Заманауи мемлекетіндегі инвестициялардың ролі
Бөлім I. Инвестициялардың теориялық аспектілері және экономикалық маңызы
1.1 Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР. сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың маңызы
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық салымдардың тартылуын талдау.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық ресурстарды тартуды талдау.
Бөлім III Қазақстан Республикасында инвестицияны басқару және жетілдіру жолдары
3.1. Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың
жолдары мен бағыттары
3.2Қазақстан Республикасында инвестицияларды мемлекеттік. құқықтық реттеу механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1.1 Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР. сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың маңызы
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық салымдардың тартылуын талдау.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық ресурстарды тартуды талдау.
Бөлім III Қазақстан Республикасында инвестицияны басқару және жетілдіру жолдары
3.1. Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың
жолдары мен бағыттары
3.2Қазақстан Республикасында инвестицияларды мемлекеттік. құқықтық реттеу механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұлттық экономиканың тұрақты дамуы үшін ең маңызды шарттарының бірі инвестициялық қызметті жандандыру болып табылады. Ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, инвестициялық жобаларды талдайтын, өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін шаруашылық кешенінің жұмыс жасауы инвестициясыз мүмкін емес.
Қазіргі таңдағы әлемдік экономикаға халықаралық еңбек бөлінісін және өндірістің дамуының негізгі заңдылықтарын обьективті түрде анықтайды. Жиынтық процесс көбінесе елге тартылады, ал әлемдік сауда ұлттық шаруашылықтың экономикалық өсуінің ең маңызды факторының біріне айналады. Сыртқы экономикалық байланыстың ерекше ролін ғаламданудың бірігу процесінде атқарады. Бүкіл әлем бойынша тауардың, адамның, капиталдың гиганттық ағымының қозғалысы және технологиямен, ақпаратпен қарқынды алмасуы «ғаламдану» терминімен жинақтап көрсетілген. Әлемдік экономикада бұл процесс елдер арасында экономикалық байланыстың дамуымен келген сауданың ырықтандыруымен, қазіргі ақпаратты телекоммуникациялық жүйелерінің құруымен, әлемдік техникалық стандарттар мен нормалар, 3 негізгі факторлармен анықталады: нарықтық механизмнің пайдасына мемлекеттік реттеуден ауытқу, бірігу процесіне енуде ұлттық шекараны жеңіп шығу және ақпараттық технологияны дамыту болып табылады.
Экономиканың қай саласы болсын қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға кездеседі. Ел экономикасын дамытуда ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр. Осыған байланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда. Алдағы уақыттарда шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты іске айнала бастады. Шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2 -1,3 млрд. доллар болса, соңғы кезде ол 5,8 млрд. долларға жетіп отыр. Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе беретін болады. Оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек.
Қазақстандағы саясат шетелдік инвестициялық капиталын көбірек тартуға бағытталған.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, кәсіпорындардың дамуына жағдай жасау, республикамыздың халқын жұмысқа орналастырумен, олардың ахуалының жақсаруымен тығыз байланысты. Отандық өндірісті дамытуға керекті инвестиция табу - еңбекке орналасу дәрежесін көтереді, калаларда жұмысқа орналасуға мүмкіндік туады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде инвестиция түрлері мен маңыздылығы жан- жақты қарастырылады, екінші бөлімде мысалға алынып отырған кәсіпорын қызметіне, капиталды пайдалану жағдайына талдау жүргізіледі, үшінші бөлімде инвестицияның еліміздің әлеуметтік- экономикалық дамуына қосқан үлесі және оның элемдік шаруашылықта бөлінуі туралы қарастырылады.
Ұлттық экономиканың тұрақты дамуы үшін ең маңызды шарттарының бірі инвестициялық қызметті жандандыру болып табылады. Ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ететін, инвестициялық жобаларды талдайтын, өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін шаруашылық кешенінің жұмыс жасауы инвестициясыз мүмкін емес.
Қазіргі таңдағы әлемдік экономикаға халықаралық еңбек бөлінісін және өндірістің дамуының негізгі заңдылықтарын обьективті түрде анықтайды. Жиынтық процесс көбінесе елге тартылады, ал әлемдік сауда ұлттық шаруашылықтың экономикалық өсуінің ең маңызды факторының біріне айналады. Сыртқы экономикалық байланыстың ерекше ролін ғаламданудың бірігу процесінде атқарады. Бүкіл әлем бойынша тауардың, адамның, капиталдың гиганттық ағымының қозғалысы және технологиямен, ақпаратпен қарқынды алмасуы «ғаламдану» терминімен жинақтап көрсетілген. Әлемдік экономикада бұл процесс елдер арасында экономикалық байланыстың дамуымен келген сауданың ырықтандыруымен, қазіргі ақпаратты телекоммуникациялық жүйелерінің құруымен, әлемдік техникалық стандарттар мен нормалар, 3 негізгі факторлармен анықталады: нарықтық механизмнің пайдасына мемлекеттік реттеуден ауытқу, бірігу процесіне енуде ұлттық шекараны жеңіп шығу және ақпараттық технологияны дамыту болып табылады.
Экономиканың қай саласы болсын қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға кездеседі. Ел экономикасын дамытуда ішкі қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр. Осыған байланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда. Алдағы уақыттарда шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты іске айнала бастады. Шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің борышымыз 1,2 -1,3 млрд. доллар болса, соңғы кезде ол 5,8 млрд. долларға жетіп отыр. Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе беретін болады. Оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек.
Қазақстандағы саясат шетелдік инвестициялық капиталын көбірек тартуға бағытталған.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, кәсіпорындардың дамуына жағдай жасау, республикамыздың халқын жұмысқа орналастырумен, олардың ахуалының жақсаруымен тығыз байланысты. Отандық өндірісті дамытуға керекті инвестиция табу - еңбекке орналасу дәрежесін көтереді, калаларда жұмысқа орналасуға мүмкіндік туады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде инвестиция түрлері мен маңыздылығы жан- жақты қарастырылады, екінші бөлімде мысалға алынып отырған кәсіпорын қызметіне, капиталды пайдалану жағдайына талдау жүргізіледі, үшінші бөлімде инвестицияның еліміздің әлеуметтік- экономикалық дамуына қосқан үлесі және оның элемдік шаруашылықта бөлінуі туралы қарастырылады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. « Егемен Казақстан» журналы 2005 № 8;
2. « Инвестиционная деятельность предприятия» А.М. Сейтказиева,
А.Б. Байкадамова, Ж.И. Сариева.
3. « Кәсіпорын экономикасы» Джолдасбаева.Г.У.
4. «Инвестиционное процессы в развитии экономики» Университет
5. Улагат.
6. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Е.Н. Нәбиев.
7. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері» К.Б.Бердалиев.
8. «Планнрования на предприятиях нефтяной и газовой
промышленности»А.Д. Бренц.
9. Окаев О., Дюкова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы. Алматы, 1994.
10. Қалдыбаев О., Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы, Алматы: «Санат», 1997.
11. Грузинов В.П. «Экономика предприятия» — М., 1998г.
12. Экономика предприятия. Под. ред. Волкова О.И. — М., 2002г.
13. Экономика предприятия. Под. ред. В.М. Семенова, — М., 1998г.
14. Экономика предприятия. В.Я. Горфинкеля, Е.М. Куприянова, — М., 1996г.
15. Экономика предприятия. Под. ред. В.Я. Горфинкеля, В.А. Швандра — М., 1998г.
16. Экономика предприятия. Под. ред. Н.А. Сафронова — М., 1998г.
17. Ворст И., Ревернтлоу П. Экономика фирмы — М., 1994г.
18. Сейтказиева А.М., және басқалар «Кәсіпорынның инвестициялық іс-әрекеті», Алматы, Экономика, 1998ж.
19. Булатов А.С. «Экономика», М, «Бек», 1994г.
20. Ашимбаев Т. «Экономика Казахстана на пути к рынку», Казахстан, 1994г.
21. Шмален Г. Основы и проблемы экономики предприятия — М., 1996.
22. Томпсон А., Экономика фирмы. Теория и практика — М., 1998.
23. Зайцев Н.Л. Экономика промышленного предприятия — М., 1998.
24. Карлик А.Е. Управление экономикой предприятия: зарубежный опыт в деятельности предприятий России и Казахстана — Алматы, 1999.
25. Круглов М.И. Стратегическое управление компаний — М., 1998.
26. « Экономика предпрития» К.А. Райцкий.2003г.
27. « Инвестиционный менеджмент» В.В. Бочаров. М. 2001г.
28. « Халықаралық экономикалық қатынастар»Д.М.Мадиярова,
А.Е. Калдыбаева.
1. « Егемен Казақстан» журналы 2005 № 8;
2. « Инвестиционная деятельность предприятия» А.М. Сейтказиева,
А.Б. Байкадамова, Ж.И. Сариева.
3. « Кәсіпорын экономикасы» Джолдасбаева.Г.У.
4. «Инвестиционное процессы в развитии экономики» Университет
5. Улагат.
6. «Халықаралық экономикалық қатынастар» Е.Н. Нәбиев.
7. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері» К.Б.Бердалиев.
8. «Планнрования на предприятиях нефтяной и газовой
промышленности»А.Д. Бренц.
9. Окаев О., Дюкова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы. Алматы, 1994.
10. Қалдыбаев О., Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы, Алматы: «Санат», 1997.
11. Грузинов В.П. «Экономика предприятия» — М., 1998г.
12. Экономика предприятия. Под. ред. Волкова О.И. — М., 2002г.
13. Экономика предприятия. Под. ред. В.М. Семенова, — М., 1998г.
14. Экономика предприятия. В.Я. Горфинкеля, Е.М. Куприянова, — М., 1996г.
15. Экономика предприятия. Под. ред. В.Я. Горфинкеля, В.А. Швандра — М., 1998г.
16. Экономика предприятия. Под. ред. Н.А. Сафронова — М., 1998г.
17. Ворст И., Ревернтлоу П. Экономика фирмы — М., 1994г.
18. Сейтказиева А.М., және басқалар «Кәсіпорынның инвестициялық іс-әрекеті», Алматы, Экономика, 1998ж.
19. Булатов А.С. «Экономика», М, «Бек», 1994г.
20. Ашимбаев Т. «Экономика Казахстана на пути к рынку», Казахстан, 1994г.
21. Шмален Г. Основы и проблемы экономики предприятия — М., 1996.
22. Томпсон А., Экономика фирмы. Теория и практика — М., 1998.
23. Зайцев Н.Л. Экономика промышленного предприятия — М., 1998.
24. Карлик А.Е. Управление экономикой предприятия: зарубежный опыт в деятельности предприятий России и Казахстана — Алматы, 1999.
25. Круглов М.И. Стратегическое управление компаний — М., 1998.
26. « Экономика предпрития» К.А. Райцкий.2003г.
27. « Инвестиционный менеджмент» В.В. Бочаров. М. 2001г.
28. « Халықаралық экономикалық қатынастар»Д.М.Мадиярова,
А.Е. Калдыбаева.
Бөлім I. Инвестициялардың теориялық аспектілері және экономикалық маңызы
1. Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі
көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР- сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың
маңызы
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық
салымдардың тартылуын талдау.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық
ресурстарды тартуды талдау.
Бөлім III Қазақстан Республикасында инвестицияны басқару және жетілдіру
жолдары
3.1. Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың
жолдары мен бағыттары
3.2Қазақстан Республикасында инвестицияларды мемлекеттік- құқықтық реттеу
механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұлттық экономиканың тұрақты дамуы үшін ең маңызды шарттарының бірі
инвестициялық қызметті жандандыру болып табылады. Ұдайы өндірістің
үздіксіздігін қамтамасыз ететін, инвестициялық жобаларды талдайтын, өндіріс
көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін шаруашылық кешенінің жұмыс жасауы
инвестициясыз мүмкін емес.
Қазіргі таңдағы әлемдік экономикаға халықаралық еңбек бөлінісін және
өндірістің дамуының негізгі заңдылықтарын обьективті түрде анықтайды.
Жиынтық процесс көбінесе елге тартылады, ал әлемдік сауда ұлттық
шаруашылықтың экономикалық өсуінің ең маңызды факторының біріне айналады.
Сыртқы экономикалық байланыстың ерекше ролін ғаламданудың бірігу процесінде
атқарады. Бүкіл әлем бойынша тауардың, адамның, капиталдың гиганттық
ағымының қозғалысы және технологиямен, ақпаратпен қарқынды алмасуы
ғаламдану терминімен жинақтап көрсетілген. Әлемдік экономикада бұл
процесс елдер арасында экономикалық байланыстың дамуымен келген сауданың
ырықтандыруымен, қазіргі ақпаратты телекоммуникациялық жүйелерінің
құруымен, әлемдік техникалық стандарттар мен нормалар, 3 негізгі
факторлармен анықталады: нарықтық механизмнің пайдасына мемлекеттік
реттеуден ауытқу, бірігу процесіне енуде ұлттық шекараны жеңіп шығу және
ақпараттық технологияны дамыту болып табылады.
Экономиканың қай саласы болсын қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру
мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға кездеседі. Ел экономикасын дамытуда ішкі
қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр.
Осыған байланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда.
Алдағы уақыттарда шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты
іске айнала бастады. Шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің
борышымыз 1,2 -1,3 млрд. доллар болса, соңғы кезде ол 5,8 млрд. долларға
жетіп отыр. Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе
беретін болады. Оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс
орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек.
Қазақстандағы саясат шетелдік инвестициялық капиталын көбірек тартуға
бағытталған.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, кәсіпорындардың дамуына жағдай
жасау, республикамыздың халқын жұмысқа орналастырумен, олардың ахуалының
жақсаруымен тығыз байланысты. Отандық өндірісті дамытуға керекті инвестиция
табу - еңбекке орналасу дәрежесін көтереді, калаларда жұмысқа орналасуға
мүмкіндік туады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде инвестиция түрлері мен маңыздылығы жан- жақты
қарастырылады, екінші бөлімде мысалға алынып отырған кәсіпорын қызметіне,
капиталды пайдалану жағдайына талдау жүргізіледі, үшінші бөлімде
инвестицияның еліміздің әлеуметтік- экономикалық дамуына қосқан үлесі және
оның элемдік шаруашылықта бөлінуі туралы қарастырылады.
Бөлім I. Инвестициялардың теориялық аспектілері және экономикалық маңызы
2. Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
Инвестиция – Қазақстан экономикасының нарықтық экномикаға өтуі кезінде
пайда болған жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде
“Жалпы капиталдық салымдар” деген түсінік қолданылатын, осы түсінік бойынша
жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге, шаруашылық жүргізіп отырған кәсіаорындардың
кеңеюі мен техникалық қайта қамтамасыздандырылуына (өндірістік капиталдық
салымдар), тұрғын үй мен тұрмыстық-мәдени құрылысқа (өндірістік емес
капиталдық салынымдар) жұмсалынатын барлық қаржылық құралдар түсіндіріледі.
Инвестициялар деп – кәсіпкерлікке, ауыл шаруашылығына, құрылысқа және
өндірістің басқа да саладағы шаруашылық субъектілерінің мүліктей, заттай,
сондай-ақ ақша қаржаты түріндей, яғни капитал түрінде салынып, ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін, жұмсалатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банктік салымдар, пайлар,
акциялар және де басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар,
қондырғылар, лицензиялар, соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу
мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектісіне салынатын интеллектуалды
құндылықтар ,несиелер кез-келген мүлік немесе мүліктік құқықтар ретінде
анықталады және осының бәрі – пайда табу мен әлеуметтік жақсы әсерлерге
жету мақсатында. Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге жақын
келеді.
Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестицияның
мәнін түсінудегі айырмашылықты көрсетеді. Ресурстардың бөлінуі әкімшілік
жүйесі жағдайында меншіктің бір түрімен жүзеге асатындықтан,
инвестицияландырудың қаржылық және басқа түрлерінің бар екендігін отандық
экономикалық ғылымдар қарастырды. Жоспарлық экономика жағдайына
инвестициялар ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатымен ғана
айырықшаланатан залал ретінде көрінеді.
Жалпы инвестициялардың жіктелуі:
Инвестициялар нақты инвестициялар және қаржы инвестициялары болып
бөлінеді.
Нақты инвестициялар - капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына,
құрылысқа және т.б. салаларға жұмсалымы.
Қаржы инвестициялары - мемлекеттен, басқа да кәсіпорындардан,
инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды сатып алуға
бағытталған.
Сурет 1 Жалпы инвестициялардың жіктелуі
Бірінші жағдайда инвестор, өзінің өндірістік капиталының көлемін
-өндірістік негізгі қорлар мен айналым қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда
инвестор бағалы қағаздардан дивиденд алу арқылы өзінің қаржы капиталын
ұлғайтады.
Сонымен қатар, инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Қазақстан Республикасындағы Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қорғау
Заңы бойынша тікелей инвестицияларға - республиканың
тәуелсіздік
кепілділігіне байланысты және арнайы техникалық көмек пен грантқа арналған
инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері жатады.
Жанама инвестициялар -қоржындағы инвестициялар, басқаша айтқанда құнды
қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы
қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарй ірі банкілердің инвестициялық
қоржынына жетекші рольге ие болып отырған меншікті инвестицияларға және
қайталама өтімді резервтер дейтінге, яғни өтімді активтерге ең алдымен
мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді.
Инвестицияның негізгі түрлері әрбір кәсіпорынның іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық бағыттағы капитал салымдарының түрлері:
Сурет 2 Коммерциялық бағыттағы капитал салымдарының
жіктелуі
Ақша активтеріне -басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкте -депозиттер, облигациялар,
акциялар несиелер, қарыздар, кепілдіктер т.б.
Материалдық емес активтерге –кәсіпорындардың жұмысшыларының қайта жеке
оқыту жэне біліктіліктерін жоғарылату арқылы, сауда белгілерін жасау
тапқыштық патенттер мен лицензия алу, сонымен қатар жерді қолдануға
құқық алу арқылы алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:
Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар:
Олардың негізгі мақсаты -жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту және
өндіріс қуаттарын өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру
арқылы кәсіпорынның шығындарын азайтуға жағдай жасау.
Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар: Негізгі мақсаты
-өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту. Жаңа
өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталады. Мемлекеттік
басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар:
Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың экологилық
стандарттар, өнімнің қауіпсіздігі және басқа да жағдайларға байланысты
талаптарын орындауға мәжбүр болған жағдайында қолданылады.
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелшілдік деңгейімен байланысты.
Инвестициялардың түрлері мен тәуекелшілдік деңгейі төменгі кестеде
көрсетілген.
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік-экономикалық потенциялын сақтау және ары қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті – инвестициялық іс әрекет деп аталады.
Қаіақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы
Заңы бойынша инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты
кәсіпкершілік іс-әрекет жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар
(инвестициялық іс-әрекетті жүргізетін жеке және заңды тұлғалар), тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, жеткізушілер, заңды тұлғалар (банктер, қамсыздандыру
ұйымдары, инвестициялық қорлар) және басқа да инвестициялық процестің
қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге – инвесторлар және басқа да
инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.
Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс-
әрекеттері Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан
Республикасы президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы, Шетел инвестициялары туралы Заңдармен, тағы
басқа да нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба – капиталдарын ұлғайту мақсатымен
экономиканың әртүрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған,
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макро-пропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсияндық теория бойынша инвестиция мен жинақ ахуалы (яғни көзі
немесе инвестиция резервуары) әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы
анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу,
осыларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге немесе
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін.
Инвестиция мынадай факторларға тәуелді маңыздылары:
Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе
күрделі қаржылық рентабельділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше
рентабелділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды. Екіншіден
(мұның өзі бірінші жағдаймен байланысты) инвестор шешім қабылдау кезінде
күрделі қаржының альтернативті мүмкіндіктерін есепке алады және мұндағы
шешуші фактор процент ставкасының деңгейі болады. Инвестор ақшасын жаңа
зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке
орналастыруы да ықтимал. Егер процент нормасы күтіліп отырған пайда
нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге аспайды, керісінше, егер процент
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса, кәсіпкерлер күрделі
қаржыны іске қосады.
Үшіншіден, инвестиция сол елдегі немесе аймақтағы салық салудың
деңгейі мен ахуалына тәуелді. Салық деңгейінің жоғары болуы инвестицияны
ынталандырмайды, сонымен қатар салықтың қандай ставкасы жоғары немесе төмен
деп үзілді-кесілді айтуға да болмайды.
Кәсіпорынның өндірістік -шаруашылық іс -әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік -экономикалық потенциалын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс -әрекеті -инвестициялық іс-әрекет деп
аталады. Қазақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік
қолдау туралы заңы бойынша инвестициялық іс -әрекетке инвестицияларды
атқаруға байланысты кәсіпкершілік іс -әрекет жатады.
Инвестициялық процестің қатысушылары:
Сурет 3 Инвестициялық процестің қатысушыларының жіктелуі
Инвестициялық іс -әркеттердің субъектілеріне инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс -әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады.
Кесте 1
Инвестиция түрлерін тәуекелшілдік деңгейіне байланысты жіктеу
3-ТҮРІ 2-ТҮРІ 1-ТҮРІ 4-ТҮРІ
Жаңа өндірістерді Өндірісті Тиімділікті Мемлекеттік
салуға кеңейтуге арттыруға ұйымдардың
инвестициялар инвестициялар инвестициялар талаптарын
орындауға
бағытталған
инвестициялар
Тәуекелшілдіктің жоғарғы деңгейі Тәуекелшілдіктің төменгі деңгейі
Тапсырыс берушілерге -инвесторлар және басқа да инвестициялық
жобаны іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.
Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс -әрекеттері
Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, Салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы
Заңдармен, тағы басқа да нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба -капиталдары ұлғайту мақсатымен
экономиканың әртүрлі салалары мен сфераларына қүюға бағытталған,
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынадай кезеңдерден
түрады:
* Инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
* Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу;
* Жобаны техникалық -экономикалық негіздеу;
* Жер учаскесін алу немесе жалға алу;
* Келісім құжаттарын дайындау;
* Құрылыс -монтаж жұмыстарын жүргізу;
* Объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Қандай да болмасын инвестициялық жобаны іске асыруда, соңғы
нәтижелерге жетуде белгісіздік және тәуекелшілдік кездеседі. Олар жобаны
іске асыру жағдайларына берілген бастапқы берілімдердің, соның ішінде
шығындар мен нәтижелердің көлемдері жайлы ақпараттарды толық еместігіне,
жобаны іске асыру жолында болған жоспарланбаған жағдайларға байланысты және
т.б. Инвестициялық жобаларды іске қосудағы белгісіздік пен
тәуекелшілдіктің түрлері мен себептері:
♦ экономикалық заңдылықтар мен экономикалық жағдайдың
тұрақсыздығынан, пайданы қолданудың тұрақсыздығынан
пайда болған тәуекелшілдік;
♦ стихиялық жағдайлардың мүмкіндігі;
♦ Елдегі саяси жағдайдың белгісіздігі;
♦ баға динамикасы техника жэне технология параметрлері
жайлы ақпараттың толық еместігі;
♦ әр түрлі сауда операциялары мен жеткізушіліктерге тиым салу
мүмкіндігінен, шекараның жабылу мүмкіндігінен туған сырткы
экономикалық тәуекелшілдік;
♦ нарық конъюнктурасы, валюта курсының, несие
беру
жағдайларының ауытқуы;
♦ қатысушы кәсіпорындардың қаржы жағдайлары және іс
репутациялар жайлы ақпараттың жеткіліксіздігі.
Инвестициялық жобаларды іске асыруда болатын белгісіздік жағайлары
мен тәуекелшілдік аяқ астынан болатын құбылыстар. Инвестициялық жобаға
қатысушылардың инвестицияға тәуекелшілдіктің әсер етуін тоқтататын екі жолы
бар: әр түрлі тәуекелшілдіктерден қамсыздандыру, тәуекелшілдікті бақылау
мүмкіндіктерін анықтау. Жобаны іске асыру барысында, шаруашылық
жағдайларында, экономикалық заңдылықтарда толассыз өзгерістер болып тұрады.
Сондықтан да инвестициялық жобаны іске асыру схемасында осындай
өзгерістерді инвестициялық жобаны орындау жағдайындағы ақпаратты қадағалап
отыруды көрсету қажет.
Инвестиция тиімділігін арттырудың басты құралы техникалық прогресс
болып табылады. Жаңа техниканы ендіру оны экономикалық тиімділігн анықтау
қажеттілігін қарастырады және оның пайдалы тиімділігінің ескісімен
салыстырғанда мына көрсеткіштермен айқындалмақ; машина станоктың қуаты мен
өнімділігі, ондағы деталдары дәл өңдеу және т.б. Сондай -ақ, пайдалы
тиімділігінің басты элементі еңбек қауіпсіздігі, қызмет жасаудың ыңайылығы,
еңбек тиімділігін арттыру және оны жеңілдету болып табылады.
Кәсіпорын тәжірибесінде жаңа техниканы таңдау мүмкіндігі жоғарыда
көрсетілген көрсеткіштермен ғана шектелмейді, онда өндірілген өнімнің
бағасы өзіндік құны бойынша да жағдайлар ескеріледі. Инвестициялык ахуал
капитал салымының тәуекелдік дәрежесін анықтайтын және оны тиімді
пайдалануға мүмкіндік беретін саяси экономикалық, әлеуметтік және басқа да
факторлар жиынтығы. Ең бастысы шетел иевестициялары үшін тартымды
инвестициялық ахуал туғызу үшін, тұрақты және болашағы бар шетел
инвесторларын табу және оның капиталын басымдылықты салалар, өндірістер,
қызмет түрлеріне бағыттау қажет.
Қазақстан экономикасы үшін жақын арадағы он жыл мерзімге шетел
инвестициясына деген сұранысты негіздеу, шетел инвесторлары үшін
инвестициялық қауіпті азайту, олардың құқығын қорғау және инвестициялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету, тікелей және портфельдік инвестиция келу ушін
ынталандыру, оларды пайдаланудың құқықтық негізін жасау керек. Тәуелсіздік
алғаннан бері Қазақстан экономикасына шетел инвестициясының тек қана
тікелей, портфельдік инвестиция, несие және үкімет заемі түрінде келу
көлемі 10 млрд доллардан асты. Жарияланған деректер бойынша инвестиция
қүрылымының 49 пайызын -тікелей шетелдік тікелей инвестиция, 1 пайызын
портфельдік, 28 пайызын несиелер, 22 пайызын халықаралык қаржы ұйымдарының
заемы құрады. Тікелей инвестицияньщ 60 пайызы, мұнай өңдеуге, 5 пайызы газ
саласына, 10 пайызы түсі металлургияға салынды.
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау және бағалауды,
материалдық және заңды түрде тікелей жауап беретен инвесторлар жүргізеді.
Қазақстан Республикасында инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың
методологиясы мен әдістері, меншік формасына қарамастан, жасалынған және 31
март 1994 жылы бекітілген, инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау
және оларды қаржыландыруға таңдап алу жайлы Методикалық нұсқауларды қолдану
арқылы негізделеді.
Осы Методикалық нұсқауларға байланысты инвестициялық жобалардың
экономикалық тиімділігін бағалауда: коммерциялық (қаржылық) тиімділік –
қатысушылар үшін жобаны іске асырудың қаржылық нәтижелерін; бюджеттік
тиімділік – жобаны іске асырудан түскен қаржылық түсімдердің жергілікті
және аймақтық бюджетке түсімдерін; экономикалық тиімділік – жобаны іске
асыруға байланысты долған шығындар мен соңғы нәтижелерді анықтауда
қолданылады.
Инвестициялық жобалардың тиімділігі көрсеткіштер жүйесімен
анықталады. Ондай көрсеткіштерге:
➢ таза дисконтталған құн (ТДҚ) немесе таза дисконтталған табыс
(ТДТ);
➢ инвестициялардың рентабельділігі (ИР), табыс индексі (ТИ);
➢ табыстың ішкі нормасы (ТІН);
➢ қайтарым уақыты (Тқай).
Осы көрсеткіштермен – пайданың жай нормасы, капитал беру, шығындардың
интегралдық тиімділігі көрсеткіштері де қолданылады. Инвестицияланған
капиталдың айналымдылық коэффициенті кәсіпорынның өзінің дамуына салған
инвестицияны қоса есептегенде, оның ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
инвестицияларының айналымжылдамдығын көрсетеді. Алымында – сатудан түскен
табыс, бөлімінде – кезеңдегі инвестицияланған капиталдың орташа шамасы:
КО И.К = Д N ДИ + КИ
Мұнда: ДИ – және КИ – сәйкес ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
инвестициялар.
Инвестициялық жобаның коммерциялық (қаржылық) тиімділігі табыс
нормасын қаржы шығындарымен толтыратын нәтижелердің арақатынасымен
анықталады және жоба бойынша толық түрде немесе жобаны инвестициялау
үлесіне байланыста жеке қатысушылар үшін де есептелінеді.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігін есептегенде
инвестордың – инвестициялық, операциялық, қаржылық іс-әрекеті қаралып,
есепке алынады. Мұнда нақты ақшалардың ағыны мен сальдосы анықталып,
талданады.
Нақты ақшалардың ағыны – инвестициялық жобаны орындау барысындағы,
инвестициялық және операциялық іс-әрекеттен болған, ақша қаражатының
құйылымымен шығысының арасындағы айырма. Нақты ақшалардың сальдосы
(қалдығы) – инвестициялық жобаны іске асыру уақытындағы, барлық үш бірдей
(инвестициялық, операциялық, қаржылық) іс-әрекеттен болған ақша
қаражаттарының құйылуы мен шығуының арасындағы айырма. Инвестициялық жобаны
қабылдаудың қажетті критерийі ретінде нақты ақшалардың жағымды сальдосы
(қалдығы) есептеледі. Ал егер сальдо (қалдық) – жағымсыз болған жағдайда
инвесторлар өз қаражаттарынан қосымша қаражат бөлуі, не болмаса қарызға
қаражат алуы тиесілі.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігін қосымша бағалау үшін,
қарызды толық өтеу уақыты және инвестицияның жалпы көлеміндегі
инвестициялық жобаға қатысушылардың үлесі есептелінеді.
Қарызды толық өтеу уақыты, инвестициялық жобаны іске асыруда несие
және қарызға алған қаражаттар болған жағдайда ғана анықталады.
Инвестийиялық жобалардың коммерциялық тиімділігіне әсер ететіндер:
➢ жалпы инфляция – экономикадағы өндіріс ресурстарына (шикізат,
капитал, қызмет, еңбек т.б.) және шығарылатын өнімге бағаның жалпы
деңгейінің өсуі;
➢ инфляцияның әртектес болуы (яғни оның әртүрлі көлемі) - өнім түрлері
және өндіріс ресурстары бойынша;
➢ инфляция деңгейінің шетел валютасы курсынан жоғары болуы.
Бюджеттік тиімділіктің көрсеткіштері – жобаны іске асырудың
нәтижелерінің жергілікті және аймақтық бюджеттің кірісі мен шығысына әсерін
анықтайды.
Бюджеттік тиімділіктің негізгі көрсеткіші болып – бюджеттік әсер
(эффект) есептелінеді.
Интегралдық бюджеттік әсер – жылдық дисконтталған бюджеттік
әсерлердің қосындысы түрінде есептелінеді немесе бюджеттің интегралдық
шығыстарынан асып түсуі түрінде қарастырылады.
Бюджеттің шығыстарының құрамына кіретіндер:
➢ жобаны бюджеттік қаражаттандыруға тікелей бөлінген қаражаттар;
➢ ұлттық, аймақтық және басқа да банкілердің жобаны іске асыруға
жеке қатысушыларға берген несиесі. Олар беріледі де, бюджет
арқылы жабылады;
➢ отын мен энергия тасымалдаушылардың нарықтық бағасына қосымша
бөлінген тікелей бюджеттік асситновациялар;
➢ жобаны іске асыру барысында жұмыссыз қалған адамдарға
жәрдемақылар төлеу;
➢ мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша төлемдер;
➢ шетелдік және өз еліміздің қатысушыларына, инвестициялық
тәуекелшілдіктен мемлекеттік, аймақтық кепілділік;
➢ жобаны іске асыру барысында туындауы мүмкін қатерлердің
әсерлерін кетіруге бюджеттен бөлінген қаражаттар.
Бюджеттің кірістерінің құрамына кіретіндер:
➢ қосымша құн салығы, жобаны іске асыратын шетел және Қазақстан
кәсіпорындарының бюджетке төлейтін арнайы салығы мен басқа да
салық төлемдері;
➢ жобаны іске асырудың барысында қаржылық жағдайына әсер еткен
басқа да кәсіпорындардан түскен салықтық түсімдердің көбеюі;
➢ жоба бойынша шығарылған өнімдерден бюджетке түскен кедендік баж
алымы мен акциздер;
➢ жобаны орындауға шығарылған бағалы қағаздардан түскен
эмиссиялық табыс;
➢ жобаны қаржыландыру үшін шығарылған акциялар мен басқа да
бағалы қағаздардан түскен дивиденд;
➢ Қазақстан және шетел жұмысшыларының жоба бойынша жұмысты
орындағаны үшін алған еңбекақысынан бюджетке түскен табыс
салығы;
➢ жер, су және басқа да табиғат ресурстарын қолданғаны үшін;
жобаны орындау барысында геологиялық–барлау жұмыстарын жүргізуге
берілген лицензия үшін бюджетке түскен төлемдер;
➢ жоба бойынша объектілер салып, іске қосуға, барлауға конкурстар
мен тендерлер өткізуден түскен табыс;
➢ жобаны орындауға бюджеттен бөлінген несиені қайтару;
➢ жобаға байланысты, материалдық, отын-энергия, табиғи
ресурстарды дұрыс қолданбағаны үшін салынған айыптар мен
санкциялар.
Бюджеттің кірістеріне - зейнеткерлік қорға, жұмыспен қамтамасыз ету
қорына және т.б. бюджеттік емес қорларға түскен түсімдері де жатады.
Халық шаруашылық эканомикалық тимділіктің көрсеткіштері жобаның
тимділігін бүкіл хлық шаруашылығы бойынша және жобаны іске асырыуға
қатысқан аймақтар, салалар, ұйымдар мен кәсіпорындар бойынша көрсетеді.
Эканомикалық тиімділктің көрсеткіштерін халық шаруашылығы бойынша
есептегенде жобаның нәтижелеріне мыналар кіреді:
➢ соңғы өндірістік нәтижелер (барлық шығарылған өнімді сыртқа
және ішкі нарықта сатудан түскен түсім); жобалау барысында
қатысушылар жасаған мүліктер мен интеллектуалдық меншікті
сатудан түскен түсімдер;
➢ әлеуметтік және экологиялық нәтижелер (жобаның халықтың
денсаулығына, аймақтағы әлеуметтік және экологиялық жағдайға
әсерін есептегенде);
➢ тікелей қаржылық нәтижелер;
➢ шетелдердің, банкілер мен фирмалардың қарыздары мен несиелері.
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі
көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР- сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың
маңызы
Қазақстанның Инвестициялық қоры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
даму институттарының бірі болып табылады. Қордың қызметі 2003 жылдың 11
маусымында басталған. Ұйымдық-құқықтық нысаны – жарғылық капиталына
мемлекеттің жүз пайыздық қатысуы бар акционерлік қоғам. Жарғылық
капиталының мөлшері - 37,8 миллиард теңге, немесе 300 миллионнан астам АҚШ
доллары, кейіннен оны кезеңдеп арттыру жоспарланған.
Қордың мақсаты және негізгі міндеттері:
Қордың мақсаты - экономиканың шикізаттық емес секторында бәсекеге қабілетті
өндіріс орындарын құру жөніндегі жеке сектордың бастамаларына жаңадан
құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жарғылық
капиталдарына қатысу жолымен қаржылық көмек көрсету.
Мақсаттары:
• шикізат пен материалдарды түпкілікті өңдеуден өткізетін, жаңа
технологияларды қолданып бәсекеге қабілетті өнімдер шығаратын, сондай-ақ
келешегі бар ұйымдарға өндірістік қызмет көрсететін, өзінің қызметін
өнеркәсіпте жүзеге асыратын жаңадан құрылған, сондай-ақ жұмыс істеп
тұрған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестицияны жүзеге асыру;
• инвестициялық жобаларды Қазақстанның Инвестициялық қорының қосымша
қаржыландыруы арқылы экономиканың шикізаттық емес секторындағы жеке
инвестицияларды ынталандыру (ұйымдардың жарғылық капиталына инвестицияны
жүзеге асыру) және осы жобаларды басқаруға қатысу;
• қосымша, аралас өндірістерді дамытып, отандық және шетелдік ұйымдар
арасындағы өндірістік кооперацияны қамтамасыз ететін, Қазақстан
Республикасынан тыс жердегі инвестициялық жобаларды бірлесіп қаржыландыру
арқылы қазақстандық ұйымдардың инвестициялық белсенділіктерінің
шетелдерде көтерілуіне ықпал ету.
Қор қызметінің тұжырымдамалық ережелері:
1. Қор акциялардың 49 пайызға дейінгі бөлігін сатып алуымен, жобалардың
тікелей инвесторы болады.
2. Инвестициялық жобалардың табысты іске асуы мақсатында Біз жобаның
орындалуына тиісті ұйымдастыру деңгейін қамтамасыз ететін, жобаның
техникалық-технологиялық жақтарын жүзеге асыру үшін маркетингілік және
технологиялық жеткілікті тәжірибесі бар және акциялардың 50 пайыздан
астамын бақылайтын стратегиялық инвесторлары (бір инвестор немесе
инвесторлар тобы) бар, кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысқанды
неғұрлым тиімді болады санаймыз.
3. Қор және басқа акционерлердің тараптарынан кәсіпорынның жарғылық
капиталына салынатын инвестиция Жобаны іске асырудың түрлі сатыларында
қаржыландырудың басқа көздерімен де ұштастырылуы мүмкін, соның ішінде
листингіленбеген облигациялар, банктік займдер, бірлестірілген
займдер, лизингілер және мерзімі ұзартылған төлеммен сатып алу,
экспорттық несие агенттіктерінің қатысуымен алынатын несиелер.
4. Қор инвестор ретінде кәсіпорынның жарғылық капиталына қатыса отырып,
жобаны іске асыру барысындағы, қатерлер мен тиімділіктерге
ортақтасады. Қор қатерлерді барынша азайтуға ықпал ете отырып, осы
өңірдегі мемлекеттік мекемелермен және басқа да инвестицияға
қатысушыларымен өзара қызметті үйлестіреді.
5. Жоба іске асырылу сатысынан өтіп, сатылым мен өндіріс тұрақты деңгейге
жеткен кезде Қор өзінің үлесін стратегиялық серіктестеріне, басқа
акционерлерге және портфельдік инвесторларға сату жолымен жобадан
шығады.
Бағыттардың басымдықтары:
• Қазақстанда және дүние жүзінің басқа елдеріндегі салаларды дамыту
беталысын талдау негізінде, бәсекеге қабілетті салалар мен кластерлерді
құру мақсатындағы инвестициялаудың басымды бағыттары анықталды, атап
айтқанда:
1. Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу (консервілік, жүнді- және мақтаны
қайта өңдеу өнеркәсібі мен басқа салаларды есептегенде агроөнеркәсіптік
кешен);
2. Құрылыс материалдарының өндірісі (алғашқысынан бастап құрылыс
материалдарының әрлеу мен қаптауына дейінгі өндірісіне шейін);
3. Әйнек өнеркәсібі;
4. Химия және мұнай химия өнеркәсібі;
5. Металлургия;
6. Машина жасау;
7. Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі;
8. Балық өнеркәсібі;
9. Инфрақұрылым (энергетика және көлік).
Қазіргі уақытта Қор қызметінің түйіні құрылымды құрайтын мәні бар және
экономикалық кластерлерді жаңадан құру мен құрастырылғандарын толықтыруға
жағдай жасайтын ірі және келешегі бар маңызды жобаларды кезеңмен
қаржыландыруға ауыстырылды.
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық
салымдардың тартылуын талдау.
Инвестициясыны тартудың негізгі мақсатын іске асыру процесінде келесі
маңызды әлеуметтік және экономикалық міндеттемелер шешіледі:
● экономикада қайта құру құрылымына жәрдемдесу және нарық қатынасын
дамыту;
● дамыту, экспорттық әлует тиімділігін жоғарылату, оның шикізатқа
бағытталғанын жеңу, экспорттық экспансияны күшейту және сыртқы нарықта оның
ұстанымын басқару;
● өндірістің ғылыми – техникалық деңгейін жоғарылату және жаңа
техника мен технология негізінде бәсекеге қабілетті өнімнің үлесін
жоғарылату, басқару әдісі және өткізу.
Мысалы үшін, ҚР сы ауыл шаруашылығына негізгі капиталға салынатын
инвестициялары 2008 жылдың қантар- ақпан айларында ауыл шаруашылығының
негізгі капиталына 3,2 млрд. тенге инвестицияланған, бұл республиканың
негізгі капиталына салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 0,8% құрайды.
Кесте 2
Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
мың. тенге
Аймақтар Негізгі 2007 жылдың Құралдар есебінен
капиталға сәйкес қаржыландырылады
инвестициялакезеніне (%
р бен алынған)
меншікті қарыздық
Қазақстан 3247170 142,5 2828034 419136
Республикасы
Акмола облысы 942445 351,8 690754 251691
Актөбе облысы 2145 - 2145 -
Алматы облысы 180392 129,9 63458 116934
Атырау облысы 6186 - 6186 -
Оңтүстік Қазақстан 42047 232,1 42047 -
облысы
Жамбыл облысы 43346 507,7 6231 37115
Батыс Қазақстан 5178 153,6 5178 -
облысы
Қарағанды облысы 141844 23,9р 141844 -
Костанай облысы 1758215 293,5 1758215 -
Манғыстау облысы 2130 361,0 2130 -
Павлодар облысы 32250 119,4 23610 8640
Солтүстік Қазақстан 85285 202,6 80529 4756
облысы
Алматы қаласы 5708 472,2 5708 -
Сурет 4 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
(мың. тенге)
Инвестициялардың ен көп көлемі Қостанай облысында (54,1%) және Акмола
облысында (29,0%) ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған.
Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялардың физикалық
көлем индексі ағымдық жылдың ақпан айында, алдыңғы жылдың сәйкес айымен
салыстырғанда 0,4% ке көбейген.
Сурет 5 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
(мың. тенге)
Сурет 6 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялардың
физикалық көлем индексі
Алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда (% бен алынған)
Ауыл шаруашылығының салаларының ішінен инвестициялау үшін ен тартымды
өсімдік өсіру саласы болып табылады (жалпы көлемнің 90,9%).
Кесте 3
Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын инвестициялар
мың. тенге
Салалар Негізгі 2007 жылдың Құралдар есебінен
капиталға сәйкес қаржыландырылады:
инвестицияларкезеніне (%
бен алынған)
меншікті қарыздық
Ауыл шаруашылығы 3247170 142,5 2828034 419136
Өсімдік өсіру 2952874 344,2 2659312 293562
Мал өсіру 258366 177,8 132792 125574
Өсімдік өсіру мал 29208 56,1 29208 -
шаруашылығымен бірге
(аралас ауыл
шаруашылығы)
Өсімдік өсіру және мал 6722 0,5 6722 -
шаруашылығында қызмет
көрсету (ветеринарлы
қызметтен басқасы)
Сурет 7 Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын
инвестициялар
2008 жылдың қантар- ақпан айларында өндеу өнеркәсібінің негізгі
капиталына 25,1 млрд. тенге инвестицияланған, бұл республиканың негізгі
капиталына салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 6,6% құрайды.
Сурет 8 Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын
инвестициялар
Кесте 4
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
мың. тенге
Негізгі 2007 Құралдар есебінен
капиталға жылдың қаржыландырылады
инвестициялсәйкес
ар кезеніне
(% бен
алынған)
меншікті шетелдік қарыздық
Қазақстан 25128428 87,2 20771379 1730868 2626181
Республикасы
Акмола облысы 1147400 376,8 1134444 12956
Актөбе облысы 526991 38,1 174910 53964 298117
Алматы облысы 2729346 62,6 2467043 150935 111368
Атырау облысы 2805150 81,5 2805150 - -
Оңтүстік Қазақстан4705144 159,8 4483098 60728 161318
облысы
Жамбыл облысы 310142 89,9 161932 - 148210
Батыс Қазақстан 216040 40,5 70646 28364 117030
облысы
Қарағанды облысы 4483928 74,3 3135747 1306877 41304
Костанай облысы 556600 142,7 318928 - 237672
Кызылорда облысы 266060 203,7 28056 - 238004
Мангыстау облысы 511645 145,9 374928 130000 6717
Павлодар облысы 4786717 133,3 3941342 - 845375
Солтүстік 233053 259,1 40464 - 192589
Қазақстан облысы
Шығыс Қазақстан 747946 56,7 551025 - 196921
облысы
Астана қаласы 30784 2,6 30784 - -
Алматы қаласы 1071483 48,9 1052883 - 18600
Инвестициялардың ен көп көлемі Павлодар облысының (19%), Шығыс
Қазақстан облысының (18,7%), Қарағанды облысының (17,8%) өндеу
өнеркәсібінің дамуына салынған .
Сурет 9 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
Сурет 10 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
Сурет 11 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (пайызбен берілген)
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына инвестициялардың жалпы
республикалық көлемінде аймақтардың үлесі.
2007 жылдың қантар – ақпан айларымен салыстырғанда, өндеу
өнеркәсібінің негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 12,8% ға
төмендеген, ақпан айында алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда, 14,5%
ға төмендеген.
Алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда, % бен берілген
Сурет 12 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына инвестициялардың
физикалық көлемінің индекстері
Өндеу өнеркәсібінің салалары арасында инвестициялау үшін ен
приоритетті бағыттар: металлургия өнеркәсібі және дайын метталл өнімдірінің
өндірісі (48,1%), шылым өндірісі (19,1%), кокс, мұнай өнімдері, ядерлік
материалдар өндірісі (12,2%).
Кесте 5
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
мың. тенге
Салалар Негізгі 2007 Құралдар есебінен
капитал жылдың қаржыландырылады
ға сәйкес
инвестициякезеніне
лар (% бен
алынған)
меншікті шетел қарыздық
Өндеу өнеркәсібі 25128428 87,2 20771379 1730868 2626181
Тағам өнімдерінің 4807479 60,0 3364825 361412 1081242
өндірісі, ішімдік
және шылымды қоса.
Текстильді және 4716 10,3 4620 - 96
тігін өнеркәсібі
Ағашты өндеу және 28132 40,5 12683 - 15449
ағаш бұйымдарының
өндірісі
Целлюлозалық-қағаз 118816 101,7 118816 - -
өнеркәсібі, басылым
ісі
Кокс, мұнай өнімдері3069595 83,9 3068677 - 918
және ядерлік
материалдар өндірісі
Химиялық өнеркәсіп 242476 36,2 90206 54792 97478
Резиналық және 481977 58,0 256042 150935 75000
пластмассалық
бұйымдар өндірісі
Басқа да 2828543 165,8 2504903 53964 269676
металлургиялық емес
минералды өнімдер
өндірісі
Металлургиялық 12078201 95,3 10023372 1109765 945064
өнеркәсіп және дайын
металлды бұйымдар
өндірісі
Машиналар мен құрал 363282 88,6 238228 - 125054
жабдықтар өндірісі
Электр жабдықтары 509610 170,1 506646 - 2964
және электронды,
оптикалық жабдықтар
өндірісі
Көлік құралдары мен 276263 93,5 276263 - -
жабдықтарының
өндірісі
Өнеркәсіптің басқа 319340 406,3 306100 - 13240
да салалары
Сурет 13 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (мың. тенге)
Республика қазір ірі қаржы құралдарын, технологияны, салаларға ноу –
хауды тартуға мүдделі, экономикада құрылымдық қайта құрылуды қамтамасыз
етуге, серпінді және экономиканың тәуелсіздігін, тұрақты экономиканың
өсуіне мүмкіндік береді, шетел инвесторлары үшін көбіне қолайлы режимді
құруын талап етеді.
Сурет 14 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (мың. тенге)
Сонымен, ескеруімсіз қажет, шетел серіктестері үшін ерекше маңыздылық
тұрақты заңды, экономикалық және саяси жағдайлары, меншігіне қол сұқпайтын
кепілдігі мен олар, өзінің салымына адал пайда ала алатындығына анықталған
сенімділігі болуы керек. Тек қана экономикалық реформалардың жүйелік
бағдарламасын іске асыруын жалғастыра, экономиканың жоғары орталықтанғанын
жеңіп шыға және бағалық реформаларды жүзеге асыру есебімен оны ашық нарық
экономикасына қайта құруын, меншікке деген құқығын бекіте, жекешелендіре
және мемлекет иелігінен ала, сонымен қатар банктің тұрақты заңды жүйесін
және қаржы ісін құра, Қазақстан нақты сезілетін шетел инвестициясының
түсіміне сене алады.
Шетел инвестициясы жөніндегі Қазақстан Республикасының заңы саяси
жағдайлармен, заңдылықтардың өзгеруінен шетел инвестициясын қорғау
мемлекеттік бекітеді. Егерде заңдылықтардың өзгеруі нәтижесінде шетел
инвесторының жағдайы нашарласа немесе 10 жыл ішінде шетел инвесторына
халықаралық келісімдердің жағдайы өзгерсе инвестицияны жүзеге асыру кезінде
әрекет етуші және инвестиция бойынша егер басқалары өзара шартпен
қарастырмаса, өзара шарт аяқталғанға дейін мемлекеттің өкілетті
органдарымен ұзақ мерзімді өзара шарт бойынша жүзеге асырылатын заңдылықтар
қолданылады. Мемлекет кез – келген жағдайда, сонымен қатар, үкіметтің
ауысымымен, тағы басқа жағдай бола қалса, халықаралық төреліктің шешіміне
бағына мемлекеттік құрылым инвесторлар алдында мүліктік міндеттемелерін
сақтайды. Яғни өзара шарттардың қасиеттілігі анықталады, сонымен қатар
шетел инвесторының құқығын халықаралық төрелікте қарайды. Қазақстан үшін
шешіміне ие болатын басшылық нұсқау күші. Республика экономикасына шетел
капиталын тартудың басымды міндеттерімен: экспорттық әлеуетті жоғарылату,
экономиканың шикізатқа бағытталғанын жеңу, импортты алмастыратын өндірісті
құру, жаңа технологиялық талдамаларды енгізу болып табылады. [17]. 1995 –
2005жж. Қазақстан экономикасына инвестициялауға жетекші жағдай АҚШ (7719,2
млн.долл., немесе 30,0%) және Ұлыбритания (3517,8млн.долл. немесе 13,6%),
содан кейін Италия (1846,8 млн.долл., немесе 72%), Оңтүстік Корея (1746,9
млн.долл.,немесе 6,8%), Швейцария (1682,5млн.долл., немесе 6,5%) және
Нидерланды (1627,6 млн.долл., немесе 6,3%) болып табылады. Қазақстан
экономикасына тікелей шетел капиталының түсімі 1 – кестеде көрсетілген.
Елдер бойынша Қазақстанға инвестиция талдауы 2005ж. 1- ші орынды АҚШ
иеленді және 2005ж. жалпы түсімі 1086,1 млн.долл. (23,6%), 2- ші орынды –
Швейцария (630,5 млн.долл. немесе 13,6%) құрады.
Кесте 6
Қазақстан Республикасына 1997 – 2007жж. өзге мемлекеттерден тікелей
инвестицияның түсімі.
млн. АҚШ долл.
Мемлекет
1997 – 2005жж.
%
2006ж.
%
2007ж.
% Британдық Виргиндық арал 243,5 1,4 148,0 3,6 87,7 1,9
Ұлыбритания 2302,5 13,5 622,7 15,2 592,6 12,9 Германия 311,8
1,8 37,4 0,9 63,9 1,4 Индонезия 294,4 1,7 0,0 0,0 0,0 0,0
Ирландия 38,4 0,2 4,5 0,1 1,8 0,04 Исландия 154,0 0,9 0,0 0,0
0,0 0,0 Италия 1003,9 5,9 469,1 11,4 373,8 8,1 Каймонов аралы
45,1 0,3 21,9 0,5 28,4 0,6 Канада 892,9 5,2 165,4 4,0 7,8
0,2 Кипр 52,8 0,3 14,6 0,4 23,8 0,5 Қытай 763,3 4,5 64,7
1,6 248,5 5,4 Лихтенштейн 39,5 0,2 13,2 0,3 7,9 0,2
Нидерланды 609,3 3,6 401,0 9,8 617,3 13,4 Норвегия 59,2 0,3
18,2 0,4 0,0 0,0 Ресей 374,6 2,2 214,4 5,2 197,0 4,3 АҚШ
5621,7 32,8 1011,4 24,6 1086,1 23,6 Түркия 562,1 3,3 70,5 1,7
104,8 2,3 Франция 214,7 1,3 123,6 3,0 161,3 3,5 Швейцария
532,0 3,1 520,0 12,7 630,5 13,7 Оңтүстік Корея 1618,9 9,5 45,6
1,1 82,4 1,8 Жапония 335,9 2,0 59,6 1,5 96,1 2,0 Қалғандары
1048,2 6,0 80,0 2,0 184,0 4,16 Қорытынды 17118,7 100,0 4105,8
100,0 4595,7 100,0
Сурет15 Қазақстан Республикасына 1997 – 2007жж. өзге мемлекеттерден
тікелей инвестицияның түсімі. (млн. АҚШ долл.)
Тікелей шетел инвестициясының көлемінің саны мәнді түрде өсті. Бірақ
қолайлы көрініс, оның терең өңдеуі бойынша өндірістің дамуына көңіл бөлмей,
көбінесе қаражаттар шикізат өндіруге салынды. Ол республикаға шикізаттай
мұнайдың сатылған бағасына қарағанда, бірақ бағасы бойынша бірнеше есе көп,
мұнайдан алынған дайын өнімді сатып алуға мәжбүрлі алып келеді. Осыдан
келіп шығатыны, әзірге шетел салымдары экономиканың қайта құру құрылымдық
процесіне және өнеркәсіп өндірісінің өсуіне нақты әсерін көрсетпейді.
Сурет16 Қазақстан Республикасына 2005– 2007жж. өзге мемлекеттерден
тікелей инвестицияның түсімі. (млн. АҚШ долл.)
Кесте 7
Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей шетел инвестициялары
ағыны өзгерісінің динамикасы, 2001 – 2007жж.,%
ӨңірЕл 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Бүкіл
әлем 144,1 181,1 327,5 418,3 246,4 204,5 168,6 Дамыған елдер
130,3 229,7 402,7 538,7 277,8 238,2 178,2 Дамушы елдер 170,7
173,4 207,3 225,6 196,4 140,9 153,8 Орталық Азия 232,3 182,1
151,7 114,2 213,9 272,1 367,0 Қазақстан 214,1 125,3 188,2 282,6
463,1 417,3 476,5 Ресей 241,3 137,0 164,1 134,6 122,5 171,7
56,7
Сурет 17 Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей шетел
инвестициялары ағыны өзгерісінің динамикасы, 2001 – 2007жж.,%
Инновациялық инвестициялық толықтыруларды кеңейту, ұлттық капиталдың
позициясын күшейту, отандық және шетел инвестицияларын тиімді пайдалану,
сонымен қатар осы ресурстарды экономиканың басымды секторына бағыттау
қажет. Кен өндіруде инвестицияның негізгі ағымы шикізатты өңдейтін саланы
тарту қажет. Егер өнім қазіргі талаптарға сай жаңа технологиямен және өнім
сапасы жоғары түрлі ассортиментте болса онда біздің өніміміз бәсекеге
қабілетті болады.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық
ресурстарды тартуды талдау.
Қара металлургия - өзінің негізгі өнімдерін екінші рет қайта өңдеудің
аяқталған кезеңін қамтамасыз ететін ғаламат сала және, сонымен бірге басқа
салалар мен өндірістердің қалдықтарын кәдеге жаратуға қабілетті болып
табылады. Қазақстан үшін қара металлургия - екінші дүние жүзілік соғысынан
кейінгі жылдары ғана пайда болған ауыр өнеркәсібінің салыстырмалы түрдегі
жас сала. Қазақстанда шойын, болат, бұйымдарды илемдеу және ферроқорытпа
өндіріледі.
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы металлургиялық кешенінің
өндірістік жағдайы былай сипатталады:
• елімізде қазіргі кездегі өндірісті дамыту үшін ғылымды қажетсінетін,
жоғары технологиялық, арнайы материалдар мен қорытпаларының өнеркәсіптік
өндірісі мүлдем жоқ;
• машина жасау, мұнай газ, таулы-металлургиялық, жеңіл, тамақ және
өнеркәсіптің басқа салалары, құрылыс индустриясы, ауыр машина жасау және
кеме жасау үшін темір қақтау және металл өнімдеріне талап етілетін
сұрыптау жүргізілмейді.
• ең озық технология негізіндегі - ұнтақты металлургия, электрометаллургия,
гальванотехника, жаңа литейлі мен химиялық технологиялар және т.б.
материалдар мен металл бұйымдарының өнеркәсіптік өндірісі жоқ.
• балансы аяғына дейін есептелмеген, металлдардың екінші ресурстары
жеткіліксіз тиімді пайдаланылады, ал шетелге шығару бақылаусыз
жүргізіледі.
Мұндай мақсаттар сервистік-технологиялық экономикасының ұзақ мерзімді
жоспарына өту үшін шикізаттық бағытталуынан, жағдайларды дайындауынан
бастап өтуіне жағдай жасайтын, экономика саласын әртараптандыру жолымен
еліміздің тұрақты дамуына жетуге бағытталған Қазақстан Республикасы
Индустриалдық-инновациялы дамудың 2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясында да қойылған.
Ғаламдық нарық. ХХ және ХХІ ғасырларда шетелдегі халықаралық
экономикалық қатынастарды дамытудың негізгі бағыттары металлургия
өнеркәсібінде толығымен пайда болған экономиканың ғаламдығы болып табылды.
Халықаралық шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі
көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР- сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың
маңызы
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық
салымдардың тартылуын талдау.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық
ресурстарды тартуды талдау.
Бөлім III Қазақстан Республикасында инвестицияны басқару және жетілдіру
жолдары
3.1. Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың
жолдары мен бағыттары
3.2Қазақстан Республикасында инвестицияларды мемлекеттік- құқықтық реттеу
механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұлттық экономиканың тұрақты дамуы үшін ең маңызды шарттарының бірі
инвестициялық қызметті жандандыру болып табылады. Ұдайы өндірістің
үздіксіздігін қамтамасыз ететін, инвестициялық жобаларды талдайтын, өндіріс
көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін шаруашылық кешенінің жұмыс жасауы
инвестициясыз мүмкін емес.
Қазіргі таңдағы әлемдік экономикаға халықаралық еңбек бөлінісін және
өндірістің дамуының негізгі заңдылықтарын обьективті түрде анықтайды.
Жиынтық процесс көбінесе елге тартылады, ал әлемдік сауда ұлттық
шаруашылықтың экономикалық өсуінің ең маңызды факторының біріне айналады.
Сыртқы экономикалық байланыстың ерекше ролін ғаламданудың бірігу процесінде
атқарады. Бүкіл әлем бойынша тауардың, адамның, капиталдың гиганттық
ағымының қозғалысы және технологиямен, ақпаратпен қарқынды алмасуы
ғаламдану терминімен жинақтап көрсетілген. Әлемдік экономикада бұл
процесс елдер арасында экономикалық байланыстың дамуымен келген сауданың
ырықтандыруымен, қазіргі ақпаратты телекоммуникациялық жүйелерінің
құруымен, әлемдік техникалық стандарттар мен нормалар, 3 негізгі
факторлармен анықталады: нарықтық механизмнің пайдасына мемлекеттік
реттеуден ауытқу, бірігу процесіне енуде ұлттық шекараны жеңіп шығу және
ақпараттық технологияны дамыту болып табылады.
Экономиканың қай саласы болсын қаржысыз дамымайды. Оны табу, толықтыру
мүмкіндіктері түрліше қиындықтарға кездеседі. Ел экономикасын дамытуда ішкі
қаржының маңызды екені белгілі, бірақ, ол жеткіліксіз болып отыр.
Осыған байланысты шетел қаржыларын тарту басты мақсатқа айналуда.
Алдағы уақыттарда шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану жолдары тұрақты
іске айнала бастады. Шетелдік қаржыны алғашқы алған жылдары біздің
борышымыз 1,2 -1,3 млрд. доллар болса, соңғы кезде ол 5,8 млрд. долларға
жетіп отыр. Жыл сайын шетел капиталын пайдаланғанымыз үшін салық өсе
беретін болады. Оны уақытымен толық мөлшерде төлеу үшін еліміздің өндіріс
орындары, шаруашылық салалары өз жұмыстарын жандандыруы керек.
Қазақстандағы саясат шетелдік инвестициялық капиталын көбірек тартуға
бағытталған.
Инвестициялық саясатты дұрыс шешу, кәсіпорындардың дамуына жағдай
жасау, республикамыздың халқын жұмысқа орналастырумен, олардың ахуалының
жақсаруымен тығыз байланысты. Отандық өндірісті дамытуға керекті инвестиция
табу - еңбекке орналасу дәрежесін көтереді, калаларда жұмысқа орналасуға
мүмкіндік туады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде инвестиция түрлері мен маңыздылығы жан- жақты
қарастырылады, екінші бөлімде мысалға алынып отырған кәсіпорын қызметіне,
капиталды пайдалану жағдайына талдау жүргізіледі, үшінші бөлімде
инвестицияның еліміздің әлеуметтік- экономикалық дамуына қосқан үлесі және
оның элемдік шаруашылықта бөлінуі туралы қарастырылады.
Бөлім I. Инвестициялардың теориялық аспектілері және экономикалық маңызы
2. Инвестициялардың мәні, маңызы мен түрлері
Инвестиция – Қазақстан экономикасының нарықтық экномикаға өтуі кезінде
пайда болған жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде
“Жалпы капиталдық салымдар” деген түсінік қолданылатын, осы түсінік бойынша
жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге, шаруашылық жүргізіп отырған кәсіаорындардың
кеңеюі мен техникалық қайта қамтамасыздандырылуына (өндірістік капиталдық
салымдар), тұрғын үй мен тұрмыстық-мәдени құрылысқа (өндірістік емес
капиталдық салынымдар) жұмсалынатын барлық қаржылық құралдар түсіндіріледі.
Инвестициялар деп – кәсіпкерлікке, ауыл шаруашылығына, құрылысқа және
өндірістің басқа да саладағы шаруашылық субъектілерінің мүліктей, заттай,
сондай-ақ ақша қаржаты түріндей, яғни капитал түрінде салынып, ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін, жұмсалатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банктік салымдар, пайлар,
акциялар және де басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар,
қондырғылар, лицензиялар, соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу
мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектісіне салынатын интеллектуалды
құндылықтар ,несиелер кез-келген мүлік немесе мүліктік құқықтар ретінде
анықталады және осының бәрі – пайда табу мен әлеуметтік жақсы әсерлерге
жету мақсатында. Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге жақын
келеді.
Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестицияның
мәнін түсінудегі айырмашылықты көрсетеді. Ресурстардың бөлінуі әкімшілік
жүйесі жағдайында меншіктің бір түрімен жүзеге асатындықтан,
инвестицияландырудың қаржылық және басқа түрлерінің бар екендігін отандық
экономикалық ғылымдар қарастырды. Жоспарлық экономика жағдайына
инвестициялар ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатымен ғана
айырықшаланатан залал ретінде көрінеді.
Жалпы инвестициялардың жіктелуі:
Инвестициялар нақты инвестициялар және қаржы инвестициялары болып
бөлінеді.
Нақты инвестициялар - капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына,
құрылысқа және т.б. салаларға жұмсалымы.
Қаржы инвестициялары - мемлекеттен, басқа да кәсіпорындардан,
инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды сатып алуға
бағытталған.
Сурет 1 Жалпы инвестициялардың жіктелуі
Бірінші жағдайда инвестор, өзінің өндірістік капиталының көлемін
-өндірістік негізгі қорлар мен айналым қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда
инвестор бағалы қағаздардан дивиденд алу арқылы өзінің қаржы капиталын
ұлғайтады.
Сонымен қатар, инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Қазақстан Республикасындағы Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қорғау
Заңы бойынша тікелей инвестицияларға - республиканың
тәуелсіздік
кепілділігіне байланысты және арнайы техникалық көмек пен грантқа арналған
инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері жатады.
Жанама инвестициялар -қоржындағы инвестициялар, басқаша айтқанда құнды
қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы
қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарй ірі банкілердің инвестициялық
қоржынына жетекші рольге ие болып отырған меншікті инвестицияларға және
қайталама өтімді резервтер дейтінге, яғни өтімді активтерге ең алдымен
мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді.
Инвестицияның негізгі түрлері әрбір кәсіпорынның іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық бағыттағы капитал салымдарының түрлері:
Сурет 2 Коммерциялық бағыттағы капитал салымдарының
жіктелуі
Ақша активтеріне -басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкте -депозиттер, облигациялар,
акциялар несиелер, қарыздар, кепілдіктер т.б.
Материалдық емес активтерге –кәсіпорындардың жұмысшыларының қайта жеке
оқыту жэне біліктіліктерін жоғарылату арқылы, сауда белгілерін жасау
тапқыштық патенттер мен лицензия алу, сонымен қатар жерді қолдануға
құқық алу арқылы алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:
Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар:
Олардың негізгі мақсаты -жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту және
өндіріс қуаттарын өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру
арқылы кәсіпорынның шығындарын азайтуға жағдай жасау.
Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар: Негізгі мақсаты
-өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту. Жаңа
өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталады. Мемлекеттік
басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар:
Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың экологилық
стандарттар, өнімнің қауіпсіздігі және басқа да жағдайларға байланысты
талаптарын орындауға мәжбүр болған жағдайында қолданылады.
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелшілдік деңгейімен байланысты.
Инвестициялардың түрлері мен тәуекелшілдік деңгейі төменгі кестеде
көрсетілген.
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік-экономикалық потенциялын сақтау және ары қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті – инвестициялық іс әрекет деп аталады.
Қаіақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы
Заңы бойынша инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты
кәсіпкершілік іс-әрекет жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар
(инвестициялық іс-әрекетті жүргізетін жеке және заңды тұлғалар), тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, жеткізушілер, заңды тұлғалар (банктер, қамсыздандыру
ұйымдары, инвестициялық қорлар) және басқа да инвестициялық процестің
қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге – инвесторлар және басқа да
инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.
Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс-
әрекеттері Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан
Республикасы президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы, Шетел инвестициялары туралы Заңдармен, тағы
басқа да нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба – капиталдарын ұлғайту мақсатымен
экономиканың әртүрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған,
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макро-пропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсияндық теория бойынша инвестиция мен жинақ ахуалы (яғни көзі
немесе инвестиция резервуары) әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы
анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар (күрделі қаржы) ұлғаймалы ұдайы өндіріс
процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу,
осыларға байланысты жаңа жұмыс орнын жасау инвестициялық процестерге немесе
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші субъектілер
жүргізуі мүмкін.
Инвестиция мынадай факторларға тәуелді маңыздылары:
Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына немесе
күрделі қаржылық рентабельділігіне тәуелді. Егер инвестордың пікірінше
рентабелділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды. Екіншіден
(мұның өзі бірінші жағдаймен байланысты) инвестор шешім қабылдау кезінде
күрделі қаржының альтернативті мүмкіндіктерін есепке алады және мұндағы
шешуші фактор процент ставкасының деңгейі болады. Инвестор ақшасын жаңа
зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке
орналастыруы да ықтимал. Егер процент нормасы күтіліп отырған пайда
нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге аспайды, керісінше, егер процент
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан төмен болса, кәсіпкерлер күрделі
қаржыны іске қосады.
Үшіншіден, инвестиция сол елдегі немесе аймақтағы салық салудың
деңгейі мен ахуалына тәуелді. Салық деңгейінің жоғары болуы инвестицияны
ынталандырмайды, сонымен қатар салықтың қандай ставкасы жоғары немесе төмен
деп үзілді-кесілді айтуға да болмайды.
Кәсіпорынның өндірістік -шаруашылық іс -әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік -экономикалық потенциалын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс -әрекеті -инвестициялық іс-әрекет деп
аталады. Қазақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік
қолдау туралы заңы бойынша инвестициялық іс -әрекетке инвестицияларды
атқаруға байланысты кәсіпкершілік іс -әрекет жатады.
Инвестициялық процестің қатысушылары:
Сурет 3 Инвестициялық процестің қатысушыларының жіктелуі
Инвестициялық іс -әркеттердің субъектілеріне инвесторлар, тапсырыс
берушілер, жұмысты орындаушылар, инвестициялық іс -әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады.
Кесте 1
Инвестиция түрлерін тәуекелшілдік деңгейіне байланысты жіктеу
3-ТҮРІ 2-ТҮРІ 1-ТҮРІ 4-ТҮРІ
Жаңа өндірістерді Өндірісті Тиімділікті Мемлекеттік
салуға кеңейтуге арттыруға ұйымдардың
инвестициялар инвестициялар инвестициялар талаптарын
орындауға
бағытталған
инвестициялар
Тәуекелшілдіктің жоғарғы деңгейі Тәуекелшілдіктің төменгі деңгейі
Тапсырыс берушілерге -инвесторлар және басқа да инвестициялық
жобаны іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.
Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс -әрекеттері
Нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, Салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы
Заңдармен, тағы басқа да нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба -капиталдары ұлғайту мақсатымен
экономиканың әртүрлі салалары мен сфераларына қүюға бағытталған,
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынадай кезеңдерден
түрады:
* Инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
* Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу;
* Жобаны техникалық -экономикалық негіздеу;
* Жер учаскесін алу немесе жалға алу;
* Келісім құжаттарын дайындау;
* Құрылыс -монтаж жұмыстарын жүргізу;
* Объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Қандай да болмасын инвестициялық жобаны іске асыруда, соңғы
нәтижелерге жетуде белгісіздік және тәуекелшілдік кездеседі. Олар жобаны
іске асыру жағдайларына берілген бастапқы берілімдердің, соның ішінде
шығындар мен нәтижелердің көлемдері жайлы ақпараттарды толық еместігіне,
жобаны іске асыру жолында болған жоспарланбаған жағдайларға байланысты және
т.б. Инвестициялық жобаларды іске қосудағы белгісіздік пен
тәуекелшілдіктің түрлері мен себептері:
♦ экономикалық заңдылықтар мен экономикалық жағдайдың
тұрақсыздығынан, пайданы қолданудың тұрақсыздығынан
пайда болған тәуекелшілдік;
♦ стихиялық жағдайлардың мүмкіндігі;
♦ Елдегі саяси жағдайдың белгісіздігі;
♦ баға динамикасы техника жэне технология параметрлері
жайлы ақпараттың толық еместігі;
♦ әр түрлі сауда операциялары мен жеткізушіліктерге тиым салу
мүмкіндігінен, шекараның жабылу мүмкіндігінен туған сырткы
экономикалық тәуекелшілдік;
♦ нарық конъюнктурасы, валюта курсының, несие
беру
жағдайларының ауытқуы;
♦ қатысушы кәсіпорындардың қаржы жағдайлары және іс
репутациялар жайлы ақпараттың жеткіліксіздігі.
Инвестициялық жобаларды іске асыруда болатын белгісіздік жағайлары
мен тәуекелшілдік аяқ астынан болатын құбылыстар. Инвестициялық жобаға
қатысушылардың инвестицияға тәуекелшілдіктің әсер етуін тоқтататын екі жолы
бар: әр түрлі тәуекелшілдіктерден қамсыздандыру, тәуекелшілдікті бақылау
мүмкіндіктерін анықтау. Жобаны іске асыру барысында, шаруашылық
жағдайларында, экономикалық заңдылықтарда толассыз өзгерістер болып тұрады.
Сондықтан да инвестициялық жобаны іске асыру схемасында осындай
өзгерістерді инвестициялық жобаны орындау жағдайындағы ақпаратты қадағалап
отыруды көрсету қажет.
Инвестиция тиімділігін арттырудың басты құралы техникалық прогресс
болып табылады. Жаңа техниканы ендіру оны экономикалық тиімділігн анықтау
қажеттілігін қарастырады және оның пайдалы тиімділігінің ескісімен
салыстырғанда мына көрсеткіштермен айқындалмақ; машина станоктың қуаты мен
өнімділігі, ондағы деталдары дәл өңдеу және т.б. Сондай -ақ, пайдалы
тиімділігінің басты элементі еңбек қауіпсіздігі, қызмет жасаудың ыңайылығы,
еңбек тиімділігін арттыру және оны жеңілдету болып табылады.
Кәсіпорын тәжірибесінде жаңа техниканы таңдау мүмкіндігі жоғарыда
көрсетілген көрсеткіштермен ғана шектелмейді, онда өндірілген өнімнің
бағасы өзіндік құны бойынша да жағдайлар ескеріледі. Инвестициялык ахуал
капитал салымының тәуекелдік дәрежесін анықтайтын және оны тиімді
пайдалануға мүмкіндік беретін саяси экономикалық, әлеуметтік және басқа да
факторлар жиынтығы. Ең бастысы шетел иевестициялары үшін тартымды
инвестициялық ахуал туғызу үшін, тұрақты және болашағы бар шетел
инвесторларын табу және оның капиталын басымдылықты салалар, өндірістер,
қызмет түрлеріне бағыттау қажет.
Қазақстан экономикасы үшін жақын арадағы он жыл мерзімге шетел
инвестициясына деген сұранысты негіздеу, шетел инвесторлары үшін
инвестициялық қауіпті азайту, олардың құқығын қорғау және инвестициялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету, тікелей және портфельдік инвестиция келу ушін
ынталандыру, оларды пайдаланудың құқықтық негізін жасау керек. Тәуелсіздік
алғаннан бері Қазақстан экономикасына шетел инвестициясының тек қана
тікелей, портфельдік инвестиция, несие және үкімет заемі түрінде келу
көлемі 10 млрд доллардан асты. Жарияланған деректер бойынша инвестиция
қүрылымының 49 пайызын -тікелей шетелдік тікелей инвестиция, 1 пайызын
портфельдік, 28 пайызын несиелер, 22 пайызын халықаралык қаржы ұйымдарының
заемы құрады. Тікелей инвестицияньщ 60 пайызы, мұнай өңдеуге, 5 пайызы газ
саласына, 10 пайызы түсі металлургияға салынды.
1.2. Капитал салымдарының тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау және бағалауды,
материалдық және заңды түрде тікелей жауап беретен инвесторлар жүргізеді.
Қазақстан Республикасында инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтаудың
методологиясы мен әдістері, меншік формасына қарамастан, жасалынған және 31
март 1994 жылы бекітілген, инвестициялық жобалардың тиімділігін анықтау
және оларды қаржыландыруға таңдап алу жайлы Методикалық нұсқауларды қолдану
арқылы негізделеді.
Осы Методикалық нұсқауларға байланысты инвестициялық жобалардың
экономикалық тиімділігін бағалауда: коммерциялық (қаржылық) тиімділік –
қатысушылар үшін жобаны іске асырудың қаржылық нәтижелерін; бюджеттік
тиімділік – жобаны іске асырудан түскен қаржылық түсімдердің жергілікті
және аймақтық бюджетке түсімдерін; экономикалық тиімділік – жобаны іске
асыруға байланысты долған шығындар мен соңғы нәтижелерді анықтауда
қолданылады.
Инвестициялық жобалардың тиімділігі көрсеткіштер жүйесімен
анықталады. Ондай көрсеткіштерге:
➢ таза дисконтталған құн (ТДҚ) немесе таза дисконтталған табыс
(ТДТ);
➢ инвестициялардың рентабельділігі (ИР), табыс индексі (ТИ);
➢ табыстың ішкі нормасы (ТІН);
➢ қайтарым уақыты (Тқай).
Осы көрсеткіштермен – пайданың жай нормасы, капитал беру, шығындардың
интегралдық тиімділігі көрсеткіштері де қолданылады. Инвестицияланған
капиталдың айналымдылық коэффициенті кәсіпорынның өзінің дамуына салған
инвестицияны қоса есептегенде, оның ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
инвестицияларының айналымжылдамдығын көрсетеді. Алымында – сатудан түскен
табыс, бөлімінде – кезеңдегі инвестицияланған капиталдың орташа шамасы:
КО И.К = Д N ДИ + КИ
Мұнда: ДИ – және КИ – сәйкес ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
инвестициялар.
Инвестициялық жобаның коммерциялық (қаржылық) тиімділігі табыс
нормасын қаржы шығындарымен толтыратын нәтижелердің арақатынасымен
анықталады және жоба бойынша толық түрде немесе жобаны инвестициялау
үлесіне байланыста жеке қатысушылар үшін де есептелінеді.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігін есептегенде
инвестордың – инвестициялық, операциялық, қаржылық іс-әрекеті қаралып,
есепке алынады. Мұнда нақты ақшалардың ағыны мен сальдосы анықталып,
талданады.
Нақты ақшалардың ағыны – инвестициялық жобаны орындау барысындағы,
инвестициялық және операциялық іс-әрекеттен болған, ақша қаражатының
құйылымымен шығысының арасындағы айырма. Нақты ақшалардың сальдосы
(қалдығы) – инвестициялық жобаны іске асыру уақытындағы, барлық үш бірдей
(инвестициялық, операциялық, қаржылық) іс-әрекеттен болған ақша
қаражаттарының құйылуы мен шығуының арасындағы айырма. Инвестициялық жобаны
қабылдаудың қажетті критерийі ретінде нақты ақшалардың жағымды сальдосы
(қалдығы) есептеледі. Ал егер сальдо (қалдық) – жағымсыз болған жағдайда
инвесторлар өз қаражаттарынан қосымша қаражат бөлуі, не болмаса қарызға
қаражат алуы тиесілі.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігін қосымша бағалау үшін,
қарызды толық өтеу уақыты және инвестицияның жалпы көлеміндегі
инвестициялық жобаға қатысушылардың үлесі есептелінеді.
Қарызды толық өтеу уақыты, инвестициялық жобаны іске асыруда несие
және қарызға алған қаражаттар болған жағдайда ғана анықталады.
Инвестийиялық жобалардың коммерциялық тиімділігіне әсер ететіндер:
➢ жалпы инфляция – экономикадағы өндіріс ресурстарына (шикізат,
капитал, қызмет, еңбек т.б.) және шығарылатын өнімге бағаның жалпы
деңгейінің өсуі;
➢ инфляцияның әртектес болуы (яғни оның әртүрлі көлемі) - өнім түрлері
және өндіріс ресурстары бойынша;
➢ инфляция деңгейінің шетел валютасы курсынан жоғары болуы.
Бюджеттік тиімділіктің көрсеткіштері – жобаны іске асырудың
нәтижелерінің жергілікті және аймақтық бюджеттің кірісі мен шығысына әсерін
анықтайды.
Бюджеттік тиімділіктің негізгі көрсеткіші болып – бюджеттік әсер
(эффект) есептелінеді.
Интегралдық бюджеттік әсер – жылдық дисконтталған бюджеттік
әсерлердің қосындысы түрінде есептелінеді немесе бюджеттің интегралдық
шығыстарынан асып түсуі түрінде қарастырылады.
Бюджеттің шығыстарының құрамына кіретіндер:
➢ жобаны бюджеттік қаражаттандыруға тікелей бөлінген қаражаттар;
➢ ұлттық, аймақтық және басқа да банкілердің жобаны іске асыруға
жеке қатысушыларға берген несиесі. Олар беріледі де, бюджет
арқылы жабылады;
➢ отын мен энергия тасымалдаушылардың нарықтық бағасына қосымша
бөлінген тікелей бюджеттік асситновациялар;
➢ жобаны іске асыру барысында жұмыссыз қалған адамдарға
жәрдемақылар төлеу;
➢ мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша төлемдер;
➢ шетелдік және өз еліміздің қатысушыларына, инвестициялық
тәуекелшілдіктен мемлекеттік, аймақтық кепілділік;
➢ жобаны іске асыру барысында туындауы мүмкін қатерлердің
әсерлерін кетіруге бюджеттен бөлінген қаражаттар.
Бюджеттің кірістерінің құрамына кіретіндер:
➢ қосымша құн салығы, жобаны іске асыратын шетел және Қазақстан
кәсіпорындарының бюджетке төлейтін арнайы салығы мен басқа да
салық төлемдері;
➢ жобаны іске асырудың барысында қаржылық жағдайына әсер еткен
басқа да кәсіпорындардан түскен салықтық түсімдердің көбеюі;
➢ жоба бойынша шығарылған өнімдерден бюджетке түскен кедендік баж
алымы мен акциздер;
➢ жобаны орындауға шығарылған бағалы қағаздардан түскен
эмиссиялық табыс;
➢ жобаны қаржыландыру үшін шығарылған акциялар мен басқа да
бағалы қағаздардан түскен дивиденд;
➢ Қазақстан және шетел жұмысшыларының жоба бойынша жұмысты
орындағаны үшін алған еңбекақысынан бюджетке түскен табыс
салығы;
➢ жер, су және басқа да табиғат ресурстарын қолданғаны үшін;
жобаны орындау барысында геологиялық–барлау жұмыстарын жүргізуге
берілген лицензия үшін бюджетке түскен төлемдер;
➢ жоба бойынша объектілер салып, іске қосуға, барлауға конкурстар
мен тендерлер өткізуден түскен табыс;
➢ жобаны орындауға бюджеттен бөлінген несиені қайтару;
➢ жобаға байланысты, материалдық, отын-энергия, табиғи
ресурстарды дұрыс қолданбағаны үшін салынған айыптар мен
санкциялар.
Бюджеттің кірістеріне - зейнеткерлік қорға, жұмыспен қамтамасыз ету
қорына және т.б. бюджеттік емес қорларға түскен түсімдері де жатады.
Халық шаруашылық эканомикалық тимділіктің көрсеткіштері жобаның
тимділігін бүкіл хлық шаруашылығы бойынша және жобаны іске асырыуға
қатысқан аймақтар, салалар, ұйымдар мен кәсіпорындар бойынша көрсетеді.
Эканомикалық тиімділктің көрсеткіштерін халық шаруашылығы бойынша
есептегенде жобаның нәтижелеріне мыналар кіреді:
➢ соңғы өндірістік нәтижелер (барлық шығарылған өнімді сыртқа
және ішкі нарықта сатудан түскен түсім); жобалау барысында
қатысушылар жасаған мүліктер мен интеллектуалдық меншікті
сатудан түскен түсімдер;
➢ әлеуметтік және экологиялық нәтижелер (жобаның халықтың
денсаулығына, аймақтағы әлеуметтік және экологиялық жағдайға
әсерін есептегенде);
➢ тікелей қаржылық нәтижелер;
➢ шетелдердің, банкілер мен фирмалардың қарыздары мен несиелері.
Бөлім II Қазақстан Республикасында инвестициялық салымдардың негізгі
көрсеткіштерін талдау
2.1 ҚР- сы инвестициялық саясатын жүзеге асыруда инвестициялық қордың
маңызы
Қазақстанның Инвестициялық қоры Қазақстан Республикасының мемлекеттік
даму институттарының бірі болып табылады. Қордың қызметі 2003 жылдың 11
маусымында басталған. Ұйымдық-құқықтық нысаны – жарғылық капиталына
мемлекеттің жүз пайыздық қатысуы бар акционерлік қоғам. Жарғылық
капиталының мөлшері - 37,8 миллиард теңге, немесе 300 миллионнан астам АҚШ
доллары, кейіннен оны кезеңдеп арттыру жоспарланған.
Қордың мақсаты және негізгі міндеттері:
Қордың мақсаты - экономиканың шикізаттық емес секторында бәсекеге қабілетті
өндіріс орындарын құру жөніндегі жеке сектордың бастамаларына жаңадан
құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жарғылық
капиталдарына қатысу жолымен қаржылық көмек көрсету.
Мақсаттары:
• шикізат пен материалдарды түпкілікті өңдеуден өткізетін, жаңа
технологияларды қолданып бәсекеге қабілетті өнімдер шығаратын, сондай-ақ
келешегі бар ұйымдарға өндірістік қызмет көрсететін, өзінің қызметін
өнеркәсіпте жүзеге асыратын жаңадан құрылған, сондай-ақ жұмыс істеп
тұрған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестицияны жүзеге асыру;
• инвестициялық жобаларды Қазақстанның Инвестициялық қорының қосымша
қаржыландыруы арқылы экономиканың шикізаттық емес секторындағы жеке
инвестицияларды ынталандыру (ұйымдардың жарғылық капиталына инвестицияны
жүзеге асыру) және осы жобаларды басқаруға қатысу;
• қосымша, аралас өндірістерді дамытып, отандық және шетелдік ұйымдар
арасындағы өндірістік кооперацияны қамтамасыз ететін, Қазақстан
Республикасынан тыс жердегі инвестициялық жобаларды бірлесіп қаржыландыру
арқылы қазақстандық ұйымдардың инвестициялық белсенділіктерінің
шетелдерде көтерілуіне ықпал ету.
Қор қызметінің тұжырымдамалық ережелері:
1. Қор акциялардың 49 пайызға дейінгі бөлігін сатып алуымен, жобалардың
тікелей инвесторы болады.
2. Инвестициялық жобалардың табысты іске асуы мақсатында Біз жобаның
орындалуына тиісті ұйымдастыру деңгейін қамтамасыз ететін, жобаның
техникалық-технологиялық жақтарын жүзеге асыру үшін маркетингілік және
технологиялық жеткілікті тәжірибесі бар және акциялардың 50 пайыздан
астамын бақылайтын стратегиялық инвесторлары (бір инвестор немесе
инвесторлар тобы) бар, кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысқанды
неғұрлым тиімді болады санаймыз.
3. Қор және басқа акционерлердің тараптарынан кәсіпорынның жарғылық
капиталына салынатын инвестиция Жобаны іске асырудың түрлі сатыларында
қаржыландырудың басқа көздерімен де ұштастырылуы мүмкін, соның ішінде
листингіленбеген облигациялар, банктік займдер, бірлестірілген
займдер, лизингілер және мерзімі ұзартылған төлеммен сатып алу,
экспорттық несие агенттіктерінің қатысуымен алынатын несиелер.
4. Қор инвестор ретінде кәсіпорынның жарғылық капиталына қатыса отырып,
жобаны іске асыру барысындағы, қатерлер мен тиімділіктерге
ортақтасады. Қор қатерлерді барынша азайтуға ықпал ете отырып, осы
өңірдегі мемлекеттік мекемелермен және басқа да инвестицияға
қатысушыларымен өзара қызметті үйлестіреді.
5. Жоба іске асырылу сатысынан өтіп, сатылым мен өндіріс тұрақты деңгейге
жеткен кезде Қор өзінің үлесін стратегиялық серіктестеріне, басқа
акционерлерге және портфельдік инвесторларға сату жолымен жобадан
шығады.
Бағыттардың басымдықтары:
• Қазақстанда және дүние жүзінің басқа елдеріндегі салаларды дамыту
беталысын талдау негізінде, бәсекеге қабілетті салалар мен кластерлерді
құру мақсатындағы инвестициялаудың басымды бағыттары анықталды, атап
айтқанда:
1. Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу (консервілік, жүнді- және мақтаны
қайта өңдеу өнеркәсібі мен басқа салаларды есептегенде агроөнеркәсіптік
кешен);
2. Құрылыс материалдарының өндірісі (алғашқысынан бастап құрылыс
материалдарының әрлеу мен қаптауына дейінгі өндірісіне шейін);
3. Әйнек өнеркәсібі;
4. Химия және мұнай химия өнеркәсібі;
5. Металлургия;
6. Машина жасау;
7. Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі;
8. Балық өнеркәсібі;
9. Инфрақұрылым (энергетика және көлік).
Қазіргі уақытта Қор қызметінің түйіні құрылымды құрайтын мәні бар және
экономикалық кластерлерді жаңадан құру мен құрастырылғандарын толықтыруға
жағдай жасайтын ірі және келешегі бар маңызды жобаларды кезеңмен
қаржыландыруға ауыстырылды.
2.2. Казақстан Республикасы экономикасының салаларына инвестициялық
салымдардың тартылуын талдау.
Инвестициясыны тартудың негізгі мақсатын іске асыру процесінде келесі
маңызды әлеуметтік және экономикалық міндеттемелер шешіледі:
● экономикада қайта құру құрылымына жәрдемдесу және нарық қатынасын
дамыту;
● дамыту, экспорттық әлует тиімділігін жоғарылату, оның шикізатқа
бағытталғанын жеңу, экспорттық экспансияны күшейту және сыртқы нарықта оның
ұстанымын басқару;
● өндірістің ғылыми – техникалық деңгейін жоғарылату және жаңа
техника мен технология негізінде бәсекеге қабілетті өнімнің үлесін
жоғарылату, басқару әдісі және өткізу.
Мысалы үшін, ҚР сы ауыл шаруашылығына негізгі капиталға салынатын
инвестициялары 2008 жылдың қантар- ақпан айларында ауыл шаруашылығының
негізгі капиталына 3,2 млрд. тенге инвестицияланған, бұл республиканың
негізгі капиталына салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 0,8% құрайды.
Кесте 2
Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
мың. тенге
Аймақтар Негізгі 2007 жылдың Құралдар есебінен
капиталға сәйкес қаржыландырылады
инвестициялакезеніне (%
р бен алынған)
меншікті қарыздық
Қазақстан 3247170 142,5 2828034 419136
Республикасы
Акмола облысы 942445 351,8 690754 251691
Актөбе облысы 2145 - 2145 -
Алматы облысы 180392 129,9 63458 116934
Атырау облысы 6186 - 6186 -
Оңтүстік Қазақстан 42047 232,1 42047 -
облысы
Жамбыл облысы 43346 507,7 6231 37115
Батыс Қазақстан 5178 153,6 5178 -
облысы
Қарағанды облысы 141844 23,9р 141844 -
Костанай облысы 1758215 293,5 1758215 -
Манғыстау облысы 2130 361,0 2130 -
Павлодар облысы 32250 119,4 23610 8640
Солтүстік Қазақстан 85285 202,6 80529 4756
облысы
Алматы қаласы 5708 472,2 5708 -
Сурет 4 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
(мың. тенге)
Инвестициялардың ен көп көлемі Қостанай облысында (54,1%) және Акмола
облысында (29,0%) ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған.
Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялардың физикалық
көлем индексі ағымдық жылдың ақпан айында, алдыңғы жылдың сәйкес айымен
салыстырғанда 0,4% ке көбейген.
Сурет 5 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар
(мың. тенге)
Сурет 6 Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына инвестициялардың
физикалық көлем индексі
Алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда (% бен алынған)
Ауыл шаруашылығының салаларының ішінен инвестициялау үшін ен тартымды
өсімдік өсіру саласы болып табылады (жалпы көлемнің 90,9%).
Кесте 3
Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын инвестициялар
мың. тенге
Салалар Негізгі 2007 жылдың Құралдар есебінен
капиталға сәйкес қаржыландырылады:
инвестицияларкезеніне (%
бен алынған)
меншікті қарыздық
Ауыл шаруашылығы 3247170 142,5 2828034 419136
Өсімдік өсіру 2952874 344,2 2659312 293562
Мал өсіру 258366 177,8 132792 125574
Өсімдік өсіру мал 29208 56,1 29208 -
шаруашылығымен бірге
(аралас ауыл
шаруашылығы)
Өсімдік өсіру және мал 6722 0,5 6722 -
шаруашылығында қызмет
көрсету (ветеринарлы
қызметтен басқасы)
Сурет 7 Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын
инвестициялар
2008 жылдың қантар- ақпан айларында өндеу өнеркәсібінің негізгі
капиталына 25,1 млрд. тенге инвестицияланған, бұл республиканың негізгі
капиталына салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 6,6% құрайды.
Сурет 8 Ауыл шаруашылығы салалары бойынша негізгі капиталға салынатын
инвестициялар
Кесте 4
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
мың. тенге
Негізгі 2007 Құралдар есебінен
капиталға жылдың қаржыландырылады
инвестициялсәйкес
ар кезеніне
(% бен
алынған)
меншікті шетелдік қарыздық
Қазақстан 25128428 87,2 20771379 1730868 2626181
Республикасы
Акмола облысы 1147400 376,8 1134444 12956
Актөбе облысы 526991 38,1 174910 53964 298117
Алматы облысы 2729346 62,6 2467043 150935 111368
Атырау облысы 2805150 81,5 2805150 - -
Оңтүстік Қазақстан4705144 159,8 4483098 60728 161318
облысы
Жамбыл облысы 310142 89,9 161932 - 148210
Батыс Қазақстан 216040 40,5 70646 28364 117030
облысы
Қарағанды облысы 4483928 74,3 3135747 1306877 41304
Костанай облысы 556600 142,7 318928 - 237672
Кызылорда облысы 266060 203,7 28056 - 238004
Мангыстау облысы 511645 145,9 374928 130000 6717
Павлодар облысы 4786717 133,3 3941342 - 845375
Солтүстік 233053 259,1 40464 - 192589
Қазақстан облысы
Шығыс Қазақстан 747946 56,7 551025 - 196921
облысы
Астана қаласы 30784 2,6 30784 - -
Алматы қаласы 1071483 48,9 1052883 - 18600
Инвестициялардың ен көп көлемі Павлодар облысының (19%), Шығыс
Қазақстан облысының (18,7%), Қарағанды облысының (17,8%) өндеу
өнеркәсібінің дамуына салынған .
Сурет 9 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
Сурет 10 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
Сурет 11 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (пайызбен берілген)
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына инвестициялардың жалпы
республикалық көлемінде аймақтардың үлесі.
2007 жылдың қантар – ақпан айларымен салыстырғанда, өндеу
өнеркәсібінің негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 12,8% ға
төмендеген, ақпан айында алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда, 14,5%
ға төмендеген.
Алдыңғы жылдың сәйкес айымен салыстырғанда, % бен берілген
Сурет 12 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына инвестициялардың
физикалық көлемінің индекстері
Өндеу өнеркәсібінің салалары арасында инвестициялау үшін ен
приоритетті бағыттар: металлургия өнеркәсібі және дайын метталл өнімдірінің
өндірісі (48,1%), шылым өндірісі (19,1%), кокс, мұнай өнімдері, ядерлік
материалдар өндірісі (12,2%).
Кесте 5
Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын инвестициялар
мың. тенге
Салалар Негізгі 2007 Құралдар есебінен
капитал жылдың қаржыландырылады
ға сәйкес
инвестициякезеніне
лар (% бен
алынған)
меншікті шетел қарыздық
Өндеу өнеркәсібі 25128428 87,2 20771379 1730868 2626181
Тағам өнімдерінің 4807479 60,0 3364825 361412 1081242
өндірісі, ішімдік
және шылымды қоса.
Текстильді және 4716 10,3 4620 - 96
тігін өнеркәсібі
Ағашты өндеу және 28132 40,5 12683 - 15449
ағаш бұйымдарының
өндірісі
Целлюлозалық-қағаз 118816 101,7 118816 - -
өнеркәсібі, басылым
ісі
Кокс, мұнай өнімдері3069595 83,9 3068677 - 918
және ядерлік
материалдар өндірісі
Химиялық өнеркәсіп 242476 36,2 90206 54792 97478
Резиналық және 481977 58,0 256042 150935 75000
пластмассалық
бұйымдар өндірісі
Басқа да 2828543 165,8 2504903 53964 269676
металлургиялық емес
минералды өнімдер
өндірісі
Металлургиялық 12078201 95,3 10023372 1109765 945064
өнеркәсіп және дайын
металлды бұйымдар
өндірісі
Машиналар мен құрал 363282 88,6 238228 - 125054
жабдықтар өндірісі
Электр жабдықтары 509610 170,1 506646 - 2964
және электронды,
оптикалық жабдықтар
өндірісі
Көлік құралдары мен 276263 93,5 276263 - -
жабдықтарының
өндірісі
Өнеркәсіптің басқа 319340 406,3 306100 - 13240
да салалары
Сурет 13 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (мың. тенге)
Республика қазір ірі қаржы құралдарын, технологияны, салаларға ноу –
хауды тартуға мүдделі, экономикада құрылымдық қайта құрылуды қамтамасыз
етуге, серпінді және экономиканың тәуелсіздігін, тұрақты экономиканың
өсуіне мүмкіндік береді, шетел инвесторлары үшін көбіне қолайлы режимді
құруын талап етеді.
Сурет 14 Өндеу өнеркәсібінің негізгі капиталына салынатын
инвестициялар (мың. тенге)
Сонымен, ескеруімсіз қажет, шетел серіктестері үшін ерекше маңыздылық
тұрақты заңды, экономикалық және саяси жағдайлары, меншігіне қол сұқпайтын
кепілдігі мен олар, өзінің салымына адал пайда ала алатындығына анықталған
сенімділігі болуы керек. Тек қана экономикалық реформалардың жүйелік
бағдарламасын іске асыруын жалғастыра, экономиканың жоғары орталықтанғанын
жеңіп шыға және бағалық реформаларды жүзеге асыру есебімен оны ашық нарық
экономикасына қайта құруын, меншікке деген құқығын бекіте, жекешелендіре
және мемлекет иелігінен ала, сонымен қатар банктің тұрақты заңды жүйесін
және қаржы ісін құра, Қазақстан нақты сезілетін шетел инвестициясының
түсіміне сене алады.
Шетел инвестициясы жөніндегі Қазақстан Республикасының заңы саяси
жағдайлармен, заңдылықтардың өзгеруінен шетел инвестициясын қорғау
мемлекеттік бекітеді. Егерде заңдылықтардың өзгеруі нәтижесінде шетел
инвесторының жағдайы нашарласа немесе 10 жыл ішінде шетел инвесторына
халықаралық келісімдердің жағдайы өзгерсе инвестицияны жүзеге асыру кезінде
әрекет етуші және инвестиция бойынша егер басқалары өзара шартпен
қарастырмаса, өзара шарт аяқталғанға дейін мемлекеттің өкілетті
органдарымен ұзақ мерзімді өзара шарт бойынша жүзеге асырылатын заңдылықтар
қолданылады. Мемлекет кез – келген жағдайда, сонымен қатар, үкіметтің
ауысымымен, тағы басқа жағдай бола қалса, халықаралық төреліктің шешіміне
бағына мемлекеттік құрылым инвесторлар алдында мүліктік міндеттемелерін
сақтайды. Яғни өзара шарттардың қасиеттілігі анықталады, сонымен қатар
шетел инвесторының құқығын халықаралық төрелікте қарайды. Қазақстан үшін
шешіміне ие болатын басшылық нұсқау күші. Республика экономикасына шетел
капиталын тартудың басымды міндеттерімен: экспорттық әлеуетті жоғарылату,
экономиканың шикізатқа бағытталғанын жеңу, импортты алмастыратын өндірісті
құру, жаңа технологиялық талдамаларды енгізу болып табылады. [17]. 1995 –
2005жж. Қазақстан экономикасына инвестициялауға жетекші жағдай АҚШ (7719,2
млн.долл., немесе 30,0%) және Ұлыбритания (3517,8млн.долл. немесе 13,6%),
содан кейін Италия (1846,8 млн.долл., немесе 72%), Оңтүстік Корея (1746,9
млн.долл.,немесе 6,8%), Швейцария (1682,5млн.долл., немесе 6,5%) және
Нидерланды (1627,6 млн.долл., немесе 6,3%) болып табылады. Қазақстан
экономикасына тікелей шетел капиталының түсімі 1 – кестеде көрсетілген.
Елдер бойынша Қазақстанға инвестиция талдауы 2005ж. 1- ші орынды АҚШ
иеленді және 2005ж. жалпы түсімі 1086,1 млн.долл. (23,6%), 2- ші орынды –
Швейцария (630,5 млн.долл. немесе 13,6%) құрады.
Кесте 6
Қазақстан Республикасына 1997 – 2007жж. өзге мемлекеттерден тікелей
инвестицияның түсімі.
млн. АҚШ долл.
Мемлекет
1997 – 2005жж.
%
2006ж.
%
2007ж.
% Британдық Виргиндық арал 243,5 1,4 148,0 3,6 87,7 1,9
Ұлыбритания 2302,5 13,5 622,7 15,2 592,6 12,9 Германия 311,8
1,8 37,4 0,9 63,9 1,4 Индонезия 294,4 1,7 0,0 0,0 0,0 0,0
Ирландия 38,4 0,2 4,5 0,1 1,8 0,04 Исландия 154,0 0,9 0,0 0,0
0,0 0,0 Италия 1003,9 5,9 469,1 11,4 373,8 8,1 Каймонов аралы
45,1 0,3 21,9 0,5 28,4 0,6 Канада 892,9 5,2 165,4 4,0 7,8
0,2 Кипр 52,8 0,3 14,6 0,4 23,8 0,5 Қытай 763,3 4,5 64,7
1,6 248,5 5,4 Лихтенштейн 39,5 0,2 13,2 0,3 7,9 0,2
Нидерланды 609,3 3,6 401,0 9,8 617,3 13,4 Норвегия 59,2 0,3
18,2 0,4 0,0 0,0 Ресей 374,6 2,2 214,4 5,2 197,0 4,3 АҚШ
5621,7 32,8 1011,4 24,6 1086,1 23,6 Түркия 562,1 3,3 70,5 1,7
104,8 2,3 Франция 214,7 1,3 123,6 3,0 161,3 3,5 Швейцария
532,0 3,1 520,0 12,7 630,5 13,7 Оңтүстік Корея 1618,9 9,5 45,6
1,1 82,4 1,8 Жапония 335,9 2,0 59,6 1,5 96,1 2,0 Қалғандары
1048,2 6,0 80,0 2,0 184,0 4,16 Қорытынды 17118,7 100,0 4105,8
100,0 4595,7 100,0
Сурет15 Қазақстан Республикасына 1997 – 2007жж. өзге мемлекеттерден
тікелей инвестицияның түсімі. (млн. АҚШ долл.)
Тікелей шетел инвестициясының көлемінің саны мәнді түрде өсті. Бірақ
қолайлы көрініс, оның терең өңдеуі бойынша өндірістің дамуына көңіл бөлмей,
көбінесе қаражаттар шикізат өндіруге салынды. Ол республикаға шикізаттай
мұнайдың сатылған бағасына қарағанда, бірақ бағасы бойынша бірнеше есе көп,
мұнайдан алынған дайын өнімді сатып алуға мәжбүрлі алып келеді. Осыдан
келіп шығатыны, әзірге шетел салымдары экономиканың қайта құру құрылымдық
процесіне және өнеркәсіп өндірісінің өсуіне нақты әсерін көрсетпейді.
Сурет16 Қазақстан Республикасына 2005– 2007жж. өзге мемлекеттерден
тікелей инвестицияның түсімі. (млн. АҚШ долл.)
Кесте 7
Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей шетел инвестициялары
ағыны өзгерісінің динамикасы, 2001 – 2007жж.,%
ӨңірЕл 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Бүкіл
әлем 144,1 181,1 327,5 418,3 246,4 204,5 168,6 Дамыған елдер
130,3 229,7 402,7 538,7 277,8 238,2 178,2 Дамушы елдер 170,7
173,4 207,3 225,6 196,4 140,9 153,8 Орталық Азия 232,3 182,1
151,7 114,2 213,9 272,1 367,0 Қазақстан 214,1 125,3 188,2 282,6
463,1 417,3 476,5 Ресей 241,3 137,0 164,1 134,6 122,5 171,7
56,7
Сурет 17 Әлемде, елдер тобы бойынша және Қазақстанда тікелей шетел
инвестициялары ағыны өзгерісінің динамикасы, 2001 – 2007жж.,%
Инновациялық инвестициялық толықтыруларды кеңейту, ұлттық капиталдың
позициясын күшейту, отандық және шетел инвестицияларын тиімді пайдалану,
сонымен қатар осы ресурстарды экономиканың басымды секторына бағыттау
қажет. Кен өндіруде инвестицияның негізгі ағымы шикізатты өңдейтін саланы
тарту қажет. Егер өнім қазіргі талаптарға сай жаңа технологиямен және өнім
сапасы жоғары түрлі ассортиментте болса онда біздің өніміміз бәсекеге
қабілетті болады.
2.3. Қазақстан Республикасының перспективті салаларына инвестициялық
ресурстарды тартуды талдау.
Қара металлургия - өзінің негізгі өнімдерін екінші рет қайта өңдеудің
аяқталған кезеңін қамтамасыз ететін ғаламат сала және, сонымен бірге басқа
салалар мен өндірістердің қалдықтарын кәдеге жаратуға қабілетті болып
табылады. Қазақстан үшін қара металлургия - екінші дүние жүзілік соғысынан
кейінгі жылдары ғана пайда болған ауыр өнеркәсібінің салыстырмалы түрдегі
жас сала. Қазақстанда шойын, болат, бұйымдарды илемдеу және ферроқорытпа
өндіріледі.
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы металлургиялық кешенінің
өндірістік жағдайы былай сипатталады:
• елімізде қазіргі кездегі өндірісті дамыту үшін ғылымды қажетсінетін,
жоғары технологиялық, арнайы материалдар мен қорытпаларының өнеркәсіптік
өндірісі мүлдем жоқ;
• машина жасау, мұнай газ, таулы-металлургиялық, жеңіл, тамақ және
өнеркәсіптің басқа салалары, құрылыс индустриясы, ауыр машина жасау және
кеме жасау үшін темір қақтау және металл өнімдеріне талап етілетін
сұрыптау жүргізілмейді.
• ең озық технология негізіндегі - ұнтақты металлургия, электрометаллургия,
гальванотехника, жаңа литейлі мен химиялық технологиялар және т.б.
материалдар мен металл бұйымдарының өнеркәсіптік өндірісі жоқ.
• балансы аяғына дейін есептелмеген, металлдардың екінші ресурстары
жеткіліксіз тиімді пайдаланылады, ал шетелге шығару бақылаусыз
жүргізіледі.
Мұндай мақсаттар сервистік-технологиялық экономикасының ұзақ мерзімді
жоспарына өту үшін шикізаттық бағытталуынан, жағдайларды дайындауынан
бастап өтуіне жағдай жасайтын, экономика саласын әртараптандыру жолымен
еліміздің тұрақты дамуына жетуге бағытталған Қазақстан Республикасы
Индустриалдық-инновациялы дамудың 2003-2015 жылдарға арналған
стратегиясында да қойылған.
Ғаламдық нарық. ХХ және ХХІ ғасырларда шетелдегі халықаралық
экономикалық қатынастарды дамытудың негізгі бағыттары металлургия
өнеркәсібінде толығымен пайда болған экономиканың ғаламдығы болып табылды.
Халықаралық шаруашылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz