Дағдарыс жағдайында мұнай өнімдері нарығының жағдайы мен даму болашағын талдау
1. Қазақстанның мұнай нарығы: экономикадағы орны және ролі
1.1 Қазақстан Республикасының экономикасында мұнай газ кешенінің қазіргі орны және ролі
1.2 Саланы кешенді дамытудың ғылыми.әдістемелік мәселелері
1.3 Әлемдік мұнай дағдарыстарының негізгі кезеңдері
2. Қазақстан Республикасының мұнай және газ өндірудің ресурстық базасын талдау
2.1 Қазақстан Республикасының мұнай және газ өндірудің негізгі аймақтары бойынша ресурстық базасын талдау
2.2 Қазақстан Республикасының мұнай және мұнай өнімдері нарығын талдау
2.3 Қазақстан Республикасында мұнай.химиялық өндірістің дамуын талдау
3. Мұнай өнімдері нарығының дағдарыс жағдайындағы даму болашағы
3.1 Әлемдік мұнай нарығының жағдайы және оның даму болашағы
3.2 Қазақстан Республикасында шикізат ресурстарын кешенді пайдалану болашағы
3.3 Мұнай.газ кешенінің дағдарыстан шығу жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1.1 Қазақстан Республикасының экономикасында мұнай газ кешенінің қазіргі орны және ролі
1.2 Саланы кешенді дамытудың ғылыми.әдістемелік мәселелері
1.3 Әлемдік мұнай дағдарыстарының негізгі кезеңдері
2. Қазақстан Республикасының мұнай және газ өндірудің ресурстық базасын талдау
2.1 Қазақстан Республикасының мұнай және газ өндірудің негізгі аймақтары бойынша ресурстық базасын талдау
2.2 Қазақстан Республикасының мұнай және мұнай өнімдері нарығын талдау
2.3 Қазақстан Республикасында мұнай.химиялық өндірістің дамуын талдау
3. Мұнай өнімдері нарығының дағдарыс жағдайындағы даму болашағы
3.1 Әлемдік мұнай нарығының жағдайы және оның даму болашағы
3.2 Қазақстан Республикасында шикізат ресурстарын кешенді пайдалану болашағы
3.3 Мұнай.газ кешенінің дағдарыстан шығу жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстанның мұнай газ кешені Қазақстан экономикасын тұрақтандырушы маңызды бір буын болып табылады. Оның жұмысы еліміздің кемелдене түсуіне, азаматтардың тұрмыс деңгейін жақсартуға көмегін тигізеді.
Мұнай өндірудің бүгінгі деңгейі теория жүзінде Қазақстанның минималды ішкі қажеттілігін қанағаттандырып отыр. Сонымен бірге Қазақстанның ішкі нарығының географиясы, соның ішінде мұнай өнімін тұтынатын негізгі ауданның алшақтығы экономиканы мұнай ресурстарын өз бетімен қамтамасыз етуге проблемалар туғызды. Бірақ сыртқы нарыққа шығу үшін Қазақстан мұнай өндіру көлемін көтеру бойынша бірнеше шаралар қолданылды және ең алдымен батыс инвесторларын тартуда.
Қазіргі кезде қазақ жерінің батыс өлкесі мұнай және көгілдір отын қорымен әлемге танылып отыр. Каспий теңізінің атырабында және жанақтың жағалауында ашылған жаңа кен орындар атауы қазақ, орыс тілдерінде ғана емес, әлемді аузына қаратқан ағылшын тілінде де жиі айтылады.
Мұнай-газдық сала эканомиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себептелді. Себебі мұнай-газдық өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының эканомикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, солмен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрлымының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрлымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газдық комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
2030 жылға дейінгі Қазақстанның ұзақ мерзімді даму стратегиясында мұнайгаз саласын дамыту мен оны тиімді пайдалану көз жетерлік болашақтағы ел экономикасының өсуінің негізгі факторы болады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстанның ұзақ мерзімді даму стратегиясында мұнай-газ саласын дамыту мен оны тиімді пайдалану көз жетерлік болашақтағы ел экономикасының өсуінің негізгі факторы қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан мұнай – газ кешенінің көмірсутек ресурстарының қоры алты облыста анықталған және Қазақстан Республикасы территориясында теңсіз бөлінген. Елдін негізгі мұнай газ өндіруші ауданы Батыс Қазақстан, оның территориясы төрт әкімшілік орталықты қамтиды: Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары. Ағымдық және перспективті дамудың қайнар көзі –игерудің әр түрлі стадиясындағы көмірсутек шикізатының үлкен қорлары.Жер қойнуын пайдалану сферасындағы мұнай газ секторының экономикалық потенциалының өсуі, республикада мұнай өндіру динамикасының өсуімен, инфрақұрылымдық өндіріс желісінің құрылуымен, маманданудың жаңа салаларының қалыптасуына талдау жүргізілді.
Үшінші бөлімде әлемдік мұнай нарығының жағдайы және оның даму болашағы туралы айтылған, ҚР - да шикізат ресурстарын кешенді пайдалану болашағы қарастырылған және дағдарыс жағдайында одан шығудың негізгі шаралары ұсынылған . Қазіргі кезде Қазақстандық және шетелдік мамандар лицензиялаушы және мұнай химиясы технологиясын жасаушы компанияларды таңдау, құрылыс жұмыстарын жүргізу туралы айтылған.. Полиэтилен, полипропилен алу мұнай химиясы саласының басқа өнімдерін шығаратын кәсіпорындарымен тікелей және дәйекті байланыста жүргізілетіндіктен де табиғи және басқа қорларды тиімді пайдаланудың жолдарын табу жұмыстары қарастырылған.
Қазақстанның мұнай газ кешені Қазақстан экономикасын тұрақтандырушы маңызды бір буын болып табылады. Оның жұмысы еліміздің кемелдене түсуіне, азаматтардың тұрмыс деңгейін жақсартуға көмегін тигізеді.
Мұнай өндірудің бүгінгі деңгейі теория жүзінде Қазақстанның минималды ішкі қажеттілігін қанағаттандырып отыр. Сонымен бірге Қазақстанның ішкі нарығының географиясы, соның ішінде мұнай өнімін тұтынатын негізгі ауданның алшақтығы экономиканы мұнай ресурстарын өз бетімен қамтамасыз етуге проблемалар туғызды. Бірақ сыртқы нарыққа шығу үшін Қазақстан мұнай өндіру көлемін көтеру бойынша бірнеше шаралар қолданылды және ең алдымен батыс инвесторларын тартуда.
Қазіргі кезде қазақ жерінің батыс өлкесі мұнай және көгілдір отын қорымен әлемге танылып отыр. Каспий теңізінің атырабында және жанақтың жағалауында ашылған жаңа кен орындар атауы қазақ, орыс тілдерінде ғана емес, әлемді аузына қаратқан ағылшын тілінде де жиі айтылады.
Мұнай-газдық сала эканомиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себептелді. Себебі мұнай-газдық өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының эканомикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, солмен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрлымының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрлымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газдық комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
2030 жылға дейінгі Қазақстанның ұзақ мерзімді даму стратегиясында мұнайгаз саласын дамыту мен оны тиімді пайдалану көз жетерлік болашақтағы ел экономикасының өсуінің негізгі факторы болады.
Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстанның ұзақ мерзімді даму стратегиясында мұнай-газ саласын дамыту мен оны тиімді пайдалану көз жетерлік болашақтағы ел экономикасының өсуінің негізгі факторы қарастырылған.
Екінші бөлімде Қазақстан мұнай – газ кешенінің көмірсутек ресурстарының қоры алты облыста анықталған және Қазақстан Республикасы территориясында теңсіз бөлінген. Елдін негізгі мұнай газ өндіруші ауданы Батыс Қазақстан, оның территориясы төрт әкімшілік орталықты қамтиды: Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстары. Ағымдық және перспективті дамудың қайнар көзі –игерудің әр түрлі стадиясындағы көмірсутек шикізатының үлкен қорлары.Жер қойнуын пайдалану сферасындағы мұнай газ секторының экономикалық потенциалының өсуі, республикада мұнай өндіру динамикасының өсуімен, инфрақұрылымдық өндіріс желісінің құрылуымен, маманданудың жаңа салаларының қалыптасуына талдау жүргізілді.
Үшінші бөлімде әлемдік мұнай нарығының жағдайы және оның даму болашағы туралы айтылған, ҚР - да шикізат ресурстарын кешенді пайдалану болашағы қарастырылған және дағдарыс жағдайында одан шығудың негізгі шаралары ұсынылған . Қазіргі кезде Қазақстандық және шетелдік мамандар лицензиялаушы және мұнай химиясы технологиясын жасаушы компанияларды таңдау, құрылыс жұмыстарын жүргізу туралы айтылған.. Полиэтилен, полипропилен алу мұнай химиясы саласының басқа өнімдерін шығаратын кәсіпорындарымен тікелей және дәйекті байланыста жүргізілетіндіктен де табиғи және басқа қорларды тиімді пайдаланудың жолдарын табу жұмыстары қарастырылған.
Қолданылған әдебиеттер
1. Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 2004.
2. Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 2004.
3. О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнозирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4. О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 2008.
5. О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6. О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнозе // Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8. Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9. Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10. Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11. Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12. Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13. Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2006, № 2.
14. Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15. Кошелев С. Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16. Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17. Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18. Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19. Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21. Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
22. Сатова Р.К., Джубалисва З.У. Ресурсоэкономные технологии в угольной промышленности // Мировой опыт рынка и становление рыночной системы хозяйствования в Республике Казахстан: Тез.докл.науч.-практ. конф.ППС,асп.и соиск.КазГАУ // Министерство образования РК.- Алматы, 2006.- ч.І.- С.81.
23. Сейтказисва А.М. Финансовое обеспечение инвестиционных стратегий предприятий. Вестник КазЭУ, 2007, № 1.- С.26-30.
24. Тонкопий М.С. Экономика природопользования.
Алматы,1998г.
25. Упушев Е.М. Экология, природопользованис, экономика.
Алматы, Экономика, 2002 г.
26.О.А.Яновская, М.К.Мамырова, Г.Т.Шакуликова.
Макроэкономика и нефтебизнес: мультипликационный эффскт
инвсстиционной связи- Экономика, Алматы, 1999.
27. Встреча на высшем уровне "Планета земля". Программа
действий. Повестка дня на 21 век и др. Докумснты конференции в
Рио-де-Жанейро в популярном изложении, Женева, 1993.
28.Ольсевич Ю. Трансформация экономических систсм, Москва, 1992.
30. Ел Прсзидентінің Қазақстан халқына Жолдауы. "Қазақстан-2030", барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ол-ауқатының артуы.// Егемен Қазақстан.-11 қазан 2007ж.
ЗІ.Қазақстан Республикасының индустриялдық-инновациялық бағдарламасы, Астана, 2004.
32. Қазақстан Республикасы Президентінің Дүниежүзілік экономикалық форумда (Давос) сөзі. Егемен Қазақстан, 04 қаңтар 2008ж.
1. Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 2004.
2. Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 2004.
3. О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнозирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4. О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 2008.
5. О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6. О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнозе // Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8. Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9. Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10. Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11. Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12. Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13. Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2006, № 2.
14. Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15. Кошелев С. Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16. Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17. Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18. Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19. Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21. Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
22. Сатова Р.К., Джубалисва З.У. Ресурсоэкономные технологии в угольной промышленности // Мировой опыт рынка и становление рыночной системы хозяйствования в Республике Казахстан: Тез.докл.науч.-практ. конф.ППС,асп.и соиск.КазГАУ // Министерство образования РК.- Алматы, 2006.- ч.І.- С.81.
23. Сейтказисва А.М. Финансовое обеспечение инвестиционных стратегий предприятий. Вестник КазЭУ, 2007, № 1.- С.26-30.
24. Тонкопий М.С. Экономика природопользования.
Алматы,1998г.
25. Упушев Е.М. Экология, природопользованис, экономика.
Алматы, Экономика, 2002 г.
26.О.А.Яновская, М.К.Мамырова, Г.Т.Шакуликова.
Макроэкономика и нефтебизнес: мультипликационный эффскт
инвсстиционной связи- Экономика, Алматы, 1999.
27. Встреча на высшем уровне "Планета земля". Программа
действий. Повестка дня на 21 век и др. Докумснты конференции в
Рио-де-Жанейро в популярном изложении, Женева, 1993.
28.Ольсевич Ю. Трансформация экономических систсм, Москва, 1992.
30. Ел Прсзидентінің Қазақстан халқына Жолдауы. "Қазақстан-2030", барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ол-ауқатының артуы.// Егемен Қазақстан.-11 қазан 2007ж.
ЗІ.Қазақстан Республикасының индустриялдық-инновациялық бағдарламасы, Астана, 2004.
32. Қазақстан Республикасы Президентінің Дүниежүзілік экономикалық форумда (Давос) сөзі. Егемен Қазақстан, 04 қаңтар 2008ж.
Дағдарыс жағдайында мұнай өнімдері нарығының жағдайы мен даму болашағын
талдау
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ НАРЫҒЫ: ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ
ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.2 САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
3. ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ НЕГІЗГІ АЙМАҚТАРЫ
БОЙЫНША РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН ТАЛДАУ
2.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫН ТАЛДАУ
2.3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҰНАЙ-ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
3. МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫНЫҢ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1 ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ
БОЛАШАҒЫ
3.3 МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАҒДАРЫСТАН ШЫҒУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН
ТҰРАҚТАНДЫРУШЫ МАҢЫЗДЫ БІР БУЫН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫҢ ЖҰМЫСЫ ЕЛІМІЗДІҢ
КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСУІНЕ, АЗАМАТТАРДЫҢ ТҰРМЫС ДЕҢГЕЙІН ЖАҚСАРТУҒА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕДІ.
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕШЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ БАТЫС ӨЛКЕСІ МҰНАЙ ЖӘНЕ КӨГІЛДІР
ОТЫН ҚОРЫМЕН ӘЛЕМГЕ ТАНЫЛЫП ОТЫР. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ АТЫРАБЫНДА ЖӘНЕ
ЖАНАҚТЫҢ ЖАҒАЛАУЫНДА АШЫЛҒАН ЖАҢА КЕН ОРЫНДАР АТАУЫ ҚАЗАҚ, ОРЫС
ТІЛДЕРІНДЕ ҒАНА ЕМЕС, ӘЛЕМДІ АУЗЫНА ҚАРАТҚАН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ДЕ ЖИІ
АЙТЫЛАДЫ.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКАНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА МҰНАЙ-
ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ ЕЛ
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ КӨМІРСУТЕК
РЕСУРСТАРЫНЫҢ ҚОРЫ АЛТЫ ОБЛЫСТА АНЫҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ТЕҢСІЗ БӨЛІНГЕН. ЕЛДІН НЕГІЗГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУШІ АУДАНЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, ОНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫ ТӨРТ ӘКІМШІЛІК ОРТАЛЫҚТЫ ҚАМТИДЫ:
АТЫРАУ, МАҢҒЫСТАУ, БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, АҚТӨБЕ ОБЛЫСТАРЫ. АҒЫМДЫҚ ЖӘНЕ
ПЕРСПЕКТИВТІ ДАМУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ –ИГЕРУДІҢ ӘР ТҮРЛІ СТАДИЯСЫНДАҒЫ
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ ҮЛКЕН ҚОРЛАРЫ.ЖЕР ҚОЙНУЫН ПАЙДАЛАНУ СФЕРАСЫНДАҒЫ
МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ӨСУІ, РЕСПУБЛИКАДА МҰНАЙ
ӨНДІРУ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨНДІРІС ЖЕЛІСІНІҢ ҚҰРЫЛУЫМЕН,
МАМАНДАНУДЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ
БОЛАШАҒЫ ТУРАЛЫ АЙТЫЛҒАН, ҚР - ДА ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ
БОЛАШАҒЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДА ОДАН ШЫҒУДЫҢ НЕГІЗГІ
ШАРАЛАРЫ ҰСЫНЫЛҒАН . ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК МАМАНДАР
ЛИЦЕНЗИЯЛАУШЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ ХИМИЯСЫ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУШЫ КОМПАНИЯЛАРДЫ
ТАҢДАУ, ҚҰРЫЛЫС ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ ТУРАЛЫ АЙТЫЛҒАН.. ПОЛИЭТИЛЕН,
ПОЛИПРОПИЛЕН АЛУ МҰНАЙ ХИМИЯСЫ САЛАСЫНЫҢ БАСҚА ӨНІМДЕРІН ШЫҒАРАТЫН
КӘСІПОРЫНДАРЫМЕН ТІКЕЛЕЙ ЖӘНЕ ДӘЙЕКТІ БАЙЛАНЫСТА ЖҮРГІЗІЛЕТІНДІКТЕН ДЕ
ТАБИҒИ ЖӘНЕ БАСҚА ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫН ТАБУ ЖҰМЫСТАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ НАРЫҒЫ: ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ
ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН
ТҰРАҚТАНДЫРУШЫ МАҢЫЗДЫ БІР БУЫН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫҢ ЖҰМЫСЫ ЕЛІМІЗДІҢ
КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСУІНЕ, АЗАМАТТАРДЫҢ ТҰРМЫС ДЕҢГЕЙІН ЖАҚСАРТУҒА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕДІ.
ЕЛБАСЫНЫҢ ХАЛЫҚҚА АЛҒАШҚЫ ЖОЛДАУЫ ЖАРИЯЛАНҒАН 1996 ЖЫЛДАН
БАСТАП ОЛ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ МІНДЕТТЕРІН АЙҚЫНДАЙТЫН
МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛДЫ. 1997 ЖЫЛЫ “ҚАЗАҚСТАН – 2030 ” СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒДАРЛАМАСЫН ҰСЫНДЫ. ОНДА ЕЛІМІЗДІҢ ӨРКЕНДЕУІН, ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ
ТҰРМЫС ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖАҚСАРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖОЛДАРЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
АЗ ҒАНА УАҚЫТ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАН ЕУРАЗИЯ АЙМАҒЫНДА АУҚЫМДЫ
САЛМАҒЫ БАР ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТКЕ АЙНАЛДЫ. ЕЛІМІЗ ҚЫСҚА МЕРЗІМНІҢ
ІШІНДЕ АСА МАҢЫЗДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕФОРМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРДЫ.
ЕНДІ МІНЕ, ЕЛБАСЫНЫҢ “ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ
САЯСИ ЖЕДЕЛ ЖАҢАРУ ЖОЛЫНДА ” АТТЫ ЖАҢА ЖОЛДАУЫ ҚОЛЫМЫЗҒА ТИДІ.
ЖОЛДАУДА АТАП КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗІ – ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ ҚОРЫН
ПАЙДАЛАНУ. БАҒДАРЛАП ҚАРАСАҚ, БҰЛ ЖАҒДАЙ “ҚАЗМҰНАЙГАЗ” ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖҰМЫСЫНА ҚАТЫСТЫ БОЛМАҚ. ӨЙТКЕНІ, ҮКІМЕТ ЕЛІМІЗДІҢ
МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН ИГЕРУГЕ СОЛ АРҚЫЛЫ ТІКЕЛЕЙ ҚАТЫСЫП ОТЫРАДЫ.
ӨНІМДІ БӨЛУ КЕЛІСІМІ ЖОБАСЫ БОЙЫНША ТАҒАЙЫНДАЛҒАН ӨКІЛЕТТІ ОРГАНЫ
РЕТІНДЕ ҮКІМЕТ БІЗДІҢ КОПАНИЯ АРҚЫЛЫ ҚАРАШЫҒАНАҚ, ҚАШАҒАН СИЯҚТЫ ІРІ
МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙДЫ.
ЕЛБАСЫНЫҢ ХАЛЫҚҚА ЖОЛДАҒАН ЖОЛДАУЫНДА КЕЛТІРІЛГЕН МӘЛІМЕТТЕРГЕ
КӨЗ САЛАТЫН БОЛСАҚ: “КӨМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫН ӨНДІРУ КӨЛЕМІН 1985
ЖЫЛМЕН САЛЫСТЫРҒАНДА БІЗ 225 ПАЙЫЗ ҰЛҒАЙТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗДІК, АЛ ӘЛЕМДЕ
ОНЫҢ КӨРСЕТКІШІ 1,3 ЕСЕ ҒАНА ӨСТІ”
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕШЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ БАТЫС ӨЛКЕСІ МҰНАЙ ЖӘНЕ КӨГІЛДІР
ОТЫН ҚОРЫМЕН ӘЛЕМГЕ ТАНЫЛЫП ОТЫР. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ АТЫРАБЫНДА ЖӘНЕ
ЖАНАҚТЫҢ ЖАҒАЛАУЫНДА АШЫЛҒАН ЖАҢА КЕН ОРЫНДАР АТАУЫ ҚАЗАҚ, ОРЫС
ТІЛДЕРІНДЕ ҒАНА ЕМЕС, ӘЛЕМДІ АУЗЫНА ҚАРАТҚАН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ДЕ ЖИІ
АЙТЫЛАДЫ.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКАНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
САЛАСЫ ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ: МҰНАЙ
ӨНДІРЕТІН, МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ
САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
ПРОЦЕСІНДЕ БІР-БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨҢДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ӘСІРЕСЕ, НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫСУШЫЛАРҒА ӨТУ ПЕРИОДЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ
ЖАҒДАЙЫНДА КӨП ӘСЕР ТИГІЗЕДІ. СССР-ДІҢ КҮЙРЕУІМЕН, ҚАЛЫПТАСҚАН
БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ҮЗІЛУІМЕН, ЖАЛПЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ САЛАЛАРЫНДАҒЫ КРИЗИСТІК
ҚҰБЫЛЫСТЫҢ ӨСУІМЕН АЛҒАШҚЫ РЕТ 1993 ЖЫЛЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУ
ТӨМЕНДЕЙ БАСТАДЫ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА.
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕЩЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚҰРАМЫНА МҰНАЙ ӨНДЕЙТІН ЖӘНЕ ГАЗ
ӨҢДЕЙТІН КӘСІПОРЫНДАР КІРЕДІ. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ҮШ МҰНАЙ
ӨҢДЕЙТІН ЗАВОДТАР ҚЫЗМЕТ ЕТУДЕ, ОЛАР: АТЫРАУ, ПАВЛОДАР, ШЫМКЕНТ
ЗАВОДТАРЫ. ОЛАРДЫҢ СУММАЛЫҚ, ФАКТІЛІК ЖЕТІЛГЕН ҚУАТЫ, ӨҢДЕЛУДІҢ
ОРТАША ТЕРЕҢДІГІ 65,3 % БОЙЫНША ЖЫЛЫНА 18,5 МЛН.Т. МҰНАЙДЫ ҚҰРАП
ОТЫР.
МҰНАЙ ӨНДІРУШІ САЛАЛАР СИЯҚТЫ, ӨҢДЕУШІ САЛАЛАРДА ДА ЖАҒДАЙ
КҮРДЕЛІ БОЛЫП ҚАЛЫП ОТЫР.
ИНВЕСТИЦИЯЛАР БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК КОМИТЕТТІҢ МӘЛІМЕТТЕРІ БОЙЫНША
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ҚЫЗМЕТ ЕТІП ОТЫРҒАН МҰНАЙ ӨҢДЕУ ЗАВОДТАРЫ ҚАЗАҚСТАН
ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. ӨҢДЕЛІНЕТІН ҚУАТТЫҢ
СУММАЛЫҚ ЖҰМСАЛУЫ 60 % - ДАН АСПАЙДЫ. НЕГІЗГІ СЕБЕП – КӨМІРСУТЕК
ШИКІЗАТЫН ӨҢДІРУДІҢ, ТАСЫМАЛДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ БІРДЕЙ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КЕШЕНІ БОЛМАЙ ОТЫР.
МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫНДА ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АЛАТЫН РӨЛІ ӨТЕ ЗОР. ӘДЕПКІДЕ КОМПАНИЯНЫҢ ҚҰРЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖҰРТШЫЛЫҚ
АРАСЫНДА АЛЫПҚАШТЫ ӘҢГІМЕЛЕРДІҢ ТУЫНДАҒАНЫНДА ЖАСЫРУҒА БОЛМАЙДЫ. ҚОҒАМДА
БОЛЫП ЖАТАТЫН ҚҰБЫЛЫСТАРҒА ӘРТҮРЛІ КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ АЙТЫЛАТЫНЫНА ЕТ ҮЙРЕНДІ
ҒОЙ. ДЕЙ ТҰРА МӘСЕЛЕГЕ ТУРА КЕЛСЕК,БҰЛ ЖАҒДАЙДЫ ӨМІРДІҢ ӨЗІ ТУДЫРҒАНЫН АЙТУ
КЕРЕК. МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДА БІРТҰТАС МАМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
БҮГІНГІ ТАҢДА ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕГЕ АЙНАЛЫП ОТЫР. БҰЛ БІРІГУДІ ҰЙЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН
ЕМЕС ,БАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ РЕСУРТАРДЫ БІР ЖЕРГЕ ШОҒЫРЛАНДЫРУ ТҰРҒЫСЫНАН
ҚАБЫЛДАУ ҚАЖЕТ. ШЫНЫНДА ДА БҰЛ ЖЕРДЕ ЭКАНОМИКАЛЫҚ МҮДДЕ ЖОҒАРЫ ТҰР. МҰНДАЙ
ИНТЕГРАЦИЯ – ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕДЕ КЕЗДЕСІП ЖҮРГЕН ҚҰБЫЛЫС. ҚАЗМҰНАЙ ГАЗДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ БАРЫСЫНДА ҚҰРЫЛЫМЫ ҰҚСАС НОРВЕГИЯЛЫҚ СТАТОЙЛ, ҚЫТАЙ ҰЛТТЫҚ
МҰНАЙ КОМПАНИЯСЫ ЖӘНЕ ӘЗІРБАЙЖАН МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫНЫҢ ТӘЖІРИБЕЛЕРІ
ЕСЕПКЕ АЛЫНДЫ. СОНДЫҚТАН ДА КОМПАНИЯ АЛҒАШҚЫ КҮННЕН ӨЗІНІҢ ЖАҒЫМДЫ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА ҰМТЫЛЫП КЕЛЕДІ. ОЛ СОНЫМЕН ҚАТАР
ӨЗДЕРІНІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ӘРІПТЕСТЕРІ ҮШІН АШЫҚ ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУГЕ ҚҰЛШЫНАДЫ. ОСЫНДАЙ САЯСАТ ҰСТАНУДЫҢ НӘТИЖЕСІНДЕ КОМПАНИЯ
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ–ГАЗ СЕКТОРЫНДА ҚОЛАЙЛЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ АХУАЛДЫ
ҚАЛЫПТАСТЫРЫП ҮЛГЕРДІ.
БІЗ БҰДАН ОН ЖЫЛҒЫ УАҚЫТҚА ҚАРАҒАНДА БІРАЗ АЛҒА ЖЫЛЖЫДЫҚ. ТӨРТКҮЛ
ДҮНИЕНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП, КӨП НӘРСЕНІ ҮЙРЕНДІК. БІЗ ҚАЗІР
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРҒА САЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ДӘРЕЖЕГЕ ЖЕТТІК. ӨЗІМІЗДІҢ
БАЙЛЫҒЫМЫЗДЫ ӨЗІМІЗ ИГЕРЕТІН КҮНГЕ КЕЛДІК. ӨНІМ ӨНДІРУМЕН ОНЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ
БІР РЕТКЕ КЕЛТІРІП ОТЫРАТЫН ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕГІ ЗАҢДЫҚ БАЗА ҚАЛЫПТАСҚАН.
ҚАЗІР ЕЛІМІЗДЕ МЕНЕДЖМЕНТТІ ТОЛЫҚ МЕҢГЕРГЕН МАМАНДАРДЫҢ ШОҒЫРЫ ПАЙДА
БОЛДЫ. БІЗ ЕНДІГІ ЖЕРДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕП ЖАТҚАН ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ҮЗЕҢГІ ҚАҒЫСТЫРА АЛАТЫН ХӘЛГЕ ЖЕТТІК.
БІЗ КОМПАНИЯ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДАҒЫ МҰНАЙЛЫ
БЛОКТАРДЫ ИГЕРУГЕ ҚАТЫСУҒА ЫҢҒАЙ ТАНЫТЫП ОТЫР. ОЛ ҮШІН ТИІСТІ НОРМАТИВТІК
АКТІЛЕРДІ ДАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАУ ҚАЖЕТ. АТАЛМЫШ ЖОБАҒА ҚАТЫСУ ҮШІН
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ БІРДЕН БІР МҰНАЙ КОМПАНИЯСЫ РЕТІНДЕ ҚАЗ МҰНАЙ ГАЗДЫҢ
ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕ МАТЕРИАЛДЫҚ АКТИВІ , КАДЫРЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ БАР.
КӨПТЕГЕН БАСҚА САЛАЛАРЫНДА КӨРІНІП ОТЫРҒАН ӨНДІРУШІНІҢ ҚҰЛДЫРАУЫ
КЕЗІНДЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕННІҢ ЖАҒДАЙЫН ОПТИМАЛЬДЫ БОЛЫП
ОТЫР. МЫСАЛЫ, 1991-95 ЖЫЛДАР АРАСЫНДА АЛҒАШҚЫ РЕТ 1995 ЖЫЛЫ ӨНДІРІС
ДЕҢГЕЙІН ТҰРАҚТАНДЫРУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗІП, АЛ 1996ЖЫЛЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
КОНДЕНСАТТЫҢ ӨНДІРІСІ 3,3 МИЛЛИОН ТОННА ӨСІП, ОЛ 23,3 МИЛЛИОН
ТОННА ҚҰРАДЫ, ТАБИҒИ ГАЗ ӨНДІРІСІНІҢ КӨЛЕМІ 1996 ЖЫЛЫ 6,4 МИЛИАРД
ТОННА МҰНАЙ ӨҢДЕЛІНЕДІ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ЖАЛПЫ КӨЛЕМІНДЕ ШИКІ
МҰНАЙДЫ ӨНДІРУ 16 ПАЙЫЗ ЖОҒАРЫ МӨЛШЕРДІ ҚҰРАЙДЫ ЖӘНЕ 4 ПАЙЫЗ
МҰНАЙДАН ЖАСАЛЫНҒАН ӨНІМНІҢ ШЫҒАРЫЛУЫНА ЖҰМСАЛДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ӨНДІРУМЕН 1998 ЖЫЛЫ 25 КӘСІПОРЫН АЙНАЛЫСТЫ,
ОЛАРДЫҢ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ҚУАТЫ 1997ЖЫЛЫ 30 МИЛЛИОН ТОННА ҚҰРАДЫ.
АЛАЙДА ҚУАТТЫҢ ТЕК ¾ БӨЛІГІН ЖҰМСАУ АРҚЫЛЫ, ОЛАР 1997 ЖЫЛЫ 23
МИЛЛИОН ТОННА ӨНДІРДІ, БҰЛ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ӘЛЕМДІК ӨНДІРУДІҢ 0,7 ПАЙЫЗЫН
ҚҰРАДЫ. 1998 ЖЫЛЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ ҚАЗАҚСТАНДА 1997 ЖЫЛҒЫ ДЕҢГЕЙІНЕ
ҚАРАҒАНДА 101,7 ПАЙЫЗ ҚҰРАДЫ. ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ ЕҢ ҮЛКЕН КӨЛЕМІН
АТЫРАУ ОБЫЛЫСНЫҢ КӘСІПОРЫНДАРЫ ЖАСАДЫ. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ ӨНДІРГЕН
МҰНАЙДЫҢ 30 ПАЙЫЗ, ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ-13 ПАЙЫЗ, АҚТӨБЕ-11 ПАЙЫЗГЕ ИЕ
БОЛДЫ.
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАДА БАЙҚАЛҒАН ӨНДІРІСТІҢ ҚҰЛДЫРАУЫ ІШКІ
ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНЕ ӘКЕЛІП, СӘЙКЕСІНШЕ МҰНАЙ
ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН НАШАРЛАТЫП ЖІБЕРЕДІ. ҚАЛЫПТАСҚАН
ӨНДІРІСТІК ЖАҒДАЙ, СОЛМЕН ҚАТАР ҚАРЖЫЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫҢ БОЛМАУЫ,
СКВАЖИНАЛАРДЫ БҰРҒЫЛАУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТЫҢ ЖҮРГІЗІЛМЕУІНЕ, ЖАҢА
ҚУАТТАРДЫ ЕНГІЗУ ЖӘНЕ ОБЪЕКТІЛЕРДІ ҚҰРАСТЫРУ БОЙЫНША ҚҰРЛЫМДЫҚ-
МОНТАЖДЫҚ ЖҰМЫСТА КӨЛЕМНІҢ ЖОЙЫЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. БҰЙЫМДАРДЫ
ТОЛЫҚТЫРАТЫН ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖӘНЕ ЕСКЕРГЕНДЕРІН АУЫСТЫРУ ҮШІН ЗАПАС
БӨЛШЕКТІҢ ТАПШЫЛЫҒЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ ҚҰРАЛДАР ЖИЫНТЫҒЫНЫҢ ҚҰРЛЫМЫ МЕН
ҚҰРАМЫН НАШАРЛАТТЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
1.2 САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗЕ АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕ КӨРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕРГЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҰЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҰРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҰРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖӨНІНДЕ ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КЕЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ӘЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКӘСІП ӨНІМДІЛІГІНІҢ ТӨМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ИНФРАҚҰРЫЛЫМНЫҢ ЖЕТІЛМЕГЕНДІГІ; КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МЕН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛЕМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РЕСПУБЛИКА ҮКІМЕТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҰНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ӨНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ЖОСПАРДА СЕРІВИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БЕЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ӨСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КЕМ ЕМЕС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖІӨ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҰМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ӨНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖӘНЕ ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҰЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӘНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ,
ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГЕ
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БІР МӘНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ӨНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӘСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ӨНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ӨНІМНІҢ ТҰТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШЕ ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БҰЛ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШИКІЗАТ
ҚҰРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛЕСПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ӨНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ӘРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ МҰНАЙ ГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШЕУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГЕН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҰЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРСКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖӘНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӨРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӘЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҰНАЙ-ГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖЕТТІЛІГІ КЕЛЕСІ СЕБЕПТЕРМЕН
НСГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДЕН, ТҰТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕССИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРЕДІ. СОНДЫҚТАН СЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСКЕЛЕҢ
ҚАЖЕТСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНС САПАСЫ ТОМЕН ШИКІЗАТ КӨЗ ДСРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҰЛ ОНЫҢ ӨНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТЕРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҰНАЙ ХИМИЯ
ШИКІЗАТЫМЕН ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФЕРАҒА ЖІБЕРІЛУДЕ.
АТАЛҒАН СЕБЕПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ
КЕШЕНДІ ЖӘНЕ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӘСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҰНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУЛЕР, ТАСЫМАЛДАУ, ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ
ЖӘНЕ БАСҚА ДА ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҰЛ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДЕТІН ШЕШЕ АЛАТЫН ЖӘНЕ ДЕ
НАҚТЫ НӘТИЖЕЛЕРМЕН КӨРІНЕТІН МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҰРАЙДЫ. БҰЛАРДЫ
БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ОРТАДА ӘРЕКЕТ ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ӨЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ
СТРАТЕГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖЕТЕКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ,
ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ ПЕН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ
ӨНДІРІСТЕР ҚҰРУ, ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БӘСЕКЕ ТУДЫРУ, ҒЫЛЫМИ
ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҰРУ, БАСҚА
БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҰЛ БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҰРАЛАТЫН
ЖЕТЕКШІЛЕРМЕН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҰРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӘНЕ ДЕ БҰЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӘЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҰМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БОСЕКЕЛЕСТІК ДЕҢГЕЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ӘРТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӘСІПКЕРЛІК ТӘУСКЕЛДІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ӨЗ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ӨЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКЕРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МЕРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ӨТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ,
СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЫНА КЕЗЕҢДЕРДЕН ӨТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН,СҰРАНЫСТЫҢ ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША
БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТЕРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҰРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДЕ СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ӘР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӘНЕ
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҰРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР КЕЗЕНІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТЕУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҰЛ ЭТАПТА КӨРСЕТКІШТЕРДЕГІ КЕЙБІР
КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ МҮМКІНШІЛІГІ
ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ӨНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІН КЕҢЕЙТУГЕ,
БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҰРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК
ҚУАТТАРДЫ ӨСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ
АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҰСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН
ТИГІЗЕДІ. БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ӘРЕКЕТІ НЕГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН
АНЫҚТАЛАДЫ (БІРЛЕСТІК ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНЕ КӨБЕЮІ,
ТЕХНОЛОГИЯ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚАРЖЫ
ИГІЛІКТЕРІН МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР).
СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН
ҚАРАСТЫРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН
СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӘСЕКЕ
ЖАҒДАЙЫ ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ӨЗ
ТӘЖІРИБЕЛЕРІН ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҰЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ
БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕ
ЖҮЗІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. МҰНЫ АМЕРИКАНДЫҚ
ФИРМАЛАРДЫ ТАЛДАУДАН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН
СТРАТЕГИЯ ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КӨРСЕТЕДІ. МЫСАЛЫ:
ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰМК-ДА ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҰНАЙ ҚОРЫН
ЕСЕПКЕ АЛА ОТЫРЫП, МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК
ФАКТОРЫ ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ ЕТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӘНЕ
АЛЫС АУМАҚТАРДА ӨЗ ДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҰРАНЫСҚА ЖӘНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНЕН ӨСЕ БАСТАЙДЫ. ТҰРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТЕГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БӘСЕКЕЛЕСТІК МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА
НОРМАСЫНЫҢ АЗАЮЫНА ЖӘНЕ БАҒАНЫҢ ТҰРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН
МҰНАЙ ГАЗДЫ ӨНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ
БҰЛ СЕКТОРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНДА ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕН
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚАРЖЫ ЖӘНЕ СТРАТЕГИЯ НӘТИЖЕСІНЕН МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ
2010 ЖЫЛЫ 30-35 ДОЛЛАРҒА ЖЕТЕДІ ДЕП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҰРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕ КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ӨНІМІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӘЛЕМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҰЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӘСЕРІН ТИГІЗДІ. БҰЛ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН ҚАТАР ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӘНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ
МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ. ӨЙТКЕНІ ЕЛДЕГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ
БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КӨТЕРМЕ САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ.
БҰЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ
ГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПЕКТИВТІ
ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӨСЕРІ
ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШЕНДІ САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАҒА РЕФОРМАСЫ МҰНАЙ
ГАЗ ӨНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ІШКІ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30
ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ БӨЛШЕК
СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ӨСУІНЕ СӘЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ КЕЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КӨҢІЛ БӨЛІНСТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ
МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҰЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ
ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӘСЕРІН
ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КӨШУІ
КӨПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСТІҢ
ФАКТОРЫ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ӨЗ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ
ҚАТАРЛЫ ЖӘНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕР МӨЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КӨП АЛУҒА;
* ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БӘСЕКЕГЕ
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
* ӨНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
ОСЫ АТАЛҒАН ФАКТОРЛАР НЕГІЗІНДС МҰНАЙГАЗ ӨНІМДЕРІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУДА ОНЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ АРТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ ОСЫ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ, ӘСІРЕСЕ МҰНАЙ-ГАЗ ӨНДІРУ СФЕРАСЫНЫҢ ӨСУІ ӘРДАЙЫМ КЕҢІП
ОТЫРАДЫ ЖӘНЕ ДЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТАЗА, АРЗАН ОТЫН ТҮРЛЕРІН ТАБУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛЫП ОТЫРАДЫ. БҰЛ МҰНАЙ ХИМИЯ СЕКТОРЫНЫҢ ДАМУЫНА ЖӘНЕ
МҰНАЙДЫ ТЕРЕҢ ӨҢДЕУГЕ ЫНТАЛАНДЫРАДЫ. МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ІШКІ
ЖАҒДАЙЫНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ САЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ЖЕТІЛДІРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕ САЛЫҚ КОДЕКСІ, БІЗДІҢ ОЙЛАУЫМЫЗША, ЗАҢДЫЛЫҚТЫ
ТҰРАҚТАНДЫРУЫ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУІ ТИІС. "ӨНІМДЕРДІ БӨЛУ ЖОНІНДЕГІ КЕЛІСІМДЕР"
ТУРАЛЫ ТОЛЫҚ ТҮРДЕ ЗАҢНЫҢ ҚАБЫЛДАНУЫ ЖӘНЕ "ҚАЗБА БАЙЛЫҚТАРЫ" ТУРАЛЫ ЗАНДАР
ӨЗГЕРТІЛСЕ, БІЗДІҢ ОЙЫМЫЗША, МҰНАЙГАЗ ӨНДІРУ ШОЛУЛАРЫН, АТАЛМЫШ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚҮРЫЛЫМДАРЫНДАҒЫ ӨНІМ ӨНДІРУІНЕ ЛИЦЕНЗИЯ АЛУЫНА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕР ЕДІ. ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІНЕ САЯСИ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ТА КӨП
ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. МАРКЕТИНГТІК, ҚАРЖЫ, САЯСИ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ФАКТОРЛАРҒА
КЕШЕНДІ ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК, ЯҒНИ ӘЛЕМДІК ТОПТАҒЫ
ДЕҢГЕЙДЕ ТҰРАҚТЫ СТРАТЕГИЯЛЫҚ НЕГІЗ ҚҰРЫЛУЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ. МҰНАЙГАЗ
БІРЛЕСТІГІНІҢ БАСҚА ДА ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ ОЛАРДЫҢ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ
ҮРДІСІНІҢ ДАМУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СОНЫМЕН ҚАТАР МҰНАЙГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУШІЛЕР
МЕН ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУШІЛЕР АРАСЫНДА ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ
ҚАБЫЛДАНҒАН ШЕШІМ МЕН ӨТКІЗУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨСУІ БАЙҚАЛАДЫ.
ОСЫНДАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ АРҚАСЫНДА ӘР ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ
(МҰНАЙ, МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ, МҰНАЙ ХИМИЯСЫ, ТАСЫМАЛДАУ) ОСКЕНІН, БІРІНШІДЕН
ТИІМДІЛІК БЕЛГІЛЕРІМЕН СӘЙКЕСТІГІ ЖӘНЕ БІРЛЕСТІКТІҢ ЖАЛПЫ ПАЙДАСЫНЫҢ ҚОРЫ,
ЕКІНШІДЕН БІРЛЕСТІКТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫМЕН АЛҒАНДАҒЫ КЕШЕНДІ БЕЛГІСІ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ.
МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫН МОДЕЛДЕУ КӨПТЕГЕН
МҮМКІНШІЛІКТЕРДІ ЖӘНЕ ҚАУІП-ҚАТЕРЛЕРІН АЛДЫН-АЛА БАЙҚАУҒА СЕПТІГІН
ТИГІЗЕДІ. СОНЫМЕН, ОСЫ БІРЛЕСТІКТЕР КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДИНАМИКАСЫ
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ, ТІПТІ БОЛАШАҚТА ДА ТАРАТУ-ӨТКІЗУ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУЫН ЖӘНЕ БАСҚАРУЫН АНЫҚ КӨРСЕТЕДІ. ОСЫНДАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ПЕРСПСЕКТИВТІ, НАҚТЫ, КЕҢ ТҮРДЕ БОЛУЫ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА
ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ ЖОЛ АШАДЫ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙГАЗ
БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖҰМЫСТАР ЖАҒДАЙЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙҒА, ЯҒНИ ИНФЛЯЦИЯ
ҚАРҚЫНЫ, ВАЛЮТА БАҒАМЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ, САЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ БАҒАНЫҢ ӨЗГЕРУІ,
ХАЛЫҚТЫҢ НАҚТЫ ТАБЫСЫ, ІРІ СЕКТОРЛАР ӨНДІРІСІНІҢ ТӨМЕНДЕУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ТҰРАҚТЫ БОЛМАЙ, ШҰҒЫЛ ӨЗГЕРІСТЕР ҮСТІНДЕ БОЛЫП ТҰРАДЫ. СОНДЫҚТАН МҰНАЙГАЗ
ӨНЕРКӘСІБІН БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСТЕРІ БІРЛЕСТІКТЕР ҮШІН
ӨТЕ ҚАЖЕТ. БҰРЫНҒЫ ССРО-ДА ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕНДЕРІ ОСЫ ЖҮЙЕМЕН ЖҰМЫС
ІСТЕГЕН, БІРАҚ КЕЙБІР ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ӘРТҮРЛІ ВЕДОМСТЛАРҒА БАҒЫНҒАН.
БАРЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЛАУ ОРГАНЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛҒАН, ОЙТКЕНІ
МҰНАЙ-ГАЗДЫ ӨНДІРУДІҢ, ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ, ҚАЙТА БӨЛУДІҢ, РЕСУРСТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОСПАРЛЫҚ БАЛАНСЫН ТЕК ОСЫ ОРГАН ҒАНА БӨЛГЕН. АЛАЙДА, БҰЛ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯ ЕМЕС, ӨКІМШІЛДІК-ӘМІРШІЛДІК БАСҚАРУ ӘДІСІНЕ
НЕГІЗДЕЛГЕН БОЛАТЫН. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА НЕМЕСЕ ОҒАН ӨТУ КЕЗІНДЕ
МҰНДАЙ ЖҮЙЕНІҢ САҚТАЛУЫ МҮМКІН ЕМЕС ЕДІ, ӨЙТКЕНІ РЕФОРМА ЛОГИКАСЫНА ҚАЙШЫ
КЕЛДІ. ЖОСПАРЛЫ-ӘКІМШІЛІК ЖҮЙЕНІҢ ТАРАТЫЛУЫ МҰНАЙГАЗ ӨНСРКӘСІБІНЕ КӨП
ЗИЯНЫН ӘКЕЛДІ, ССРО-НЫҢ КЕЙБІР ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР БӨЛІМДЕРІ ӘР
РЕСПУБЛИКАНЫҢ ҚАРАМАҒЫНА КЕТТІ. КӨП ЖЫЛДАН БЕРГІ БАЙЛАНЫСТАР ҮЗІЛІП ҚАЛҒАН
ЕДІ, БІРАҚ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БҰЛ БАЙЛАНЫСТАР ҚАЙТАДАН ЖАЛҒАСЫН ТАПТЫ. ҚАЙТАДАН
БҰРЫНҒЫ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖАҢҒЫРТУ ТЕК ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС,
КӨПТЕГЕН ТМД ЕЛДЕРІ ҮШІН ДЕ ТИІМДІ. КӨПТЕГЕН ТҰРАҚТЫ ЕМЕС ЖАҒДАЙЛАРДА
ТІКЕЛЕЙ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСТЕРІ АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТЕР БІРАЗ ТӘУЕЛСІЗ
ӨНДІРІСТЕР МЕН ДЕЛДАЛ ФИРМАЛАРДЫҢ БӨЛІМДЕРІНІҢ ТӨЖІРИБЕЛЕРІНЕН
ЖЕТІСТІКТЕРГЕ ЖЕТЕДІ. ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ТИІМДІ ФУНКЦИЯСЫН
КӨТЕРУГЕ, БӘСЕКЕЛЕСТІК КЕЗІНДЕ ЖЕҢІП ШЫҒУГА ЫҚПАЛЫН ТИГІЗЕДІ. ВЕРТИКАЛДЫ
КІРІГУ ҮРДІСІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖЕТІСТІГІ - ӨТКІЗУДІ БАЛАНСТАУ. МҰНАЙ БАҒАСЫ
ТӨМЕНДЕСЕ МҰНАЙ ӨНДІРУШІЛЕР АЗАЯДЫ, БІРАҚ МҰНАЙДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ МЕН МҰНАЙ
ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІС ПАЙДАСЫ ӨСЕДІ, ӨЙТКЕНІ ШИКІЗАТ ҚҰНЫ ТҮСЕДІ. ТӨЖІРИБЕ
КӨРСЕТКЕНДЕЙ, ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСІ БОЙЫНША БІРЛЕСТІКТЕР МҰНАЙГАЗ
БИЗНЕСІМЕН АЙНАЛЫССА, ОСЫ САЛАДА МАМАНДЫРЫЛҒАН ФИРМАЛАРМЕН, КӘСІПОРЫНДАРМЕН
БӘСЕКЕГЕ ТҮСЕ АЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ МАҚСАТЫНДА
ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БӘСЕКЕГСЕ ТҮСЕ АЛАДЫ. ӨЙТКЕНІ,
МҰНАЙ-ГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМЕН БІРГЕ ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ
ШИКІЗАТТАРМЕН, БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМЕН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА
ШЕШІМДЕР МЕН БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ӘР ТҮРЛІ ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҰШЫРАП ТҰРАДЫ.
МҰНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҰСЫНЫП ТҰРУЫ ШАРТ. ІРІ МҰНАЙ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҰРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ
ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖӘНЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕР ӘРІПТЕСТЕРІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККЕ
ЖЕТУІН КӨЗДЕЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ
БІРЛЕСТІКТІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ
ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӘНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ
ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП КОМПАНИЯСЫНЫҢ ӘРЕКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӘРТІП ПЕН
ӘРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
4. ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
CRUSH -ДАҒДАРЫС – БҰЛ БЕЛГІЛІ БІР ӘСКЕРИ ІС-ӘРЕКЕТТЕРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ӘЛЕМДІК ДАҒДАРЫС. АНАЛИТИК ВЛАДИМИР САПРЫКИННІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША ӘЛЕМДІК МҰНАЙ
НАРЫҒЫ 1951 ЖЫЛДАН БАСТАП 18 МҰНАЙ ДАҒДАРЫСЫН БАСТАН ӨТКІЗГЕН, ОНЫҢ 10 ТАЯУ
ШЫҒЫСТА БОЛҒАН. БАРЛЫҚ МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ ІШІНЕН 3-5 СОҒЫС СЕБЕБІНЕН, 5
– СЫРТҚЫ САЯСИ ТҰРАҚСЫЗДЫҚПЕН, 3-5 – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚСЫЗДЫҚ ЖӘНЕ
ЭМБАРГОМЕН ЖӘНЕ 5 АПАТТАРМЕН СЕБЕПТЕЛЕДІ. ҮШ МҰНАЙ ДАҒДАРЫСЫ ТАРИХТА ІРІ
ДАҒДАРЫСТАР БОЛЫП САНАЛАДЫ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАҒАҒА ТРИЛЛИОНДАҒАН ШЫҒЫН
ӘКЕЛДІ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ МҰНАЙДЫ САТЫП АЛУҒА ШЫҒЫНДАРДЫҢ КӨБЕЮІНЕН ЖҰӨ
ТӨМЕНДЕДІ, ӨНДІРІС ТОҚТАП ҚАЛДЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ДЕНГЕЙІ ӨСТІ. ОСЫ 18
ДАҒДАРЫСТЫҢ ІШІНЕН ҚАЙСЫСЫН CRUSH –ДАҒДАРЫСТАРҒА ЖАТҚЫЗА АЛАМЫЗ?
АНАЛИТИКТЕРДІҢ КӨЗҚАРАСЫ БОЙЫНША ОЛАРҒА 1973-1974 ЖЫЛДАРДАҒЫ, 1990-1991
ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖӘНЕ 2003 ЖЫЛДАҒЫ ДАҒДАРЫСТАРДЫ ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ.
Аналитик Алексей Тихонов мұнайдың әлемдік нарығында болған
дағдарыстардың келесі кестесін ұсынған. Crush –дағдарыстардың
ерекшеліктерін талдау әлемдік мұнай нарығына дағдарыстардың қандай әсер
тигізгендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Кесте 1
Локальды дағдарыстар себебінен әлемдік нарыққа мұнай жеткізілуінің
жоғалтулары
Кезеңі (ай, жыл) ҰзақтығЖоғалтуларДағдарыс себебі
ы , күніне
(ай) млн.баррел
ь
03.1951 — 10.1954 44 0.7 Ирандағы мұнай кен
орындарын ұлттандыру және
халықтық толқулар
11.1956 — 03.1957 4 2.0 Суэц каналы зонасындағы
соғыс
12.1966 — 03.1967 3 0.7 Мұнайды транзиттеу мәселесі
бойынша Сириялық шиеленіс
06.1967 — 08.1967 2 2.0 6 күндік соғыс (араб-
израильдық шиеленіс)
05.1970 — 01.1971 9 1.3 Ливиялық шиеленіс
04.1971 — 08.1971 5 0.6 Алжирдағы ұлттандыру
03.1973 — 05.1973 2 0.5 Ливандағы Азаматтық соғыс
10.1973 — 03.1974 6 2.6 2-ші араб-израиль соғысы,
Израиль және оны қолдаушы
елдерге мұнай жеткізуге
эмбарго тағайындау
05.1977 1 0.7 Сауд Аравиясының мұнай кен
орындарына келтірілген зиян
11.1978 — 04.1979 6 3.5 Ирандағы революция
10.1980 — 12.1980 3 3.3 Иран-Ирак соғысының
басталуы
08.1990 — 10.1990 3 4.6 Кувейтке ирак әскерлерінің
кіруі.
04 1999 — 03.2000 12 3.3 ОПЕК елдері (Иракты
санамағанда) бағаларды
өсіру мақсатымен мұнаөндіру
көлемін қысқартты
03 2003 — 05.2003 3 1.1 Иракқа коалициялық
әскерлердің кіруі. "Ирак
еркіндігі"
1973 ЖЫЛДАҒЫ ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ CRUSH-ДАҒДАРЫСТАРҒА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ МА?
БІР ЖАҒЫНАН БЕРІЛГЕН ДАҒДАРЫС ӘСКЕРИ ҚАҚТЫҒЫСТАН БАСТАЛДЫ. ЕКІНШІ ЖАҒЫНАН
ЭМБАРГО ШЕШУШІ РОЛЬ ОЙНАҒАНДЫҒЫН ЕСКЕРУ ҚАЖЕТ. 1973 ЖЫЛЫ ЕҢ АУЫР МҰНАЙ
ДАҒДАРЫСЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ ЭМБАРГОСЫ ОПЕК МҮШЕЛЕРІ – АРАБ ЕЛДЕРІМЕН, МҰНАЙ
ӨНДІРІСІНІҢ 685 МЫҢ.Т. ТӘУЛІККЕ ҚЫСҚАРУ СЕБЕБІНЕН БОЛДЫ. ОПЕК МҮШЕЛІГІНЕ
КІРМЕЙТІН ЕЛДЕРДІҢ 137 МЫҢ ТОННАҒА МҰНАЙ ӨНДІРІСІН АРТТЫРҒАНДЫҒЫ МҰНАЙҒА
БАҒАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰТҚАРҒАН ЖОҚ. 6 АЙ БОЙЫ МҰНАЙ
БАҒАЛАРЫ 400%-ҒА ДЕЙІН КӨТЕРІЛГЕН, БІРАҚ СУММАРЛЫ ЖОҒАЛТУЛАР ӘЛЕМДІК МҰНАЙ
ӨНДІРІСІНЕН 7% ҚҰРАДЫ (550 МЫҢ.Т. ТӘУЛІК). АЛ БАСҚА ВЕРСИЯЛАРҒА ТОҚТАЛАТЫН
БОЛСАҚ, ЕГИПЕТ ЖӘНЕ СИРИЯ 1973 ЖЫЛДЫҢ 6 ҚАЗАНЫНДА ИЗРАИЛЬГЕ ӘСКЕРЛЕРІН
ӘКЕЛІП, СОҒЫС БАСТАДЫ. 16 ҚАЗАНДА ВЕНАДАҒЫ МҰНАЙ БАҒАСЫНА АРНАЛҒАН
ОТЫРЫСТАН КЕЙІН ОПЕК ЕЛДЕРІ БІР БАРРЕЛЬГЕ МҰНАЙ БАҒАСЫН 3,01 ДОЛЛАРДАН 5,11
ДЕЙІН, ЯҒНИ 70 %-ҒА КӨТЕРДІ. САУД АРАВИЯСЫ, КУВЕЙТ, ИРАК,ЛИВИЯ, АБУ ДАБИ,
КАТАР ЖӘНЕ АЛЖИР МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН ҚЫСҚАРТУ ТУРАЛЫ ӘҢГІМЕ ҚОЗҒАДЫ ЖӘНЕ
ИЗРАИЛЬ АРАБ ТЕРРИТОРИЯСЫНАН ӨЗ ӘСКЕРЛЕРІН ШЫҒАРМАҒАН ЖАҒДАЙДА ЖӘНЕ
ПАЛЕСТИН ХАЛҚЫНЫҢ ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҚТАРЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІЛМЕГЕН ЖАҒДАЙДА ӘРБІР
КЕЙІНГІ АЙДА МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН 5%-ҒА КӨТЕРЕТІНДІГІ ТУРАЛЫ МӘЛІМДЕДІ.
ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ШОГЫ БАСТАЛДЫ. МҰНАЙ ЖЕТКІЗІЛІМІ КҮНІНЕ 2.6 МЛН БАРРЕЛЬГЕ
ДЕЙІН ҚЫСҚАРДЫ, МҰНАЙ ТАПШЫЛЫҒЫ 6 АЙҒА ДЕЙІН СОЗЫЛДЫ. МҰНАЙДЫҢ ЖАЛПЫ
ӨНДІРІСІ 7 %,-ҒА ҚЫСҚАРҒАНМЕН, МҰНАЙ БАҒАЛАРЫ 400% ДЕЙІН ӨСТІ. НӘТИЖЕСІНДЕ
МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАЛАРЫ $2.90-ДАН (ДАҒДАРЫСҚА ДЕЙІНГІ БАҒА) $11.65-ГЕ
ДЕЙІН КӨТЕРІЛДІ. (1974 ЖЫЛДЫҢ 1-ШІ ҚАҢТАРЫНАН КЕЙІН). 1973 ЖЫЛДЫҢ ФЕНОМЕНЫ
1949 ЖЫЛДАН 1970 ЖЫЛДЫҢ СОҢЫНА ДЕЙІН ШЫҒЫСТЫҚ ШИКІ МҰНАЙ БАҒАЛАРЫ ОРТАША
АЛҒАНДА БІР БАРРЕЛЬ ҮШІН 1.90 ҚҰРАП, ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫН ЖЕТІ АҒАЙЫНДЫ
БАҚЫЛАДЫ.
1990-1991 жылдардағы Crush-дағдарыс. 1990 жылдың 2-ші тамызында Ирак
өз әскерлерін Кувейтке апарып, 2-ші тамызда оккупацияланған Кувейт ирак
провинциясына айналды. 1991 жылдың 17 қантарында Шөлдегі боран операциясы
басталды. Бір айдан кейін БҰҰ-ның шешімі бойынша, АҚШ,Ұлыбритания, Франция,
араб елдерінің бірқатарының әскери контингенен құралған көп ұлтты күштер
Кувейтті босатып, әскери іс-әрекеттер аяқталды. 1991 жылдың шілді айында
Кувейт мұнай экспортын қайта жалғастырды. 1993 жылда экспорттан түскен
Кувейт табыстары соғысқа дейінгі денгейден асып түсті. 1989 жылы Ирак
күніне 2.77 млн. баррель өндіріп, күніне 2.26 млн. баррель мұнай экспортқа
шығарды. Шөлдегі боран операциясын өткізгеннен кейін Иракта қызмет етіп
тұрған 900 скважинадан 58 ғана қалды. 1992 жылы мұнай өндірісі тәулігіне
тек ғана 465 мың баррель құрады. Үлкен потенциалы бар көптеген мұнай
өндіруші кәсіпорындар күйзеліске ұшырады. 1990 жылдың шілде айы мен
(С.Хусейн Кувейтттің Иракқа қосылуы туралы мәлімдеді) 1990 жылдың қазан
аралығында мұнайдың әлемдік бағалары екі есе өсті- с $16.5-дан $33-ға
дейін. Ал 1990 жылдың 10-ші қазанында рекордтық баға тіркелді, ол бір
баррель мұнайға 41.15$ құрады. Бұл рекрод 2004 жылдың 17 қазанына дейін
жалғасты. Кувейттен шыға отырып, ирак әскерлері кувейттік мұнай
скважининаларын өртеп кеткен, скважиналар сөндірілген соң әлемдік мұнай
бағалары күрт төмендеп кетті. Эксперттердің бағалауы бойынша Шөлдегі
боран операциясынан соң әлемдік нарық күніне 3.8 ден 4.3 млн. баррель
мұнай жоғалтқан, бұл жиынтық экспорттың 10-13% құрайды. Бірақ ол әлемдік
мұнай нарығына әсер еткен жоқ. Айта кететін жәйт, Шөлдегі боран
операциясына дейін ирак мұнайының импортерлары Батыстың жетекші елдері және
Жапония болды. Осылайша, 1986 жылы ирак экспортының Германияға – 0,4%,
Ұлыбританияға- 2.6 %, АҚШ-қа– 3.7 %, Италияға- 6.7 %,Францияға – 8.6 %,
Жапонияға– 16.4 % жеткізілді. Жалпы мұнай импортында бұл елдердің үлесі әр
түрлі. АҚШ – 1.6 %,Ұлыбритания– 4.7 %, Франция– 8.3 %, Италия– 7.2 %.
Көптеген эксперттердің айтуы бойынша, американдық мұнай импортында ирак
мұнайының үлес салмағының аз болуы себебінен, Иракқа қарсы іс-әрекеттер
барысында американдық әуе күштері ирак мұнай өнеркәсібінің объектілеріне
еркін түрде соққы берген, бұл өз алдына американдық, британдық, сауд мұнай
компанияларының мүдделеріне сәйкес келеді. 1990-1991 жылдардағы
әрекеттердің ерекшелігі- бұл кезенде тарихта алғашқы рет АҚШ мұнайының
стратегиялық резервтері іске қосылды. 1990 жылдың тамыз айында оның ішінен
4 млн. баррель мұнай сатылды, ал 1991 жылдың қантар айында 17 млн. барелль
мұнай сатылды. Шөлдегі боран операциясына дейін 30 млн. баррель шектеу
қойылған болатын, бірақ мұнай бағаларының төмендеуіне байланысты ол толық
қолданылған жоқ. 1990-1991 жылдардағы crush-дағдарыста келесіні атап өтуге
болады: Ирак және Кувейттегі мұнай иинфрақұрылымының айтарлықтай күйзелісі
батыс елдерінің экономикасына және әлемдік мұнай нарығына айтарлықтай әсер
еткен жоқ.Бұл шиеленістің басындағы қысқа мерзімді бағалардың өсуі 26%
құрады. Салыстыру үшін 1973 жылы дағдарыс басында бағалар 103%-ға, 1979
жылы (Ирандағы революция) 70 %, 1980 жылы ( иран-ирак соғысының басталуы)
47%-ға өсті.2001 жылдағы 11 қыркүйек оқиғасынан кейін мұнайдың орташа
бағасы 22 доллардан 31 долларға дейін көтеріліп, кейін жәймен түсіп
бастады, кейін 27 доллар денгейінде тұрақтады.
2003 жылдағы Crush-дағдарыс. Ираққа қарсы әскери іс-әрекеттер 2003
жылдың 20 наурызынан 1-ші мамырға дейін өтті. Әскери, саяси, экономикалық
ақпаратты қоса отырып, келесі нәтижеге келуге болады, 2003 жылғы Ираққа
келтірілген соққы басқарылатын конфликттің классикалық форматында іске
асырылды. Оған себепші болған 2001 жылы 11 қыркүйекте басталған дайындық,
ол келесі жағдайларды қарастырды:
· АҚШ-пен бірігіп Иракқа қарсы әскери операция өткізуге дайын
коалициялық күштерді дайындау.
· мұнай нарығында форс-мажорлы жағдайлар болып калған жағдайда,
қажетті шарттар мен резервтер құру. "Нефть в обмен на продовольствие"
бағдарламасының шенберіндегі ирак мұнайына жартылай эмбарго саясаты басты
міндетті шешті – мұнайдың әлемдік нарығының тұрақсыздығын болдырмау.
Иракпен соғыстың басталуы мұнай бағаларының 24 доллардан 30 долларға дейін
көтерілуіне әкелді.Соғыстың алдында ОПЕК қоржыны 1 баррельге 30 доллардан
асып кетті, соғыс аяқталған соң ОПЕК өндірісті қысқартып, 1 баррельге 28
доллар бағаны қамтамасыз етті. Кейін 2003 жылдың 1-ші қарашасынан бастап
ОПЕК-тің ресми квоталары да күніне 25,4 млн баррельден 24,5 млн.баррельге
дейін қысқарды. Бұл саясат нәтижесінде, ең алдымен Сауд Аравиясында мұнай
бағалары тұрақты қалпында қалды, 2003 жылы жоғары денгейде сақталды. (бір
баррельге $28).2003 жылы нарықтағы басты реттеуші рольді ОПЕК атқарып,
ресми квоталарды өзгертпей, мұнай өндірісін арттырды және бағалардың өсуін
болдырған жоқ.
Crush-дағдарыстарды салыстыру. Мұнай дағдарыстарының көпшілігі
математикалық болжамдық модельдер құруға көп мүмкіндік береді, бірақ бұл
модельдердің біреуі де практикада бірнеше себептермен қолданыла алмайды.
Лондондағы Әлемдік энергетика институтын басқаратын Заки Яманидің айтуы
бойынша Иракта соғыс болған жағдайда, мұнай бағалары қаншалықты өсетінін
ешкім айта алмайды Бағалар 80$ дан $100-ға дейін көтерілуі мүмкін. 1990-
1991 және 2003 жылдардағы crush-дағдарыстарды салыстыру әлемдік нарықта
мұнай бағаларының өсуінің феноменын анықтауға мүмкіндік береді. Мұнайға
бағалардың өсуі Сауд Аравиясы және ОПЕК елдерінің мұнай өндірісін арттыруға
ынталандырады.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ НЕГІЗГІ АЙМАҚТАРЫ
БОЙЫНША РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН ТАЛДАУ
МҰНАЙ БҮКІЛ ӘЛЕМНІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУДА
ОРТАЛЫҚ ПОЗИЦИЯҒА ИЕ, МҰНЫҢ ӨЗІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ ЕЛДЕРДІ НАРЫҚТЫҚ
ТҰРАҚТЫЛЫҚТЫҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ АНЫҚТАЙДЫ.ОЛАРДЫҢ ҚАТАРЫНА ҚАЗАҚСТАНДЫ ДА
ҚОСУҒА БОЛАДЫ, РЕСПУБЛИКАНЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ҚҰРЫЛЫМЫНДА МҰНАЙ ГАЗ
СЕКТОРЫНА ИНВЕСТИЦИЯЛАР КӨЛЕМІ 85% ҚҰРАЙДЫ, БҰЛ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ
ТҮСІМДЕРДІҢ 40% Н ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
КЕСТЕ 2
МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПАНИЯЛАРЫ АРАСЫНДА МҰНАЙ МЕН ГАЗДАН ТҮСКЕН
ТАБЫСТАРДЫ БӨЛІСТІРУ, МЛН.ТЕНГЕ
КӨРСЕТКІШТЕР 2004Ж 2005Ж 2006Ж 2007Ж 2008Ж
МҰНАЙГАЗ 752 622 921 1305 2435
СЕКТОРЫНЫҢ БАРЛЫҚ
ТАБЫСТАРЫ
СОНЫҢ ІШІНДЕ 118 123 149 175 225
МҰНАЙГАЗ
КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ТАЗА ТАБЫСЫ
САЛЫҚТАР ЖӘНЕ 122 116 192 257 389
БЮДЖЕТКЕ
АУДАРЫМДАР
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ 457 363 552 786 1335
АУДАРЫМДАР
ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕНТА55 20 28 87 487
МЕМЛЕКЕТ ҮЛЕСІ,% 54 51,1 53,8 56,5 63,4
МҰНАЙГАЗ 46,0 48,9 46,2 43,5 36,6
КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ҮЛЕСІ, %
СУРЕТ 1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПАНИЯЛАРЫ АРАСЫНДА МҰНАЙ МЕН ГАЗДАН
ТҮСКЕН ТАБЫСТАРДЫ БӨЛІСТІРУ
КӨМІРСУТЕК РЕСУРСТАРЫНЫҢ ҚОРЫ АЛТЫ ОБЛЫСТА АНЫҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫ ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ТЕҢСІЗ БӨЛІНГЕН. ЕЛДІН НЕГІЗГІ МҰНАЙ ГАЗ
ӨНДІРУШІ АУДАНЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, ОНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫ ТӨРТ ӘКІМШІЛІК ОРТАЛЫҚТЫ
ҚАМТИДЫ: АТЫРАУ, МАҢҒЫСТАУ, БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, АҚТӨБЕ ОБЛЫСТАРЫ. АҒЫМДЫҚ ЖӘНЕ
ПЕРСПЕКТИВТІ ДАМУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ –ИГЕРУДІҢ ӘР ТҮРЛІ СТАДИЯСЫНДАҒЫ
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ ҮЛКЕН ҚОРЛАРЫ.ЖЕР ҚОЙНУЫН ПАЙДАЛАНУ СФЕРАСЫНДАҒЫ
МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ӨСУІ, РЕСПУБЛИКАДА МҰНАЙ
ӨНДІРУ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨНДІРІС ЖЕЛІСІНІҢ ҚҰРЫЛУЫМЕН,
МАМАНДАНУДЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ. МҰНДА ҮЛКЕН МӘН ТЕК
МҰНАЙ, ГАЗ, КОНДЕНСАТЫ БАР ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН ИГЕРУ, ӨНДІРУГЕ ЕМЕС, СОНЫМЕН
ҚАТАР ӨНДІРІЛІП ЖАТҚАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ ДАМУДЫҢ ЖАҢА САТЫСЫНА, ЯҒНИ ТӘЖІРИБЕЛІК
ӨНЕРКӘСІПТЕН ТІКЕЛЕЙ ӨНЕРКӘСІПКЕ ӨТКІЗУГЕ БЕРІЛЕДІ. МҰНДАЙ ТЕНДЕНЦИЯ
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ АЙМАҚТАРЫНЫҢ БАРЛЫҒЫНА ТӘН.
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙЫ ҮЛКЕН ТЕРЕНДІКТЕ ЖАТЫР ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТАУ-ГЕОЛОГИЯЛЫҚ
ШАРТТАРМЕН, ЖОҒАРЫ ҚЫСЫМДЫЛЫҚПЕН ЖӘНЕ ТЕМПЕРАТУРАМЕН СИПАТТАЛАДЫ. ОЛАРДЫҢ
ҚҰРАМЫНДА МЕРКАПТАН ЖӘНЕ КҮКІРТСУТЕК БОЛҒАННАН КЕЙІН,ОЛ АГРЕССИВТІ
ҚАСИЕТТЕРГЕ ИЕ, ОСЫҒАН БАЙЛАНЫСТЫ МҰНАЙДЫ ӨНДІРУ,ӨНДЕУ, ТАСЫМАЛДАУ КЕЗІНДЕ
АРНАЙЫ ЖАБДЫҚТАР, МАТЕРИАЛДАР, ПРИБОРЛАР,ҚОСЫМША ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР
ҚАЖЕТ. РЕСПУБЛИКА ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 203
КЕН ОРЫНДАРЫ БАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ 77 КЕН ОРЫН ӨНДІРІЛІП ЖАТЫР.БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА
ИГЕРІЛГЕН КЕН ОРЫНДАРДЫҢ 90% ОРНАЛАСҚАН, ОЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ
ЭКСПЛУАТАЦИЯЛАНАТЫН КЕН ОРЫНДАРДЫҢ 98,2% КЕЛЕДІ. ИГЕРІЛГЕН ҚОРЛАРЫ БОЙЫНША
ЕН ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫ ТЕНГИЗ, КАРАШЫҒАНАК, ЖАНАЖОЛ, ЖЕТЫБАЙ,КЕНБАЙ,
КАЛАМҚАС,ҚАРАЖАНБАС, ҚҰМКӨЛ, ӨЗЕН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.ОЛАРДЫҢ СУММАРЛЫ ҚОРЫ:
МҰНАЙ БОЙЫНША -1,565 МЛРД.ТОННА, ГАЗ КОНДЕНСАТЫ БОЙЫНША 650 МЛН. ТОННА
ҚҰРАЙДЫ.ТЕК ҚАРАШЫҒАНАК ЖОБАСЫ БОЙЫНША ЖЫЛЫНА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КОНДЕНСАТЫН
ИГЕРУ КӨЛЕМІ 12 МЛН.ТОННА, ГАЗ - 25 МЛРД.М 3, МҰНЫҢ ӨЗІ БЮДЖЕТКЕ ТӨЛЕНЕТІН
САЛЫҚТАРДЫ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
талдау
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ НАРЫҒЫ: ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ
ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.2 САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
3. ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ НЕГІЗГІ АЙМАҚТАРЫ
БОЙЫНША РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН ТАЛДАУ
2.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫН ТАЛДАУ
2.3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҰНАЙ-ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
3. МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ НАРЫҒЫНЫҢ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1 ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ
БОЛАШАҒЫ
3.3 МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАҒДАРЫСТАН ШЫҒУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН
ТҰРАҚТАНДЫРУШЫ МАҢЫЗДЫ БІР БУЫН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫҢ ЖҰМЫСЫ ЕЛІМІЗДІҢ
КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСУІНЕ, АЗАМАТТАРДЫҢ ТҰРМЫС ДЕҢГЕЙІН ЖАҚСАРТУҒА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕДІ.
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕШЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ БАТЫС ӨЛКЕСІ МҰНАЙ ЖӘНЕ КӨГІЛДІР
ОТЫН ҚОРЫМЕН ӘЛЕМГЕ ТАНЫЛЫП ОТЫР. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ АТЫРАБЫНДА ЖӘНЕ
ЖАНАҚТЫҢ ЖАҒАЛАУЫНДА АШЫЛҒАН ЖАҢА КЕН ОРЫНДАР АТАУЫ ҚАЗАҚ, ОРЫС
ТІЛДЕРІНДЕ ҒАНА ЕМЕС, ӘЛЕМДІ АУЗЫНА ҚАРАТҚАН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ДЕ ЖИІ
АЙТЫЛАДЫ.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКАНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА МҰНАЙ-
ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ ЕЛ
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ КӨМІРСУТЕК
РЕСУРСТАРЫНЫҢ ҚОРЫ АЛТЫ ОБЛЫСТА АНЫҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ТЕҢСІЗ БӨЛІНГЕН. ЕЛДІН НЕГІЗГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУШІ АУДАНЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, ОНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫ ТӨРТ ӘКІМШІЛІК ОРТАЛЫҚТЫ ҚАМТИДЫ:
АТЫРАУ, МАҢҒЫСТАУ, БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, АҚТӨБЕ ОБЛЫСТАРЫ. АҒЫМДЫҚ ЖӘНЕ
ПЕРСПЕКТИВТІ ДАМУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ –ИГЕРУДІҢ ӘР ТҮРЛІ СТАДИЯСЫНДАҒЫ
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ ҮЛКЕН ҚОРЛАРЫ.ЖЕР ҚОЙНУЫН ПАЙДАЛАНУ СФЕРАСЫНДАҒЫ
МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ӨСУІ, РЕСПУБЛИКАДА МҰНАЙ
ӨНДІРУ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨНДІРІС ЖЕЛІСІНІҢ ҚҰРЫЛУЫМЕН,
МАМАНДАНУДЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ
БОЛАШАҒЫ ТУРАЛЫ АЙТЫЛҒАН, ҚР - ДА ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ
БОЛАШАҒЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДА ОДАН ШЫҒУДЫҢ НЕГІЗГІ
ШАРАЛАРЫ ҰСЫНЫЛҒАН . ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДІК МАМАНДАР
ЛИЦЕНЗИЯЛАУШЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ ХИМИЯСЫ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУШЫ КОМПАНИЯЛАРДЫ
ТАҢДАУ, ҚҰРЫЛЫС ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ ТУРАЛЫ АЙТЫЛҒАН.. ПОЛИЭТИЛЕН,
ПОЛИПРОПИЛЕН АЛУ МҰНАЙ ХИМИЯСЫ САЛАСЫНЫҢ БАСҚА ӨНІМДЕРІН ШЫҒАРАТЫН
КӘСІПОРЫНДАРЫМЕН ТІКЕЛЕЙ ЖӘНЕ ДӘЙЕКТІ БАЙЛАНЫСТА ЖҮРГІЗІЛЕТІНДІКТЕН ДЕ
ТАБИҒИ ЖӘНЕ БАСҚА ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫН ТАБУ ЖҰМЫСТАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ НАРЫҒЫ: ЭКОНОМИКАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
1.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ
ОРНЫ ЖӘНЕ РОЛІ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫН
ТҰРАҚТАНДЫРУШЫ МАҢЫЗДЫ БІР БУЫН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫҢ ЖҰМЫСЫ ЕЛІМІЗДІҢ
КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСУІНЕ, АЗАМАТТАРДЫҢ ТҰРМЫС ДЕҢГЕЙІН ЖАҚСАРТУҒА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕДІ.
ЕЛБАСЫНЫҢ ХАЛЫҚҚА АЛҒАШҚЫ ЖОЛДАУЫ ЖАРИЯЛАНҒАН 1996 ЖЫЛДАН
БАСТАП ОЛ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ МІНДЕТТЕРІН АЙҚЫНДАЙТЫН
МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛДЫ. 1997 ЖЫЛЫ “ҚАЗАҚСТАН – 2030 ” СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒДАРЛАМАСЫН ҰСЫНДЫ. ОНДА ЕЛІМІЗДІҢ ӨРКЕНДЕУІН, ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ
ТҰРМЫС ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖАҚСАРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖОЛДАРЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
АЗ ҒАНА УАҚЫТ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАН ЕУРАЗИЯ АЙМАҒЫНДА АУҚЫМДЫ
САЛМАҒЫ БАР ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТКЕ АЙНАЛДЫ. ЕЛІМІЗ ҚЫСҚА МЕРЗІМНІҢ
ІШІНДЕ АСА МАҢЫЗДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕФОРМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРДЫ.
ЕНДІ МІНЕ, ЕЛБАСЫНЫҢ “ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ
САЯСИ ЖЕДЕЛ ЖАҢАРУ ЖОЛЫНДА ” АТТЫ ЖАҢА ЖОЛДАУЫ ҚОЛЫМЫЗҒА ТИДІ.
ЖОЛДАУДА АТАП КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗІ – ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ ҚОРЫН
ПАЙДАЛАНУ. БАҒДАРЛАП ҚАРАСАҚ, БҰЛ ЖАҒДАЙ “ҚАЗМҰНАЙГАЗ” ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖҰМЫСЫНА ҚАТЫСТЫ БОЛМАҚ. ӨЙТКЕНІ, ҮКІМЕТ ЕЛІМІЗДІҢ
МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН ИГЕРУГЕ СОЛ АРҚЫЛЫ ТІКЕЛЕЙ ҚАТЫСЫП ОТЫРАДЫ.
ӨНІМДІ БӨЛУ КЕЛІСІМІ ЖОБАСЫ БОЙЫНША ТАҒАЙЫНДАЛҒАН ӨКІЛЕТТІ ОРГАНЫ
РЕТІНДЕ ҮКІМЕТ БІЗДІҢ КОПАНИЯ АРҚЫЛЫ ҚАРАШЫҒАНАҚ, ҚАШАҒАН СИЯҚТЫ ІРІ
МҰНАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙДЫ.
ЕЛБАСЫНЫҢ ХАЛЫҚҚА ЖОЛДАҒАН ЖОЛДАУЫНДА КЕЛТІРІЛГЕН МӘЛІМЕТТЕРГЕ
КӨЗ САЛАТЫН БОЛСАҚ: “КӨМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫН ӨНДІРУ КӨЛЕМІН 1985
ЖЫЛМЕН САЛЫСТЫРҒАНДА БІЗ 225 ПАЙЫЗ ҰЛҒАЙТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗДІК, АЛ ӘЛЕМДЕ
ОНЫҢ КӨРСЕТКІШІ 1,3 ЕСЕ ҒАНА ӨСТІ”
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕШЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ БАТЫС ӨЛКЕСІ МҰНАЙ ЖӘНЕ КӨГІЛДІР
ОТЫН ҚОРЫМЕН ӘЛЕМГЕ ТАНЫЛЫП ОТЫР. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ АТЫРАБЫНДА ЖӘНЕ
ЖАНАҚТЫҢ ЖАҒАЛАУЫНДА АШЫЛҒАН ЖАҢА КЕН ОРЫНДАР АТАУЫ ҚАЗАҚ, ОРЫС
ТІЛДЕРІНДЕ ҒАНА ЕМЕС, ӘЛЕМДІ АУЗЫНА ҚАРАТҚАН АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ ДЕ ЖИІ
АЙТЫЛАДЫ.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКАНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
САЛАСЫ ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ: МҰНАЙ
ӨНДІРЕТІН, МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ
САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
ПРОЦЕСІНДЕ БІР-БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨҢДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ӘСІРЕСЕ, НАРЫҚТЫҚ ҚАТЫСУШЫЛАРҒА ӨТУ ПЕРИОДЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ
ЖАҒДАЙЫНДА КӨП ӘСЕР ТИГІЗЕДІ. СССР-ДІҢ КҮЙРЕУІМЕН, ҚАЛЫПТАСҚАН
БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ҮЗІЛУІМЕН, ЖАЛПЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ САЛАЛАРЫНДАҒЫ КРИЗИСТІК
ҚҰБЫЛЫСТЫҢ ӨСУІМЕН АЛҒАШҚЫ РЕТ 1993 ЖЫЛЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУ
ТӨМЕНДЕЙ БАСТАДЫ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА.
МҰНАЙ ӨНДІРУДІҢ БҮГІНГІ ДЕҢГЕЙІ ТЕОРИЯ ЖҮЗІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МИНИМАЛДЫ ІШКІ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАНАҒАТТАНДЫРЫП ОТЫР. СОНЫМЕН БІРГЕ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ НАРЫҒЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯСЫ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МҰНАЙ ӨНІМІН
ТҰТЫНАТЫН НЕГІЗГІ АУДАННЫҢ АЛШАҚТЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ МҰНАЙ РЕСУРСТАРЫН
ӨЗ БЕТІМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ПРОБЛЕМАЛАР ТУҒЫЗДЫ. БІРАҚ СЫРТҚЫ
НАРЫҚҚА ШЫҒУ ҮШІН ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН КӨТЕРУ БОЙЫНША
БІРНЕЩЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНЫЛДЫ ЖӘНЕ ЕҢ АЛДЫМЕН БАТЫС ИНВЕСТОРЛАРЫН
ТАРТУДА.
МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚҰРАМЫНА МҰНАЙ ӨНДЕЙТІН ЖӘНЕ ГАЗ
ӨҢДЕЙТІН КӘСІПОРЫНДАР КІРЕДІ. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ҮШ МҰНАЙ
ӨҢДЕЙТІН ЗАВОДТАР ҚЫЗМЕТ ЕТУДЕ, ОЛАР: АТЫРАУ, ПАВЛОДАР, ШЫМКЕНТ
ЗАВОДТАРЫ. ОЛАРДЫҢ СУММАЛЫҚ, ФАКТІЛІК ЖЕТІЛГЕН ҚУАТЫ, ӨҢДЕЛУДІҢ
ОРТАША ТЕРЕҢДІГІ 65,3 % БОЙЫНША ЖЫЛЫНА 18,5 МЛН.Т. МҰНАЙДЫ ҚҰРАП
ОТЫР.
МҰНАЙ ӨНДІРУШІ САЛАЛАР СИЯҚТЫ, ӨҢДЕУШІ САЛАЛАРДА ДА ЖАҒДАЙ
КҮРДЕЛІ БОЛЫП ҚАЛЫП ОТЫР.
ИНВЕСТИЦИЯЛАР БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК КОМИТЕТТІҢ МӘЛІМЕТТЕРІ БОЙЫНША
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ҚЫЗМЕТ ЕТІП ОТЫРҒАН МҰНАЙ ӨҢДЕУ ЗАВОДТАРЫ ҚАЗАҚСТАН
ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. ӨҢДЕЛІНЕТІН ҚУАТТЫҢ
СУММАЛЫҚ ЖҰМСАЛУЫ 60 % - ДАН АСПАЙДЫ. НЕГІЗГІ СЕБЕП – КӨМІРСУТЕК
ШИКІЗАТЫН ӨҢДІРУДІҢ, ТАСЫМАЛДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ БІРДЕЙ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КЕШЕНІ БОЛМАЙ ОТЫР.
МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫНДА ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АЛАТЫН РӨЛІ ӨТЕ ЗОР. ӘДЕПКІДЕ КОМПАНИЯНЫҢ ҚҰРЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖҰРТШЫЛЫҚ
АРАСЫНДА АЛЫПҚАШТЫ ӘҢГІМЕЛЕРДІҢ ТУЫНДАҒАНЫНДА ЖАСЫРУҒА БОЛМАЙДЫ. ҚОҒАМДА
БОЛЫП ЖАТАТЫН ҚҰБЫЛЫСТАРҒА ӘРТҮРЛІ КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ АЙТЫЛАТЫНЫНА ЕТ ҮЙРЕНДІ
ҒОЙ. ДЕЙ ТҰРА МӘСЕЛЕГЕ ТУРА КЕЛСЕК,БҰЛ ЖАҒДАЙДЫ ӨМІРДІҢ ӨЗІ ТУДЫРҒАНЫН АЙТУ
КЕРЕК. МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДА БІРТҰТАС МАМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
БҮГІНГІ ТАҢДА ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕГЕ АЙНАЛЫП ОТЫР. БҰЛ БІРІГУДІ ҰЙЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН
ЕМЕС ,БАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ РЕСУРТАРДЫ БІР ЖЕРГЕ ШОҒЫРЛАНДЫРУ ТҰРҒЫСЫНАН
ҚАБЫЛДАУ ҚАЖЕТ. ШЫНЫНДА ДА БҰЛ ЖЕРДЕ ЭКАНОМИКАЛЫҚ МҮДДЕ ЖОҒАРЫ ТҰР. МҰНДАЙ
ИНТЕГРАЦИЯ – ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕДЕ КЕЗДЕСІП ЖҮРГЕН ҚҰБЫЛЫС. ҚАЗМҰНАЙ ГАЗДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ БАРЫСЫНДА ҚҰРЫЛЫМЫ ҰҚСАС НОРВЕГИЯЛЫҚ СТАТОЙЛ, ҚЫТАЙ ҰЛТТЫҚ
МҰНАЙ КОМПАНИЯСЫ ЖӘНЕ ӘЗІРБАЙЖАН МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫНЫҢ ТӘЖІРИБЕЛЕРІ
ЕСЕПКЕ АЛЫНДЫ. СОНДЫҚТАН ДА КОМПАНИЯ АЛҒАШҚЫ КҮННЕН ӨЗІНІҢ ЖАҒЫМДЫ
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА ҰМТЫЛЫП КЕЛЕДІ. ОЛ СОНЫМЕН ҚАТАР
ӨЗДЕРІНІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ӘРІПТЕСТЕРІ ҮШІН АШЫҚ ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУГЕ ҚҰЛШЫНАДЫ. ОСЫНДАЙ САЯСАТ ҰСТАНУДЫҢ НӘТИЖЕСІНДЕ КОМПАНИЯ
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ–ГАЗ СЕКТОРЫНДА ҚОЛАЙЛЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ АХУАЛДЫ
ҚАЛЫПТАСТЫРЫП ҮЛГЕРДІ.
БІЗ БҰДАН ОН ЖЫЛҒЫ УАҚЫТҚА ҚАРАҒАНДА БІРАЗ АЛҒА ЖЫЛЖЫДЫҚ. ТӨРТКҮЛ
ДҮНИЕНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП, КӨП НӘРСЕНІ ҮЙРЕНДІК. БІЗ ҚАЗІР
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРҒА САЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ДӘРЕЖЕГЕ ЖЕТТІК. ӨЗІМІЗДІҢ
БАЙЛЫҒЫМЫЗДЫ ӨЗІМІЗ ИГЕРЕТІН КҮНГЕ КЕЛДІК. ӨНІМ ӨНДІРУМЕН ОНЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ
БІР РЕТКЕ КЕЛТІРІП ОТЫРАТЫН ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕГІ ЗАҢДЫҚ БАЗА ҚАЛЫПТАСҚАН.
ҚАЗІР ЕЛІМІЗДЕ МЕНЕДЖМЕНТТІ ТОЛЫҚ МЕҢГЕРГЕН МАМАНДАРДЫҢ ШОҒЫРЫ ПАЙДА
БОЛДЫ. БІЗ ЕНДІГІ ЖЕРДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕП ЖАТҚАН ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ҮЗЕҢГІ ҚАҒЫСТЫРА АЛАТЫН ХӘЛГЕ ЖЕТТІК.
БІЗ КОМПАНИЯ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДАҒЫ МҰНАЙЛЫ
БЛОКТАРДЫ ИГЕРУГЕ ҚАТЫСУҒА ЫҢҒАЙ ТАНЫТЫП ОТЫР. ОЛ ҮШІН ТИІСТІ НОРМАТИВТІК
АКТІЛЕРДІ ДАЙЫНДАУ ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАУ ҚАЖЕТ. АТАЛМЫШ ЖОБАҒА ҚАТЫСУ ҮШІН
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ БІРДЕН БІР МҰНАЙ КОМПАНИЯСЫ РЕТІНДЕ ҚАЗ МҰНАЙ ГАЗДЫҢ
ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕ МАТЕРИАЛДЫҚ АКТИВІ , КАДЫРЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ БАР.
КӨПТЕГЕН БАСҚА САЛАЛАРЫНДА КӨРІНІП ОТЫРҒАН ӨНДІРУШІНІҢ ҚҰЛДЫРАУЫ
КЕЗІНДЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕННІҢ ЖАҒДАЙЫН ОПТИМАЛЬДЫ БОЛЫП
ОТЫР. МЫСАЛЫ, 1991-95 ЖЫЛДАР АРАСЫНДА АЛҒАШҚЫ РЕТ 1995 ЖЫЛЫ ӨНДІРІС
ДЕҢГЕЙІН ТҰРАҚТАНДЫРУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗІП, АЛ 1996ЖЫЛЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
КОНДЕНСАТТЫҢ ӨНДІРІСІ 3,3 МИЛЛИОН ТОННА ӨСІП, ОЛ 23,3 МИЛЛИОН
ТОННА ҚҰРАДЫ, ТАБИҒИ ГАЗ ӨНДІРІСІНІҢ КӨЛЕМІ 1996 ЖЫЛЫ 6,4 МИЛИАРД
ТОННА МҰНАЙ ӨҢДЕЛІНЕДІ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ЖАЛПЫ КӨЛЕМІНДЕ ШИКІ
МҰНАЙДЫ ӨНДІРУ 16 ПАЙЫЗ ЖОҒАРЫ МӨЛШЕРДІ ҚҰРАЙДЫ ЖӘНЕ 4 ПАЙЫЗ
МҰНАЙДАН ЖАСАЛЫНҒАН ӨНІМНІҢ ШЫҒАРЫЛУЫНА ЖҰМСАЛДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ӨНДІРУМЕН 1998 ЖЫЛЫ 25 КӘСІПОРЫН АЙНАЛЫСТЫ,
ОЛАРДЫҢ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ҚУАТЫ 1997ЖЫЛЫ 30 МИЛЛИОН ТОННА ҚҰРАДЫ.
АЛАЙДА ҚУАТТЫҢ ТЕК ¾ БӨЛІГІН ЖҰМСАУ АРҚЫЛЫ, ОЛАР 1997 ЖЫЛЫ 23
МИЛЛИОН ТОННА ӨНДІРДІ, БҰЛ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ӘЛЕМДІК ӨНДІРУДІҢ 0,7 ПАЙЫЗЫН
ҚҰРАДЫ. 1998 ЖЫЛЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ ҚАЗАҚСТАНДА 1997 ЖЫЛҒЫ ДЕҢГЕЙІНЕ
ҚАРАҒАНДА 101,7 ПАЙЫЗ ҚҰРАДЫ. ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ ЕҢ ҮЛКЕН КӨЛЕМІН
АТЫРАУ ОБЫЛЫСНЫҢ КӘСІПОРЫНДАРЫ ЖАСАДЫ. МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ ӨНДІРГЕН
МҰНАЙДЫҢ 30 ПАЙЫЗ, ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ-13 ПАЙЫЗ, АҚТӨБЕ-11 ПАЙЫЗГЕ ИЕ
БОЛДЫ.
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАДА БАЙҚАЛҒАН ӨНДІРІСТІҢ ҚҰЛДЫРАУЫ ІШКІ
ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНЕ ӘКЕЛІП, СӘЙКЕСІНШЕ МҰНАЙ
ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН НАШАРЛАТЫП ЖІБЕРЕДІ. ҚАЛЫПТАСҚАН
ӨНДІРІСТІК ЖАҒДАЙ, СОЛМЕН ҚАТАР ҚАРЖЫЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫҢ БОЛМАУЫ,
СКВАЖИНАЛАРДЫ БҰРҒЫЛАУ БОЙЫНША ЖҰМЫСТЫҢ ЖҮРГІЗІЛМЕУІНЕ, ЖАҢА
ҚУАТТАРДЫ ЕНГІЗУ ЖӘНЕ ОБЪЕКТІЛЕРДІ ҚҰРАСТЫРУ БОЙЫНША ҚҰРЛЫМДЫҚ-
МОНТАЖДЫҚ ЖҰМЫСТА КӨЛЕМНІҢ ЖОЙЫЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. БҰЙЫМДАРДЫ
ТОЛЫҚТЫРАТЫН ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖӘНЕ ЕСКЕРГЕНДЕРІН АУЫСТЫРУ ҮШІН ЗАПАС
БӨЛШЕКТІҢ ТАПШЫЛЫҒЫ МҰНАЙ ӨНДІРУ ҚҰРАЛДАР ЖИЫНТЫҒЫНЫҢ ҚҰРЛЫМЫ МЕН
ҚҰРАМЫН НАШАРЛАТТЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
1.2 САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗЕ АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕ КӨРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕРГЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҰЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҰРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҰРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖӨНІНДЕ ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КЕЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ӘЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКӘСІП ӨНІМДІЛІГІНІҢ ТӨМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ИНФРАҚҰРЫЛЫМНЫҢ ЖЕТІЛМЕГЕНДІГІ; КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МЕН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛЕМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РЕСПУБЛИКА ҮКІМЕТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҰНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ӨНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ЖОСПАРДА СЕРІВИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БЕЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ӨСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КЕМ ЕМЕС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖІӨ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҰМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ӨНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖӘНЕ ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҰЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӘНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ,
ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГЕ
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БІР МӘНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ӨНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӘСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ӨНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ӨНІМНІҢ ТҰТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШЕ ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БҰЛ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШИКІЗАТ
ҚҰРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛЕСПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ӨНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ӘРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ МҰНАЙ ГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШЕУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГЕН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҰЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРСКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖӘНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӨРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӘЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҰНАЙ-ГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖЕТТІЛІГІ КЕЛЕСІ СЕБЕПТЕРМЕН
НСГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДЕН, ТҰТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕССИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРЕДІ. СОНДЫҚТАН СЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСКЕЛЕҢ
ҚАЖЕТСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНС САПАСЫ ТОМЕН ШИКІЗАТ КӨЗ ДСРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҰЛ ОНЫҢ ӨНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТЕРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҰНАЙ ХИМИЯ
ШИКІЗАТЫМЕН ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФЕРАҒА ЖІБЕРІЛУДЕ.
АТАЛҒАН СЕБЕПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ
КЕШЕНДІ ЖӘНЕ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӘСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҰНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУЛЕР, ТАСЫМАЛДАУ, ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ
ЖӘНЕ БАСҚА ДА ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҰЛ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДЕТІН ШЕШЕ АЛАТЫН ЖӘНЕ ДЕ
НАҚТЫ НӘТИЖЕЛЕРМЕН КӨРІНЕТІН МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҰРАЙДЫ. БҰЛАРДЫ
БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ОРТАДА ӘРЕКЕТ ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ӨЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ
СТРАТЕГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖЕТЕКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ,
ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ ПЕН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ
ӨНДІРІСТЕР ҚҰРУ, ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БӘСЕКЕ ТУДЫРУ, ҒЫЛЫМИ
ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҰРУ, БАСҚА
БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҰЛ БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҰРАЛАТЫН
ЖЕТЕКШІЛЕРМЕН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҰРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӘНЕ ДЕ БҰЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӘЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҰМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БОСЕКЕЛЕСТІК ДЕҢГЕЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ӘРТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӘСІПКЕРЛІК ТӘУСКЕЛДІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ӨЗ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ӨЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКЕРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МЕРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ӨТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ,
СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЫНА КЕЗЕҢДЕРДЕН ӨТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН,СҰРАНЫСТЫҢ ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША
БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТЕРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҰРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДЕ СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ӘР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӘНЕ
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҰРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР КЕЗЕНІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТЕУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҰЛ ЭТАПТА КӨРСЕТКІШТЕРДЕГІ КЕЙБІР
КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ МҮМКІНШІЛІГІ
ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ӨНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІН КЕҢЕЙТУГЕ,
БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҰРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК
ҚУАТТАРДЫ ӨСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ
АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҰСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН
ТИГІЗЕДІ. БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ӘРЕКЕТІ НЕГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН
АНЫҚТАЛАДЫ (БІРЛЕСТІК ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНЕ КӨБЕЮІ,
ТЕХНОЛОГИЯ АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚАРЖЫ
ИГІЛІКТЕРІН МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР).
СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН
ҚАРАСТЫРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН
СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӘСЕКЕ
ЖАҒДАЙЫ ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ӨЗ
ТӘЖІРИБЕЛЕРІН ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҰЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ
БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕ
ЖҮЗІНДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. МҰНЫ АМЕРИКАНДЫҚ
ФИРМАЛАРДЫ ТАЛДАУДАН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН
СТРАТЕГИЯ ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КӨРСЕТЕДІ. МЫСАЛЫ:
ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰМК-ДА ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҰНАЙ ҚОРЫН
ЕСЕПКЕ АЛА ОТЫРЫП, МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК
ФАКТОРЫ ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ ЕТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӘНЕ
АЛЫС АУМАҚТАРДА ӨЗ ДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҰРАНЫСҚА ЖӘНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНЕН ӨСЕ БАСТАЙДЫ. ТҰРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТЕГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БӘСЕКЕЛЕСТІК МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА
НОРМАСЫНЫҢ АЗАЮЫНА ЖӘНЕ БАҒАНЫҢ ТҰРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН
МҰНАЙ ГАЗДЫ ӨНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ
БҰЛ СЕКТОРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНДА ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕН
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚАРЖЫ ЖӘНЕ СТРАТЕГИЯ НӘТИЖЕСІНЕН МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ
2010 ЖЫЛЫ 30-35 ДОЛЛАРҒА ЖЕТЕДІ ДЕП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҰРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕ КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ӨНІМІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӘЛЕМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҰЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӘСЕРІН ТИГІЗДІ. БҰЛ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН ҚАТАР ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӘНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ
МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ. ӨЙТКЕНІ ЕЛДЕГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ
БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КӨТЕРМЕ САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ.
БҰЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ
ГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПЕКТИВТІ
ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӨСЕРІ
ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШЕНДІ САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАҒА РЕФОРМАСЫ МҰНАЙ
ГАЗ ӨНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ІШКІ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30
ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ БӨЛШЕК
СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ӨСУІНЕ СӘЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ КЕЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КӨҢІЛ БӨЛІНСТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ
МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҰЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ
ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӘСЕРІН
ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КӨШУІ
КӨПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСТІҢ
ФАКТОРЫ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ӨЗ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ
ҚАТАРЛЫ ЖӘНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕР МӨЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КӨП АЛУҒА;
* ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БӘСЕКЕГЕ
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
* ӨНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
ОСЫ АТАЛҒАН ФАКТОРЛАР НЕГІЗІНДС МҰНАЙГАЗ ӨНІМДЕРІН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУДА ОНЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ АРТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ ОСЫ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ, ӘСІРЕСЕ МҰНАЙ-ГАЗ ӨНДІРУ СФЕРАСЫНЫҢ ӨСУІ ӘРДАЙЫМ КЕҢІП
ОТЫРАДЫ ЖӘНЕ ДЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТАЗА, АРЗАН ОТЫН ТҮРЛЕРІН ТАБУДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛЫП ОТЫРАДЫ. БҰЛ МҰНАЙ ХИМИЯ СЕКТОРЫНЫҢ ДАМУЫНА ЖӘНЕ
МҰНАЙДЫ ТЕРЕҢ ӨҢДЕУГЕ ЫНТАЛАНДЫРАДЫ. МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ІШКІ
ЖАҒДАЙЫНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ САЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ЖЕТІЛДІРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕ САЛЫҚ КОДЕКСІ, БІЗДІҢ ОЙЛАУЫМЫЗША, ЗАҢДЫЛЫҚТЫ
ТҰРАҚТАНДЫРУЫ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУІ ТИІС. "ӨНІМДЕРДІ БӨЛУ ЖОНІНДЕГІ КЕЛІСІМДЕР"
ТУРАЛЫ ТОЛЫҚ ТҮРДЕ ЗАҢНЫҢ ҚАБЫЛДАНУЫ ЖӘНЕ "ҚАЗБА БАЙЛЫҚТАРЫ" ТУРАЛЫ ЗАНДАР
ӨЗГЕРТІЛСЕ, БІЗДІҢ ОЙЫМЫЗША, МҰНАЙГАЗ ӨНДІРУ ШОЛУЛАРЫН, АТАЛМЫШ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚҮРЫЛЫМДАРЫНДАҒЫ ӨНІМ ӨНДІРУІНЕ ЛИЦЕНЗИЯ АЛУЫНА КӨМЕГІН
ТИГІЗЕР ЕДІ. ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІНЕ САЯСИ ТҰРАҚТЫЛЫҚ ТА КӨП
ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. МАРКЕТИНГТІК, ҚАРЖЫ, САЯСИ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ФАКТОРЛАРҒА
КЕШЕНДІ ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК, ЯҒНИ ӘЛЕМДІК ТОПТАҒЫ
ДЕҢГЕЙДЕ ТҰРАҚТЫ СТРАТЕГИЯЛЫҚ НЕГІЗ ҚҰРЫЛУЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ. МҰНАЙГАЗ
БІРЛЕСТІГІНІҢ БАСҚА ДА ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗІ ОЛАРДЫҢ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ
ҮРДІСІНІҢ ДАМУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СОНЫМЕН ҚАТАР МҰНАЙГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУШІЛЕР
МЕН ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУШІЛЕР АРАСЫНДА ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ
ҚАБЫЛДАНҒАН ШЕШІМ МЕН ӨТКІЗУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨСУІ БАЙҚАЛАДЫ.
ОСЫНДАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ АРҚАСЫНДА ӘР ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ
(МҰНАЙ, МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ, МҰНАЙ ХИМИЯСЫ, ТАСЫМАЛДАУ) ОСКЕНІН, БІРІНШІДЕН
ТИІМДІЛІК БЕЛГІЛЕРІМЕН СӘЙКЕСТІГІ ЖӘНЕ БІРЛЕСТІКТІҢ ЖАЛПЫ ПАЙДАСЫНЫҢ ҚОРЫ,
ЕКІНШІДЕН БІРЛЕСТІКТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫМЕН АЛҒАНДАҒЫ КЕШЕНДІ БЕЛГІСІ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ.
МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫН МОДЕЛДЕУ КӨПТЕГЕН
МҮМКІНШІЛІКТЕРДІ ЖӘНЕ ҚАУІП-ҚАТЕРЛЕРІН АЛДЫН-АЛА БАЙҚАУҒА СЕПТІГІН
ТИГІЗЕДІ. СОНЫМЕН, ОСЫ БІРЛЕСТІКТЕР КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ТҰРАҚТЫ ДИНАМИКАСЫ
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ, ТІПТІ БОЛАШАҚТА ДА ТАРАТУ-ӨТКІЗУ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУЫН ЖӘНЕ БАСҚАРУЫН АНЫҚ КӨРСЕТЕДІ. ОСЫНДАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ПЕРСПСЕКТИВТІ, НАҚТЫ, КЕҢ ТҮРДЕ БОЛУЫ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА
ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ ЖОЛ АШАДЫ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙГАЗ
БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖҰМЫСТАР ЖАҒДАЙЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙҒА, ЯҒНИ ИНФЛЯЦИЯ
ҚАРҚЫНЫ, ВАЛЮТА БАҒАМЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ, САЛАЛАР АРАСЫНДАҒЫ БАҒАНЫҢ ӨЗГЕРУІ,
ХАЛЫҚТЫҢ НАҚТЫ ТАБЫСЫ, ІРІ СЕКТОРЛАР ӨНДІРІСІНІҢ ТӨМЕНДЕУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ТҰРАҚТЫ БОЛМАЙ, ШҰҒЫЛ ӨЗГЕРІСТЕР ҮСТІНДЕ БОЛЫП ТҰРАДЫ. СОНДЫҚТАН МҰНАЙГАЗ
ӨНЕРКӘСІБІН БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСТЕРІ БІРЛЕСТІКТЕР ҮШІН
ӨТЕ ҚАЖЕТ. БҰРЫНҒЫ ССРО-ДА ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕНДЕРІ ОСЫ ЖҮЙЕМЕН ЖҰМЫС
ІСТЕГЕН, БІРАҚ КЕЙБІР ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ӘРТҮРЛІ ВЕДОМСТЛАРҒА БАҒЫНҒАН.
БАРЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЛАУ ОРГАНЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛҒАН, ОЙТКЕНІ
МҰНАЙ-ГАЗДЫ ӨНДІРУДІҢ, ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ, ҚАЙТА БӨЛУДІҢ, РЕСУРСТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОСПАРЛЫҚ БАЛАНСЫН ТЕК ОСЫ ОРГАН ҒАНА БӨЛГЕН. АЛАЙДА, БҰЛ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯ ЕМЕС, ӨКІМШІЛДІК-ӘМІРШІЛДІК БАСҚАРУ ӘДІСІНЕ
НЕГІЗДЕЛГЕН БОЛАТЫН. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА НЕМЕСЕ ОҒАН ӨТУ КЕЗІНДЕ
МҰНДАЙ ЖҮЙЕНІҢ САҚТАЛУЫ МҮМКІН ЕМЕС ЕДІ, ӨЙТКЕНІ РЕФОРМА ЛОГИКАСЫНА ҚАЙШЫ
КЕЛДІ. ЖОСПАРЛЫ-ӘКІМШІЛІК ЖҮЙЕНІҢ ТАРАТЫЛУЫ МҰНАЙГАЗ ӨНСРКӘСІБІНЕ КӨП
ЗИЯНЫН ӘКЕЛДІ, ССРО-НЫҢ КЕЙБІР ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР БӨЛІМДЕРІ ӘР
РЕСПУБЛИКАНЫҢ ҚАРАМАҒЫНА КЕТТІ. КӨП ЖЫЛДАН БЕРГІ БАЙЛАНЫСТАР ҮЗІЛІП ҚАЛҒАН
ЕДІ, БІРАҚ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БҰЛ БАЙЛАНЫСТАР ҚАЙТАДАН ЖАЛҒАСЫН ТАПТЫ. ҚАЙТАДАН
БҰРЫНҒЫ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖАҢҒЫРТУ ТЕК ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС,
КӨПТЕГЕН ТМД ЕЛДЕРІ ҮШІН ДЕ ТИІМДІ. КӨПТЕГЕН ТҰРАҚТЫ ЕМЕС ЖАҒДАЙЛАРДА
ТІКЕЛЕЙ ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСТЕРІ АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТЕР БІРАЗ ТӘУЕЛСІЗ
ӨНДІРІСТЕР МЕН ДЕЛДАЛ ФИРМАЛАРДЫҢ БӨЛІМДЕРІНІҢ ТӨЖІРИБЕЛЕРІНЕН
ЖЕТІСТІКТЕРГЕ ЖЕТЕДІ. ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ТИІМДІ ФУНКЦИЯСЫН
КӨТЕРУГЕ, БӘСЕКЕЛЕСТІК КЕЗІНДЕ ЖЕҢІП ШЫҒУГА ЫҚПАЛЫН ТИГІЗЕДІ. ВЕРТИКАЛДЫ
КІРІГУ ҮРДІСІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖЕТІСТІГІ - ӨТКІЗУДІ БАЛАНСТАУ. МҰНАЙ БАҒАСЫ
ТӨМЕНДЕСЕ МҰНАЙ ӨНДІРУШІЛЕР АЗАЯДЫ, БІРАҚ МҰНАЙДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ МЕН МҰНАЙ
ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІС ПАЙДАСЫ ӨСЕДІ, ӨЙТКЕНІ ШИКІЗАТ ҚҰНЫ ТҮСЕДІ. ТӨЖІРИБЕ
КӨРСЕТКЕНДЕЙ, ВЕРТИКАЛДЫ КІРІГУ ҮРДІСІ БОЙЫНША БІРЛЕСТІКТЕР МҰНАЙГАЗ
БИЗНЕСІМЕН АЙНАЛЫССА, ОСЫ САЛАДА МАМАНДЫРЫЛҒАН ФИРМАЛАРМЕН, КӘСІПОРЫНДАРМЕН
БӘСЕКЕГЕ ТҮСЕ АЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ МАҚСАТЫНДА
ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БӘСЕКЕГСЕ ТҮСЕ АЛАДЫ. ӨЙТКЕНІ,
МҰНАЙ-ГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМЕН БІРГЕ ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ
ШИКІЗАТТАРМЕН, БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМЕН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА
ШЕШІМДЕР МЕН БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ӘР ТҮРЛІ ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҰШЫРАП ТҰРАДЫ.
МҰНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҰСЫНЫП ТҰРУЫ ШАРТ. ІРІ МҰНАЙ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҰРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ
ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖӘНЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕР ӘРІПТЕСТЕРІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККЕ
ЖЕТУІН КӨЗДЕЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ
БІРЛЕСТІКТІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ
ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӘНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ
ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП КОМПАНИЯСЫНЫҢ ӘРЕКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӘРТІП ПЕН
ӘРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
4. ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ
CRUSH -ДАҒДАРЫС – БҰЛ БЕЛГІЛІ БІР ӘСКЕРИ ІС-ӘРЕКЕТТЕРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
ӘЛЕМДІК ДАҒДАРЫС. АНАЛИТИК ВЛАДИМИР САПРЫКИННІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША ӘЛЕМДІК МҰНАЙ
НАРЫҒЫ 1951 ЖЫЛДАН БАСТАП 18 МҰНАЙ ДАҒДАРЫСЫН БАСТАН ӨТКІЗГЕН, ОНЫҢ 10 ТАЯУ
ШЫҒЫСТА БОЛҒАН. БАРЛЫҚ МҰНАЙ ДАҒДАРЫСТАРЫНЫҢ ІШІНЕН 3-5 СОҒЫС СЕБЕБІНЕН, 5
– СЫРТҚЫ САЯСИ ТҰРАҚСЫЗДЫҚПЕН, 3-5 – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚСЫЗДЫҚ ЖӘНЕ
ЭМБАРГОМЕН ЖӘНЕ 5 АПАТТАРМЕН СЕБЕПТЕЛЕДІ. ҮШ МҰНАЙ ДАҒДАРЫСЫ ТАРИХТА ІРІ
ДАҒДАРЫСТАР БОЛЫП САНАЛАДЫ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАҒАҒА ТРИЛЛИОНДАҒАН ШЫҒЫН
ӘКЕЛДІ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ МҰНАЙДЫ САТЫП АЛУҒА ШЫҒЫНДАРДЫҢ КӨБЕЮІНЕН ЖҰӨ
ТӨМЕНДЕДІ, ӨНДІРІС ТОҚТАП ҚАЛДЫ ЖӘНЕ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ДЕНГЕЙІ ӨСТІ. ОСЫ 18
ДАҒДАРЫСТЫҢ ІШІНЕН ҚАЙСЫСЫН CRUSH –ДАҒДАРЫСТАРҒА ЖАТҚЫЗА АЛАМЫЗ?
АНАЛИТИКТЕРДІҢ КӨЗҚАРАСЫ БОЙЫНША ОЛАРҒА 1973-1974 ЖЫЛДАРДАҒЫ, 1990-1991
ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖӘНЕ 2003 ЖЫЛДАҒЫ ДАҒДАРЫСТАРДЫ ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ.
Аналитик Алексей Тихонов мұнайдың әлемдік нарығында болған
дағдарыстардың келесі кестесін ұсынған. Crush –дағдарыстардың
ерекшеліктерін талдау әлемдік мұнай нарығына дағдарыстардың қандай әсер
тигізгендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Кесте 1
Локальды дағдарыстар себебінен әлемдік нарыққа мұнай жеткізілуінің
жоғалтулары
Кезеңі (ай, жыл) ҰзақтығЖоғалтуларДағдарыс себебі
ы , күніне
(ай) млн.баррел
ь
03.1951 — 10.1954 44 0.7 Ирандағы мұнай кен
орындарын ұлттандыру және
халықтық толқулар
11.1956 — 03.1957 4 2.0 Суэц каналы зонасындағы
соғыс
12.1966 — 03.1967 3 0.7 Мұнайды транзиттеу мәселесі
бойынша Сириялық шиеленіс
06.1967 — 08.1967 2 2.0 6 күндік соғыс (араб-
израильдық шиеленіс)
05.1970 — 01.1971 9 1.3 Ливиялық шиеленіс
04.1971 — 08.1971 5 0.6 Алжирдағы ұлттандыру
03.1973 — 05.1973 2 0.5 Ливандағы Азаматтық соғыс
10.1973 — 03.1974 6 2.6 2-ші араб-израиль соғысы,
Израиль және оны қолдаушы
елдерге мұнай жеткізуге
эмбарго тағайындау
05.1977 1 0.7 Сауд Аравиясының мұнай кен
орындарына келтірілген зиян
11.1978 — 04.1979 6 3.5 Ирандағы революция
10.1980 — 12.1980 3 3.3 Иран-Ирак соғысының
басталуы
08.1990 — 10.1990 3 4.6 Кувейтке ирак әскерлерінің
кіруі.
04 1999 — 03.2000 12 3.3 ОПЕК елдері (Иракты
санамағанда) бағаларды
өсіру мақсатымен мұнаөндіру
көлемін қысқартты
03 2003 — 05.2003 3 1.1 Иракқа коалициялық
әскерлердің кіруі. "Ирак
еркіндігі"
1973 ЖЫЛДАҒЫ ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ CRUSH-ДАҒДАРЫСТАРҒА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ МА?
БІР ЖАҒЫНАН БЕРІЛГЕН ДАҒДАРЫС ӘСКЕРИ ҚАҚТЫҒЫСТАН БАСТАЛДЫ. ЕКІНШІ ЖАҒЫНАН
ЭМБАРГО ШЕШУШІ РОЛЬ ОЙНАҒАНДЫҒЫН ЕСКЕРУ ҚАЖЕТ. 1973 ЖЫЛЫ ЕҢ АУЫР МҰНАЙ
ДАҒДАРЫСЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ ЭМБАРГОСЫ ОПЕК МҮШЕЛЕРІ – АРАБ ЕЛДЕРІМЕН, МҰНАЙ
ӨНДІРІСІНІҢ 685 МЫҢ.Т. ТӘУЛІККЕ ҚЫСҚАРУ СЕБЕБІНЕН БОЛДЫ. ОПЕК МҮШЕЛІГІНЕ
КІРМЕЙТІН ЕЛДЕРДІҢ 137 МЫҢ ТОННАҒА МҰНАЙ ӨНДІРІСІН АРТТЫРҒАНДЫҒЫ МҰНАЙҒА
БАҒАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰТҚАРҒАН ЖОҚ. 6 АЙ БОЙЫ МҰНАЙ
БАҒАЛАРЫ 400%-ҒА ДЕЙІН КӨТЕРІЛГЕН, БІРАҚ СУММАРЛЫ ЖОҒАЛТУЛАР ӘЛЕМДІК МҰНАЙ
ӨНДІРІСІНЕН 7% ҚҰРАДЫ (550 МЫҢ.Т. ТӘУЛІК). АЛ БАСҚА ВЕРСИЯЛАРҒА ТОҚТАЛАТЫН
БОЛСАҚ, ЕГИПЕТ ЖӘНЕ СИРИЯ 1973 ЖЫЛДЫҢ 6 ҚАЗАНЫНДА ИЗРАИЛЬГЕ ӘСКЕРЛЕРІН
ӘКЕЛІП, СОҒЫС БАСТАДЫ. 16 ҚАЗАНДА ВЕНАДАҒЫ МҰНАЙ БАҒАСЫНА АРНАЛҒАН
ОТЫРЫСТАН КЕЙІН ОПЕК ЕЛДЕРІ БІР БАРРЕЛЬГЕ МҰНАЙ БАҒАСЫН 3,01 ДОЛЛАРДАН 5,11
ДЕЙІН, ЯҒНИ 70 %-ҒА КӨТЕРДІ. САУД АРАВИЯСЫ, КУВЕЙТ, ИРАК,ЛИВИЯ, АБУ ДАБИ,
КАТАР ЖӘНЕ АЛЖИР МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН ҚЫСҚАРТУ ТУРАЛЫ ӘҢГІМЕ ҚОЗҒАДЫ ЖӘНЕ
ИЗРАИЛЬ АРАБ ТЕРРИТОРИЯСЫНАН ӨЗ ӘСКЕРЛЕРІН ШЫҒАРМАҒАН ЖАҒДАЙДА ЖӘНЕ
ПАЛЕСТИН ХАЛҚЫНЫҢ ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҚТАРЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІЛМЕГЕН ЖАҒДАЙДА ӘРБІР
КЕЙІНГІ АЙДА МҰНАЙ ӨНДІРУ КӨЛЕМІН 5%-ҒА КӨТЕРЕТІНДІГІ ТУРАЛЫ МӘЛІМДЕДІ.
ӘЛЕМДІК МҰНАЙ ШОГЫ БАСТАЛДЫ. МҰНАЙ ЖЕТКІЗІЛІМІ КҮНІНЕ 2.6 МЛН БАРРЕЛЬГЕ
ДЕЙІН ҚЫСҚАРДЫ, МҰНАЙ ТАПШЫЛЫҒЫ 6 АЙҒА ДЕЙІН СОЗЫЛДЫ. МҰНАЙДЫҢ ЖАЛПЫ
ӨНДІРІСІ 7 %,-ҒА ҚЫСҚАРҒАНМЕН, МҰНАЙ БАҒАЛАРЫ 400% ДЕЙІН ӨСТІ. НӘТИЖЕСІНДЕ
МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАЛАРЫ $2.90-ДАН (ДАҒДАРЫСҚА ДЕЙІНГІ БАҒА) $11.65-ГЕ
ДЕЙІН КӨТЕРІЛДІ. (1974 ЖЫЛДЫҢ 1-ШІ ҚАҢТАРЫНАН КЕЙІН). 1973 ЖЫЛДЫҢ ФЕНОМЕНЫ
1949 ЖЫЛДАН 1970 ЖЫЛДЫҢ СОҢЫНА ДЕЙІН ШЫҒЫСТЫҚ ШИКІ МҰНАЙ БАҒАЛАРЫ ОРТАША
АЛҒАНДА БІР БАРРЕЛЬ ҮШІН 1.90 ҚҰРАП, ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫН ЖЕТІ АҒАЙЫНДЫ
БАҚЫЛАДЫ.
1990-1991 жылдардағы Crush-дағдарыс. 1990 жылдың 2-ші тамызында Ирак
өз әскерлерін Кувейтке апарып, 2-ші тамызда оккупацияланған Кувейт ирак
провинциясына айналды. 1991 жылдың 17 қантарында Шөлдегі боран операциясы
басталды. Бір айдан кейін БҰҰ-ның шешімі бойынша, АҚШ,Ұлыбритания, Франция,
араб елдерінің бірқатарының әскери контингенен құралған көп ұлтты күштер
Кувейтті босатып, әскери іс-әрекеттер аяқталды. 1991 жылдың шілді айында
Кувейт мұнай экспортын қайта жалғастырды. 1993 жылда экспорттан түскен
Кувейт табыстары соғысқа дейінгі денгейден асып түсті. 1989 жылы Ирак
күніне 2.77 млн. баррель өндіріп, күніне 2.26 млн. баррель мұнай экспортқа
шығарды. Шөлдегі боран операциясын өткізгеннен кейін Иракта қызмет етіп
тұрған 900 скважинадан 58 ғана қалды. 1992 жылы мұнай өндірісі тәулігіне
тек ғана 465 мың баррель құрады. Үлкен потенциалы бар көптеген мұнай
өндіруші кәсіпорындар күйзеліске ұшырады. 1990 жылдың шілде айы мен
(С.Хусейн Кувейтттің Иракқа қосылуы туралы мәлімдеді) 1990 жылдың қазан
аралығында мұнайдың әлемдік бағалары екі есе өсті- с $16.5-дан $33-ға
дейін. Ал 1990 жылдың 10-ші қазанында рекордтық баға тіркелді, ол бір
баррель мұнайға 41.15$ құрады. Бұл рекрод 2004 жылдың 17 қазанына дейін
жалғасты. Кувейттен шыға отырып, ирак әскерлері кувейттік мұнай
скважининаларын өртеп кеткен, скважиналар сөндірілген соң әлемдік мұнай
бағалары күрт төмендеп кетті. Эксперттердің бағалауы бойынша Шөлдегі
боран операциясынан соң әлемдік нарық күніне 3.8 ден 4.3 млн. баррель
мұнай жоғалтқан, бұл жиынтық экспорттың 10-13% құрайды. Бірақ ол әлемдік
мұнай нарығына әсер еткен жоқ. Айта кететін жәйт, Шөлдегі боран
операциясына дейін ирак мұнайының импортерлары Батыстың жетекші елдері және
Жапония болды. Осылайша, 1986 жылы ирак экспортының Германияға – 0,4%,
Ұлыбританияға- 2.6 %, АҚШ-қа– 3.7 %, Италияға- 6.7 %,Францияға – 8.6 %,
Жапонияға– 16.4 % жеткізілді. Жалпы мұнай импортында бұл елдердің үлесі әр
түрлі. АҚШ – 1.6 %,Ұлыбритания– 4.7 %, Франция– 8.3 %, Италия– 7.2 %.
Көптеген эксперттердің айтуы бойынша, американдық мұнай импортында ирак
мұнайының үлес салмағының аз болуы себебінен, Иракқа қарсы іс-әрекеттер
барысында американдық әуе күштері ирак мұнай өнеркәсібінің объектілеріне
еркін түрде соққы берген, бұл өз алдына американдық, британдық, сауд мұнай
компанияларының мүдделеріне сәйкес келеді. 1990-1991 жылдардағы
әрекеттердің ерекшелігі- бұл кезенде тарихта алғашқы рет АҚШ мұнайының
стратегиялық резервтері іске қосылды. 1990 жылдың тамыз айында оның ішінен
4 млн. баррель мұнай сатылды, ал 1991 жылдың қантар айында 17 млн. барелль
мұнай сатылды. Шөлдегі боран операциясына дейін 30 млн. баррель шектеу
қойылған болатын, бірақ мұнай бағаларының төмендеуіне байланысты ол толық
қолданылған жоқ. 1990-1991 жылдардағы crush-дағдарыста келесіні атап өтуге
болады: Ирак және Кувейттегі мұнай иинфрақұрылымының айтарлықтай күйзелісі
батыс елдерінің экономикасына және әлемдік мұнай нарығына айтарлықтай әсер
еткен жоқ.Бұл шиеленістің басындағы қысқа мерзімді бағалардың өсуі 26%
құрады. Салыстыру үшін 1973 жылы дағдарыс басында бағалар 103%-ға, 1979
жылы (Ирандағы революция) 70 %, 1980 жылы ( иран-ирак соғысының басталуы)
47%-ға өсті.2001 жылдағы 11 қыркүйек оқиғасынан кейін мұнайдың орташа
бағасы 22 доллардан 31 долларға дейін көтеріліп, кейін жәймен түсіп
бастады, кейін 27 доллар денгейінде тұрақтады.
2003 жылдағы Crush-дағдарыс. Ираққа қарсы әскери іс-әрекеттер 2003
жылдың 20 наурызынан 1-ші мамырға дейін өтті. Әскери, саяси, экономикалық
ақпаратты қоса отырып, келесі нәтижеге келуге болады, 2003 жылғы Ираққа
келтірілген соққы басқарылатын конфликттің классикалық форматында іске
асырылды. Оған себепші болған 2001 жылы 11 қыркүйекте басталған дайындық,
ол келесі жағдайларды қарастырды:
· АҚШ-пен бірігіп Иракқа қарсы әскери операция өткізуге дайын
коалициялық күштерді дайындау.
· мұнай нарығында форс-мажорлы жағдайлар болып калған жағдайда,
қажетті шарттар мен резервтер құру. "Нефть в обмен на продовольствие"
бағдарламасының шенберіндегі ирак мұнайына жартылай эмбарго саясаты басты
міндетті шешті – мұнайдың әлемдік нарығының тұрақсыздығын болдырмау.
Иракпен соғыстың басталуы мұнай бағаларының 24 доллардан 30 долларға дейін
көтерілуіне әкелді.Соғыстың алдында ОПЕК қоржыны 1 баррельге 30 доллардан
асып кетті, соғыс аяқталған соң ОПЕК өндірісті қысқартып, 1 баррельге 28
доллар бағаны қамтамасыз етті. Кейін 2003 жылдың 1-ші қарашасынан бастап
ОПЕК-тің ресми квоталары да күніне 25,4 млн баррельден 24,5 млн.баррельге
дейін қысқарды. Бұл саясат нәтижесінде, ең алдымен Сауд Аравиясында мұнай
бағалары тұрақты қалпында қалды, 2003 жылы жоғары денгейде сақталды. (бір
баррельге $28).2003 жылы нарықтағы басты реттеуші рольді ОПЕК атқарып,
ресми квоталарды өзгертпей, мұнай өндірісін арттырды және бағалардың өсуін
болдырған жоқ.
Crush-дағдарыстарды салыстыру. Мұнай дағдарыстарының көпшілігі
математикалық болжамдық модельдер құруға көп мүмкіндік береді, бірақ бұл
модельдердің біреуі де практикада бірнеше себептермен қолданыла алмайды.
Лондондағы Әлемдік энергетика институтын басқаратын Заки Яманидің айтуы
бойынша Иракта соғыс болған жағдайда, мұнай бағалары қаншалықты өсетінін
ешкім айта алмайды Бағалар 80$ дан $100-ға дейін көтерілуі мүмкін. 1990-
1991 және 2003 жылдардағы crush-дағдарыстарды салыстыру әлемдік нарықта
мұнай бағаларының өсуінің феноменын анықтауға мүмкіндік береді. Мұнайға
бағалардың өсуі Сауд Аравиясы және ОПЕК елдерінің мұнай өндірісін арттыруға
ынталандырады.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ӨНДІРУДІҢ НЕГІЗГІ АЙМАҚТАРЫ
БОЙЫНША РЕСУРСТЫҚ БАЗАСЫН ТАЛДАУ
МҰНАЙ БҮКІЛ ӘЛЕМНІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУДА
ОРТАЛЫҚ ПОЗИЦИЯҒА ИЕ, МҰНЫҢ ӨЗІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ ЕЛДЕРДІ НАРЫҚТЫҚ
ТҰРАҚТЫЛЫҚТЫҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ АНЫҚТАЙДЫ.ОЛАРДЫҢ ҚАТАРЫНА ҚАЗАҚСТАНДЫ ДА
ҚОСУҒА БОЛАДЫ, РЕСПУБЛИКАНЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ҚҰРЫЛЫМЫНДА МҰНАЙ ГАЗ
СЕКТОРЫНА ИНВЕСТИЦИЯЛАР КӨЛЕМІ 85% ҚҰРАЙДЫ, БҰЛ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТКЕ
ТҮСІМДЕРДІҢ 40% Н ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
КЕСТЕ 2
МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПАНИЯЛАРЫ АРАСЫНДА МҰНАЙ МЕН ГАЗДАН ТҮСКЕН
ТАБЫСТАРДЫ БӨЛІСТІРУ, МЛН.ТЕНГЕ
КӨРСЕТКІШТЕР 2004Ж 2005Ж 2006Ж 2007Ж 2008Ж
МҰНАЙГАЗ 752 622 921 1305 2435
СЕКТОРЫНЫҢ БАРЛЫҚ
ТАБЫСТАРЫ
СОНЫҢ ІШІНДЕ 118 123 149 175 225
МҰНАЙГАЗ
КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ТАЗА ТАБЫСЫ
САЛЫҚТАР ЖӘНЕ 122 116 192 257 389
БЮДЖЕТКЕ
АУДАРЫМДАР
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ 457 363 552 786 1335
АУДАРЫМДАР
ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕНТА55 20 28 87 487
МЕМЛЕКЕТ ҮЛЕСІ,% 54 51,1 53,8 56,5 63,4
МҰНАЙГАЗ 46,0 48,9 46,2 43,5 36,6
КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ҮЛЕСІ, %
СУРЕТ 1 МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПАНИЯЛАРЫ АРАСЫНДА МҰНАЙ МЕН ГАЗДАН
ТҮСКЕН ТАБЫСТАРДЫ БӨЛІСТІРУ
КӨМІРСУТЕК РЕСУРСТАРЫНЫҢ ҚОРЫ АЛТЫ ОБЛЫСТА АНЫҚТАЛҒАН ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫ ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ТЕҢСІЗ БӨЛІНГЕН. ЕЛДІН НЕГІЗГІ МҰНАЙ ГАЗ
ӨНДІРУШІ АУДАНЫ БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, ОНЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫ ТӨРТ ӘКІМШІЛІК ОРТАЛЫҚТЫ
ҚАМТИДЫ: АТЫРАУ, МАҢҒЫСТАУ, БАТЫС ҚАЗАҚСТАН, АҚТӨБЕ ОБЛЫСТАРЫ. АҒЫМДЫҚ ЖӘНЕ
ПЕРСПЕКТИВТІ ДАМУДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ –ИГЕРУДІҢ ӘР ТҮРЛІ СТАДИЯСЫНДАҒЫ
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ ҮЛКЕН ҚОРЛАРЫ.ЖЕР ҚОЙНУЫН ПАЙДАЛАНУ СФЕРАСЫНДАҒЫ
МҰНАЙ ГАЗ СЕКТОРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫНЫҢ ӨСУІ, РЕСПУБЛИКАДА МҰНАЙ
ӨНДІРУ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ӨНДІРІС ЖЕЛІСІНІҢ ҚҰРЫЛУЫМЕН,
МАМАНДАНУДЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ. МҰНДА ҮЛКЕН МӘН ТЕК
МҰНАЙ, ГАЗ, КОНДЕНСАТЫ БАР ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН ИГЕРУ, ӨНДІРУГЕ ЕМЕС, СОНЫМЕН
ҚАТАР ӨНДІРІЛІП ЖАТҚАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫ ДАМУДЫҢ ЖАҢА САТЫСЫНА, ЯҒНИ ТӘЖІРИБЕЛІК
ӨНЕРКӘСІПТЕН ТІКЕЛЕЙ ӨНЕРКӘСІПКЕ ӨТКІЗУГЕ БЕРІЛЕДІ. МҰНДАЙ ТЕНДЕНЦИЯ
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ АЙМАҚТАРЫНЫҢ БАРЛЫҒЫНА ТӘН.
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙЫ ҮЛКЕН ТЕРЕНДІКТЕ ЖАТЫР ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТАУ-ГЕОЛОГИЯЛЫҚ
ШАРТТАРМЕН, ЖОҒАРЫ ҚЫСЫМДЫЛЫҚПЕН ЖӘНЕ ТЕМПЕРАТУРАМЕН СИПАТТАЛАДЫ. ОЛАРДЫҢ
ҚҰРАМЫНДА МЕРКАПТАН ЖӘНЕ КҮКІРТСУТЕК БОЛҒАННАН КЕЙІН,ОЛ АГРЕССИВТІ
ҚАСИЕТТЕРГЕ ИЕ, ОСЫҒАН БАЙЛАНЫСТЫ МҰНАЙДЫ ӨНДІРУ,ӨНДЕУ, ТАСЫМАЛДАУ КЕЗІНДЕ
АРНАЙЫ ЖАБДЫҚТАР, МАТЕРИАЛДАР, ПРИБОРЛАР,ҚОСЫМША ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР
ҚАЖЕТ. РЕСПУБЛИКА ТЕРРИТОРИЯСЫНДА ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 203
КЕН ОРЫНДАРЫ БАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ 77 КЕН ОРЫН ӨНДІРІЛІП ЖАТЫР.БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА
ИГЕРІЛГЕН КЕН ОРЫНДАРДЫҢ 90% ОРНАЛАСҚАН, ОЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ
ЭКСПЛУАТАЦИЯЛАНАТЫН КЕН ОРЫНДАРДЫҢ 98,2% КЕЛЕДІ. ИГЕРІЛГЕН ҚОРЛАРЫ БОЙЫНША
ЕН ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫ ТЕНГИЗ, КАРАШЫҒАНАК, ЖАНАЖОЛ, ЖЕТЫБАЙ,КЕНБАЙ,
КАЛАМҚАС,ҚАРАЖАНБАС, ҚҰМКӨЛ, ӨЗЕН БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.ОЛАРДЫҢ СУММАРЛЫ ҚОРЫ:
МҰНАЙ БОЙЫНША -1,565 МЛРД.ТОННА, ГАЗ КОНДЕНСАТЫ БОЙЫНША 650 МЛН. ТОННА
ҚҰРАЙДЫ.ТЕК ҚАРАШЫҒАНАК ЖОБАСЫ БОЙЫНША ЖЫЛЫНА МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КОНДЕНСАТЫН
ИГЕРУ КӨЛЕМІ 12 МЛН.ТОННА, ГАЗ - 25 МЛРД.М 3, МҰНЫҢ ӨЗІ БЮДЖЕТКЕ ТӨЛЕНЕТІН
САЛЫҚТАРДЫ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz