшерлемесі
валютасы: аз сомасы (жылдық %)
3
айға
3
айға
12 айдан 24 айға 24 айдан жоғ.
дейін
Теңге 10 000 9 11,5
АҚШ доллары 100 6,5 7,5
Евро 100 6 7
Кесте 6
Сыйақының тиімді мөлшерлемесі
( жылдық %)
12 дан 24 айға дейін. 24 айдан жоғ.
9,4 12,2
6,7 7,8
6,2 7,2
Delta Bank АҚ Жеке тұлғалардың салымдарына міндетті түрде кепілдік
ету (сақтандыру) Қорының қатысушысы болып табылады. Салымдар міндетті
кепілдік беру нысаны болып табылады.
Жинақтаушы шот ашу үшін салымшы-клиентке қажет құжаттар:
Қазақстан Республикасының резиденттері, жеке тұлғалар – Салымшылары
үшін:
• қол қою үлгілері бар құжат;
• салық қызметі органымен берілген, клиенттің салық есебіне тұрғанын
растайтын құжат көшірмесі;
• жеке кәсіпкерлер үшін – уәкілетті органмен берілген, мемлекеттік
тіркеуден (қайта тіркеуден) өткенін растайтын бекітілген нысандағы
құжат көшірмесі;
• жеке басын куәландыратын құжат.
Қазақстан Республикасының бейрезиденттері, жеке тұлғалар – Салымшылары
үшін:
• қол қою үлгілері бар құжат;
• жеке кәсіпкерлер үшін – уәкілетті органмен берілген, мемлекеттік
тіркеуден (қайта тіркеуден) өткенін растайтын бекітілген нысандағы
құжат көшірмесі;
• жеке басын куәландыратын құжат.
Клиентпен белгіленген үшінші тұлғаның атына жинақтаушы шот ашу үшін -
салымшы Банкке мына құжаттарды тапсырады:
• шотты ашуға және (немесе) оған иелік етуге құқық беретін нотариалды
расталған сенімхат;
• салық қызметі органымен берілген, клиенттің салық есебіне тұрғанын
растайтын құжат көшірмесі (клиент салық заңнамасына сәйкес салық
төлеуші болып табылатын және оған салық төлеушінің тіркеу нөмірі
берілген жағдайда);
• он алты жасқа толмаған , кәмелетке келмеген тұлға клиенттер үшін – туу
туралы куәлік;
• салымшының жеке басын куәландыратын құжат.
Қажетті құжаттар пакеті тапсырылғаннан кейін Клиентпен банктік салым
Шарты жасалады. Мудрость салымы үлкендерге қамқорлықпен...
Зейнеткерлік жасқа жеткен кісілерге арналған - салым. Ай сайынғы салым
бойынша төленетін сыйақылар зейнетақыға қосымша қосылулар ретінде қызмет
ете алады.
Жалпы шарттар::
• Салымшы болып жасы елуге жеткен тұлғалар саналады;
• Салым мөлшерлемесі: 18 ай бойына тұрақты;
• Салым валютасы : теңге, АҚШ доллары, евро;
• Салымның ең аз мөлшері - 5 000 теңге, 50 АҚШ доллары , 50 евро;
• Қосымша жарна енгізу: шексіз;
• Ішінара алу: мүмкін, келген кезеңде, кез-келген уақытта, салымның ең
аз сомасына пара-пар төмендемейтін ақша қалдығы қалғанда;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Введение 5
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық
түсінігіне теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің
әдістері және критерийлары
2 Delta Bank АҚ тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларды талдау
2.1 Delta Bank АҚ қызметіне талдау
Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларына салыстырмалы түрде талдау жүргізу
3 Қазақстан коммерциялық банктерінде несиелік қайтарымдылықтың
қамтамасыз ету түрлерін ары қарай дамыту жолдары
3.1 Коммерциялық банктерде несие тәуекелдерін басқару саясаты
3.2 Факторинг операциясы аркылы несие қайтарымдылығын қамтамасыз
етудің болашақтағы жолдары
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Коммерциялық банктердің екінші
дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет
банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив
операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға
қатысты болады.
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы
біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық
шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар.
Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік
операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк
қарыз алушы ролінде, ал клиенттер – несие беруші ролінде болғанда пайда
болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және
депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша
жіктеуге болады: мерзімі бойынша – қысқа мерзімді(1жыл), орта мерзімді (1-
ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету
түрлері бойынша – қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің
роліне байланысты – активтік және пассивтік қарыздық операциялар;
несиелендіру мақсатына байланысты – негізгі капиталды арттыруға, айналым
капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара
қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік
келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары
коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне
байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып
табылады.
Банктік несиелендірудің экономикадағы маңызы өте зор, себебі осы арқылы
халықтың бос ақша қаражаттары бір секторға жұмылдырылып, елдің қаржы
саласын дамытуға септігін тигізеді.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несие және қаржы
шаруашылығы: ақша-несие жүйесін реформалау; нарық экономикасымен және
меншіктің көп түрлі формасына бейімделген екі деңгейлі банктік жүйенің
қалыптасуы; жоғары дәрежеде монополияланған мемлекеттік банктік
құрылымдардың әкімшілік-әміршілдік басқару жүйесінен – пайда табуға,
коммерциялық жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған жеке және ұжымдық
меншікке негізделген несиелік мекемелерге өту тәрізді бірқатар маңызды
өзгерістерді жүзеге асыруда.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Несие рыногы мен факторингтік
операциялар рыногының даму проблемаларын зерттеудің теориялық-әдіснамалық
негізін Дж. М. Кейнстің, Г. Кассельдің, А. Смиттің, Д. Рикардоның, П.
Самуэльсонның, С. Харристің, М. Фридманның, Мельтцердің, Лейдлердің және
басқалардың еңбектері қалады.
Дипломдық жұмысты орындау барысында талдау обьектісі болып алынған
“Delta Bank” АҚ-ның жағдайы және несиелік саясатты ұйымдастыруы, несие
операцияларының түрлері, банк ресурстарын қалыптастыру және орналастыру,
банктің өтімділігі, оған ықпал етуші факторлар, оны бағалау әдістеріне
қатысты сұрақтардың мазмұны ашылады. Сондықтан банктік несиелендіру және
халықтың ақша-қаражаттарын жұмылдыруда шаруашылықтың әр түрлі жағдайында
бейімділігі мен тиімділігін әлдеқашан байқаған әрі қатаң бәсекелестік
күресте ұзақ тарихи таңдаудың жемісі болып табылатын көп жылдық шетел
тәжірибесіне сүйенудің маңызы аса зор.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: үш бөлімнен және олардың әрқайсысы үш-төрт
тақырыпшалардан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Коммерциялық банктердің несиелеу қызметінің қайтарымдылық түсінігіне
теориалық аспектілері
1.1 Несиелеудің мәні, құрылымы және принциптері
Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. Кредит
деген сөз, қарыз, несие деген kredo - сенемін деген мағына беретін
латынша kreditum деген сөзден шығады. Ол экономикалық дәреже ретінде әр
түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің пайда
болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда
көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде
болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз
шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін
ұсынылған. Тауар-ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге асатын
ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып тастайды. Ол капитал түрлері
үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктің ақшалы түрі тауарға, тауарлы
меншік өндірістікке, өндірістік тауарлыға және тауарлық қайтадан ақша
түріне ауысып тұрады, яғни А - Т - Ө - Т 1 - А 1 капиталдың ауыспалы
айналымы жүреді. Ауыспалы айналымның бірінші кезеңінде ақша өндіріс қорына
ауысып кетеді, екінші кезеңде - өндіріс процесінде – дайын өнім жасалады,
өндірістік тауарлыға келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып, бастапқы ақша
түріне ауысады. Капиталдың осындай ауыспалы айналымы тұрақты түрде бөлек
жеке кәсіпорында және жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады.
Капиталдың қозғалысы – оның тек ауыспалы айналымы ғана емес, сондай-ақ оның
айналымы да. Капиталдың айналымы дегенде оның үнемі қайталанатын ауыспалы
айналымы түсіндіріледі.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша
қаржысының уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілерде
ақша деген қажеттіліктің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық
субъектісінде өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Қызмет процесінің бағыттылығы ауыспалы айналымның әр түрлі сатыларында
болатын ақша ресурстарының оларда бір мезгілде және үнемі бар болуын:
материалдық өндіріс саласы үшін - өндірістік, тауарлы және ақшалы, ал
айналым саласы үшін – тауарлы және ақшадай болуын талап етеді.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субъектілері ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай туғызады. Ақшалай
қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген қажеттілік тек материалдық
өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте, бюджеттік
және қоғамдық ұйымдарда, сондай-ақ халықта болуы мүмкін. Мысалы, бюджетке
салықтардың келіп түсуі мен оларды жұмсау уақыттары ұзақ пайдаланатын
заттарды сатып алуға халықтың ақша қоры және т.б. бәрі бірдей сәйкес келе
бермейді.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында ттуындаған қарам-
қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін қажет
материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.
Несиенің мүмкіндігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар бар.
Біріншіден, несие мәмілесінің қатысушылары – несие беруші мен қарызға алушы
– экономикалық байланыстардан туындайтын міндеттемелердің орындалуын өз
мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретін дербес заңды субъектілер
сияқты алға шығуы керек. Екіншіден, егер несие беруші мен несие алушының
мүдделері бір жерден шықса, онда бұл жағдайда несие өте қажет болады. Несие
мәмілесін жүзеге асыру үшін оның қатысушылары міндетті түрде несиеге өзара
қызығушылық танытулары керек.
Несие беруші мен қарызға алушының арасында мүдделілік бірдей болған
кезде, бір жағынан, несиеге ақшалай қаражатты ұсынуда, екінші жағынан – оны
алуда несиелік қарым-қатынастар туындайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке ауыспалы айналымынан
туындайтын несиеге қажеттілік несиенің объективті жүзеге асыун төлем
қаражаттарын құру және жаңа бекітілген құнды қайта бөлу процесінде оның
роліне жеке назар аудармай, оны толық дәрежеде анықтамайды. Ақша
эмиссиясының процесі формаға тәуелді емес.
Түрліше несие қарым-қатынастарындағы несиенің мән-маңызы сол немесе
бапсқа қоғамдық формацияда оның өмір сүруінің объективті себептерімен
анықталады.
Құндық қатынастың ерекше формасы сияқты несиенің пайда болуы шаруашылық
жүргізуші бір субъектіден босаған құн шаруашылық мәміледе қолданысқа
түсетін, бірақ ьір уақыттарда жаңа қайта өндіру цикліне ене алмайтын кезде
ғана жүзеге асады. Несиеге байланысты бұл құн қосымша қаражатқа уақытша
қажеттілігі туып отырған басқа субъектіге өтеді және қайта өндіру
процесінің шеңберінде қызметін жалғастыра береді. Бірақ, несиелік
қатынастардың пайда болуын экономикалық байланысқа түсуге дайын меншік
иелері сияқты бір-біріне қарсы тұра алатын тауар иеленушілер арасындағы
айырбас ауқымынан іздеген жөн. Тауарларды қолдан-қолға өткізу сияқты тауар
айырбастау және қызмет көрсетумен ауысу несиелік қатынастардан туындаған
экономикалық жеміс.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі болып құн қозғалысы саналатын болады. Қарызға алушы
несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің меншікті қорларының ауыспалы
айналым мен капитал айналымының объективті күшіне толық шамада жетпей
тұрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін алады.
Сонымен, несинің объективті өмір сүруінің негізгі талаптары
төмендегідей тізбектеледі:
• Жеке таура өндірушілердің өндірістік қорлар айналымы мен жеке
ауыспалы айналымдардың уақыт бойынша сәйкес келмеуі;
• Несие беруші мен қарызға алушының заңды тұрғыдан дербестігі;
• Несиелік қатынасқа несие беруші мен қарызға алушының мүдделік
танытуы.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рөл атқарады. Несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушыладың арасындағы қарым-қатынасты білдіреді.
Оның көмегімен мемлекеттің, халықтардың, ұйымдардың және
кәсіпорындардың табыстары мен бос ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төлеміне аударылатын несие капиталына айналады.
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану
керек, несиелердің барша түрі формалардан тәуелсіз оның мәнін көрсетуі
керек:
- несие мәмілесі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек. Егер
біп мәміледе несие қайтарылмаса, онда бұл өзінің қайтарылатын
қасиетін жоғалтанынын білдіреді;
- несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын, қозғалыс сатыларын,
несиенің негізін қарастырған жөн.
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт – құрылым. Өзге
экономикалық категориялар сияқты несие де бір-бірімен өзара әрекетке
түсетін бірнеше элементтен тұрады.
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру
үшін онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі
болуы немесе басқа біреуден қарызға алған болуы да мүмкін.
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші – банк болып
табылады. Ол кәсіпорындардың, ұйымдардың, кеңселер мен халықтың уақытша бос
қаражаттары шоғырландырып, оларды қарызға алушыларға уақытша пайдалану үшін
несие түрінде ұсынады. Бұл ретте банктен алған несиені тек қарызға алушы
ғана емес, сондай-ақ соңғысы да меншік иесіне қайтаруға міндетті. Бұл арада
банк бір жағдайға несие беруші болса, екінші жағдайда – қарыз алушы болып
көрінеді.
Қарызға алушы – несиелік қатынастар жағы, несие алып, алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы. Қосымша ақшалай қаражатқа уақытша мұқтаждығы
туғандар қарызға ақша алушылар болып табылады.
Қазіргі заман талабына сай қарызға алушылар – кәсіпрындар, кәсіпкерлер,
халық, мемлекеттер мен банктер болуы мүмкін. Алайда, қарызға алушы қарызға
алынған қаражаттың меншік иесі болып табылмайды, өндіріс саласында,
айналымда оны өз қалауымен қолданады. Бұл жағдайда ол алынған ақшадан гөрі,
яғни шаруашылықта ауыспалы айналым қоры таусылғаннан кейін оны іске асырып,
пайдаланғаны үшін өсімақы төлеп, қарызды артық көлемде төлейді. Несиелік
мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған несие беруші өз
талаптарын қояды. Алайда, қарызға алушы мен несие беруші несие
қатынастарының толық құқықты жақтары болып табылады. Олар міндетті түрде
қатысуы керек. Бұл жағдайда олар орындарын ауыстыруы мүмкін. Несие беруші –
қарызгер болуы мүмкін.
Несие беруші мен қарызға алушы өзара іс әрекеттерінде қарама-
қайшылықтың бірлігі сипатын көрсетеді. Несиелік мәміленің қатысушылары
ретінде олар, оның қарама-қарсы жақтарында тұрады. Олардың мүдделері де
бөлек, несие беруші неғұрлым жоғарғы пайыздық несие бергісі келсе, қарыз
алушыға мүмкіндігінше арзан несие алып, қосымша қаржылар табу мұддесі
болады. Несие берушілер мен қарызға алушылардан басқа несие қатынасы
құрылымының элементі алыс-берістің объектісі – құнның негізгі бөлігі сияқты
өзөіндік өтелмеген құны – несиеленген құн болып табылады.
Несиенің құрылымы
Несие беруші Несиеленген құн Қарызға алушы
Сурет 1 – Несиенің құрылымы.
Несиеленген құн ұдайы өндіріс процесін жылдамдататын ерекшелікке ие.
Себебі, қарызға алушының қайсыбір маусымдық жұмыстарды жүргізуге және
болжанбаған шығындарға қажет меншікті қорларын жинақтаудың қажеттігі жоқ.
Сондықтан, бұл қосымша қажеттіліктер несие есебінен қанағаттандырылады.
Осылайша, несиеленген құн өндірістік қорлардың ауыспалы айналымының
үздіксіз болуын қамтамасыз етеді және олардың қозғалысындағы іркілістерді
жояды. Бұл жағдайда бастапқы несиелеген құны ғана емес, сонымен қатар өскен
пайызбен қоса, несиенің қайтарымдылығы қамтамасыз етіледі. Несие өз құнын
осылайша бүкіл қозғалысында: басынан бастап, оның банкке қайтарылуына дейін
сақтайды.
Несиенің құрастырылған құрылымы оның біртұтастығын айқындайды. Ол
элементтерінің бірлігін божайды.
Несиеленген құн қозғалысының сатыларын қарастырсақ, келесідей
көрсетіледі:
Но – Қан – Нп... – Рб... – Нқ... – Бқ,
мұндағы: Но – несие орналастыру;
Қан – қарызға алушының несиені алуы;
Нп – несиенің пайдаланылуы;
Рб - ресурстарды босату;
Нқ – несиенің қайтарылуы;
Бқ – банктің аталмыш қарызды алуы.
Несиеленген құнды орналастыру (несиенің ұсынылуы) Он - несие
қозғалысының алғашқы баспалдағы болып табылады. Оған құнның жиынтықталуы
(аккумуляциясы), яғни уақытша бос қаоажаттар себепкер болады. Несие беруші
қарыз алушыға белгіленген мерзімде пайызбен төйлейтініне сенімді болған
кезде ғана несие бере алады.
Несие алу қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандырады,
өйткені несиелік қатынастың басқа тарапы оның белгілі бір уақытқа ғана
береді.
Несиені пайдалану қарыз алушының оны өз шаруашылығында пайдаланып,
несие берушіге несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету керектігін білдіреді.
Ресурстардың босатылуы қарыз алушының шаруашылығында құнның ауыспалы
айналымның аяқталу актісін, несие алушының уақытша қажеттіліктерін
қанағаттандыру маүддесінде құнның пайдалану процесін сипаттайды. Несие
қозғалысының бұл сатысы оның келесі кезеңге өтуі үшін материалдық база
болып табылады.
Несиеніің қайтарылуы уақытша пайдаланылған құнның қарыз алушыдан несие
берушіге қайтуын көрсетеді. Қарыз алушының шаруашылығында белгілі
бірауыспалы айналымда жүзеге асқан құн өзінің уақытша иесінен кетіп, несие
берушіге өтеді.
Уақытша пайдаланылғаннан кейін құнды несие берушінің алу актісі несие
қозғалысының аяқталу сатысы болып табылады. Уақыт бойынша несиенің
қайтарылуы және несие берушінің алған қаражаты Қан сәйкес келуі мүмкін.
Аталмыш сатыларды сөз болып отырған сол бір бөлігін несие берушіге
қайтарады, ал ол дәл осы соманы алады.
Осы қарастырылған кезеңдер несиеленген құнның толық айналымының бір
бөлігі болып саналатын несиенің қозғалысын көруге болады, ол тек несиеге
ғана қатысты емес. Белгілі болып отырғандай, несиелік қатынастар айналым
шеңберінде ғана туындайды, сондықтан несиеге несие беруші қарыз алушыға
құнның актісінің ауысуы және керісінше деп қараған жөн.
Несиенің мәнін табу оның негізін ашады, яғни несиелік қатынастар
туындайтын базада қарастыруды ұйғарады. Несиенің мәнін ашып көрсететін,
несиенің негізін құрайтын база неден тұрады? Ол несие қозғалысының бір
сатысы бола тұрып, бір мезгілде несиеленген құн қозғалысының барлық
сатыларын қамтиды. Несие ақшасын жарату, алу және оны пайдалану – қайтарып
негізінде жүзеге асады. Несиленген құнның қайтарылуы кезеңі оның жалпы
ауыспалы айналымын ғана аяқтайды. Қайтарымдылық – несиелік қатынасқа тән
белгіні анықтайтын өзіндік ерекшелікті көрсетеді.
Несиенің қайтарылуы – уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие
берушіге қайтару процесі. Ол өзінен-өзі туындамайды. Ол құнның ауыспалы
айналымында аяқталатын материалдық процестерде негізделеді. Алайда, бұл тек
қайтарымның негізін жасайды. Уақытша пайдалануға алған ақшалай қаражатты
қайтаруға босаған қаражаттар қарыз алушыға мүмкіндік берген кезде ғана
несиені қайтару басталады. Несиенің қайтарылуы объективті процесс болып
табылады, яғни оны мәміленің табиғатын өзгертпей, кейінге қалдыруға
болмайды. Несие беруші мен қарыз алушы бекіткен келісімшартқа сәйкес ол
заңды бекітілген сипат алады. Халық шаруашылығы деңгейінде несиенің
қайтарылуы тұтас алғанда қайтарудың жиынтығын көрсетеді. Бұл жерже ол
алынған несиенің бір ғана белгісін көрсетпейді, экономикалық категория
сияқты бар несиенің тұтастығын көрсетеді.
Несиенің әлеуметтік-экономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа тән
екендігінде.
Банкке, несие берушіге қарыз алушының несиені қайтаруы соңғысына кез
келген сәтте өзіне несие берушілерге талап етуі бойынша мүмкіндік береді.
Несиенің қайтарылуы қосарлы қайтарылуы сияқты.
Несиенің құрылымын, қозғалыс кезеңдерін және негізін талдау нәтижесінде
оның мәнін толық емес жағдайда былайша айтуға болады: несие беруші мен
қарыз алушының несиелік құнның төлем мен жеделдікке негізделіп қайтарылым
қозғалысына байланысты экономикалық қатынастар екендігі.
Несиенің тағы да көп анықтамалары бар. Мысалы, несие – бұл несие
капиталының қозғалысы. Несие капиталы – бұл қайтару талабымен пайызбен
төленетін, меншік иелеріне несиеге ұсынылатынақша капиталы. Ал, капитал –
бұл өз-өзінен өсетін құн. Оның басқа ақшалардан сапалы ерекшелігі сол. Ал,
капитал - өзінен-өзі өсетін құн, оның ақшадан сапалық айырмашылығы – несие
капиталының өзінен-өзі өсетін құнның бір түрі, ал ақша болса, өзінін-өзі
өсім бере алмайды.
Несиеге – кеңейтілген қайта өндіру мақсатында жеделдік, төлемдік,
қайтару талаптарына сай оларды ақшаны бөлу және халықтың, экономиканың бос
ақшалай қаражаттардың жұмылдырылуын қамтитын несие капиталының қозғалысы
себепті экономикалық қарым-қатынасты көрсетеді.
Несие мәні қатынастардың несиенің – қайтару, төлемдік, мерзімдік, қолма-
қол ақша, мақсатты сипат сияқты маңызды принциптерімен анықталады.
Бұл принциптер несиенің алғашқы даму кезеңдерімен бастап қалыптасты, ол
кейіннен заңды түрде бекітілді.
Несиенің қайтарылу принципі – қарыз алушының несиенің пайдаланғаннан
кейін несие берушіге уақытында қайтару қажеттілігімен сипатталады. Ол
банктің несие қорын жаңғыртып отыруды қамтамасыз ететін несиені пайызбен
өтеуде өзінің іс жүзіндегі орнын анықтайды. Бұл несие капиталының
қозғалысына қажетті талап болып табылады. Ол белгілі бір мерзімге берілген
соманың толық қайтарылуын қамтамасыз етеді.
Несиенің төлемділігі – қарыз алушыға берілген несиенің уақытында
қайтарылуын және одан табыс түсіруге несие беруші де, оның тиімді
пайдаланылуына қарыз алушы да ынталы болады.
Несиенің жеделдік принципі қарыз алушыға кез келген тиімді уақытта
емес, несие келісімшартында белгіленген уақытта қайтару қажеттігін
көрсетеді.
Белгіленген мерзімді бұзу – несие беруші үшін қарыз алушыға өндіріп
алынатын пайызды көбейтілген түрде несиені пайызбен мерзімінен бұрын
өндіріп алуға саятын экономикалық санкция қолдануға жеткілікті негіз болып
табылады. Несиенің қамтамасыз етілу принципі несие келісімшартында қарыз
алушы өз мойнына алған міндеттемелерді бұзуы мүмкін жағдайда несие
берушінің мүліктік мүддесін қорғауды қамтамасыз етудің қажеттілігін
көрсетеді. Бұл принцип жалпы экономикалық тұрақсыздық кезеңінде өзекті
мәселе болып табылады.
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың мақсатқа
сай пайдалану қажеттілігін білдіреді. Несие келісімшартындағы сәйкес
бөлімде берілетін несиенің нақты мақсаты, сондай-ақ банктің бақылау
процесінде бұл талапты қарыз алушының сақтауы белгіленеді.
Бұл принциптердің барлығы бір-бірімен өзара байланысты және олардың бір
уақытта қызмет етуі несиенің мәнін анықтайды. Осы принциптердің біреуі
бұзылса, онда несие қатынасының мәні кетіп, несиенің дербес экономикалық
категория сияқты өзіне тән қасиеттері жоғалады. Принциптермен қоса несиенің
мәні олардың орындалатын қызметтерінде көрініс табады.
1.2 Банк тәжірибесінде несие қайтарымдылығын қамтамасыз етудің әдістері
және критерийлары
Банк қызметінің соңында қайтарымсыз несиелермен банк пен несие
алушы өзара несие өтеуде мәмілеге келе алмаса, несие кайтарымдылығы банк
қызметінің ең негізгі бағыты болады. Бұл кезеңде негізгі қарыз және қарыз
өсімінің пайызы қайтарылмаған шығындардың өтемақы арқылы қайтару
әдістерінің маңызы өседі. Банктердің несие қайтару және оларды жүзеге асыру
ерекшелігінің төрт түрі бар:
1. кепілдікке алынған мүлікті сату;
2. кері кету;
3. үшінші бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі;
4. несиені заң жүзінде қайтару;
Олардың әр қайсысына тоқтала кетейік.
1. Кепілдікке алынған мүлікті сату. Заң талаптарына сәйкес банкке өнім
өндіру, сауда, сақтандыру қызметімен айналысуға тиым салынған.
Сондықтан, несиелік қарызды кепілдікке алынған мүлікті сату арқылы
банк өздігінен қайтара алмайды. Олар заңмен кепілдікке алынған
мүлікті аукциондар арқылы сату және сауданы ұйымдастыру құқығы бар,
сот орындаушыларының қызметіне жүгінуге мәжбүр.
Кепілдікке алынған мүлік несие қайтарымдылығының шынайы кепілі болу үшін,
кейбір экономикалық және құқықтық нормалар сақталуы тиіс.Бұлардың негізінде
өзара логикалық байланыстағы сатылар құрылады.
1 саты. Несиелік келісім шарттың орындалуын қадағалау.
Кепілдікке алынған мүлік келісім шарт міндеттерінің орындалуын керегінше
немесе ай ішінде кемінде бір рет тексеріп отырылуы тиіс.Соңғы тексеріс
несиелік келісім шарт мерзімінің уақытының бітуіне 10 күн қалғанда
тексерілуі тиіс.
2 саты. Несие алушының өз міндетін орындамағандағы банк бөлімшесінің іс-
әрекеті.
Әрбір нақты несие қайтарымсыздығы жағдайы несиелік комитетте қаралады.
Банктің жауапты бөлімі несие иесінің қаржылық жағдайы, кепілдікке алынған
мүлік туралы қортынды жасайды. Несие қайтару және оларды жақсарту
жолдарының негізгі шараларын ұсына отырып. Егер несиелік комитет қарызды
сот арқылы қайтару туралы шешім қабылдаса, банктің құқықтық басқармасы осы
іске байланысты қажетті құжаттарды дайындайды.
3 саты. Кепілдікке алынған мүлікті пайдаланып қарызды қайтару.
Несиелік комитет шешімі бойынша кепілдікке алынған мүлікті қайтару банк
бөлімшелерімен таңдаған екі бағыттың біреуі арқылы жүреді. Екі жолмен
жүретін жұмыс та заң талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс.
Жүргізілетін жұмыстың бірінші бағыты - қайтарымсыз несиелерді қайтару-
банктің өзіндік шаралары арқылы іске асыру.
Екінші бағыт- сот арқылы өндіріп алу.
4 саты. Кепілдікке алынған мүлікті сату.
Кепілдікке алынған мүлікті сату туралы заң күшіне енгеннен кейін,
белгіленген заң талаптарына сәйкес стау іс шааралары жүзеге асады.
Кепілдікке алынған мүліктің бастапқы құнын сот шешімі арқылы анықталады.
Басқа жағдайларда бастапқы құнды кепілдікке мүлік беруші мен мүлік
алушының өзара келісімі бойынша белгіленеді.
2. Бұл кері кету мағынасы мынада, егер екі жақтың келісімі бойынша
міндеттеме тоқталады. Оның орындалуы үшін несие иесі несие
берушіге белгілі көлемде қаражат немесе мүлкін береді.
Бұл бағыт несие қайтарымдылығындағы қосымша әдістердің бірі болып табылады
және кепілдікке алынған мүлікті сатудан артықшылығы бар.
1) Несие келісім шарты жасақталғанда несиегермен келісім
жүргізіледі.
2) Бұл бағыт кепілдікке алынған мүлікті сатуға қарағанда әртүрлі
формада жүреалады: ақшалай қаражат төлеу, епілдікке алынған
мүлікті беру, несие алушымен келісіп несие берушіге қандай да
болмасын қызметтер мен жұмыс жасау арқылы несиеден құтылу.
3) Несие беруші банк үшін бұл бағыт қайтарымсыз несиелермен
басқарудың несиелік келісім шартты орындаудың қосымша жолы
болып табылады.
3. Үшінші бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі; Бұл үшінші
бір адамдардың банк алдындағы берешекті төлеуі, қарастырмас бұрын
ең алдымен оның жағымсыз жақтарын қарастыру керек. Тәжірибеде
келісім шарттағы кепілділік көп жағдайларда жарамсызболып қалады.
Біріншіден, келісім шарт субъектілері арасындағы қателіктерге бола.
Несие беруші мен несие алушы акционерлік қоғам арасындағы келісімге
қол қойғанда акционерлік қоғамның директорлар кеңесі құзырында
болуы тиіс. Бұндай келісімге қол қойған жағдайда рұқсатсыз қол
қойылған жағдайда заң жүзінде ол негізсіздеп танылып, мұндай
келісім шарттар жарамсыз деп танылады. Екіншіден мемлекеттік
мекемеге берілген несие де қайтарылмайды. Себебі, мемлекеттік
мекеме қажет көлемде қаражатпен қамтамасыз етілмейді, ал оларға
берілген несие заңсыз деп танылып, қайтарымсыз қалады. Үшіншіден,
бір келісімшартта бірнеше кепілді адамдар бар.
4. Несиені заң жүзінде қайтару; Қазіргі кезде банктің жағдайын
сөйлейтін несиелерді заң жүзінде қайтару мүмкіндігі молаюда. Бұл
қазіргі кезде банктің несие жүйесі жоғары криминалды жағдайда
қалып отыр.
Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету. Банк бланктік (қамтамасыз етілмеген)
несиелерді Бас Банкінің Несиелік комитетінің шешімі бойынша жеке
жағдайларда ғана ұсынады.
Банк ұсынылып отырған несиені қамтамасыз етуді келесі формаларға сәйкес
мойындайды:
• қарыз алушының кепілдемесі активтер болса (жылжымайтын мүлік, өтімді
тауар өнімдері, көлік құралдары, басқа да жоғары өтімді тауарлы-
материалдық құндылықтар ) оның ішінде айналым тауарлары, мүліктік
құқықтар, цессия, ақша құралдары, жер учаскесіне деген меншік құқығының
заңды куәландырылған формасы, жерді пайдалану құқығы, табиғи ресурстар,
мемлекеттік құнды қағаздар пакеті, ірі корпорациялардың активтері). Бұл
активтер қарыз алушының қазіргі жағдайындағы да, болашақта да болатын
активтер;
• банктің немесе заңды тұлғаның жоғарғы рейтингтік позициясының (жеке
тұлғаға – жауапкершілігі) кепілдемелері. Сенімді сақтандыру
компанияларының сақтандыру полистері.
Жоғарыда аталған қамтамасыз ету түрлерін қабылдау кезінде салынған
активтердің келесідей сипаттамалары қарастырылады:
• кепілдемені бағалаудың салыстырмалы жеңілдігі (несиені бергенге дейінгі
де, несиенің бүкіл мерзімі ішінде де);
• өтімділік;
• бақылау үстіндегі;
• амортизация немесе моральды тозуы.
Маржаға қойылатын талаптар. Қарызды өтеуден бас тарту жағдайында
кепілдеме құндылығын жоғарғы деңгейлі мүмкіншілікті түрде қамтамасыз ету
үшін Банк қарыздық маржаны қолдана алады. Бұл дегеніміз, барлық
кепілдеменің құнынан маржа немесе нақты бір пайызға дейін несиені ұсыну.
Егер кепілдеме жағдайының өзгерісі айтарлықтай жоғары және кепілдеме несие
сомасын жаба алмайтын болса, онда Банк маржаны өзгертіп,келісімдегі
көрсетілген шарттарға сүйене отырып, клиентке хабар береді.
Кепілдеме ретінде қабылданып отырған мүлікті қарыз алушының өзі
сақтандырады. Кепілдеме мүлкін сақтандыру туралы шешімді Несиелік комитетте
қабылдайды.
Кепілдеме мүлкін бағалау, ішкі қаулыларға сәйкес дисконтерлеуді
пайдалана отырып, оның нарықтық құны бойынша жүргізіледі.
Несиелендіру мерзімі мен нарықтық құнының өзгеруіне байланысты
кепілдеме мүлкі қайта бағалануы мүмкін.
Кепілдемені бағалау кезінде, оның құны Банктің кепілдеме мүлкінің
жағдайын бақылау, оның жүзеге асу мүмкіншілігі мен тәуекелділік
мүмкіншіліктерін есептей отырып өтімділік деңгейі бойынша жөнделеді.
Несиенің бір принципі болып, несиенің қайтарымдылығын қамтамсыз ету
болып табылады.
Негізгі несиенің тәуекелділігі бұл принцип бойынша тығыз
байланысты–бұл ссуданың қайтарымсыз тәуекелі. Егер бұл принцип есепке
алынбаса, банк ісі негізсіз болар еді.
кесте1
Кепілділік механизмінің бағалау критерилерінің ерекшеліктері
Сенімділік Кепілділікке Кепілділік Кепілділік Көрнекілік
бағасы қойған мүлік мүлкінің мүлкіне мысалдары
бағасысы және өтімділігі бақылау
ссуда сомасы жүргізу
қатынасы мүмкіндігі
1 2 3 4 5
A 100% тең Тек жүзеге Толықтай банк Банкке сақтауға
(жоғары) немесе жоғары асырылады қарауында берілген,
банктегі
сұранысқа ие
құнды қағаздар
қаржылық
депозиттер
B 100%-дан кем құны өзгеруі
және сатуда
қиындықтар
тууы мүмкін
C 100%-дан кем Бақылауда Сатылмай қалған
қиындықтар барқұнды қағаздар
Клиенттер
қолындағы
тауарлы
материалдар
құндылығының
қоры
D 100%-дан кем Құны Клиенттер
төмендейді, қолындағы
сатуда тауарлы
қиындықтар материалдар
тууы мүмкін құндылығының
қоры
E 100%-дан кем Құны Бақылау жоқ Клиент
төмендейді қолындағы
құндылықтар
қоры
Несие қайтарымдылығы несиелік қарым қатынастардағы негізгі басқа
экономикалық қатынастардан өзгешелігі, тәжірибеде белгілі механизмдерде
өзінің ерекшелігін табады. Бұл механизм бір жағынан экономикалық іс-
әрекеттерде, несие қайтарымдылығы қозғалысына негізделеді, басқа жағынан-
несие беруші мен несие алушының несиелік келісімдегі заңдастырылған қарым-
қатынасында көрінеді. Несие қайтарымдылығының экномикалық базасын,
несиенің қызмет ету заңдылықтары, ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің
қатысушыларының қаржы айналымдары және айналымды құрайды. Тек бір мақсатта
бағытталған берілген құнды айналымын басқару ғана, берілген құнның
қайтарылуын және берілген қарыздың эквиваленттілігін оның сақталуын
қамтамасыз етеді. Несие жүйесінде екі субъект – несиегер мен несие алушы
әрекет етіндіктен, несие қайтарымдылығы құрылысының мехаанизмі әрбір
субъектінің жүріп жатырған процестегі орнын ескереді.
Несиегер, несие бере отырып, кредиттік процестің ұйымдастырушысы
ретінде қатыса отыра, объективті экономикалық қордың есебінен өзінің
пайдасын қорғайды, несиегер жалға беретін қаржысын салатын сала таңдайды,
несиенің сандық көрсеткішін, оның өтелу жолдарын, несие келісімінің
жағдайын, қарай отыра берілген қаржының толық және өз уақытында
қайтарылуына жағдайлар жасалғанын таңдайды. Ал көрсетіілген соманың кері
айналысы несие алушының несиеге қабілеттілігіне байланысты, қаржы нарығының
жалпы экономикалық конъюктурасына байланысты. Несиелік келісім ссуда
алушының өзінің қарызын қайтаруда міндеттеме алатындығын қарастырады.
Мұндай міндеттемелердің болуы несие алушы несиені қайтаратынының кепілі
бола алмайды. Сондықтан банктің интернационалдық қызметінің тәжірибесі
несие қайтарымдылығы құрылымының механизмін жасады:
а) табыс есебінен нақты ссуданы өтеу тәртібі;
б) оның өтелу тәртібіне несие келісімінде заңды түрде құқықтық бекіту;
с) әртүрлі формада берілген құнның кері қызметі уақытылы және
толыққандылықты енгізеді.
Ссуданы түсім есебінен өтеу механизмі және оны несиелік келісімдерде
оның белгіленуі, онда формаларды анықтау қайтарымдылықты қамтамасыз етеді
және оның қайтарылымының негіз бола алады. Мұндай кепілдік жоғары дәрежеде
тәуекелділігі жоғары уақытылы төленбеген жағдайда қажет болады. Сонымен
банктік сферада ссуда өтеу көзі болып алғашқы және қайта өңделетін болып
бөлінеді. Алғашқы бастау болып өнім өндіргеннен түсетін табыс саналады,
қызмет көрсету немесе табыс, қарапайым тұрғаларға түсетін.
Банк қызметкерлері өздерінің алтын ережесі деп несиелік келісімді
қорытындылағанда алғашқы ақпараттарға жүгінеді. Несиелік қажеттіліктерді
зерттегенде несие алушының қаржылық түсіміне көп көңіл аударады, клиенттің
тұтынушы мен өнім тасушы арасындағы қарым қатынасына да көңіл бөледі. Егер
банкте ссуда алушының табысы туралы күдік туатын болса, несиелік келісім
орындалмайды. Несие қайтарымының нағыз кепілі болып қаржылық тұрақты
түсім болып табылады. Оларға жоғары дәрежелі өтімді және жеке капиталмен
қамтамасыз етілген компаниялар жатады. Мұндай компанияларда тұрақты қаржы
құралдарының түсімі емес, өзіндік капиталды толықтыру, қаржы құралдарының
өтімі табыс құралуда. Қаржылық тұрақты ұйымдар үшін, банктің бірінші
дәрежелі салымшылары үшін, кредиттік келісімдегі түскен табыстан несие
өтелетіндер жеткілікті болады.
2 Коммерциялық банк тәжірибесінде несиелеу қызметінің қайтарымдылық
операцияларын талдау
2.1 Delta Bank АҚ қызметіне талдау
Delta Bank АҚ бүгінгі күні клиенттердің нарықтық қажеттіліктері мен
ұсыныстарын ескере отырып, банктік өнімдер мен қызметтерді көрсетуге
бағытталған серпінді даму үстіндегі қаржылық институт болып табылады.
Батыс Қазақстан облысы Ақтау қаласының ірі мұнай-газ компанияларының
бастамасымен 1993 жылғы 1-ші қыркүйекте негізі қаланған Банк еліміздің
қаржы нарығында өзінің16 жылдық тарихындағы жайғасымын едәуір нығайтты.
Орталық офис Ақтаудан Алматыға ауыстырылғаннан кейін Банк Қазақстанның
алдыңғы қатарлы банктерімен корреспонденттік қатынастарды нығайтуға және
Ресей мен Прибалтиканың коммерциялық банктерімен ынтымақтастықты кеңейтуге
әсерін тигізген республикалық статусқа ие болды. Клиенттерінің жыл сайынғы
белсенді түрде ұлғайған тенденциясы Банктің дұрыс таңдалған стратегиясы мен
Банктің өсуіне деген сенімді дәлелдейді.
Банктің 16 жыл бойына жиналған тәжірибесі, өткен жылдардың табыстары
мен жетістіктері Банкке стратегиялық басымдықтарды жан – жақты етудің
пайдасымен қоса бизнес жүргізудің жаңа деңгейіне көшуге мүмкіндік берді.
Банк ребрендингін өткізу қажеттілігі туындады. Оның негізділігі ең алдымен
шағын және орта бизнесті, жеке сауданы дамытуға бағытталған жаңа
стратегияны қабылдаумен байланысты еді. Оның үстіне мұнай компаниялары
секторларының үлесінде клиенттер құрамы қысқаруы салдарынан Банк салалық
болуын тоқтатты.
Банктің бүгінгі күнгі негізгі мақсаттары – қызмет көрсету мен жаңа
өнімдердің стандарттарын өңдеу және жаңа стратегияға ену арқылы жаңа
деңгейге қол жеткізу.
Клиенттердің қажеттіліктері мен жалпы нарықтық жағдайды талдау Банкке
бәсекелестікке жарамды банк өнімдерін өңдеуге мүмкіндік берді, олардың
ішінде ұжымдық клиенттер мен шағын және орта бизнес субъектілері үшін
айналымдық қаражаттарды толтыруға арналған заемдар, жылжымайтын мүлікке
негізделген қаражаттар, сондай-ақ жеке тұлғаларға арналған несие өнімдері -
Ипотека универсал, Неотложка несие желілері, Автонесиелендіру. Депозит
өнімдерінің желісі кеңінен ұсынылған, жеке тұлғаларға арналған – Малыш,
Мудрость, Delta-Байлық депозиттері сондай-ақ заңды тұлғаларға арналған
- Delta - бизнес, Delta-капиталист, Delta-Байлық салымдары.
Банк командасы жылдан –жылға озық тәжірибе мен қазіргі заманға сай банк
технологияларын пайдалана отырып, қаржылық қызметтерді ұсыну мүмкіншілігін
кеңінен пайдалану қажеттілігін қолданып, қаржылық қызметтердің толық
ауқымын көрсету арқылы әмбебеп Банк құру жолында. Осы мақсатта Delta Bank
АҚ банк процесстерінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін бағдарламалық өнімдердің бірқатарын енгізуде. Delta Bank бірер
жылдардан бері ТМД елдеріндегі және шалғай шет елдердегі көптеген
банктермен ынтымақтастық пен серіктестікте. Олардың қатарына Сбербанк,
Связь – Банк, Райффайзенбанк, ЮниКредитБанк, Промсвязьбанк,
Транскапиталбанк, Citibank, Commerzbank және т.б. кіреді.
Delta Bank АҚ аймақтық желісі 9 филиалды қамтиды. Банктің жоспарында
– қосымша филиалдарды ашу арқылы аумақтарға таралу да бар.
Delta Bank АҚ активтері 30 494 млн.теңгені, несие қоржыны 20 806
млн.теңгені құрайды. Меншік капиталы - 7 272 млн.теңге (мәліметтер 2010
жылдың 1 қаңтарына келтірілген).
Банк өз міндетін корпоративтік және жеке Клиенттерге олардың қаржылық
қажеттіліктеріне сәйкес бағытталған банк өнімдері мен қызметтерін озық
технологияларды пайдаланып сапалы әрі жедел түрде қызмет көрсету деп
таниды.
Банктің мақсаттары:
• Клиенттер базасын ұлғайту;
• Клиенттерге қызмет көрсету сапасының стандарттарын енгізу;
• Нарық конъюнктурасына және клиенттердің қажеттіліктеріне сәйкес
өнімдер мен қызметтер әзірлеу және жетілдіру;
• Банктің қаржылық көрсеткіштерін ұлғайту;
• Аймақтық қатысуды кеңейту;
• Басқару және ішкі бақылау жүйелерін жетілдіру;
• Халықаралық капитал нарықтарына шығу;
Кесте 2
Moody’s рейтингтік агенттігінің Delta Bank АҚ бекіткен ақпараттары
бойынша :
Қыркүйек 2008 Қыркүйек 2009
B3 шет ел валютасындағы ұзақ B3 шет ел валютасындағы ұзақ
мерзімді рейтинг мерзімді рейтинг
NP шет ел валютасындағы қысқа NP шет ел валютасындағы қысқа
мерзімді рейтинг мерзімді рейтинг
Е+ қаржылық орнықтылық рейтингі Е+ қаржылық орнықтылық рейтингі
Болжау Тұрақты Болжау Негативті
Банктің стратегиялық жоспарларын жүзеге асыруға сонымен қатар дара
бизнесін дамытуға жеке тұлғаларға арналған - Малыш, Мудрость және
Delta-Байлық салымдары да мол ықпалын тигізіп отыр. Delta Bankтің
Сіздердің қамдарыңыз үшін қарастырған депозит шарттары әр салымшыға өзіне
оңтайлы өнімді таңдауға мүмкіндік береді.
Банктің таза пайдасы 2007 жылы алдағы жылдың тап сондай көрсеткішімен
салыстырған 391,9% ұлғайды және 297,8 млн теңгені құрады. Таза пайданы
ұлғайту өсімнен және операциялық табыстардың өсуінің есебінен орын алды.
Бағалы қағаздармен және шетел валютасымен операциялар бойынша табыстар өсті
(сурет 2).
Сурет 2 Delta Bank Банктің таза пайдасы, млн теңге
Delta Bank АҚ активтері 2008 жылғы 1-ші қаңтарға қарай жағдайы
бойынша 19 991 млн. теңгені құрап, 2007 жылдың көрсеткіштерімен
салыстырғанда 63,05% ұлғайды, бұл орайда Банктің міндеттемелері 42,8% өсті
және 14 193 млн. теңгені құрады. Банктің меншік капиталы 149,42% ұлғайды
және жыл басына қарай 5 798 млн. теңгені құрады. "Delta Вank" АҚ 2009 жылға
тәуелсіз аудиторлық компания KPMG Аудит ЖШС бекіткен ұластырылған
қаржылық есеп – қисабын жариялады.
"Delta Вank" АҚ активтері 2009 жылдың 31 желтоқсанына қатысты жай-
күйіне 30 451 млн. теңгені құрады, ал 2008 жылдың 31 желтоқсанында 24 911
млн. теңгені құраған (сурет 3).
Жасалған есеп – қисап бойынша Банк клиенттері заемдарының жалпы мөлшері
2009 жылы 20 591 млн. теңгені құрады, ал бір жыл бұрын 15 918 млн. теңгені
құраған.(сурет 4)
Сурет 3 Delta Bank АҚ активтері, млн. теңге
Банк қызметтерінің басты артықшылықтарының бірі болып ұластырылған
несиелік саясат және нәтижесі ретінде көрінетін – несиелік қоржын сапасы
болып табылады. 2009 жылдың аяқталуына қарай 439 млн. теңге сомадағы
үмітсіз заемдар көлемі Банкпен қалыптасқан мәжбүрлі шығындармен толық
жабылды.
"Delta Вank" АҚ таза пайдасы 2009 жылға 79 642 тыс. теңгеге шықты, ал
2008 жылы 65 541 тыс. теңге болған.
Ақша – қаражаттарын ұтымды шарттарда орналастыру мақсатымен кең
аудиторияға арналған салым.
Жалпы шарттар:
• Салым мерзімі: 18 ай бойына тұрақты;
• Салым валютасы – теңге, АҚШ доллары, евро;
• Салымның ең аз сомасы - 10 000 теңге, 100 АҚШ доллары, 100 евро;
• Қосымша жарна енгізу: шексіз;
• Ішінара алу: кез-келген кезеңде, кез-келген уақытта, ең аз салым
сомасына пара-пар төмендемейтін қалдық сақталумен - мүмкін.
• Салымды айырбастау, жаңғырту: тегін, ағымдағы айырбастау бағамымен;
• Есептелген сыйақыны капиталдау: ай сайын;
• Сыйақы есептеу: ай сайын немесе сол мерзімде капиталдандыру;
• Мерзімінен бұрын бұзу:
• Салымды орналастырған күннен 3 айға дейін – салым бойынша сыйақы
есептелмейді;
• 3 ай және одан жоғары – сыйақы салым мөлшерлемесі бойынша ақшаның
депозитте жатқан нақты уақытына есептеледі.
• Мерзімін ұзарту – автоматты түрде сол мерзімге, бірақ 3 реттен артық
емес.
• Салымшының өмірін сақтандыру: кіріс сомасы 300 000 теңгеден кем
болмаған жағдайда – 12 ай мерзім бойына.
• Тегін сейфтік сақтау - кіріс сомасы 300 000 теңгеден кем болмаған
жағдайда – 3 айға немесе 6 айға.
Сурет 4 Delta Bank клиенттері заемдарының мөлшері, млн.тг
Кесте 3
Салым Салымның ең Сыйақының номиналдық мөлшерлемесі
валютасы: аз сомасы (жылдық %)
3
айға
3
айға
12 айдан 24 айға 24 айдан жоғ.
дейін
Теңге 10 000 9 11,5
АҚШ доллары 100 6,5 7,5
Евро 100 6 7
Кесте 6
Сыйақының тиімді мөлшерлемесі
( жылдық %)
12 дан 24 айға дейін. 24 айдан жоғ.
9,4 12,2
6,7 7,8
6,2 7,2
Delta Bank АҚ Жеке тұлғалардың салымдарына міндетті түрде кепілдік
ету (сақтандыру) Қорының қатысушысы болып табылады. Салымдар міндетті
кепілдік беру нысаны болып табылады.
Жинақтаушы шот ашу үшін салымшы-клиентке қажет құжаттар:
Қазақстан Республикасының резиденттері, жеке тұлғалар – Салымшылары
үшін:
• қол қою үлгілері бар құжат;
• салық қызметі органымен берілген, клиенттің салық есебіне тұрғанын
растайтын құжат көшірмесі;
• жеке кәсіпкерлер үшін – уәкілетті органмен берілген, мемлекеттік
тіркеуден (қайта тіркеуден) өткенін растайтын бекітілген нысандағы
құжат көшірмесі;
• жеке басын куәландыратын құжат.
Қазақстан Республикасының бейрезиденттері, жеке тұлғалар – Салымшылары
үшін:
• қол қою үлгілері бар құжат;
• жеке кәсіпкерлер үшін – уәкілетті органмен берілген, мемлекеттік
тіркеуден (қайта тіркеуден) өткенін растайтын бекітілген нысандағы
құжат көшірмесі;
• жеке басын куәландыратын құжат.
Клиентпен белгіленген үшінші тұлғаның атына жинақтаушы шот ашу үшін -
салымшы Банкке мына құжаттарды тапсырады:
• шотты ашуға және (немесе) оған иелік етуге құқық беретін нотариалды
расталған сенімхат;
• салық қызметі органымен берілген, клиенттің салық есебіне тұрғанын
растайтын құжат көшірмесі (клиент салық заңнамасына сәйкес салық
төлеуші болып табылатын және оған салық төлеушінің тіркеу нөмірі
берілген жағдайда);
• он алты жасқа толмаған , кәмелетке келмеген тұлға клиенттер үшін – туу
туралы куәлік;
• салымшының жеке басын куәландыратын құжат.
Қажетті құжаттар пакеті тапсырылғаннан кейін Клиентпен банктік салым
Шарты жасалады. Мудрость салымы үлкендерге қамқорлықпен...
Зейнеткерлік жасқа жеткен кісілерге арналған - салым. Ай сайынғы салым
бойынша төленетін сыйақылар зейнетақыға қосымша қосылулар ретінде қызмет
ете алады.
Жалпы шарттар::
• Салымшы болып жасы елуге жеткен тұлғалар саналады;
• Салым мөлшерлемесі: 18 ай бойына тұрақты;
• Салым валютасы : теңге, АҚШ доллары, евро;
• Салымның ең аз мөлшері - 5 000 теңге, 50 АҚШ доллары , 50 евро;
• Қосымша жарна енгізу: шексіз;
• Ішінара алу: мүмкін, келген кезеңде, кез-келген уақытта, салымның ең
аз сомасына пара-пар төмендемейтін ақша қалдығы қалғанда;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz