Жаһандану жағдайында мұнайгаз өнеркәсібін кешенді дамытудың тиімділігі мен жолдары
МАЗМҮНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ 5
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ 5
1.2 МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ 10
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ. ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ 18
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН.ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ 29
3 ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ
ТИІМДІЛІГІ 56
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ . ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ 65
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ 77
КІРІСПЕ 3
1 ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ 5
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ 5
1.2 МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ 10
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ. ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ 18
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН.ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ 29
3 ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ
ТИІМДІЛІГІ 56
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ . ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ 65
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ 77
Кіріспе
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібі елдің экономикасын кризис жағдайын көтерлетін қозғаушы күш деген көз қарас тұрақталып отыр. Президенттің 2030 жылы ел эканомикасын дамыту жөніндегі Қазақстан халқына стратигиялық жолдауында да мұнай-газ салаларының дамуы ресурстарының эканомикалық өсуінің негізгі приоритеттерін жаткызған.
Мұнай-газдық сала экономиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себептелді. Себебі мұнай-газдық өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының эканомикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, солмен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрлымының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрлымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газдық комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
Өнеркәсіптік мамандандыру бойынша республиканың мұнай-газдық саласы өз алдына 4 негізгі салалық бөлімшелерге бөлінеді:мұнай өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіруші және газ өңдейтін. Бұл салалық бөлімшелер өзара байланысқан және өндіру және өңдеу процесінде бір-бірін өзара толықтырушы болып келеді.
Әлемдегі запастың көлемі жағдайын біздің еліміз мұнай бойынша 12-ші орын (каспий шельфтерін есептемегенде), газ және конденсат бойынша - 15-ші, ал өңдіру деңгейі бойынша 23-ші орын алады. Қазақстан үлесіне барланған бекітілген әлемдік мұнайдың 1,5 пайыз тиесілі, бұлар 207 мұнай және газ кен орындарына 2,2 милиард тонна мұнай запастарын, 690 милион тонна конденсатын және 2 трилион метр куб газ запастарын өндіреді
Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсібі елдің экономикасын кризис жағдайын көтерлетін қозғаушы күш деген көз қарас тұрақталып отыр. Президенттің 2030 жылы ел эканомикасын дамыту жөніндегі Қазақстан халқына стратигиялық жолдауында да мұнай-газ салаларының дамуы ресурстарының эканомикалық өсуінің негізгі приоритеттерін жаткызған.
Мұнай-газдық сала экономиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себептелді. Себебі мұнай-газдық өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының эканомикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, солмен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрлымының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрлымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газдық комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
Өнеркәсіптік мамандандыру бойынша республиканың мұнай-газдық саласы өз алдына 4 негізгі салалық бөлімшелерге бөлінеді:мұнай өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіруші және газ өңдейтін. Бұл салалық бөлімшелер өзара байланысқан және өндіру және өңдеу процесінде бір-бірін өзара толықтырушы болып келеді.
Әлемдегі запастың көлемі жағдайын біздің еліміз мұнай бойынша 12-ші орын (каспий шельфтерін есептемегенде), газ және конденсат бойынша - 15-ші, ал өңдіру деңгейі бойынша 23-ші орын алады. Қазақстан үлесіне барланған бекітілген әлемдік мұнайдың 1,5 пайыз тиесілі, бұлар 207 мұнай және газ кен орындарына 2,2 милиард тонна мұнай запастарын, 690 милион тонна конденсатын және 2 трилион метр куб газ запастарын өндіреді
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 1974.
2 Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 1974.
3 О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнозирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4 О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 1988.
5 О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6 О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнозе // Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7 Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8 Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9 Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10 Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11 Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12 Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13 Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2000, № 2.
14 Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15 Кошелсв Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16 Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17 Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18 Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19 Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21 Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
1 Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 1974.
2 Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 1974.
3 О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнозирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4 О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 1988.
5 О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6 О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнозе // Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7 Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8 Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9 Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10 Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11 Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12 Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13 Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2000, № 2.
14 Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15 Кошелсв Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16 Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17 Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18 Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19 Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21 Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
Дипломдық жұмыс
ТАҚЫРЫБЫ: ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
МАЗМҮНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ 5
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
5
1.2 МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
10
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ 18
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ
БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
29
3 ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ
ТИІМДІЛІГІ
56
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
65
ҚОРЫТЫНДЫ
75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ
77
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫН КРИЗИС
ЖАҒДАЙЫН КӨТЕРЛЕТІН ҚОЗҒАУШЫ КҮШ ДЕГЕН КӨЗ ҚАРАС ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР.
ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030 ЖЫЛЫ ЕЛ ЭКАНОМИКАСЫН ДАМЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН
ХАЛҚЫНА СТРАТИГИЯЛЫҚ ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ-ГАЗ САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ
РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ПРИОРИТЕТТЕРІН ЖАТКЫЗҒАН.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
САЛАСЫ ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ:МҰНАЙ
ӨНДІРЕТІН, МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ
САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
ПРОЦЕСІНДЕ БІР-БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨҢДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГНЯСЫНДА
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МСН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛСКСТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУГА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫГЫ, АЛ ШАМАЛЫ НСМЕСЕ КЕДСЙ РССУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҮРАҚТЫ ОМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҮРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕР МЕН ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН
ӘСЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАЛҒАН. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ
КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ– ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРАЙТЫН ҮЛЕСІ ТУРАЛЫ
АЙТЫЛҒАН. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МІНДЕТТЕРІНІҢ БІРІ - ТАБИҒИ
ГАЗҒА ДЕГСН ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ. ҚАЙТА ӨҢДЕЛЕТІН МҮНАЙ САПАСЫ МЕН
МҮНАЙ ОНІМДЕРІН АЛУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫН
ТИІМДІЛІГІ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. ОТАНДЫҚ ҚАЙТА ӨНДЕУ САЛАЛАРЫ МҮНАЙГАЗДЫ ҚАЙТА ӨНДЕУ ЖӨНЕ
МҮНАЙХИМИЯСЫ БӘСЕКЕЛЕСТІККЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫ ҮШІН ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТТАР
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІН МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
БҮГІНГІ КҮНІ ЕЛІМІЗ ХАЛҚЫНЫҢ ӨМІР СҮРУІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУДЕ ТИІМДІ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРУ ЖӘНЕ ДЕ ӘЛЕМДЕГІ БӘСЕКЕГЕ БАРЫНША ҚАБІЛЕТТІ
ЕЛУ ЕЛДІҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫНГА ИЕ БОЛУЫ ЖОҒАРЫ ҰЛТТЫҚ
БАСЫМДЫЛЫҚ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
НАРЫҚТА СҰРАНЫСҚА ИЕ БОЛЫП ОТЫРҒАН МИНЕРАЛДЫ-ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ, КӨПТЕГЕН
ДАМУШЫ ЕЛДЕРМСН САЛЫСТЫРҒАНДА АЙТАРЛЫҚТАЙ ҚАРҚЫНМЕН ДАМЫҒАН ӨНДІРІСТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОСА ХАЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ БІЛІМІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІ
МЕН БІЛІКТІ КАДРЛАР ӘБДЕН ЖЕТКІЛІКТІ. ОСЫ ФАКТОРЛАРДЫ ЕЛІМІЗДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ
ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ОНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУЫНА ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ЖАҒДАЙ ТУҒЫЗАТЫНЫ БЕЛГІЛІ.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖАҺАНДЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ БОЛЖАУЛАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ОРТАЛЫҚ МӘСЕЛЕ БОЛУЫ ӘБДЕН ТАБИҒИ. ОСЫҒАН ОРАЙ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚҚА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ МЕН ШЕКТЕУЛЕРІН
ҚАРАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МҮЛДЕМ БОС ЖӘНЕ ДЕРЕКСІЗ ЕМЕС. ӨСУ ШЕГІ ЖОНІНДЕГІ ОСЫ
КҮНГІ САЯСИ ПІКІР САЙЫС ОТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 60-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ ОРТАСЫНДА БАСТАЛДЫ.
БҮЛ ЖЫЛДАРЫ БАТЫСТЫҢ ДАМЫҒАН ЕЛДСРІНДЕ РЕСУРСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ ЖОНС
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ НАШАРЛАУ МӨСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖАН-ЖАҚТЫЛЫ КӨҢІЛ АУДАРЫЛДЫ. ДАМУШЫ
СЛДЕРДС "ЖАҺАНДЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨДІЛЕТСІЗДІК" ПЕН "БАТЫСТЫҢ РССУРСТЫҚ
ИМПЕРАЛИЗМІ" ФАКТІСІНЕ СЫНИ КОЗҚАРАСТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫМЕН ТУРА КЕЛДІ. АЛ ОСЫ
УАҚЫТТА ЕҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕ "АЛТЫН МИЛЛИАРД" ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ ПӨРМЕНДІ ДАМЫДЫ,
ОҒАН ТСК ХАЛҚЫНЫҢ ЖАЛПЫ САНЫ БІР МИЛЛИАРДҚА ЖУЫҚ КЕЙБІР СЛДЕРДЕ "ТҮРАҚТЫ
ДАМУ" ЖЕТІСТІГІНІҢ НЕГІЗІ САЛЫНДЫ.
ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ОРКСНИЕТТІҢ ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ПАРАДИГМАСЫ РСТІНДЕ "ТҮРАҚТЫ
ДАМУ" ҮҒЫМЫ БІРІНШІ РСТ 1992 ЖЫЛЫ РИО-ДЕ-ЖАНЕЙРОДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
КОНФЕРЕНЦИЯДА ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ДАМУ ЖОНІНДЕГІ БҮҮ БАЯНДАМАСЫНДА
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.1994 ЖЫЛГЫ БҮҮ-НЫҢ "АДАМ ӨЛУСТІН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ" БАЯНДАМАСЫНДА
"ТҮРАҚТЫ ДАМУ" ҮҒЫМЫНЫҢ КЕЛЕСІДСЙ ТҮСІНДІРМЕСІ КСЛТІРІЛДІ; "БҮЛ ТЕК
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОСУДІ ТУДЫРАТЫН ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ОНЫҢ НОТИЖСЛСРІН ӘДІЛ
ҮЛЕСТІРЕТІН, ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БҮЗҒАННАН ГОРІ, ЕҢ ҮЛКЕН МОЛШЕРДЕ ҚАЛПЫНА
КЕЛТІРЕТІН, АДАМДАРДЫ КЕДСЙЛЕНДІРМЕЙ, ОЛАРДЫҢ МҮМКІНДІКТСРІН АРТТЫРА
ТҮСЕТІН ДАМУ" ТҮРАҚТЫ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ ДА ТЕЗ АРАДА
ҚАЛЫПТАСТЫРЫЛДЫ, АДАМ ӨМІРІНІҢ САПАСЫ; ҒАЛАМШАРДА БИОЛОГИЯЛЫҚ ӨР ТҮРЛІЛІКТІ
САҚТАУ; ҚАЛПЫНА КЕЛМЕЙТІН РЕСУРСТАРДЫҢ САРҚЫЛМАУЫН БОЛДЫРМАУ; ҚҮНДЫЛЫҚ ЖӘНС
ТӘРТІПТЕМЕЛІК ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТАНУ ҚАЖСТТІЛІГІ; ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БОЙЫНША
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖОНЕ ӘЛСУМЕТТІК ДАМУ ӨРІ МОДСНИ МҮРАНЫҢ ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
БОЛАТЫН АЙМАҚТАР АРАСЫНДА ЖАҺАНДЫҚ ЫМЫРАЛАРДЫ ІЗДЕСТІРУЛСР СИЯҚТЫ
ПІКІРЛЕРДІ ҚАМТЫДЫ. [28] ОСЫҒАН СӘЙКСС ТҮРАҚТЫ ДАМУ ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ
ШЕҢБСРІНДЕ АЗДЫ-КОПТІ ҮШ ДЕРБЕС БАГЫТ БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ -ЭКОНОМИКАЛЫҚ,
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӨЛЕУМСТТІК, ОЛАР, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗ БОЙЫНША, ТАБИГИ
ТҮРДЕ БІРТҮТАС БОЛЫП БІРІГУГС ТИІС.
ӘРБІР ЕЛДІҢ ТҮРАҚТЫ ДАМУЫ БОЙЫНША АТАЛМЫШ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ
ҮШІН ҚАНДАЙ ССБСПТСР МСН ФАКТОРЛАР ЕҢ МАҢЫЗДЫ БОЛАТЫНЫ ТУРАЛЫ ӨЗІНІҢ
ТҮСІНІГІ БОЛАДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ, БІЗДІҢ КОЗҚАРАСЫМЫЗ БОЙЫНША, ЕЛІМІЗДІҢ
БІРСЫПЫРА ОЛЕУМСТТІК МҮМКІНДІКТЕРІ БАР. БІРІНШІДСН, ҚОҒАМДЫҚ САНАДА БІЗ
ҮМТЫЛҒАН НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҮРПАТЫ ОЛЕУМЕТТІК БАҒДАРЛАНҒАН НАРЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҚАЛЫПТАСҚАН. ХХ-ШЫ ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
ОТКСН КЕЗЕҢНІҢ АТАЛМЫШ ЭКОНОМИКАДАН САПАЛЫ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ БАР ЕКЕНІН ІС
ЖҮЗІНДЕ БАРЛЫҚ СЛ ЖЕТЕ ТҮСІНДІ. ЖАҺАНДАНУ ҮДЕРІСІ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАРЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ЖАҢА САПА БЕРІП, МОНІ МСН РОЛІНС СЛСУЛІ ТҮЗЕТУЛЕР
ЕНГІЗДІ. ЕКІНШІДЕН, СЛІМІЗДІҢ ДАМУЫНДАҒЫ МАҚСАТТАРЫ МСН ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
СТРАТЕГИЯСЫН АЙҚЫН СЕЗІНУІМЕН ҮЗДІКСІЗ БАЙЛАНЫСТЫ. РССПУБЛИКАДА
СТРАТЕҒИЯЛЫҚ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ҚҮЖАТТАРДЫҢ ТҮТАСТЫҚ ЖҮЙЕСІ ӨЗІРЛЕНДІ, ОЛ БАРЛЫҚ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ АГЕНТТЕРДІҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМСТІ ҮШІН ТЕК САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ
БАҒДАРЛАР КӨРСЕТІП ҚАНА ҚОЙМАЙДЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ МАҚСАТТАР МЕН МІНДЕТТЕРДІҢ
САБАҚТАСТЫҒЫН, ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТІЗБЕКТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ СТЕДІ.
ЕЛІМІЗДІҢ ТҮРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ МЕН ОНЫ БАЯНДЫ ЕТУ ҮДЕРІСІ ЖЕКЕ
ТҮСІНІЛЕТІН ЖӨНЕ БАСҚАРЫЛАТЫН БОЛУЫ ТИІС. МҮНДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ МСН
ҮЛТТЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ РОЛІ ӘТЕ МАҢЫЗДЫ. ҮШІНШІДЕН, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕТКІЛІКТІ
ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ ӨЛУЕТІ БАР.
ӨНДІРІС ПЕН ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛҒАН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ ҮЛТТЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ
ДАҒДАРЫСТАН ӨТКЕНДІГІН ЖӨНЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖОҒАРЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОСІМДІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ СЕБЕПКСР БОЛЫП КСЛС ЖАТҚАНДЫҒЫН ССКСРССК, ОСЫ ӨСІМ
БОЛАШАҚТА ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ ПОСТИНДУСТРИАЛДЫҚ ДАМУДАН ҚЫЗМЕТ КОРСЕТУ МЕН
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУ ЖОЛЫНА ШЫҒАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫНА АЙНАЛДЫ.
ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ СЫРТҚЫ ҚОЛАЙСЫЗ ФАКТОРЛАРДАН САҚТАУ ҮШІН ДС ЕЛІМІЗДС ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ОНДІРІСТІ ЖСДЕЛІРЕК ДАМЫТУ КЕРЕК. ЕЛБАСЫ АТАП КОРСЕТКЕНДЕЙ,
СЛІМІЗ КОМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫ МСН ҚАРА ЖӨНЕ ТҮСТІ МСТАЛДАРДЫҢ ДҮНИСЖҮЗІЛІК
РЫНОГЫНДА БСРІК ОРНЫҚТЫ ЖОНЕ СОНЫМЕН ҚАТАР РЕСПУБЛИКА ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ
ҚОСЫМША ҚҮНДЫ ӨНІМДЕРМЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СҢБЕКТІ БӨЛУДЕ ДЕ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫН АЛУЫ
ҮШІН ҮМТЫЛАТЫН БОЛАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА МҮНАЙГАЗ ОНЕРКӘСІБІ СИЯҚТЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ
КҮРЕТАМАРЫ САНАЛАТЫН САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУ МОСЕЛССІНІҢ КҮН ТӘРТІБІНЕ
ҚОЙЫЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС. БҮЛ САЛАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙТЫН БІРНЕШС
ФАКТОРЛАРДЫ АТАП КОРСЕТУГЕ БОЛАДЫ: БІРІНШІДСН, ЭКОНОМИКАНЫҢ БОЛАШАҒЫ БАР
САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАРҚЫНДЫ ЖӘНС ТИІМДІ ДАМУЫНЫҢ ШИКІЗАТТЫҚ НЕГІЗІН ЖАСАУ;
ЕКІНШІДСН, ХАЛЫҚТЫҢ СҢБСК ЕТУ МӨДЕНИ-ТҮРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫН ЖАҚСАРТА ТҮСУ; ҮШІНШІДЕН, РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ЖӨНС
ЖАЛПЫЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУСТІН АРТТЫРУ. ЕНДІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙСНІ
ТҮТАСТАЙ АЛЫП ҚАРАСТЫРСАҚ, ОНЫ ЖЕДЕЛДЕТЕ ДАМЫТУ, СОЛ АРҚЫЛЫ ЗАМАНА КӨШІНЕН
ҚАЛЫСПАУ МІНДЕТІ ДЕ ОСЫ МҮНАЙГАЗ САЛАСЫНЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ ӨРКЕНДЕУІНСІЗ МҮМКІН
ЕМЕС. ЕЛІМІЗДЕГІ ТАБИҒИ БАЙЛЫҚТАР КӨЗІНІҢ МОЛДЫҒЫ ОЛАРДЫҢ ОРКЕНДЕУІНЕ НЕГІЗ
БОЛАРЫ СОЗСІЗ. ШЫНЫНДА ДА, РССПУБЛИКАНЫҢ 80-85 ПАЙЫЗЫ ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ
ӘЛУСТКЕ ЖАТАДЫ. АЛДЫМЫЗДА ТҮРҒАН ЕТРАТСГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРДЫҢ
(ҚАЗАҚСТАН-2030, ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТСГИЯ ЖӨНС Т.Б.) ІШІНДЕ
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫ АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРДАН ОРЫН АЛУЫ ЖАЙДАН-ЖАЙ СМСС. ӨЙТКЕНІ БҮЛ
САЛА МЕН ОНЫҢ ЕНІМДСРІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ "ОРГАНИЗМНІҢ" КҮРЕТАМЫРЫ ІСПЕТТЕС
БОЛҒАНДЫҚТАН ОНЫҢ ТҮТАСТАЙ ЖОНЕ ДҮРЫС ҚЫЗМСТ ЖАСАП ТҮРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
БАСҚАША АЙТҚАНДА БҮЛ САЛА ӨЛСУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІМІЗ БСН
МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҮРАҚТЫЛЫҒЫМЫЗДЫ САҚТАП ТҮРУДА ШЕШУШІ РЕЛ АТҚАРАТЫНДЫҚТАН
ДА ІШКІ ЖӨНС СЫРТҚЫ САЯСАТЫМЫЗДЫ ПӨРМЕНДІ ЖҮРГІЗУДІҢ БІРДЕН-БІР КЕПІЛІ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙЫ. ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 90-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ БАСЫНДА
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ДАЙЫНДАЛҒАН ҚОРЛАР КӨЛЕМІН ҰЛҒАЙТА АЛАТЫН
ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН АШУДЫ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СУ АЙДЫНЫН ИГЕРУ ЕСЕБІНЕН ҒАНА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МҮМКІН ЕКЕНІ АНЫҚ БОЛДЫ. КЕҢЕС КЕЗЕҢІНДЕ ТЕҢІЗДІҢ ОСЫ
АУМАҒЫНДА ЕКІ РЕТ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ТЕҢІЗ СУ ДЕҢГЕЙІНІҢ
ТҮСУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОНЫҢ БЕТІ ҚЫСҚАРҒАНДА, ТЕҢІЗ СУЫНАН БОСАТЫЛҒАН
КЕҢІСТІКТЕ ДЕ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ЕГЖЕЙ-ТЕГЖЕЙ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР ОРЫНДАЛДЫ.
ТЕҢІЗДІҢ СУЫ ТАЯЗ АУМАҒЫНЫҢ ЕДӘУІР БӨЛІГІНДЕ ЖЕРҮСТІ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ОСЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН КЕШЕНДІ
ИНТЕРПРЕТАЦИЯЛАУ АРҚЫЛЫ ҚАЗІРГІ ҚАШАҒАН, ЦЕНТРАЛЬНАЯ, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ОҢТҮСТІК
ЖАМБАЙ ҚҰРЫЛЫМДАР ТОБЫНЫҢ КОНТУРЛАРЫНА СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ІРІ ҚҰРЫЛЫМДАР
БЕЛГІЛЕНДІ. ОЛАР ХХ ҒАСЫРДЫҢ 80-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ АЯҒЫНДА ҚАЗГЕОФИЗИКА
БІРЛЕСТІГІНДЕ САЛЫНҒАН 2П ШАҒЫЛДЫРАТЫН БЕТ БОЙЫНША КАСПИЙ МАҢЫ ОЙПАҢЫНЫҢ
ЖИЫНТЫҚ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КАРТАСЫНДА БІРІНШІ РЕТ КӨРСЕТІЛДІ. 1993 ЖЫЛЫ ОСЫ
КАРТАЛАР CGG ФРАНЦУЗ КОМПАНИЯСЫМЕН БІРЛЕСІП, ЖЕТЕ ӘЗІРЛЕНДІ ЖӘНЕ АТЛАС
ТҮРІНДЕ ШЫҒАРЫЛДЫ. АТЛАСҚА ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАДА АТАЛҒАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ҮЛКЕН
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ БОЛЖАНДЫ. КАРТАЛАРДЫҢ АТЛАСЫН СОЛ КЕЗДЕГІ ҚР ГЕОЛОГИЯ
МИНИСТРЛІГІ МАҚҰЛДАДЫ, ОДАН КЕЙІН ОЛ ТАРАТЫЛЫП, ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫНА, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ НИЕТ БІЛДІРГЕН
ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ ААҚ-ҚА ДА БЕРІЛДІ. 1988-1989 ЖЫЛДАРЫ ОСЫ МАТЕРИАЛДАР
КСРО-НЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЫНДА ҚАРАЛДЫ ЖӘНЕ БҮКІЛ АУДАН КСРО-НЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ АЙМАҒЫНА ЖАТҚЫЗЫЛДЫ. 1992 ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА
ҚАЗАҚСТАН КАСПИЙДЕ ІЗДЕУ ЖҰМЫСТАРЫН БАСТАУ НИЕТІ ТУРАЛЫ БҮКІЛ ӘЛЕМГЕ
ЖАРИЯЛАДЫ. ОСЫ ЖЫЛДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАМАНДАР ТОБЫ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БӨЛІГІН ИГЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫН
ӘЗІРЛЕДІ. КАСПИЙДІҢ СУ АЙДЫНЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫН ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-
ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ИГЕРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ҮШІН ҚР
ҮКІМЕТІНІҢ 1993 ЖЫЛҒЫ 13 АҚПАНДАҒЫ №97 ҚАУЛЫСЫМЕН ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ
МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫ ҚҰРЫЛДЫ.
1993 ЖЫЛДЫҢ 3 ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ҚР ҮКІМЕТІ SHELL (ГОЛЛАНДИЯ), STATOIL
(НОРВЕГИЯ), MOBIL (АҚШ), BP (АНГЛИЯ), TOTAL (ФРАНЦИЯ), AGIP (ИТАЛИЯ)
ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ОПЕРАТОРЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ МК, АЛ
КОНСОРЦИУМНЫҢ ДИРЕКТОРЫ Ж.Н.МАРАБАЕВ БОЛҒАН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМДЫ ҚҰРУ
ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМГЕ ҚОЛ ҚОЙДЫ.1994-1996 ЖЫЛДАРЫ КЕМІНДЕ 100 ТЫС.
КМ2 АЛАҢЫНДАҒЫ СУ АЙДЫНЫНДА СЕЙСМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ
БАСҚА ДА ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. СЕЙСМИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРМЕН КАСПИЙДІҢ
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЗЕРТТЕЛДІ, ӨТЕ КӨП ЛОКАЛДЫҚ
ТҰТҚЫШТАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАШАҒАН, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ
АНЫҚТАЛДЫ, ОЛАРДЫҢ ҮЛКЕН БӨЛІГІ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУДЫ ОРНАТУ ҮШІН НАҚТЫЛАНДЫ.
1997 ЖЫЛЫ ҚААЗСҚТАННЫҢ ҮКІМЕТІ ОКИОК КОНСОРЦИУМЫМЕН ӨНІМДІ БӨЛУ ТУРАЛЫ
КЕЛІСІМГЕ (ӨБК) ҚОЛ ҚОЙДЫ ЖӘНЕ 1999 ЖЫЛЫ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУ БАСТАЛДЫ. 20 ЖЫЛДЫҢ
ШІЛДЕСІНДЕ КОНСОРЦИУМ ШЫҒЫС ҚАШАҒАНДАҒЫ №1 ҰҢҒЫМАДА МҰНАЙДЫҢ ТАБЫЛҒАНЫ
ТУРАЛЫ ЖАРИЯЛАДЫ. СОЛ КЕЗДЕ, ҰҢҒЫМАДАН АЛЫНҒАН МҰНАЙЫ БАР КАПСУЛАНЫ ҚОЛЫНДА
ҰСТАП ТҰРЫП, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ: БҮГІН ҚАЗАҚСТАН
ХАЛЫҚЫ ҮШІН БАҚЫТТЫ КҮН. ҚАШАҒАНДА МҰНАЙДЫҢ АШЫЛУЫ - БІЗДІҢ
ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗ, БОЛАШАҚТА ГҮЛДЕНУІМІЗ, ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ӨМІРІН ЖАҚСАРТУ ҮШІН
ҮЛКЕН КӨМЕК. ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ҮМІТТЕРІ АҚТАЛДЫ ДЕДІ.
ШЫҒЫС ҚАШАҒАННАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАН, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ, ҚАЙРАҢ, АҚТОТЫ МЕН
ОҢТҮСТІК-БАТЫС ҚАШАҒАН, АЛ РЕСЕЙЛІК СЕКТОРДА ШИРОТНОЕ ЖӘНЕ ХВАЛЫНСКОЕ КЕН
ОРЫНДАРЫ АШЫЛДЫ. АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ ҚОРЫН 35%-КЕ
ӨСІРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРДІ. ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫНДА АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ 2008 ЖЫЛЫ ШЫҒУЫ
КЕРЕК. ҚАЗІР ҚАШАҒАНДА ЖӘНЕ КАСПИЙДІҢ БІРҚАТАР БАСҚА ДА КЕН ОРЫНДАРЫНДА
ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛІП ЖАТЫР.
1.2. МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН МАҢЫЗЫ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГНЯСЫНДА
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МСН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РССУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДСР, ТҮРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗС АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ОЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӨЖІРИБЕ КОРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛСКСТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУГА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫГЫ, АЛ ШАМАЛЫ НСМЕСЕ КЕДСЙ РССУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҮРАҚТЫ ОМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҮРАҚТЫ
ОРЕКЕТТСРГС ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҮЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КСН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҮРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҮРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҮНАЙГАЗ РССУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖОНІНДС ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КСЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӨНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ОЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКЕСІП ОНІМДІЛІГІНІҢ ТОМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӨНЕ ӨЛЕУМСТТІК
ИНФРАҚҮРЫЛЫМНЫҢ ЖСТІЛМСГЕНДІГІ; КОСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖЭНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӨНЕ ТОЖІРИБСЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҮМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МСН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛСМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РССПУБЛИКА ҮКІМСТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҮСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖОНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҮНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ОНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҮЗАҚ МСРЗІМДІ ЖОСПАРДА ССРІЗИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҮЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҮРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БСЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КСЗІНДЕ ЖҮЗЕГС
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДСТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӨСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ОСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КСМ ЕМСС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖЮ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҮМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТСЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ОҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҮТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТСЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ОНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖОНС ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШСНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛСУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҮЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӨНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ, ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НОТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛСРІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГС
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КСЗДЕ БІР МӨНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМСС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ОНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӨСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКСН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГС АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ОНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ОНДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ОНІМНІҢ ТҮТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШС ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КОЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ ПАЙДАЛАНУ БҮЛ ӨЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КОРСЕТКІШТСРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШНКІЗАТ
ҚҮРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛССПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ОНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ОРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ ПАЙДАЛАНУ МҮНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШСШУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГСН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҮЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРСКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖОНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӨРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӨЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҮНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖСТТІЛІГІ КСЛЕСІ СЕБСПТЕРМЕН
НСГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДСН, ТҮТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕСИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРСДІ. СОНДЫҚТАН СЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСКЕЛЕҢ
ҚАЖСТСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНС САПАСЫ ТОМЕН ШИКІЗАТ КОЗДСРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҮЛ ОНЫҢ ОНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РССУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТСРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҮНАЙ ОНЕРКӨСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҮНАЙХИМИЯ ШИКІЗАТЫМЕН
ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФСРАҒА ЖІБСРІЛУДЕ. АТАЛҒАН
СЕБСПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПС ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ КЕШЕНДІ
ЖӘНЕ ҮТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӨСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГСН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТСЛДІК МҮНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҮНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ КОРСЕТУЛЕР,
ТАСЫМАЛДАУ, ҚҮРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ ЖӨНС БАСҚА ДА
ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҮЛ БІРЛССТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН
КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДСТІН ШЕШС АЛАТЫН ЖӨНЕ ДЕ НАҚТЫ НӨТИЖЕЛЕРМЕН
КӨРІНЕТІН МҮНАЙГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҮРАЙДЫ. БҮЛАРДЫ БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ
БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БЭСЕКЕЛЕСТІК ОРТАДА ӨРЕКЕТ
ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӨСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ОЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ СТРАТСГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖСТСКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ, ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ
ПСН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДСРДС ОНДІРІСТЕР ҚҮРУ, ШЕТЕЛДІК
ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БОССКЕ ТУДЫРУ, ГЫЛЫМИ ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҮРУ, БАСҚА БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҮЛ
БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҮРААЛАТЫН ЖЕТЕКШІЛЕРМСН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ
САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҮНАЙГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҮРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҮЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҮРАҚТЫ ЖӨНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӨНЕ ДЕ БҮЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӨЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӨНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҮМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНСРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛСТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БОСЕКСЛЕСТІК ДЕҢГСЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ЭРТҮРЛІ ОДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӨСІПКЕРЛІК ТӨУСКЕЛДІЛІКТІ ТОМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ОЗ ІС-ӨРЕКЕТТСРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ЭЛЕУМЕТТІК-САЯЕИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ОЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКСРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛССТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МСРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҮЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ОТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ОЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ЭСЕР ЕТЕДІ,
СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҮРЫЛУЫ МЫНА КЕЗСҢДЕРДЕН ОТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДС ҚҮРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҮРАҚТЫЛЫҒЫН, СҮРАНЫСТЫҢ
ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТСРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БСЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҮРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДС СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ОР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӨНС
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДС ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҮРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР ЭТАБЫНДА ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОРССТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТСУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДСҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҮЛ ЭТАПТА КОРССТКІШТСРДЕГІ
КЕЙБІР КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ
МҮМКІНШІЛІГІ ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ОНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ОРСКЕТ ТҮРЛСРІН
КЕҢСЙТУГЕ, БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҮРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖОНС
ОНДІРІСТІК ҚУАТТАРДЫ ОСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТСГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҮСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ.
БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ОРЕКЕТІ НСГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН АНЫҚТАЛАДЫ
(БІРЛССТІК ОНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНС КӨБЕЮІ, ТЕХНОЛОГИЯ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӨНЕ ҚАРЖЫ ИГІЛІКТЕРІН
МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ОСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР). СТРАТСГИЯНЫ ТАЛДАУ
ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖОНС ОНЫҢ ӨР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН ҚАРАСТЫРУДЫ
ҮЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН СТРАТЕГИЯНЫҢ
ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӨССКЕ ЖАҒДАЙЫ
ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ЕЗ ТӨЖІРИБЕЛЕРІН
ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҮЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТСГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП
ЕСЕПТСЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛНКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ОЗГСРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ
АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕССПТЕЛЕДІ. МҮНЫ АМЕРИКАНДЫҚ ФИРМАЛАРДЫ
ТАЛДАУДАН АЛЫНГАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯ
ҚАРЖЫЛЫҚ КОРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КОРССТЕДІ. МЫСАЛЫ: ҚАЗМҮНАЙГАЗ ҮМК-
ДА ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҮНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПКС АЛА ОТЫРЫП,
МҮНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҮНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК ФАКТОРЫ
ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ СТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӨНЕ АЛЫС
АУМАҚТАРДА ОЗДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҮРАНЫСҚА ЖӨНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНСН ОСЕ БАСТАЙДЫ. ТҮРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТСГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БЭСЕКЕЛЕСТІК МҮНАЙГАЗ ОНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА НОРМАСЫНЫҢ
АЗАЮЫНА ЖОНС БАҒАНЫҢ ТҮРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КСЛЕДІ. СОНДЫҚТАН МҮНАЙГАЗДЫ
ОНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӨНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ БҮЛ СЕКТОРДЫҢ
ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ. СОНЫМЕН
ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӨНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫНДА
ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҮЛ ЖЕРДЕН БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ
ҚАРЖЫ ЖӨНЕ СТРАТЕГИЯ НӨТИЖЕСІНЕН МҮНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ 2010 ЖЫЛЫ 30-35
ДОЛЛАРҒА ЖСТЕДІ ДСП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҮРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҮНАЙГАЗ ОНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШС КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ОНІМІНІҢ КОТСРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӨЛСМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҮЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӨСЕРІН ТИГІЗДІ. БҮЛ СТРАТСГИЯНЫҢ
ТҮРАҚТЫ ДАМУЫНА МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ОСУІМСН ҚАТАР ОНЫҢ ӨНІМДСРІНІҢ
СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӨНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ.
ӨЙТКЕНІ СЛДЕГІ МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КОТСРМЕ
САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ. БҮЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ
КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖОНЕ МҮНАЙГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА
САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПСКТИНТІ ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП
ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӨССРІ ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШСНДІ
САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАГА РЕФОРМАСЫ МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА
ЖӘНЕ ІШКІ КОТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30 ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМСН
ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ОСУІ ЖОНЕ БӨЛШЕК СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП
АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНЕ СӨЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ
ТАЛДАУ КСЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КОҢІЛ
БӨЛІНСТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ МҮНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ
ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҮЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӨНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ
БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӨСЕРІН ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КОШУІ КОПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРССТІҢ ФАКТОРЫ МҮНАЙГАЗ ОНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ОЗ
ОССРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ ЖӨНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҮРАМДАС БОЛІКТЕР МОЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КОП АЛУҒА;
* ОНДІРІЛСТІН МҮНАЙГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БОСЕКЕГС
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
ОНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖСТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҮНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТСРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ МАҚСАТЫНДА
ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМСН БОССКЕГС ТҮСЕ АЛАДЫ. ОЙТКСНІ,
МҮНАЙГАЗ ОНІМІН ОНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМСН БІРГС ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ ШИКІЗАТТАРМЕН,
БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМСН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА ШЕШІМДЕР МСН
БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ БІРЛССТІКТЕРІ ӨР ТҮРЛІ
ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҮШЫРАП ТҮРАДЫ. МҮНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР
ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҮСЫНЫП ТҮРУЫ ШАРТ. ІРІ МҮНАЙ БІРЛЕСТІКТСРІ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ
МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҮРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖОНЕ
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІЛСР ОРІПТЕСТСРІНЕ СҮЙЕНЕ
ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККС ЖЕТУІН КОЗДСЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ
СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӨНЕ БІРЛЕСТІКТІҢ НСГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА
БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӨСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НОТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА
ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМСН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҮНАЙГАЗ
ӨНЕРКӨСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӨНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӨСІП
КОМПАНИЯСЫНЫҢ ОРСКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӨРТІП ПЕН ОРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ
ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. НЕФТЯНОЙ СЕКТОР РК: МАСШТАБЫ ВЛИЯНИЯ НА ЭКОНОМИКУ В ЦЕЛОМ
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ТАУЫП ӨНДІРЕ БАСТАҒАЛЫ ЖҮЗ ЖЫЛДАН АСҚАНЫН,
МҰНАЙ БҰЛАҒЫНЫҢ ЕМБІДЕГІ ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН БАСТАЛҒАНЫН, СОДАН
МАҢҒЫСТАУДАҒЫ ӨЗЕНГЕ ЖАЛҒАСЫП, АҚЫРЫ ТЕҢІЗДЕН БІР – АҚ ШЫҚҚАНЫН БІЗ
БІЛЕМІЗ. ЕНДІ БҮГІН ҚАРАП ОТЫРСАҚ, ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН ҚАШАҒАНҒА ДЕЙІН
ҚАЗАҚ МҰНАЙЫ ЖҮРІП ӨТКЕН ЖОЛ, ОЛ АСҚАН АСУЛАР МАҚАТ – ДОССОР –
ҚАРАТОН – ҚҰЛСАРЫ – ЖАЙЫҚ – ЕМБІ МҰНАЙ КӨЗДЕРІ БОЛЫП АШЫЛА БЕРДІ,
АҚТАРЫЛА БЕРДІ, БАРЛАУ БҰРҒЫСЫ МАҢҒЫСТАУҒА БҰРЫЛЫП, МҚНДА ДА ӨЗЕН МЕН
ЖЕТІБАЙ, ҚАЛАМҚАС, ҚАРАЖАМБАС КЕНДЕРІ АШЫЛДЫ.
АЛ БҮГІН КАСПИЙ ДЕП АТАЛАТЫН МҰНАЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЖАҒАЛАУЫНАН ТЕҢІЗ
КЕНІШІ АШЫЛДЫ. ОНЫҢ КҮКІРТІ МОЛ, ҚУАТЫ ӨТЕ ЖОҒАРЫ МҰНАЙ ҚОРЫ СОҢҒЫ
КЕЗДЕГІ БАРЛАУДЫҢ ҒАНА НӘТИЖЕСІНДЕ БҰРЫНҒЫ 1,7 МИЛЛИАРД ТОННА
КӨЛЕМІНЕН 2,9 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ДЕЙІН ӨСІП ШЫҚТЫ.
КАСПИЙДІҢ ҒАЖАП ЖАҢАЛЫҒЫ – ТЕҢІЗ ҚАЙРАҢЫНДА ЖАТҚАН МҰНАЙҒА БҰРҒЫ
САЛЫНУЫ БОЛДЫ. ҚАШАҒАН АРАЛЫНЫҢ ШЫҒЫС БӨЛІГІНДЕ, МОЛ МҰНАЙҒА КҮМП
БЕРДІ. БІРДЕН 7 МИЛЛИАРД ТОННА ҚОРЫ БАР ДЕГЕН СӨЗ АЙТЫЛДЫ. БҰЛ
ҒАЛАМАТ БАЙЛЫҚ. ӘРИНЕ, БІР БҰРҒЫДАН, БІР БҰРҒЫЛАУДАН ҚОР МӨЛШЕРІН
ДӘЛ АНЫҚТАУ МҮМКІН ЕМЕС. ДЕГЕНМЕН ОСЫ БІР ҒАЛАМАТ САННЫҢ ОЙДАН
АЛЫНБАҒАНЫ ДА РАС. ОСЫНЫҢ БӘРІ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ, БІРАЗ БӨЛІГІ
РАСТАЛСА ДА, ОНЫҢ БӘРІ МҰНАЙ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ ГАЗ БОЛЫП ШЫҚСА
ДА БҰЛ ОРАСАН БАЙЛЫҚ. АЛ ОДАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАНДА 4800 МЕТР
ТЕРЕҢДІККЕ ДЕЙІН БҰРҒЫЛАҒАНДА ОНДА ДА МҰНАЙ – ГАЗ БАР ЕКЕН, БАР
БОЛҒАНДА МОЛ ЕКЕН. СОНЫМЕН БҮГІНДЕ КАСПИЙ БАСЕЙНІНДЕ ОСЫ УАҚЫТҚА
ДЕЙІН ТАБЫЛҒАН, БАРЛАНҒАН, АЛЫНЫП ЖАТҚАН МҰНАЙ ҚОРЫ 13 – 15 МИЛЛИАРД
ТОННА.
КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СОЛТҮСТІК АЙМАҒЫ – ЕҢ БАЙ, ӨНІМДІДЕ ТИІМДІ
БӨЛІГІ РЕСЕЙ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕР АУМАҒЫНА ЖАТАДЫ.
ЛОНДОНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ИНСТИТУТЫНЫҢ
БОЛЖАМДЫ ДЕРЕКТЕРІ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ БАРЛЫҚ ҚОРЫ 31
МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ ЖӘНЕ 10 ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ГАЗ ЕКЕН.
МЫСАЛЫ ТЕҢІЗ КЕШЕНІНЕН АЛЫНАТЫН МҰНАЙДЫҢ БІР ТОННАСЫ 20
ДОЛЛАРҒА ТҮСЕДІ. АЛ СОЛ МӨЛШЕРДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ
БАҒАСЫ – ҚҰНЫ 200 ДОЛЛАРДАН АСАДЫ.
КАСПИЙДЕН БАСҚА ДА МОЛ МҰНАЙЛЫ ГАЗДЫ ӨҢІРЛЕР БАР. АҚТӨБЕ
ДАЛАСЫНДА ЖАҢАЖОЛ, КЕНҚИЯҚ, АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ АЙНАЛАСЫ МҰНЙ МЕН ГАЗ
ҚОРЫНА ТОЛЫ. ТОРҒАЙ ИІНІНДЕ, ШУ – ТАЛАС ОЙПАҢЫНДА, ЗАЙСАН– АЛАКӨЛ
МАҢЫНДА КЕЗДЕСЕДІ.
АЛ ЕНДІ ГАЗДЫҢ ТАЗА, ТАБИҒИ КҮЙІНДЕ МОЛ ҚОРЫ, ҚЫРУАР ҚОРЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА – ҚАРАШЫҒАНАҚТА ЖИНАЛҒАН. ОНЫҢ ЖАЛПЫ ҚОРЫ 1,3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТРГЕ ЖЕТЕДІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА. АДЖИП ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ
ҚАЗАН АЙЫНДА, ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАТЫН, ҚАШАҒАНДЫ ИГЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫН
ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖАРИЯЛАҒАН БОЛАТЫН. БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ КЕН ОРНЫНЫҢ
СЫНАҚ ӨНДІРІСТІК ИГЕРУ ЖҰМЫСТАРЫ АТҚАРЫЛАТЫН БОЛСА, ЕКІНШІ ЖӘНЕ
ҮШІНШІ КЕЗЕҢДЕРДЕ– КЕНІШТІ ИГЕРУДІҢ АУҚЫМДЫ ЖҰМЫСТАРЫ ҚАМТЫЛИАҚ. СОҒАН
СӘЙКЕС БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕ 14 ҮЙМЕ АРАЛДАРЫН САЛУ
ЖОСПАРЛАНЫП ОТЫР.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДА АЛҚАШҚЫ ЖАСАНДЫ
АРАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ АЯҚТАЛДЫ. ЕНДІГІ ЖЕРДЕ БҰА АРАЛДАН ЖЕР ҚОЙНАУЫН
БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛМЕК. АЛДАҒЫ УАҚЫТТА ЖАСАНДЫ АРАЛДАРДЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ КӨРШІ АҚТОТЫ ЖӘНЕ ҚАЙРАН ТІЛЕМДЕРІН БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫМЕН
ҚОСА ЖҮРГІЗІЛМЕК.
БҰДАН КЕЙІН МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫНА ДАЙЫНДЫҚТАР БАСТАЛМАҚ.
БҰЛ ПРОЦЕСТІ ЖЫЛДАМДАТУ ҮШІН БОЛЖАУ ҰҢҒЫМАЛАРЫ ӨНДІРУШІ ҰҢҒЫМАЛАР
ТҮРІНЕ ҚАЙТА ЖАРАҚТАНДЫРЫЛМАҚ. СОҒАН СӘЙКЕС ОСЫ ҰҢҒЫМАЛАР АРҚЫЛЫ
2007 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР СЕКТОРЫНДАҒЫ
ҚАШАҒАННЫҢ АЛҒАШҚЫ МҰНАЙЫ ӨНДІРІЛЕ БАСТАМАҚ.
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДА МҰНАЙ МЕН
ГАЗДЫҢ МОЛ ҚОРЫН АНЫҚТАУ ҮШІН КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМА ҚАБЫЛДАП, 1993 -
ЖЫЛДЫҢ 13 АҚПАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ КОМПАНИЯСЫН
ҚҰРДЫ. СОЛ ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ОСЫ КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМЫНА
АДЖИП, БРИТИШ ПЕТРОЛЕУМ – СТАТОЙЛ ОДАҒЫ, БРИТИШ ГАЗ, ШЕЛЬ
КОМПАНИЯЛАРЫ КІРГЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ҚҰРЫЛДЫ. ОСЫ ЖЫЛДАР
АРАЛЫҒЫНДА КАСПИЙШЕЛЬФ ОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТ АТҚАРДЫ. ӘЛГІ
ШЕТЕЛДІКТЕРДІҢ АЛДЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАР ӨЗДЕРІН ЖАН –
ЖАҚТЫ КӨРСЕТЕ БІЛДІ ДЕУДІҢ ДЕ БІР СЕБЕБІ ОСЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
КАСПИЙШЕЛЬФ ТЫМ ЖАСТЫҒЫНА ҚАРАМАЙ ҮЛКЕН ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ
МОЙЫНҒА ЖҮКТЕП ОТЫР. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ МҰНАЙЫМЫЗ ЖӨНІНЕН БҮГІНДЕ ҚАЛЫҢ
ЖҰРТШЫЛЫҚ ТОЛЫҚ ХАБАРДАР.
ТЕҢІЗ ТҮБІНДЕГІ ҚАЗЫНАНЫ ИГЕРУ – БІРІНШІ РЕТ ҚОЛҒА АЛЫНҒАЛЫ
ОТЫРҒАН ШАРУА. ҚҰРЛЫҚТАҒЫДАЙ ЕМЕС, БҰЛ КҮРДЕЛІРЕК САЛА, ӘРІ БІЗДІҢ
БҰҒАН КЕЛГЕНДЕ ТӘЖІРИБЕМІЗ ДЕ ТАПШЫ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНЕН МҰНАЙ
ӨНДІРУДІ БІЗДЕН БҰРЫН БАСТАҒАН ӘЗЕРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ. СОҢҒЫ ЖЫЛДЫҢ
КӨРСЕТКІШІНЕ КӨЗ САЛСАҚ , МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖЫЛЫНА 25 – 27 МИЛЛИОН ТОННАНЫҢ
ШАМАСЫНДА. МАМАНДАРДЫҢ ЕСЕПТЕУІНШЕ, ЖАЛПЫ РЕСПУБЛИКА АЙМАҒЫНДАҒЫ
ИГЕРІЛМЕГЕН МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 2 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСТАМ. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ
МҰНАЙ, ЖҮЗ ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР МҰНАЙЫМЫЗ ОСЫ МӨЛШЕРДЕ. СОЛТҮСТІК
КАСПИЙДЕГІ, ЯҒНИ СУ АСТЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 8 – 10 МИЛЛИАРД ТОННАҒА
ЖАҚЫН, ГАЗДЫҢ КӨРСЕТКІШІ ЕКІ БАСТАН. 2003 - 2004 ЖЫЛДАН БАСТАП СУ
АСТЫ МҰНАЙЫ ИГЕРІЛЕ БАСТАДЫ. 2012 -2014 ЖЫЛДАРДАҒЫ СУ АСТЫ МҰНАЙЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ 50 – 60 МИЛЛИОН ТОННАҒА ЖЕТУГЕ ТИІС ДЕГЕН БОЛЖАМ
ЖАСАЛЫП ОТЫР.
ҚР ЭНӨРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ
СҮЙЕНСЕК, ЕЛІМІЗДЕГІ ЖАЛПЫ МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ 9 ПАЙЫЗЫ, ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫҢ 15
ПАЙЫЗЫ ҒАНА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ ТИЕДІ ЕКЕН. ОСЫ КӨРСЕТКІШТІ
ТЫМ БОЛМАСА ЖАРТЫСЫНА ЖУЫҚТАТСАҚШЫ. ОЛАЙ БОЛМАҒАНДА ӨЗІМІЗ АРМАНДАП ЖҮРГЕН
50 ЕЛДІҢ ҚАТАРЫНА ҚОСЫЛУҒА КӨП УАҚЫТ ҚАЖЕТ ПЕ ДЕП ҚАЛАСЫҢ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ҚАЗАҚСТАННЬЩ КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ 5 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ЖУЫҚТАЙДЫ. АЛ ГАЗ 3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ШАМАСЫНДА. БҰНЫҢ ІШІНЕ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА ТИЕСІЛІ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ КІРІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. БОЛЖАМ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ
БІЗГЕ ТИЕСІЛІ БӨЛІГІНДЕ 17 МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. АТАЛҒАН
МИНИСТРЛІКТІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, 2006 ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗДЕ ЖАЛПЫ ӨНДІРІЛГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 62,4 МИЛЛИОН ТОННАНЫ ҚҰРАҒАН. АЛҒАШҚЫ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІҢ
БАСЫНДА ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ КОМПАНИЯСЫ ТҰР. БҰЛ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 13,56 МЛН.
ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ —10,32 МЛН. ТОННА, ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНІКІ —
9,39 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА (ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ІРІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ КОМПАНИЯСЫ—
ҚАЗМҰНАЙГАЗ. ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА 33 КӘСІПОРЫН КІРЕДІ). ЕКІНШІ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІ
СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ КОМПАНИЯСЫ БАСТАЙДЫ (5,9 МЛН. ТОННА). ОДАН СОҢ
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ 5,6 МЛН. ТОННА КӨЛЕМІНДЕ ҚАРА АЛТЫН ӨНДІРСЕ,
ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙ АҚ-НЫҢ ӨНІМІ 2,2 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕДІ. БІЗДЕГІ ОСЫ БАСТЫ
АЛТЫ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 47 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРІП КЕЛЕДІ. ЯҒНИ, ЖАЛПЫ
ЕЛІМІЗДЕ ӨНДІРІЛЕТІН КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 76 ПАЙЫЗЫН ОСЫ КӘСІПОРЫНДАР
БЕРІП ОТЫР. МҰНАЙ ӨНДІРУДЕ ҚОМАҚТЫ ҮЛЕСІ БАР ТАҒЫ БІР КОМПАНИЯ, ОЛ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН. БҰЛ КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРГЕН
ЕКЕН. КӘСІПОРЫННЫҢ ИГЕРГЕН ШИКІЗАТЫ ЖАЛПЫ ЕЛ ӨНІМІНІҢ 11 ПАЙЫЗЫН ҚАМТИДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРДЫҢ НАҚТЫ ҮЛЕСІ ҚАНДАЙ? БІР ДЕРЕК БОЙЫНША
ЖАЛПЫ МҰНАЙ ӨНІМІНІҢ 80 ПАЙЫЗЫ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ТИЕСІЛІ. КЕЛЕСІ ДЕРЕК ТЕК
ҚЫТАЙЛЫҚТАР ҒАНА 40 ПАЙЫЗҒА ИЕ, ҚАЛҒАНДАРЫНІКІ ТӨМЕН ДЕП КӨРСЕТЕДІ.
САРАПТАМАМЫЗ ДӘЛ ШЫҒУЫ ҮШІН БІЗ БҰЛ ДӘЙЕКСІЗ БОЛЖАМДАРДЫҢ БІРЕУІНЕ ДЕ
СҮЙЕНБЕЙ, КӘСІПОРЫНДАРҒА ТИЕСІЛІ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙ МЕН ӘЛІ
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫН ҚАТАР АЛЫП ҚАРАСТЫРДЫҚ. АЛДЫМЕН ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ
(АКЦИЯСЫНЫҢ 75 ПАЙЫЗЫНА АҚШ ИЕЛІК ЕТЕДІ) КОМПАНИЯСЫНАН БАСТАЙЫҚ. БҰЛ
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ — 13,56 МЛН. ТОННА. КЕН ОРНЫНДАҒЫ ИГЕРІЛМЕГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 1,25 МЛРД. ТОННА ДЕП БОЛЖАНАДЫ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ МҰНДАҒЫ ҮЛЕСІ 2, 67 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙЛІК БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН
ЛУКАРКО 0,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ӨНІМ АЛАДЫ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ
ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ 10,32 МЛН. ТОННА БОЛСА,
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 1,2 МЛРД. ТОННА ЕКЕНІ БЕЛГІЛІ. БҰЛ ЖОБАДА
ҰЛЫБРИТАНИЯ МЕН ИТАЛИЯ 3,3 МЛН. ТОННА, АКШ 2,1 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙ 1,5 МЛН.
ТОННА ҮЛЕСКЕ ИЕЛІК ЕТЕДІ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ. ӨНДІРУ АҚ ЖЫЛЫНА 9,39 МЛН.
ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРЕДІ. БОЛАШАҚТА АЛЫНУЫ ТИІС ШИКІЗАТ ҚОРЫНЫҢ КӨЛЕМІ —
205, 9 МЛН. ТОННА. ОСЫ КЕН ОРНЫНАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ 5,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ
ӨНДІРЕДІ. КОМПАНИЯ ӨЗ АКТИВТЕРІН СОҢҒЫ КЕЗДЕ БИРЖАЛАРҒА ОРНАЛАСТЫРУ АРҚЫЛЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҒЫП ЖҮР. СОНДЫҚТАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ АКЦИЯСЫНЫҢ 43,23
ПАЙЫЗЫ БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ (АКЦИЯСЫНЫҢ
100 ПАЙЫЗЫ ҚЫТАЙДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ) КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ — 5,9
МЛН. ТОННА. КӘСІПОРЫНҒА ЖАҢАЖОЛ, КЕҢҚИЯҚ ЖӘНЕ БІР КЕН ОРНЫ ҚАРАЙДЫ.
БҰЛАРДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ 111 МЛН. ТОННА БОЛЫП БЕЛГІЛЕНГЕН.
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 5,6 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. КӘСІПОРЫН
БАЛАНСЫНДА ЖАЛПЫ АЛҒАНДА 36 КЕН ОРНЫ БАР ЕКЕН. ҚАЗІР СОНЫҢ ТЕК 15-І ҒАНА
ИГЕРІЛУДЕ. МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗҒА ҚАРАСТЫ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ КӨМІРСУТЕК ҚОРЫ
960 МЛН. ТОННА БОЛАДЫ. 2006 ЖЫЛЫ ҚЫТАЙЛЫҚТАР ИЕЛІК ЕТЕТІН ПЕТРОҚАЗАҚСТАН
КОМПАНИЯСЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН. ОСЫ 2007 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША КОМПАНИЯҒА ТИЕСІЛІ МҰНАЙ ҚОРЫ 83,13 МЛН. ТОННАНЫ ҚҰРАДЫ.
ПЕТРОҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕЛІМІЗДЕ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ҚҰМКӨЛ РЕКОРСИЗ ЖӘНЕ
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ОЙЛ ПРОДАКТС ДЕГЕН БАСТЫ БӨЛІМШЕЛЕРІ БАР. ОСЫЛАРДЫ ҚОСА
АЛҒАНДА КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНДІРІП, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАЛПЫ
ӨНІМНІҢ 10 ПАЙЫЗЫН ЕНШІЛЕГЕН. ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 2,2 МЛН. ТОННА
ӨНІМ АЛСА, ЕКІ МИЛЛИОН ТОННАСЫМЕН ҚЫТАЙДЫ ӘР ЖЫЛЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРАДЫ.
КЕН ОРНЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ КӨЛЕМІ 46,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ДЕП ЕСЕПТЕЛІНЕДІ.
ҚАЗАҚОЙЛ-АҚТӨБЕ ЖШС 2005 ЖЫЛЫ 1,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН ЕКЕН. ӨТКЕН
ЖЫЛЫ ДА СОЛ МЕЖЕДЕН ТАБЫЛЫПТЫ. ӨЗДЕРІНЕ ТИЕСІЛІ КЕН ОРНЫНДА ИГЕРІЛМЕГЕН 36
МЛН. ТОННА ШИКІЗАТ БАР. ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ ЖАБЫҚ АЩИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ РЕСЕЙДІҢ
ЛУКОЙЛ-ОВЕРСИЗІ МЕН ҚЫТАЙДЫҢ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН КОМПАНИЯСЫ АКЦИЯЛАРЫНЫҢ 50
ПАЙЫЗЫ НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒ-АН. ҚАЗІР ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚҰМКӨЛ КЕН ОРНЫНЫҢ
СОЛТҮСТІК БӨЛІГІН ИГЕРЕДІ. ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ 3,4 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА.
ӘЛІ ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 37 МЛН. ТОННА ДЕП БОЛЖАНЫП ОТЫР. КОМПАНИЯ 2003
ЖЫЛЫ 171 ШАҚЫРЫМДЫҚ ҚҰМКӨЛ-ЖОСАЛЫ ҚҰБЫР ЖЕЛІСІН ІСКЕ ҚОСҚАН. СОНЫҢ
АРҚАСЫНДА БАТЫСҚА ЭКСПОРТТАЛАТЫН ЖОЛ 1200 ШАҚЫРЫМҒА ҚЫСҚАРЫПТЫ. БҰЛ ҚҰБЫР
ШИКІЗАТТЫ КАСПИЙ ҚҰБЫРЫ КОНСОРЦИУМЫ (КТК) АРҚЫЛЫ ЭКСПОРТТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРГЕН. ҚАЗГЕРМҰНАЙ — 1993 ЖЫЛЫ ҚҰРЫЛҒАН КОМПАНИЯ. АКЦИОНЕРЛЕРІ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН (50 ПАЙЫЗ) МЕН ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ (50 ПАЙЫЗ),
ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТОРҒАЙ, АҚШАБҰЛАҚ, НҰРАЛЫ, АҚСАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНДА ЖҰМЫС
ІСТЕЙДІ. ҮШ КЕНІШТЕГІ МҮНАЙДЫҢ ҚОРЫ 52,6 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕҒАБЫЛ. КОМПАНИЯ
БИЫЛ 9,5 МЛН. ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ӨНДІРУДІ ЖОСПАРЛАП ОТЫР. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ
ЖОБАСЫНДА ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫН ДА БОЛЖАМДАРҒА ҚАРАҒАНДА 2
МЛРД. ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. ЯҒНИ, БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕҢ ҮЛКЕН КЕН
ОРНЫ ОСЫ ҚАШАҒАН БОЛМАҚ. ҚР ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР
МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, МҰНДА ҚАЗІР МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ
ЖҮРІП ЖАТҚАН ЖОҚ. ТЕК ӘЗІРЛІК ЖҰМЫСТАРЫМЕН ҒАНА ШЕКТЕЛУДЕ. АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ
ЖЕР БЕТІНЕ БҰЙЫРТСА 2012 ЖЫЛЫ ШЫҒАДЫ. ҚАЗАҚСТАН КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРУГЕ
ТҮРКИЯ, РУМЫНИЯ, МОЛДАВИЯ, ИНДИЯ, НОРВЕГИЯ, ИТАЛИЯ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚЫТАЙ,
РЕСЕЙ, ТАҒЫ БАСҚА КӨПТЕГЕН ЕЛДЕР АТСАЛЫСЫП ЖАТЫР. ОСЫЛАРДЫҢ ІШІНДЕГІ ОЗЫҒЫ
— ҚЫТАЙ, АҚШ, ИНДОНЕЗИЯ, РЕСЕЙ, ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖӘНЕ ИТАЛИЯ. ОЛАР ӨЗДЕРІН
ТРАНСҰЛТТЫҚ КОРПОРАЦИЯЛАР АРҚЫЛЫ ҰСЫНЫП ОТЫР. ӘР КЕН ОРНЫНДА ӨЗ ҮЛЕСТЕРІ
БАР. ӨТКЕН ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗ БОЙЫНША ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ КӨЛЕМІН ПАЙЫЗҒА ШАҚҚАНДА
ҚЫТАЙ — 22,4, АҚШ — 21,8, ҚАЗАҚСТАН—15,3, ИНДОНЕЗИЯ— 9,6, БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР
(ҚАЗМҰНАЙГАЗДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҚҚАН АКЦИЯЛАРЫНА ИЕЛІК ЕТУШІЛЕР)—
9,2, РЕСЕЙ —6,8, ҰЛЫБРИТАНИЯ —6,4, ИТАЛИЯ 5,8 ПАЙЫЗЫН ӨНДІРГЕН. КӨРІП
ОТЫРҒАНЫМЫЗДАЙ, БІЗДІҢ ҮЛЕСІМІЗ БАР БОЛҒАНЫ 15 ПАЙЫЗ. ЕНДІ ӘР КЕН ОРНЫ
БОЙЫНША АНЫҚТАЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПТЕП КӨРЕЙІК. КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫН ҚОСПАҒАНДА
ЕЛІМІЗДЕ 5,8 МЛРД. ТОННА КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ БАР ЕКЕН. СОНЫҢ 1,638 МЛН.
ТОННАСЫНА (29%) АҚШ, 931 МЛН. ТОННАСЫНА (16%) ИНДОНЕЗИЯ, 785 МЛН ТОННАСЫНА
(14%) ҰЛЫБРИТАНИЯ, 760 МЛН. ТОННАСЫНА (13%) ИТАЛИЯ, 526 МЛН. ТОННАСЫНА (9%)
ҚАЗАҚСТАН, 370 МЛН. ТОННАСЫНА (6%) ФРАНЦИЯ, 246 МЛН. ТОННАСЫНА (4%) РЕСЕЙ,
223 МЛН. ТОННАСЫНА (4%) ҚЫТАЙ, 166,6 МЛН. ТОННАСЫНА (3%) ЖАПОНИЯ ИЕЛІК
ЕТЕДІ. БҰЛ ТІЗІМНІҢ КӨШБАСЫНДА ТҰРҒАН ЕЛ — АҚШ. БЫЛАЙША АЙТҚАНДА, БІЗДІҢ
ЕЛДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ ОСЫ ЕЛДІҢ УЫСЫНДА ДЕГЕН СӨЗ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ
КӘСІПОРЫНДАРЫ ӨЗ ЕЛІНДЕ БЕСІНШІ ОРЫНДА ТҰР. МЕМЛЕКЕТТІК ӨНДІРІСІМІЗДІҢ
ҮЛЕСІНЕ 15, ШИКІЗАТ ҚОРЫНАН 9 ПАЙЫЗ ҒАНА ҰЛТЫМЫЗДЫҢ ИГІЛІГІНЕ БҰЙЫРАДЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ КӨПТЕГЕН МҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫ ӨЗДЕРІНІҢ ЕСЕПТІК
РЕСУРСТАРЫН ЖАСАП ШЫҒАРУДЫ КӨЗДЕП ОТЫР. ҚАЗАҚСТАН – 2030
СТРАТЕГИЯСЫНДА КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ, ТЕК ДЕРБЕС МАРШРУТТЫҢ КӨПТЕГЕН САНЫ
БІЗДІҢ БІР КӨРШІГЕ ЖӘНЕ БІР ТҰТЫНУ ДЕҢГЕЙІНІҢ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БАҒАЛЫҚ
БАЙЛАНЫССЫЗДЫҒЫН БОЛДЫРМАЙДЫ.
МАРШРУТТЫ ТАҢДАҒАН КЕЗДЕ ОЛАРДЫҢ ДАМУ ПРИОРИТЕТІ ЖӘНЕ
ИНВЕСТИЦИЯЛАНУЫНА ҚАРАЙ ТАҢДАҒАН КЕЗДЕ ӨТІМ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН
ДАМУ БОЛАШАҒЫН ЕСКЕРУ КЕРЕК.
КЕСТЕ 1
ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ
НАРЫҚТАР ИМПОРТ (-), ЭКСПОРТ (+), ЖЫЛЫНА МЛН.Т.
1995 ЖЫЛ 2000 ЖЫЛ 2005 ЖЫЛ 2010 ЖЫЛ
СОЛТҮСТІК– БАТЫС ЕВРОПА - 174 - 167 - 210 - 280
ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ ШЫҒЫС - 53 - 63 - 74 - 80
ЕВРОПА
ЖЕРОРТА ТЕҢІЗДІК АЙМАҚ - 274 - 214 - 234 - 234
АЗИЯ ТЫНЫҚ МҰХИТТЫҚ - 420 - 582 - 748 - 911
АЙМАҚ
ПЕРСЫЛЫҚ ЗАЛИВ + 660 + 720 + 872 + 1053
АТЛАНТТЫҚ БАССЕЙН - 363 - 341 - 368 - 431
КЕСТЕДЕ КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ ӨТІМ НАРЫҚТЫҢ ІШІНДЕГІ ҚЫТАЙ НАРЫҒЫ МЕН
ЖАЛПЫ ТЫНЫҚМҰХИТТЫҚ АЙМАҚ, СОНЫМЕН БІРГЕ ЖЕРОРТА ТЕҢІЗІНІҢ НАРЫҒЫНЫҢ
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН ЕҢ ТИІМДІ БОЛУЫ МҮМКІН.
СУРЕТ 1 ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ (ИМПОРТ (-), ЭКСПОРТ
(+), ЖЫЛЫНА МЛН.Т.)
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ЭКСПОРТТЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫРЫНЫҢ ЖОҚТЫҒЫ БҰРЫНҒЫСЫНША
ЕЛДІҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТЕЖЕП ОТЫР ЖӘНЕ
ҚОСЫМША ВАЛЮТАЛЫҚ ТАБЫСТЫҢ АЛУ МЕРЗІМІН ЫҒЫСТЫРЫП ОТЫР.
БАЙЛАНЫС ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ШЕШІЛУІ МҰНАЙ ӨНДІРІСІНІҢ АРЫ ҚАРАЙ
ДАМУ БОЛАШАҒЫН АНЫҚТАДЫ. БҰДАН ДА ТОЛЫҚ ЕСЕП МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ
НАҚТЫ НӘТИЖЕСІН ЖӘНЕ НАҚТЫ ТИІМДІЛІГІН ДӘЛ АНЫҚТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРЕДІ.
АЛАЙДА РЕСПУБЛИКАНЫҢ ПОТЕНЦИАЛА ЖОҒАРЫ – ЖАҚЫН АРАДА ҚҰРЛЫҚТА ДА,
СОНЫМЕН БІРГЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ШЕЛЬФНЕ ДЕ ЖАҢА КЕН ОРЫНДАРДЫҢ
АШЫЛУЫН КҮТУДЕ, БҰЛ МҰНАЙ ӨНДІРУДІ 5 – 7 ОДАН КӨП ЕСЕГЕ ӨСІРЕДІ.
БОЛЖАМДЫҚ МӘЛІМЕТТЕР БОЙЫНША, 2050 ЖЫЛЫ ӘЛЕМДЕГІ ЭНЕРГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ ТҰТЫНУ ДЕҢГЕЙІ 1975 ЖЫЛҒЫ ДЕҢГЕЙДЕН 4 ЕСЕ АСЫП ТҮСЕДІ.
ҚАЗАҚСТАН ОСЫ ТЕНДЕНЦИЯҒА СҮЙЕНІП, МҰНАЙ АРҚЫЛЫ ӨЗІНІҢ БОЛАШАҒЫН
БАЙЛАНЫСТЫРАДЫ. ЖОСПАРЛАНҒАН НАҚТЫ МӘЛІМЕТТЕР БОЙЫНША 2003 ЖЫЛЫ
ҚАЗАҚСТАНДА ЖЫЛЫНА 100 МЛН.Т. МҰНАЙ, АЛ 10 – 15 ЖЫЛДАН КЕЙІН 170
МЛН.Т. КӨП МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ.
ОСЫЛАРҒА ҚАРАМАСТАН, ТАҒЫ ДА ПРИНЦИПТІ ЖАҒДАЙ БОЛЫП ОТЫР, ОЛ –
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ САПАСЫ ӘЛЕМДІК НАРЫҚҚА ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ ТІКЕЛЕЙ
ШЫҒУҒА МҮМКІНДІКТЕРІ БАР БАСҚА БӘСЕКЕЛЕСТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІМЕН
СӘЙКЕС КЕЛМЕЙДІ.
ҚАЗАҚСТАН КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚҰРАМЫНДА ПАРАФИН МЕН
МЕРКАПТАННЫҢ ЖАЛПЫ МӨЛШЕРІ ЖОҒАРЫ, СОНДЫҚТАН БҰЛ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙЫН
ТАСЫМАЛДАУ ҮШІН ЖӘНЕ САҚТАУ ҮШІН ДЕ, ОЛАРДАН МҰНАЙ ӨНІМІН ӨНДІРУ
ҮШІН ДЕ ҚОЛАЙСЫЗДЫҚ ТУДЫРАДЫ.
ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ӘДЕТТЕ ҰЛТТЫҚ МҰНАЙ ӨҢДЕУШІ ЗАВОДТАРҒА ӨҢДЕЛУ
ҮШІН ЖІБЕРІЛМЕЙ, ЭКСПОРТҚА ЖІБЕРІЛЕДІ. МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ЭКСПОРТЫМЕН
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТТЫ ӨНДІРУШІ ШЕТЕЛ ЖӘНЕ БІРІККЕН КӘСІПОРЫНДАР
АЙНАЛЫСАДЫ. ЖОБАЛЫҚ ЭКСПОРТТЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫЛАРЫН ІСКЕ ҚОСУ АРҚЫЛЫ
СЫРТҚЫ САУДА АЙНАЛАСЫНДАҒЫ МҰНА СЕКТОРЫНЫҢ МӨЛШЕРІ ЖЕДЕЛ ӨСЕТІНІ
КӨРСЕТІЛГЕН. АЛ МҰНАЙ ЖӘНЕ ТАБИҒИ ГАЗДАН ӨҢДЕЛГЕН ӨНІМНІҢ ЭКСПОРТЫ
ЖАЛПЫ ЭКСПОРТ КӨЛЕМІНІҢ ІШІНДЕ АЗ МӨЛШЕРДЕ БОЛЫП ОТЫР, СЕБЕБІ
ҰЛТТЫҚ МҰНАЙ ӨҢДЕУШІ ЗАВОДТАҒЫ ҚИЫН ЖАҒДАЙ ЭКСПОРТТЫҚ ТАСЫМАЛДЫҢ
СИПАТЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІН ҚИЫНДАТЫП ОТЫР.
СОНДЫҚТАН НАТУРАЛДЫ ЖӘНЕ ҚҰНДЫҚ ТҮРІНДЕГІ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
КОНДЕНСАТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКСПОРТТЫҚ ТАСЫМАЛЫ, ОСЫ САЛАДАҒЫ БАСҚА ТҮРДЕГІ
ӨНІМНІҢ ЭКСПОРТЫНАН АСЫП ОТЫР ЖӘНЕ РЕСПУБЛИКА ТҮСІМІНІҢ КӨП
МӨЛШЕРІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТАНЫ БАСТАП АЛЫНҒАН ЖЫЛДАРЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
ИМПОРТТЫҚ ОНЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНА ҚАРАҒАНДА КӨП БАЙҚАЛҒАН
ЖОҚ. ИМПОРТТА НЕГІЗДЕЛГЕН ҰЛТТЫҚ ТҰТЫНУДАҒЫ ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ТАУАРЛАР
БАСЫМ БОЛДЫ. ТҮРКІМЕНСТАН ЖӘНЕ ӨЗБЕКСТАННАН ТАБИҒИ ГАЗДЫҢ КЕЙБІР
МӨЛШЕРІН ИМПОРТТАУҒА ТУРА КЕЛТІРДІ.
МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨНІМІНІҢ ИМПОРТЫ МЕН ЭКСПОРТЫН ТАЛДАЙ
ОТЫРЫП, КЕЛЕСІДЕЙ ҚОРЫТЫНДЫ ЖАСАУҒА БОЛАДЫ: ЖЕКЕ ӨҢДЕУШІ ҚУАТТАРДЫ
ЖАСАУ, ӘСІРЕСЕ, ТАБИҒИ ГАЗДЫҢ, КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ БАРЛЫҚ
РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ, ЖЕКЕ МАГИСТРАЛДЫ ҚҰРУ АРҚЫЛЫ ЖАҚЫН
ЖӘНЕ АЛЫС ЕЛДЕРДІҢ ТӘУЕЛДІЛІГІН ТӨМЕНДЕТУ ҚАЖЕТ.
ОСЫЛАЙ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ, ТЕК СОҢҒЫ
УАҚЫТТАРДА БІЛІП КЕЛЕ ЖАТҚАН ҚОЛАЙЛЫ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАҚЫРЫБЫ: ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
МАЗМҮНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ 5
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
5
1.2 МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
10
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ 18
2.1 ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ
БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
29
3 ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ
ТИІМДІЛІГІ
56
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
65
ҚОРЫТЫНДЫ
75
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТГЕР ТІЗІМІ
77
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫН КРИЗИС
ЖАҒДАЙЫН КӨТЕРЛЕТІН ҚОЗҒАУШЫ КҮШ ДЕГЕН КӨЗ ҚАРАС ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР.
ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030 ЖЫЛЫ ЕЛ ЭКАНОМИКАСЫН ДАМЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН
ХАЛҚЫНА СТРАТИГИЯЛЫҚ ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ-ГАЗ САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ
РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ПРИОРИТЕТТЕРІН ЖАТКЫЗҒАН.
МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ САЛА ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА
СЕБЕП БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПТЕЛДІ.
СЕБЕБІ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ
ГАЗБЕН БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКАНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН
ТИГІЗІП ҚОЙМАЙ, СОЛМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ
МАШИНА ҚҰРЛЫМЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП,
ТРАНСПОРТТЫҚ БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА
САЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗДЫҚ
САЛАСЫ ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ:МҰНАЙ
ӨНДІРЕТІН, МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ
САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ
ПРОЦЕСІНДЕ БІР-БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨҢДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГНЯСЫНДА
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МСН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛСКСТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУГА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫГЫ, АЛ ШАМАЛЫ НСМЕСЕ КЕДСЙ РССУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҮРАҚТЫ ОМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҮРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕР МЕН ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН
ӘСЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАЛҒАН. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ
КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ– ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРАЙТЫН ҮЛЕСІ ТУРАЛЫ
АЙТЫЛҒАН. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МІНДЕТТЕРІНІҢ БІРІ - ТАБИҒИ
ГАЗҒА ДЕГСН ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ. ҚАЙТА ӨҢДЕЛЕТІН МҮНАЙ САПАСЫ МЕН
МҮНАЙ ОНІМДЕРІН АЛУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫН
ТИІМДІЛІГІ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. ОТАНДЫҚ ҚАЙТА ӨНДЕУ САЛАЛАРЫ МҮНАЙГАЗДЫ ҚАЙТА ӨНДЕУ ЖӨНЕ
МҮНАЙХИМИЯСЫ БӘСЕКЕЛЕСТІККЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫ ҮШІН ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТТАР
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҮНАЙГАЗ КЕШЕНІНЩ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҮНАЙГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІН МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
БҮГІНГІ КҮНІ ЕЛІМІЗ ХАЛҚЫНЫҢ ӨМІР СҮРУІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУДЕ ТИІМДІ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРУ ЖӘНЕ ДЕ ӘЛЕМДЕГІ БӘСЕКЕГЕ БАРЫНША ҚАБІЛЕТТІ
ЕЛУ ЕЛДІҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫНГА ИЕ БОЛУЫ ЖОҒАРЫ ҰЛТТЫҚ
БАСЫМДЫЛЫҚ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
НАРЫҚТА СҰРАНЫСҚА ИЕ БОЛЫП ОТЫРҒАН МИНЕРАЛДЫ-ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ, КӨПТЕГЕН
ДАМУШЫ ЕЛДЕРМСН САЛЫСТЫРҒАНДА АЙТАРЛЫҚТАЙ ҚАРҚЫНМЕН ДАМЫҒАН ӨНДІРІСТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОСА ХАЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ БІЛІМІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІ
МЕН БІЛІКТІ КАДРЛАР ӘБДЕН ЖЕТКІЛІКТІ. ОСЫ ФАКТОРЛАРДЫ ЕЛІМІЗДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ
ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ОНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУЫНА ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ЖАҒДАЙ ТУҒЫЗАТЫНЫ БЕЛГІЛІ.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖАҺАНДЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ БОЛЖАУЛАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ОРТАЛЫҚ МӘСЕЛЕ БОЛУЫ ӘБДЕН ТАБИҒИ. ОСЫҒАН ОРАЙ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚҚА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ МЕН ШЕКТЕУЛЕРІН
ҚАРАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МҮЛДЕМ БОС ЖӘНЕ ДЕРЕКСІЗ ЕМЕС. ӨСУ ШЕГІ ЖОНІНДЕГІ ОСЫ
КҮНГІ САЯСИ ПІКІР САЙЫС ОТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 60-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ ОРТАСЫНДА БАСТАЛДЫ.
БҮЛ ЖЫЛДАРЫ БАТЫСТЫҢ ДАМЫҒАН ЕЛДСРІНДЕ РЕСУРСТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ ЖОНС
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ НАШАРЛАУ МӨСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖАН-ЖАҚТЫЛЫ КӨҢІЛ АУДАРЫЛДЫ. ДАМУШЫ
СЛДЕРДС "ЖАҺАНДЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨДІЛЕТСІЗДІК" ПЕН "БАТЫСТЫҢ РССУРСТЫҚ
ИМПЕРАЛИЗМІ" ФАКТІСІНЕ СЫНИ КОЗҚАРАСТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫМЕН ТУРА КЕЛДІ. АЛ ОСЫ
УАҚЫТТА ЕҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕ "АЛТЫН МИЛЛИАРД" ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ ПӨРМЕНДІ ДАМЫДЫ,
ОҒАН ТСК ХАЛҚЫНЫҢ ЖАЛПЫ САНЫ БІР МИЛЛИАРДҚА ЖУЫҚ КЕЙБІР СЛДЕРДЕ "ТҮРАҚТЫ
ДАМУ" ЖЕТІСТІГІНІҢ НЕГІЗІ САЛЫНДЫ.
ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ОРКСНИЕТТІҢ ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ПАРАДИГМАСЫ РСТІНДЕ "ТҮРАҚТЫ
ДАМУ" ҮҒЫМЫ БІРІНШІ РСТ 1992 ЖЫЛЫ РИО-ДЕ-ЖАНЕЙРОДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
КОНФЕРЕНЦИЯДА ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ДАМУ ЖОНІНДЕГІ БҮҮ БАЯНДАМАСЫНДА
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ.1994 ЖЫЛГЫ БҮҮ-НЫҢ "АДАМ ӨЛУСТІН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ" БАЯНДАМАСЫНДА
"ТҮРАҚТЫ ДАМУ" ҮҒЫМЫНЫҢ КЕЛЕСІДСЙ ТҮСІНДІРМЕСІ КСЛТІРІЛДІ; "БҮЛ ТЕК
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОСУДІ ТУДЫРАТЫН ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ОНЫҢ НОТИЖСЛСРІН ӘДІЛ
ҮЛЕСТІРЕТІН, ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БҮЗҒАННАН ГОРІ, ЕҢ ҮЛКЕН МОЛШЕРДЕ ҚАЛПЫНА
КЕЛТІРЕТІН, АДАМДАРДЫ КЕДСЙЛЕНДІРМЕЙ, ОЛАРДЫҢ МҮМКІНДІКТСРІН АРТТЫРА
ТҮСЕТІН ДАМУ" ТҮРАҚТЫ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ ДА ТЕЗ АРАДА
ҚАЛЫПТАСТЫРЫЛДЫ, АДАМ ӨМІРІНІҢ САПАСЫ; ҒАЛАМШАРДА БИОЛОГИЯЛЫҚ ӨР ТҮРЛІЛІКТІ
САҚТАУ; ҚАЛПЫНА КЕЛМЕЙТІН РЕСУРСТАРДЫҢ САРҚЫЛМАУЫН БОЛДЫРМАУ; ҚҮНДЫЛЫҚ ЖӘНС
ТӘРТІПТЕМЕЛІК ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТАНУ ҚАЖСТТІЛІГІ; ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БОЙЫНША
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖОНЕ ӘЛСУМЕТТІК ДАМУ ӨРІ МОДСНИ МҮРАНЫҢ ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
БОЛАТЫН АЙМАҚТАР АРАСЫНДА ЖАҺАНДЫҚ ЫМЫРАЛАРДЫ ІЗДЕСТІРУЛСР СИЯҚТЫ
ПІКІРЛЕРДІ ҚАМТЫДЫ. [28] ОСЫҒАН СӘЙКСС ТҮРАҚТЫ ДАМУ ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ
ШЕҢБСРІНДЕ АЗДЫ-КОПТІ ҮШ ДЕРБЕС БАГЫТ БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ -ЭКОНОМИКАЛЫҚ,
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӨЛЕУМСТТІК, ОЛАР, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗ БОЙЫНША, ТАБИГИ
ТҮРДЕ БІРТҮТАС БОЛЫП БІРІГУГС ТИІС.
ӘРБІР ЕЛДІҢ ТҮРАҚТЫ ДАМУЫ БОЙЫНША АТАЛМЫШ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ
ҮШІН ҚАНДАЙ ССБСПТСР МСН ФАКТОРЛАР ЕҢ МАҢЫЗДЫ БОЛАТЫНЫ ТУРАЛЫ ӨЗІНІҢ
ТҮСІНІГІ БОЛАДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ, БІЗДІҢ КОЗҚАРАСЫМЫЗ БОЙЫНША, ЕЛІМІЗДІҢ
БІРСЫПЫРА ОЛЕУМСТТІК МҮМКІНДІКТЕРІ БАР. БІРІНШІДСН, ҚОҒАМДЫҚ САНАДА БІЗ
ҮМТЫЛҒАН НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҮРПАТЫ ОЛЕУМЕТТІК БАҒДАРЛАНҒАН НАРЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҚАЛЫПТАСҚАН. ХХ-ШЫ ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
ОТКСН КЕЗЕҢНІҢ АТАЛМЫШ ЭКОНОМИКАДАН САПАЛЫ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ БАР ЕКЕНІН ІС
ЖҮЗІНДЕ БАРЛЫҚ СЛ ЖЕТЕ ТҮСІНДІ. ЖАҺАНДАНУ ҮДЕРІСІ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАРЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ЖАҢА САПА БЕРІП, МОНІ МСН РОЛІНС СЛСУЛІ ТҮЗЕТУЛЕР
ЕНГІЗДІ. ЕКІНШІДЕН, СЛІМІЗДІҢ ДАМУЫНДАҒЫ МАҚСАТТАРЫ МСН ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
СТРАТЕГИЯСЫН АЙҚЫН СЕЗІНУІМЕН ҮЗДІКСІЗ БАЙЛАНЫСТЫ. РССПУБЛИКАДА
СТРАТЕҒИЯЛЫҚ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ҚҮЖАТТАРДЫҢ ТҮТАСТЫҚ ЖҮЙЕСІ ӨЗІРЛЕНДІ, ОЛ БАРЛЫҚ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ АГЕНТТЕРДІҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМСТІ ҮШІН ТЕК САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ
БАҒДАРЛАР КӨРСЕТІП ҚАНА ҚОЙМАЙДЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ МАҚСАТТАР МЕН МІНДЕТТЕРДІҢ
САБАҚТАСТЫҒЫН, ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТІЗБЕКТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ СТЕДІ.
ЕЛІМІЗДІҢ ТҮРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ МЕН ОНЫ БАЯНДЫ ЕТУ ҮДЕРІСІ ЖЕКЕ
ТҮСІНІЛЕТІН ЖӨНЕ БАСҚАРЫЛАТЫН БОЛУЫ ТИІС. МҮНДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ МСН
ҮЛТТЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ РОЛІ ӘТЕ МАҢЫЗДЫ. ҮШІНШІДЕН, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕТКІЛІКТІ
ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ ӨЛУЕТІ БАР.
ӨНДІРІС ПЕН ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛҒАН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ ҮЛТТЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ
ДАҒДАРЫСТАН ӨТКЕНДІГІН ЖӨНЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖОҒАРЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОСІМДІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ СЕБЕПКСР БОЛЫП КСЛС ЖАТҚАНДЫҒЫН ССКСРССК, ОСЫ ӨСІМ
БОЛАШАҚТА ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ ПОСТИНДУСТРИАЛДЫҚ ДАМУДАН ҚЫЗМЕТ КОРСЕТУ МЕН
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУ ЖОЛЫНА ШЫҒАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫНА АЙНАЛДЫ.
ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ СЫРТҚЫ ҚОЛАЙСЫЗ ФАКТОРЛАРДАН САҚТАУ ҮШІН ДС ЕЛІМІЗДС ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ОНДІРІСТІ ЖСДЕЛІРЕК ДАМЫТУ КЕРЕК. ЕЛБАСЫ АТАП КОРСЕТКЕНДЕЙ,
СЛІМІЗ КОМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫ МСН ҚАРА ЖӨНЕ ТҮСТІ МСТАЛДАРДЫҢ ДҮНИСЖҮЗІЛІК
РЫНОГЫНДА БСРІК ОРНЫҚТЫ ЖОНЕ СОНЫМЕН ҚАТАР РЕСПУБЛИКА ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ
ҚОСЫМША ҚҮНДЫ ӨНІМДЕРМЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СҢБЕКТІ БӨЛУДЕ ДЕ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫН АЛУЫ
ҮШІН ҮМТЫЛАТЫН БОЛАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА МҮНАЙГАЗ ОНЕРКӘСІБІ СИЯҚТЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ
КҮРЕТАМАРЫ САНАЛАТЫН САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУ МОСЕЛССІНІҢ КҮН ТӘРТІБІНЕ
ҚОЙЫЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС. БҮЛ САЛАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙТЫН БІРНЕШС
ФАКТОРЛАРДЫ АТАП КОРСЕТУГЕ БОЛАДЫ: БІРІНШІДСН, ЭКОНОМИКАНЫҢ БОЛАШАҒЫ БАР
САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАРҚЫНДЫ ЖӘНС ТИІМДІ ДАМУЫНЫҢ ШИКІЗАТТЫҚ НЕГІЗІН ЖАСАУ;
ЕКІНШІДСН, ХАЛЫҚТЫҢ СҢБСК ЕТУ МӨДЕНИ-ТҮРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫН ЖАҚСАРТА ТҮСУ; ҮШІНШІДЕН, РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ЖӨНС
ЖАЛПЫЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУСТІН АРТТЫРУ. ЕНДІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙСНІ
ТҮТАСТАЙ АЛЫП ҚАРАСТЫРСАҚ, ОНЫ ЖЕДЕЛДЕТЕ ДАМЫТУ, СОЛ АРҚЫЛЫ ЗАМАНА КӨШІНЕН
ҚАЛЫСПАУ МІНДЕТІ ДЕ ОСЫ МҮНАЙГАЗ САЛАСЫНЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ ӨРКЕНДЕУІНСІЗ МҮМКІН
ЕМЕС. ЕЛІМІЗДЕГІ ТАБИҒИ БАЙЛЫҚТАР КӨЗІНІҢ МОЛДЫҒЫ ОЛАРДЫҢ ОРКЕНДЕУІНЕ НЕГІЗ
БОЛАРЫ СОЗСІЗ. ШЫНЫНДА ДА, РССПУБЛИКАНЫҢ 80-85 ПАЙЫЗЫ ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ
ӘЛУСТКЕ ЖАТАДЫ. АЛДЫМЫЗДА ТҮРҒАН ЕТРАТСГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРДЫҢ
(ҚАЗАҚСТАН-2030, ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТСГИЯ ЖӨНС Т.Б.) ІШІНДЕ
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫ АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРДАН ОРЫН АЛУЫ ЖАЙДАН-ЖАЙ СМСС. ӨЙТКЕНІ БҮЛ
САЛА МЕН ОНЫҢ ЕНІМДСРІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ "ОРГАНИЗМНІҢ" КҮРЕТАМЫРЫ ІСПЕТТЕС
БОЛҒАНДЫҚТАН ОНЫҢ ТҮТАСТАЙ ЖОНЕ ДҮРЫС ҚЫЗМСТ ЖАСАП ТҮРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
БАСҚАША АЙТҚАНДА БҮЛ САЛА ӨЛСУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІМІЗ БСН
МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҮРАҚТЫЛЫҒЫМЫЗДЫ САҚТАП ТҮРУДА ШЕШУШІ РЕЛ АТҚАРАТЫНДЫҚТАН
ДА ІШКІ ЖӨНС СЫРТҚЫ САЯСАТЫМЫЗДЫ ПӨРМЕНДІ ЖҮРГІЗУДІҢ БІРДЕН-БІР КЕПІЛІ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙЫ. ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 90-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ БАСЫНДА
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ДАЙЫНДАЛҒАН ҚОРЛАР КӨЛЕМІН ҰЛҒАЙТА АЛАТЫН
ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН АШУДЫ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СУ АЙДЫНЫН ИГЕРУ ЕСЕБІНЕН ҒАНА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МҮМКІН ЕКЕНІ АНЫҚ БОЛДЫ. КЕҢЕС КЕЗЕҢІНДЕ ТЕҢІЗДІҢ ОСЫ
АУМАҒЫНДА ЕКІ РЕТ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ТЕҢІЗ СУ ДЕҢГЕЙІНІҢ
ТҮСУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОНЫҢ БЕТІ ҚЫСҚАРҒАНДА, ТЕҢІЗ СУЫНАН БОСАТЫЛҒАН
КЕҢІСТІКТЕ ДЕ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ЕГЖЕЙ-ТЕГЖЕЙ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР ОРЫНДАЛДЫ.
ТЕҢІЗДІҢ СУЫ ТАЯЗ АУМАҒЫНЫҢ ЕДӘУІР БӨЛІГІНДЕ ЖЕРҮСТІ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ОСЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН КЕШЕНДІ
ИНТЕРПРЕТАЦИЯЛАУ АРҚЫЛЫ ҚАЗІРГІ ҚАШАҒАН, ЦЕНТРАЛЬНАЯ, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ОҢТҮСТІК
ЖАМБАЙ ҚҰРЫЛЫМДАР ТОБЫНЫҢ КОНТУРЛАРЫНА СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ІРІ ҚҰРЫЛЫМДАР
БЕЛГІЛЕНДІ. ОЛАР ХХ ҒАСЫРДЫҢ 80-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ АЯҒЫНДА ҚАЗГЕОФИЗИКА
БІРЛЕСТІГІНДЕ САЛЫНҒАН 2П ШАҒЫЛДЫРАТЫН БЕТ БОЙЫНША КАСПИЙ МАҢЫ ОЙПАҢЫНЫҢ
ЖИЫНТЫҚ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КАРТАСЫНДА БІРІНШІ РЕТ КӨРСЕТІЛДІ. 1993 ЖЫЛЫ ОСЫ
КАРТАЛАР CGG ФРАНЦУЗ КОМПАНИЯСЫМЕН БІРЛЕСІП, ЖЕТЕ ӘЗІРЛЕНДІ ЖӘНЕ АТЛАС
ТҮРІНДЕ ШЫҒАРЫЛДЫ. АТЛАСҚА ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАДА АТАЛҒАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ҮЛКЕН
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ БОЛЖАНДЫ. КАРТАЛАРДЫҢ АТЛАСЫН СОЛ КЕЗДЕГІ ҚР ГЕОЛОГИЯ
МИНИСТРЛІГІ МАҚҰЛДАДЫ, ОДАН КЕЙІН ОЛ ТАРАТЫЛЫП, ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫНА, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ НИЕТ БІЛДІРГЕН
ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ ААҚ-ҚА ДА БЕРІЛДІ. 1988-1989 ЖЫЛДАРЫ ОСЫ МАТЕРИАЛДАР
КСРО-НЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЫНДА ҚАРАЛДЫ ЖӘНЕ БҮКІЛ АУДАН КСРО-НЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ АЙМАҒЫНА ЖАТҚЫЗЫЛДЫ. 1992 ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА
ҚАЗАҚСТАН КАСПИЙДЕ ІЗДЕУ ЖҰМЫСТАРЫН БАСТАУ НИЕТІ ТУРАЛЫ БҮКІЛ ӘЛЕМГЕ
ЖАРИЯЛАДЫ. ОСЫ ЖЫЛДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАМАНДАР ТОБЫ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БӨЛІГІН ИГЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫН
ӘЗІРЛЕДІ. КАСПИЙДІҢ СУ АЙДЫНЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫН ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-
ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ИГЕРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ҮШІН ҚР
ҮКІМЕТІНІҢ 1993 ЖЫЛҒЫ 13 АҚПАНДАҒЫ №97 ҚАУЛЫСЫМЕН ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ
МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫ ҚҰРЫЛДЫ.
1993 ЖЫЛДЫҢ 3 ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ҚР ҮКІМЕТІ SHELL (ГОЛЛАНДИЯ), STATOIL
(НОРВЕГИЯ), MOBIL (АҚШ), BP (АНГЛИЯ), TOTAL (ФРАНЦИЯ), AGIP (ИТАЛИЯ)
ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ОПЕРАТОРЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ МК, АЛ
КОНСОРЦИУМНЫҢ ДИРЕКТОРЫ Ж.Н.МАРАБАЕВ БОЛҒАН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМДЫ ҚҰРУ
ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМГЕ ҚОЛ ҚОЙДЫ.1994-1996 ЖЫЛДАРЫ КЕМІНДЕ 100 ТЫС.
КМ2 АЛАҢЫНДАҒЫ СУ АЙДЫНЫНДА СЕЙСМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ, ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ
БАСҚА ДА ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. СЕЙСМИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРМЕН КАСПИЙДІҢ
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЗЕРТТЕЛДІ, ӨТЕ КӨП ЛОКАЛДЫҚ
ТҰТҚЫШТАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАШАҒАН, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ
АНЫҚТАЛДЫ, ОЛАРДЫҢ ҮЛКЕН БӨЛІГІ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУДЫ ОРНАТУ ҮШІН НАҚТЫЛАНДЫ.
1997 ЖЫЛЫ ҚААЗСҚТАННЫҢ ҮКІМЕТІ ОКИОК КОНСОРЦИУМЫМЕН ӨНІМДІ БӨЛУ ТУРАЛЫ
КЕЛІСІМГЕ (ӨБК) ҚОЛ ҚОЙДЫ ЖӘНЕ 1999 ЖЫЛЫ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУ БАСТАЛДЫ. 20 ЖЫЛДЫҢ
ШІЛДЕСІНДЕ КОНСОРЦИУМ ШЫҒЫС ҚАШАҒАНДАҒЫ №1 ҰҢҒЫМАДА МҰНАЙДЫҢ ТАБЫЛҒАНЫ
ТУРАЛЫ ЖАРИЯЛАДЫ. СОЛ КЕЗДЕ, ҰҢҒЫМАДАН АЛЫНҒАН МҰНАЙЫ БАР КАПСУЛАНЫ ҚОЛЫНДА
ҰСТАП ТҰРЫП, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ: БҮГІН ҚАЗАҚСТАН
ХАЛЫҚЫ ҮШІН БАҚЫТТЫ КҮН. ҚАШАҒАНДА МҰНАЙДЫҢ АШЫЛУЫ - БІЗДІҢ
ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗ, БОЛАШАҚТА ГҮЛДЕНУІМІЗ, ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ӨМІРІН ЖАҚСАРТУ ҮШІН
ҮЛКЕН КӨМЕК. ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ҮМІТТЕРІ АҚТАЛДЫ ДЕДІ.
ШЫҒЫС ҚАШАҒАННАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАН, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ, ҚАЙРАҢ, АҚТОТЫ МЕН
ОҢТҮСТІК-БАТЫС ҚАШАҒАН, АЛ РЕСЕЙЛІК СЕКТОРДА ШИРОТНОЕ ЖӘНЕ ХВАЛЫНСКОЕ КЕН
ОРЫНДАРЫ АШЫЛДЫ. АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ ҚОРЫН 35%-КЕ
ӨСІРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРДІ. ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫНДА АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ 2008 ЖЫЛЫ ШЫҒУЫ
КЕРЕК. ҚАЗІР ҚАШАҒАНДА ЖӘНЕ КАСПИЙДІҢ БІРҚАТАР БАСҚА ДА КЕН ОРЫНДАРЫНДА
ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛІП ЖАТЫР.
1.2. МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН МАҢЫЗЫ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГНЯСЫНДА
МҮНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МСН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РССУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДСР, ТҮРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗС АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ОЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӨЖІРИБЕ КОРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛСКСТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУГА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫГЫ, АЛ ШАМАЛЫ НСМЕСЕ КЕДСЙ РССУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҮРАҚТЫ ОМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҮРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҮРАҚТЫ
ОРЕКЕТТСРГС ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҮЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КСН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҮРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КОЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҮРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҮНАЙГАЗ РССУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖОНІНДС ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КСЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӨНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ОЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКЕСІП ОНІМДІЛІГІНІҢ ТОМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӨНЕ ӨЛЕУМСТТІК
ИНФРАҚҮРЫЛЫМНЫҢ ЖСТІЛМСГЕНДІГІ; КОСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖЭНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӨНЕ ТОЖІРИБСЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҮМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МСН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛСМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РССПУБЛИКА ҮКІМСТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҮСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖОНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҮНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ОНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҮЗАҚ МСРЗІМДІ ЖОСПАРДА ССРІЗИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҮЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҮРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БСЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КСЗІНДЕ ЖҮЗЕГС
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДСТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӨСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ОСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КСМ ЕМСС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖЮ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҮМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТСЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ОҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҮТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТСЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ОНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖОНС ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШСНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛСУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҮЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӨНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ, ЖОҒАРЫ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НОТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛСРІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГС
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КСЗДЕ БІР МӨНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМСС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ОНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӨСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКСН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГС АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ОНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ОНДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ОНІМНІҢ ТҮТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШС ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КОЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ ПАЙДАЛАНУ БҮЛ ӨЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КОРСЕТКІШТСРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШНКІЗАТ
ҚҮРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛССПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ОНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ОРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШСНДІ ПАЙДАЛАНУ МҮНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШСШУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГСН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҮЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРСКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖОНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӨРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӨЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҮНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖСТТІЛІГІ КСЛЕСІ СЕБСПТЕРМЕН
НСГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДСН, ТҮТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕСИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРСДІ. СОНДЫҚТАН СЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ОСКЕЛЕҢ
ҚАЖСТСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНС САПАСЫ ТОМЕН ШИКІЗАТ КОЗДСРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҮЛ ОНЫҢ ОНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РССУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТСРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҮНАЙ ОНЕРКӨСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҮНАЙХИМИЯ ШИКІЗАТЫМЕН
ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФСРАҒА ЖІБСРІЛУДЕ. АТАЛҒАН
СЕБСПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҮНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПС ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ КЕШЕНДІ
ЖӘНЕ ҮТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӨСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГСН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТСЛДІК МҮНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҮНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ КОРСЕТУЛЕР,
ТАСЫМАЛДАУ, ҚҮРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ ЖӨНС БАСҚА ДА
ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҮЛ БІРЛССТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН
КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДСТІН ШЕШС АЛАТЫН ЖӨНЕ ДЕ НАҚТЫ НӨТИЖЕЛЕРМЕН
КӨРІНЕТІН МҮНАЙГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҮРАЙДЫ. БҮЛАРДЫ БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ
БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БЭСЕКЕЛЕСТІК ОРТАДА ӨРЕКЕТ
ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӨСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ОЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ СТРАТСГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖСТСКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ, ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ
ПСН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДСРДС ОНДІРІСТЕР ҚҮРУ, ШЕТЕЛДІК
ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БОССКЕ ТУДЫРУ, ГЫЛЫМИ ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҮРУ, БАСҚА БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҮЛ
БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҮРААЛАТЫН ЖЕТЕКШІЛЕРМСН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ
САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҮНАЙГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҮРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҮЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҮРАҚТЫ ЖӨНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӨНЕ ДЕ БҮЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӨЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӨНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҮМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНСРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛСТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БОСЕКСЛЕСТІК ДЕҢГСЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ЭРТҮРЛІ ОДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӨСІПКЕРЛІК ТӨУСКЕЛДІЛІКТІ ТОМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ОЗ ІС-ӨРЕКЕТТСРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ЭЛЕУМЕТТІК-САЯЕИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ОЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКСРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛССТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МСРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҮЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ОТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ОЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ЭСЕР ЕТЕДІ,
СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҮРЫЛУЫ МЫНА КЕЗСҢДЕРДЕН ОТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДС ҚҮРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҮРАҚТЫЛЫҒЫН, СҮРАНЫСТЫҢ
ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТСРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БСЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҮРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДС СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ОР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӨНС
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДС ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҮРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР ЭТАБЫНДА ЭКОНОМИКАЛЫҚ КОРССТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТСУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДСҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҮЛ ЭТАПТА КОРССТКІШТСРДЕГІ
КЕЙБІР КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ
МҮМКІНШІЛІГІ ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ОНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ОРСКЕТ ТҮРЛСРІН
КЕҢСЙТУГЕ, БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҮРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖОНС
ОНДІРІСТІК ҚУАТТАРДЫ ОСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТСГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҮСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ.
БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ОРЕКЕТІ НСГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН АНЫҚТАЛАДЫ
(БІРЛССТІК ОНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНС КӨБЕЮІ, ТЕХНОЛОГИЯ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӨНЕ ҚАРЖЫ ИГІЛІКТЕРІН
МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ОСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР). СТРАТСГИЯНЫ ТАЛДАУ
ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖОНС ОНЫҢ ӨР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН ҚАРАСТЫРУДЫ
ҮЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН СТРАТЕГИЯНЫҢ
ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӨССКЕ ЖАҒДАЙЫ
ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ЕЗ ТӨЖІРИБЕЛЕРІН
ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҮЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТСГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП
ЕСЕПТСЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛНКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ОЗГСРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ
АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕССПТЕЛЕДІ. МҮНЫ АМЕРИКАНДЫҚ ФИРМАЛАРДЫ
ТАЛДАУДАН АЛЫНГАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯ
ҚАРЖЫЛЫҚ КОРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КОРССТЕДІ. МЫСАЛЫ: ҚАЗМҮНАЙГАЗ ҮМК-
ДА ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҮНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПКС АЛА ОТЫРЫП,
МҮНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҮНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК ФАКТОРЫ
ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ СТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӨНЕ АЛЫС
АУМАҚТАРДА ОЗДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҮРАНЫСҚА ЖӨНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНСН ОСЕ БАСТАЙДЫ. ТҮРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТСГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БЭСЕКЕЛЕСТІК МҮНАЙГАЗ ОНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА НОРМАСЫНЫҢ
АЗАЮЫНА ЖОНС БАҒАНЫҢ ТҮРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КСЛЕДІ. СОНДЫҚТАН МҮНАЙГАЗДЫ
ОНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӨНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ БҮЛ СЕКТОРДЫҢ
ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ. СОНЫМЕН
ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӨНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫНДА
ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҮЛ ЖЕРДЕН БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ
ҚАРЖЫ ЖӨНЕ СТРАТЕГИЯ НӨТИЖЕСІНЕН МҮНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ 2010 ЖЫЛЫ 30-35
ДОЛЛАРҒА ЖСТЕДІ ДСП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҮРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҮНАЙГАЗ ОНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШС КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ОНІМІНІҢ КОТСРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӨЛСМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҮЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӨСЕРІН ТИГІЗДІ. БҮЛ СТРАТСГИЯНЫҢ
ТҮРАҚТЫ ДАМУЫНА МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ОСУІМСН ҚАТАР ОНЫҢ ӨНІМДСРІНІҢ
СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӨНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ.
ӨЙТКЕНІ СЛДЕГІ МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КОТСРМЕ
САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ. БҮЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ
КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖОНЕ МҮНАЙГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА
САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПСКТИНТІ ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП
ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӨССРІ ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШСНДІ
САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАГА РЕФОРМАСЫ МҮНАЙГАЗ ОНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА
ЖӘНЕ ІШКІ КОТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30 ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМСН
ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ОСУІ ЖОНЕ БӨЛШЕК СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП
АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНЕ СӨЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ
ТАЛДАУ КСЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КОҢІЛ
БӨЛІНСТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ МҮНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ
ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҮЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӨНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ
БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӨСЕРІН ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КОШУІ КОПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРССТІҢ ФАКТОРЫ МҮНАЙГАЗ ОНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ОЗ
ОССРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ ЖӨНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҮРАМДАС БОЛІКТЕР МОЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КОП АЛУҒА;
* ОНДІРІЛСТІН МҮНАЙГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БОСЕКЕГС
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
ОНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖСТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҮНАЙГАЗ БІРЛЕСТІКТСРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ МАҚСАТЫНДА
ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМСН БОССКЕГС ТҮСЕ АЛАДЫ. ОЙТКСНІ,
МҮНАЙГАЗ ОНІМІН ОНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМСН БІРГС ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ ШИКІЗАТТАРМЕН,
БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМСН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА ШЕШІМДЕР МСН
БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ БІРЛССТІКТЕРІ ӨР ТҮРЛІ
ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҮШЫРАП ТҮРАДЫ. МҮНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР
ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҮСЫНЫП ТҮРУЫ ШАРТ. ІРІ МҮНАЙ БІРЛЕСТІКТСРІ ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ
МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҮРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖОНЕ
ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІЛСР ОРІПТЕСТСРІНЕ СҮЙЕНЕ
ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККС ЖЕТУІН КОЗДСЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ
СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӨНЕ БІРЛЕСТІКТІҢ НСГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА
БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӨСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ НОТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА
ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМСН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҮНАЙГАЗ
ӨНЕРКӨСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӨНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӨСІП
КОМПАНИЯСЫНЫҢ ОРСКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӨРТІП ПЕН ОРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ
ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
2 МҮНАЙГАЗ КЕШЕНШЩ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРШ
ҚҮРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. НЕФТЯНОЙ СЕКТОР РК: МАСШТАБЫ ВЛИЯНИЯ НА ЭКОНОМИКУ В ЦЕЛОМ
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ТАУЫП ӨНДІРЕ БАСТАҒАЛЫ ЖҮЗ ЖЫЛДАН АСҚАНЫН,
МҰНАЙ БҰЛАҒЫНЫҢ ЕМБІДЕГІ ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН БАСТАЛҒАНЫН, СОДАН
МАҢҒЫСТАУДАҒЫ ӨЗЕНГЕ ЖАЛҒАСЫП, АҚЫРЫ ТЕҢІЗДЕН БІР – АҚ ШЫҚҚАНЫН БІЗ
БІЛЕМІЗ. ЕНДІ БҮГІН ҚАРАП ОТЫРСАҚ, ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН ҚАШАҒАНҒА ДЕЙІН
ҚАЗАҚ МҰНАЙЫ ЖҮРІП ӨТКЕН ЖОЛ, ОЛ АСҚАН АСУЛАР МАҚАТ – ДОССОР –
ҚАРАТОН – ҚҰЛСАРЫ – ЖАЙЫҚ – ЕМБІ МҰНАЙ КӨЗДЕРІ БОЛЫП АШЫЛА БЕРДІ,
АҚТАРЫЛА БЕРДІ, БАРЛАУ БҰРҒЫСЫ МАҢҒЫСТАУҒА БҰРЫЛЫП, МҚНДА ДА ӨЗЕН МЕН
ЖЕТІБАЙ, ҚАЛАМҚАС, ҚАРАЖАМБАС КЕНДЕРІ АШЫЛДЫ.
АЛ БҮГІН КАСПИЙ ДЕП АТАЛАТЫН МҰНАЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЖАҒАЛАУЫНАН ТЕҢІЗ
КЕНІШІ АШЫЛДЫ. ОНЫҢ КҮКІРТІ МОЛ, ҚУАТЫ ӨТЕ ЖОҒАРЫ МҰНАЙ ҚОРЫ СОҢҒЫ
КЕЗДЕГІ БАРЛАУДЫҢ ҒАНА НӘТИЖЕСІНДЕ БҰРЫНҒЫ 1,7 МИЛЛИАРД ТОННА
КӨЛЕМІНЕН 2,9 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ДЕЙІН ӨСІП ШЫҚТЫ.
КАСПИЙДІҢ ҒАЖАП ЖАҢАЛЫҒЫ – ТЕҢІЗ ҚАЙРАҢЫНДА ЖАТҚАН МҰНАЙҒА БҰРҒЫ
САЛЫНУЫ БОЛДЫ. ҚАШАҒАН АРАЛЫНЫҢ ШЫҒЫС БӨЛІГІНДЕ, МОЛ МҰНАЙҒА КҮМП
БЕРДІ. БІРДЕН 7 МИЛЛИАРД ТОННА ҚОРЫ БАР ДЕГЕН СӨЗ АЙТЫЛДЫ. БҰЛ
ҒАЛАМАТ БАЙЛЫҚ. ӘРИНЕ, БІР БҰРҒЫДАН, БІР БҰРҒЫЛАУДАН ҚОР МӨЛШЕРІН
ДӘЛ АНЫҚТАУ МҮМКІН ЕМЕС. ДЕГЕНМЕН ОСЫ БІР ҒАЛАМАТ САННЫҢ ОЙДАН
АЛЫНБАҒАНЫ ДА РАС. ОСЫНЫҢ БӘРІ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ, БІРАЗ БӨЛІГІ
РАСТАЛСА ДА, ОНЫҢ БӘРІ МҰНАЙ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ ГАЗ БОЛЫП ШЫҚСА
ДА БҰЛ ОРАСАН БАЙЛЫҚ. АЛ ОДАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАНДА 4800 МЕТР
ТЕРЕҢДІККЕ ДЕЙІН БҰРҒЫЛАҒАНДА ОНДА ДА МҰНАЙ – ГАЗ БАР ЕКЕН, БАР
БОЛҒАНДА МОЛ ЕКЕН. СОНЫМЕН БҮГІНДЕ КАСПИЙ БАСЕЙНІНДЕ ОСЫ УАҚЫТҚА
ДЕЙІН ТАБЫЛҒАН, БАРЛАНҒАН, АЛЫНЫП ЖАТҚАН МҰНАЙ ҚОРЫ 13 – 15 МИЛЛИАРД
ТОННА.
КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СОЛТҮСТІК АЙМАҒЫ – ЕҢ БАЙ, ӨНІМДІДЕ ТИІМДІ
БӨЛІГІ РЕСЕЙ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕР АУМАҒЫНА ЖАТАДЫ.
ЛОНДОНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ИНСТИТУТЫНЫҢ
БОЛЖАМДЫ ДЕРЕКТЕРІ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ БАРЛЫҚ ҚОРЫ 31
МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ ЖӘНЕ 10 ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ГАЗ ЕКЕН.
МЫСАЛЫ ТЕҢІЗ КЕШЕНІНЕН АЛЫНАТЫН МҰНАЙДЫҢ БІР ТОННАСЫ 20
ДОЛЛАРҒА ТҮСЕДІ. АЛ СОЛ МӨЛШЕРДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ
БАҒАСЫ – ҚҰНЫ 200 ДОЛЛАРДАН АСАДЫ.
КАСПИЙДЕН БАСҚА ДА МОЛ МҰНАЙЛЫ ГАЗДЫ ӨҢІРЛЕР БАР. АҚТӨБЕ
ДАЛАСЫНДА ЖАҢАЖОЛ, КЕНҚИЯҚ, АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ АЙНАЛАСЫ МҰНЙ МЕН ГАЗ
ҚОРЫНА ТОЛЫ. ТОРҒАЙ ИІНІНДЕ, ШУ – ТАЛАС ОЙПАҢЫНДА, ЗАЙСАН– АЛАКӨЛ
МАҢЫНДА КЕЗДЕСЕДІ.
АЛ ЕНДІ ГАЗДЫҢ ТАЗА, ТАБИҒИ КҮЙІНДЕ МОЛ ҚОРЫ, ҚЫРУАР ҚОРЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА – ҚАРАШЫҒАНАҚТА ЖИНАЛҒАН. ОНЫҢ ЖАЛПЫ ҚОРЫ 1,3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТРГЕ ЖЕТЕДІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА. АДЖИП ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ
ҚАЗАН АЙЫНДА, ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАТЫН, ҚАШАҒАНДЫ ИГЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫН
ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖАРИЯЛАҒАН БОЛАТЫН. БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ КЕН ОРНЫНЫҢ
СЫНАҚ ӨНДІРІСТІК ИГЕРУ ЖҰМЫСТАРЫ АТҚАРЫЛАТЫН БОЛСА, ЕКІНШІ ЖӘНЕ
ҮШІНШІ КЕЗЕҢДЕРДЕ– КЕНІШТІ ИГЕРУДІҢ АУҚЫМДЫ ЖҰМЫСТАРЫ ҚАМТЫЛИАҚ. СОҒАН
СӘЙКЕС БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕ 14 ҮЙМЕ АРАЛДАРЫН САЛУ
ЖОСПАРЛАНЫП ОТЫР.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДА АЛҚАШҚЫ ЖАСАНДЫ
АРАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ АЯҚТАЛДЫ. ЕНДІГІ ЖЕРДЕ БҰА АРАЛДАН ЖЕР ҚОЙНАУЫН
БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛМЕК. АЛДАҒЫ УАҚЫТТА ЖАСАНДЫ АРАЛДАРДЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ КӨРШІ АҚТОТЫ ЖӘНЕ ҚАЙРАН ТІЛЕМДЕРІН БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫМЕН
ҚОСА ЖҮРГІЗІЛМЕК.
БҰДАН КЕЙІН МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫНА ДАЙЫНДЫҚТАР БАСТАЛМАҚ.
БҰЛ ПРОЦЕСТІ ЖЫЛДАМДАТУ ҮШІН БОЛЖАУ ҰҢҒЫМАЛАРЫ ӨНДІРУШІ ҰҢҒЫМАЛАР
ТҮРІНЕ ҚАЙТА ЖАРАҚТАНДЫРЫЛМАҚ. СОҒАН СӘЙКЕС ОСЫ ҰҢҒЫМАЛАР АРҚЫЛЫ
2007 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР СЕКТОРЫНДАҒЫ
ҚАШАҒАННЫҢ АЛҒАШҚЫ МҰНАЙЫ ӨНДІРІЛЕ БАСТАМАҚ.
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДА МҰНАЙ МЕН
ГАЗДЫҢ МОЛ ҚОРЫН АНЫҚТАУ ҮШІН КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМА ҚАБЫЛДАП, 1993 -
ЖЫЛДЫҢ 13 АҚПАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ КОМПАНИЯСЫН
ҚҰРДЫ. СОЛ ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ОСЫ КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМЫНА
АДЖИП, БРИТИШ ПЕТРОЛЕУМ – СТАТОЙЛ ОДАҒЫ, БРИТИШ ГАЗ, ШЕЛЬ
КОМПАНИЯЛАРЫ КІРГЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ҚҰРЫЛДЫ. ОСЫ ЖЫЛДАР
АРАЛЫҒЫНДА КАСПИЙШЕЛЬФ ОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТ АТҚАРДЫ. ӘЛГІ
ШЕТЕЛДІКТЕРДІҢ АЛДЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАР ӨЗДЕРІН ЖАН –
ЖАҚТЫ КӨРСЕТЕ БІЛДІ ДЕУДІҢ ДЕ БІР СЕБЕБІ ОСЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
КАСПИЙШЕЛЬФ ТЫМ ЖАСТЫҒЫНА ҚАРАМАЙ ҮЛКЕН ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ
МОЙЫНҒА ЖҮКТЕП ОТЫР. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ МҰНАЙЫМЫЗ ЖӨНІНЕН БҮГІНДЕ ҚАЛЫҢ
ЖҰРТШЫЛЫҚ ТОЛЫҚ ХАБАРДАР.
ТЕҢІЗ ТҮБІНДЕГІ ҚАЗЫНАНЫ ИГЕРУ – БІРІНШІ РЕТ ҚОЛҒА АЛЫНҒАЛЫ
ОТЫРҒАН ШАРУА. ҚҰРЛЫҚТАҒЫДАЙ ЕМЕС, БҰЛ КҮРДЕЛІРЕК САЛА, ӘРІ БІЗДІҢ
БҰҒАН КЕЛГЕНДЕ ТӘЖІРИБЕМІЗ ДЕ ТАПШЫ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНЕН МҰНАЙ
ӨНДІРУДІ БІЗДЕН БҰРЫН БАСТАҒАН ӘЗЕРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ. СОҢҒЫ ЖЫЛДЫҢ
КӨРСЕТКІШІНЕ КӨЗ САЛСАҚ , МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖЫЛЫНА 25 – 27 МИЛЛИОН ТОННАНЫҢ
ШАМАСЫНДА. МАМАНДАРДЫҢ ЕСЕПТЕУІНШЕ, ЖАЛПЫ РЕСПУБЛИКА АЙМАҒЫНДАҒЫ
ИГЕРІЛМЕГЕН МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 2 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСТАМ. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ
МҰНАЙ, ЖҮЗ ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР МҰНАЙЫМЫЗ ОСЫ МӨЛШЕРДЕ. СОЛТҮСТІК
КАСПИЙДЕГІ, ЯҒНИ СУ АСТЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 8 – 10 МИЛЛИАРД ТОННАҒА
ЖАҚЫН, ГАЗДЫҢ КӨРСЕТКІШІ ЕКІ БАСТАН. 2003 - 2004 ЖЫЛДАН БАСТАП СУ
АСТЫ МҰНАЙЫ ИГЕРІЛЕ БАСТАДЫ. 2012 -2014 ЖЫЛДАРДАҒЫ СУ АСТЫ МҰНАЙЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ 50 – 60 МИЛЛИОН ТОННАҒА ЖЕТУГЕ ТИІС ДЕГЕН БОЛЖАМ
ЖАСАЛЫП ОТЫР.
ҚР ЭНӨРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ
СҮЙЕНСЕК, ЕЛІМІЗДЕГІ ЖАЛПЫ МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ 9 ПАЙЫЗЫ, ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫҢ 15
ПАЙЫЗЫ ҒАНА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ ТИЕДІ ЕКЕН. ОСЫ КӨРСЕТКІШТІ
ТЫМ БОЛМАСА ЖАРТЫСЫНА ЖУЫҚТАТСАҚШЫ. ОЛАЙ БОЛМАҒАНДА ӨЗІМІЗ АРМАНДАП ЖҮРГЕН
50 ЕЛДІҢ ҚАТАРЫНА ҚОСЫЛУҒА КӨП УАҚЫТ ҚАЖЕТ ПЕ ДЕП ҚАЛАСЫҢ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ҚАЗАҚСТАННЬЩ КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ 5 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ЖУЫҚТАЙДЫ. АЛ ГАЗ 3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ШАМАСЫНДА. БҰНЫҢ ІШІНЕ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА ТИЕСІЛІ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ КІРІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. БОЛЖАМ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ
БІЗГЕ ТИЕСІЛІ БӨЛІГІНДЕ 17 МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. АТАЛҒАН
МИНИСТРЛІКТІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, 2006 ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗДЕ ЖАЛПЫ ӨНДІРІЛГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 62,4 МИЛЛИОН ТОННАНЫ ҚҰРАҒАН. АЛҒАШҚЫ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІҢ
БАСЫНДА ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ КОМПАНИЯСЫ ТҰР. БҰЛ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 13,56 МЛН.
ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ —10,32 МЛН. ТОННА, ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНІКІ —
9,39 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА (ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ІРІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ КОМПАНИЯСЫ—
ҚАЗМҰНАЙГАЗ. ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА 33 КӘСІПОРЫН КІРЕДІ). ЕКІНШІ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІ
СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ КОМПАНИЯСЫ БАСТАЙДЫ (5,9 МЛН. ТОННА). ОДАН СОҢ
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ 5,6 МЛН. ТОННА КӨЛЕМІНДЕ ҚАРА АЛТЫН ӨНДІРСЕ,
ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙ АҚ-НЫҢ ӨНІМІ 2,2 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕДІ. БІЗДЕГІ ОСЫ БАСТЫ
АЛТЫ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 47 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРІП КЕЛЕДІ. ЯҒНИ, ЖАЛПЫ
ЕЛІМІЗДЕ ӨНДІРІЛЕТІН КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 76 ПАЙЫЗЫН ОСЫ КӘСІПОРЫНДАР
БЕРІП ОТЫР. МҰНАЙ ӨНДІРУДЕ ҚОМАҚТЫ ҮЛЕСІ БАР ТАҒЫ БІР КОМПАНИЯ, ОЛ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН. БҰЛ КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРГЕН
ЕКЕН. КӘСІПОРЫННЫҢ ИГЕРГЕН ШИКІЗАТЫ ЖАЛПЫ ЕЛ ӨНІМІНІҢ 11 ПАЙЫЗЫН ҚАМТИДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРДЫҢ НАҚТЫ ҮЛЕСІ ҚАНДАЙ? БІР ДЕРЕК БОЙЫНША
ЖАЛПЫ МҰНАЙ ӨНІМІНІҢ 80 ПАЙЫЗЫ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ТИЕСІЛІ. КЕЛЕСІ ДЕРЕК ТЕК
ҚЫТАЙЛЫҚТАР ҒАНА 40 ПАЙЫЗҒА ИЕ, ҚАЛҒАНДАРЫНІКІ ТӨМЕН ДЕП КӨРСЕТЕДІ.
САРАПТАМАМЫЗ ДӘЛ ШЫҒУЫ ҮШІН БІЗ БҰЛ ДӘЙЕКСІЗ БОЛЖАМДАРДЫҢ БІРЕУІНЕ ДЕ
СҮЙЕНБЕЙ, КӘСІПОРЫНДАРҒА ТИЕСІЛІ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙ МЕН ӘЛІ
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫН ҚАТАР АЛЫП ҚАРАСТЫРДЫҚ. АЛДЫМЕН ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ
(АКЦИЯСЫНЫҢ 75 ПАЙЫЗЫНА АҚШ ИЕЛІК ЕТЕДІ) КОМПАНИЯСЫНАН БАСТАЙЫҚ. БҰЛ
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ — 13,56 МЛН. ТОННА. КЕН ОРНЫНДАҒЫ ИГЕРІЛМЕГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 1,25 МЛРД. ТОННА ДЕП БОЛЖАНАДЫ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ МҰНДАҒЫ ҮЛЕСІ 2, 67 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙЛІК БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН
ЛУКАРКО 0,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ӨНІМ АЛАДЫ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ
ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ 10,32 МЛН. ТОННА БОЛСА,
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 1,2 МЛРД. ТОННА ЕКЕНІ БЕЛГІЛІ. БҰЛ ЖОБАДА
ҰЛЫБРИТАНИЯ МЕН ИТАЛИЯ 3,3 МЛН. ТОННА, АКШ 2,1 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙ 1,5 МЛН.
ТОННА ҮЛЕСКЕ ИЕЛІК ЕТЕДІ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ. ӨНДІРУ АҚ ЖЫЛЫНА 9,39 МЛН.
ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРЕДІ. БОЛАШАҚТА АЛЫНУЫ ТИІС ШИКІЗАТ ҚОРЫНЫҢ КӨЛЕМІ —
205, 9 МЛН. ТОННА. ОСЫ КЕН ОРНЫНАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ 5,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ
ӨНДІРЕДІ. КОМПАНИЯ ӨЗ АКТИВТЕРІН СОҢҒЫ КЕЗДЕ БИРЖАЛАРҒА ОРНАЛАСТЫРУ АРҚЫЛЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҒЫП ЖҮР. СОНДЫҚТАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ АКЦИЯСЫНЫҢ 43,23
ПАЙЫЗЫ БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ (АКЦИЯСЫНЫҢ
100 ПАЙЫЗЫ ҚЫТАЙДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ) КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ — 5,9
МЛН. ТОННА. КӘСІПОРЫНҒА ЖАҢАЖОЛ, КЕҢҚИЯҚ ЖӘНЕ БІР КЕН ОРНЫ ҚАРАЙДЫ.
БҰЛАРДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ 111 МЛН. ТОННА БОЛЫП БЕЛГІЛЕНГЕН.
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 5,6 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. КӘСІПОРЫН
БАЛАНСЫНДА ЖАЛПЫ АЛҒАНДА 36 КЕН ОРНЫ БАР ЕКЕН. ҚАЗІР СОНЫҢ ТЕК 15-І ҒАНА
ИГЕРІЛУДЕ. МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗҒА ҚАРАСТЫ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ КӨМІРСУТЕК ҚОРЫ
960 МЛН. ТОННА БОЛАДЫ. 2006 ЖЫЛЫ ҚЫТАЙЛЫҚТАР ИЕЛІК ЕТЕТІН ПЕТРОҚАЗАҚСТАН
КОМПАНИЯСЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН. ОСЫ 2007 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША КОМПАНИЯҒА ТИЕСІЛІ МҰНАЙ ҚОРЫ 83,13 МЛН. ТОННАНЫ ҚҰРАДЫ.
ПЕТРОҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕЛІМІЗДЕ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ҚҰМКӨЛ РЕКОРСИЗ ЖӘНЕ
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ОЙЛ ПРОДАКТС ДЕГЕН БАСТЫ БӨЛІМШЕЛЕРІ БАР. ОСЫЛАРДЫ ҚОСА
АЛҒАНДА КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНДІРІП, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАЛПЫ
ӨНІМНІҢ 10 ПАЙЫЗЫН ЕНШІЛЕГЕН. ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 2,2 МЛН. ТОННА
ӨНІМ АЛСА, ЕКІ МИЛЛИОН ТОННАСЫМЕН ҚЫТАЙДЫ ӘР ЖЫЛЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРАДЫ.
КЕН ОРНЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ КӨЛЕМІ 46,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ДЕП ЕСЕПТЕЛІНЕДІ.
ҚАЗАҚОЙЛ-АҚТӨБЕ ЖШС 2005 ЖЫЛЫ 1,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН ЕКЕН. ӨТКЕН
ЖЫЛЫ ДА СОЛ МЕЖЕДЕН ТАБЫЛЫПТЫ. ӨЗДЕРІНЕ ТИЕСІЛІ КЕН ОРНЫНДА ИГЕРІЛМЕГЕН 36
МЛН. ТОННА ШИКІЗАТ БАР. ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ ЖАБЫҚ АЩИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ РЕСЕЙДІҢ
ЛУКОЙЛ-ОВЕРСИЗІ МЕН ҚЫТАЙДЫҢ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН КОМПАНИЯСЫ АКЦИЯЛАРЫНЫҢ 50
ПАЙЫЗЫ НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒ-АН. ҚАЗІР ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚҰМКӨЛ КЕН ОРНЫНЫҢ
СОЛТҮСТІК БӨЛІГІН ИГЕРЕДІ. ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ 3,4 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА.
ӘЛІ ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 37 МЛН. ТОННА ДЕП БОЛЖАНЫП ОТЫР. КОМПАНИЯ 2003
ЖЫЛЫ 171 ШАҚЫРЫМДЫҚ ҚҰМКӨЛ-ЖОСАЛЫ ҚҰБЫР ЖЕЛІСІН ІСКЕ ҚОСҚАН. СОНЫҢ
АРҚАСЫНДА БАТЫСҚА ЭКСПОРТТАЛАТЫН ЖОЛ 1200 ШАҚЫРЫМҒА ҚЫСҚАРЫПТЫ. БҰЛ ҚҰБЫР
ШИКІЗАТТЫ КАСПИЙ ҚҰБЫРЫ КОНСОРЦИУМЫ (КТК) АРҚЫЛЫ ЭКСПОРТТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРГЕН. ҚАЗГЕРМҰНАЙ — 1993 ЖЫЛЫ ҚҰРЫЛҒАН КОМПАНИЯ. АКЦИОНЕРЛЕРІ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН (50 ПАЙЫЗ) МЕН ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ (50 ПАЙЫЗ),
ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТОРҒАЙ, АҚШАБҰЛАҚ, НҰРАЛЫ, АҚСАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНДА ЖҰМЫС
ІСТЕЙДІ. ҮШ КЕНІШТЕГІ МҮНАЙДЫҢ ҚОРЫ 52,6 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕҒАБЫЛ. КОМПАНИЯ
БИЫЛ 9,5 МЛН. ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ӨНДІРУДІ ЖОСПАРЛАП ОТЫР. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ
ЖОБАСЫНДА ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫН ДА БОЛЖАМДАРҒА ҚАРАҒАНДА 2
МЛРД. ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. ЯҒНИ, БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕҢ ҮЛКЕН КЕН
ОРНЫ ОСЫ ҚАШАҒАН БОЛМАҚ. ҚР ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР
МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, МҰНДА ҚАЗІР МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ
ЖҮРІП ЖАТҚАН ЖОҚ. ТЕК ӘЗІРЛІК ЖҰМЫСТАРЫМЕН ҒАНА ШЕКТЕЛУДЕ. АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ
ЖЕР БЕТІНЕ БҰЙЫРТСА 2012 ЖЫЛЫ ШЫҒАДЫ. ҚАЗАҚСТАН КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРУГЕ
ТҮРКИЯ, РУМЫНИЯ, МОЛДАВИЯ, ИНДИЯ, НОРВЕГИЯ, ИТАЛИЯ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚЫТАЙ,
РЕСЕЙ, ТАҒЫ БАСҚА КӨПТЕГЕН ЕЛДЕР АТСАЛЫСЫП ЖАТЫР. ОСЫЛАРДЫҢ ІШІНДЕГІ ОЗЫҒЫ
— ҚЫТАЙ, АҚШ, ИНДОНЕЗИЯ, РЕСЕЙ, ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖӘНЕ ИТАЛИЯ. ОЛАР ӨЗДЕРІН
ТРАНСҰЛТТЫҚ КОРПОРАЦИЯЛАР АРҚЫЛЫ ҰСЫНЫП ОТЫР. ӘР КЕН ОРНЫНДА ӨЗ ҮЛЕСТЕРІ
БАР. ӨТКЕН ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗ БОЙЫНША ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ КӨЛЕМІН ПАЙЫЗҒА ШАҚҚАНДА
ҚЫТАЙ — 22,4, АҚШ — 21,8, ҚАЗАҚСТАН—15,3, ИНДОНЕЗИЯ— 9,6, БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР
(ҚАЗМҰНАЙГАЗДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҚҚАН АКЦИЯЛАРЫНА ИЕЛІК ЕТУШІЛЕР)—
9,2, РЕСЕЙ —6,8, ҰЛЫБРИТАНИЯ —6,4, ИТАЛИЯ 5,8 ПАЙЫЗЫН ӨНДІРГЕН. КӨРІП
ОТЫРҒАНЫМЫЗДАЙ, БІЗДІҢ ҮЛЕСІМІЗ БАР БОЛҒАНЫ 15 ПАЙЫЗ. ЕНДІ ӘР КЕН ОРНЫ
БОЙЫНША АНЫҚТАЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПТЕП КӨРЕЙІК. КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫН ҚОСПАҒАНДА
ЕЛІМІЗДЕ 5,8 МЛРД. ТОННА КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ БАР ЕКЕН. СОНЫҢ 1,638 МЛН.
ТОННАСЫНА (29%) АҚШ, 931 МЛН. ТОННАСЫНА (16%) ИНДОНЕЗИЯ, 785 МЛН ТОННАСЫНА
(14%) ҰЛЫБРИТАНИЯ, 760 МЛН. ТОННАСЫНА (13%) ИТАЛИЯ, 526 МЛН. ТОННАСЫНА (9%)
ҚАЗАҚСТАН, 370 МЛН. ТОННАСЫНА (6%) ФРАНЦИЯ, 246 МЛН. ТОННАСЫНА (4%) РЕСЕЙ,
223 МЛН. ТОННАСЫНА (4%) ҚЫТАЙ, 166,6 МЛН. ТОННАСЫНА (3%) ЖАПОНИЯ ИЕЛІК
ЕТЕДІ. БҰЛ ТІЗІМНІҢ КӨШБАСЫНДА ТҰРҒАН ЕЛ — АҚШ. БЫЛАЙША АЙТҚАНДА, БІЗДІҢ
ЕЛДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ ОСЫ ЕЛДІҢ УЫСЫНДА ДЕГЕН СӨЗ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ
КӘСІПОРЫНДАРЫ ӨЗ ЕЛІНДЕ БЕСІНШІ ОРЫНДА ТҰР. МЕМЛЕКЕТТІК ӨНДІРІСІМІЗДІҢ
ҮЛЕСІНЕ 15, ШИКІЗАТ ҚОРЫНАН 9 ПАЙЫЗ ҒАНА ҰЛТЫМЫЗДЫҢ ИГІЛІГІНЕ БҰЙЫРАДЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ КӨПТЕГЕН МҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫ ӨЗДЕРІНІҢ ЕСЕПТІК
РЕСУРСТАРЫН ЖАСАП ШЫҒАРУДЫ КӨЗДЕП ОТЫР. ҚАЗАҚСТАН – 2030
СТРАТЕГИЯСЫНДА КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ, ТЕК ДЕРБЕС МАРШРУТТЫҢ КӨПТЕГЕН САНЫ
БІЗДІҢ БІР КӨРШІГЕ ЖӘНЕ БІР ТҰТЫНУ ДЕҢГЕЙІНІҢ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БАҒАЛЫҚ
БАЙЛАНЫССЫЗДЫҒЫН БОЛДЫРМАЙДЫ.
МАРШРУТТЫ ТАҢДАҒАН КЕЗДЕ ОЛАРДЫҢ ДАМУ ПРИОРИТЕТІ ЖӘНЕ
ИНВЕСТИЦИЯЛАНУЫНА ҚАРАЙ ТАҢДАҒАН КЕЗДЕ ӨТІМ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ МЕН
ДАМУ БОЛАШАҒЫН ЕСКЕРУ КЕРЕК.
КЕСТЕ 1
ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ
НАРЫҚТАР ИМПОРТ (-), ЭКСПОРТ (+), ЖЫЛЫНА МЛН.Т.
1995 ЖЫЛ 2000 ЖЫЛ 2005 ЖЫЛ 2010 ЖЫЛ
СОЛТҮСТІК– БАТЫС ЕВРОПА - 174 - 167 - 210 - 280
ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ ШЫҒЫС - 53 - 63 - 74 - 80
ЕВРОПА
ЖЕРОРТА ТЕҢІЗДІК АЙМАҚ - 274 - 214 - 234 - 234
АЗИЯ ТЫНЫҚ МҰХИТТЫҚ - 420 - 582 - 748 - 911
АЙМАҚ
ПЕРСЫЛЫҚ ЗАЛИВ + 660 + 720 + 872 + 1053
АТЛАНТТЫҚ БАССЕЙН - 363 - 341 - 368 - 431
КЕСТЕДЕ КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ ӨТІМ НАРЫҚТЫҢ ІШІНДЕГІ ҚЫТАЙ НАРЫҒЫ МЕН
ЖАЛПЫ ТЫНЫҚМҰХИТТЫҚ АЙМАҚ, СОНЫМЕН БІРГЕ ЖЕРОРТА ТЕҢІЗІНІҢ НАРЫҒЫНЫҢ
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН ЕҢ ТИІМДІ БОЛУЫ МҮМКІН.
СУРЕТ 1 ӘЛЕМДІК МҰНАЙ НАРЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ (ИМПОРТ (-), ЭКСПОРТ
(+), ЖЫЛЫНА МЛН.Т.)
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ЭКСПОРТТЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫРЫНЫҢ ЖОҚТЫҒЫ БҰРЫНҒЫСЫНША
ЕЛДІҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТЕЖЕП ОТЫР ЖӘНЕ
ҚОСЫМША ВАЛЮТАЛЫҚ ТАБЫСТЫҢ АЛУ МЕРЗІМІН ЫҒЫСТЫРЫП ОТЫР.
БАЙЛАНЫС ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ШЕШІЛУІ МҰНАЙ ӨНДІРІСІНІҢ АРЫ ҚАРАЙ
ДАМУ БОЛАШАҒЫН АНЫҚТАДЫ. БҰДАН ДА ТОЛЫҚ ЕСЕП МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ
НАҚТЫ НӘТИЖЕСІН ЖӘНЕ НАҚТЫ ТИІМДІЛІГІН ДӘЛ АНЫҚТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРЕДІ.
АЛАЙДА РЕСПУБЛИКАНЫҢ ПОТЕНЦИАЛА ЖОҒАРЫ – ЖАҚЫН АРАДА ҚҰРЛЫҚТА ДА,
СОНЫМЕН БІРГЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ШЕЛЬФНЕ ДЕ ЖАҢА КЕН ОРЫНДАРДЫҢ
АШЫЛУЫН КҮТУДЕ, БҰЛ МҰНАЙ ӨНДІРУДІ 5 – 7 ОДАН КӨП ЕСЕГЕ ӨСІРЕДІ.
БОЛЖАМДЫҚ МӘЛІМЕТТЕР БОЙЫНША, 2050 ЖЫЛЫ ӘЛЕМДЕГІ ЭНЕРГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ ТҰТЫНУ ДЕҢГЕЙІ 1975 ЖЫЛҒЫ ДЕҢГЕЙДЕН 4 ЕСЕ АСЫП ТҮСЕДІ.
ҚАЗАҚСТАН ОСЫ ТЕНДЕНЦИЯҒА СҮЙЕНІП, МҰНАЙ АРҚЫЛЫ ӨЗІНІҢ БОЛАШАҒЫН
БАЙЛАНЫСТЫРАДЫ. ЖОСПАРЛАНҒАН НАҚТЫ МӘЛІМЕТТЕР БОЙЫНША 2003 ЖЫЛЫ
ҚАЗАҚСТАНДА ЖЫЛЫНА 100 МЛН.Т. МҰНАЙ, АЛ 10 – 15 ЖЫЛДАН КЕЙІН 170
МЛН.Т. КӨП МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ.
ОСЫЛАРҒА ҚАРАМАСТАН, ТАҒЫ ДА ПРИНЦИПТІ ЖАҒДАЙ БОЛЫП ОТЫР, ОЛ –
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ САПАСЫ ӘЛЕМДІК НАРЫҚҚА ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ ТІКЕЛЕЙ
ШЫҒУҒА МҮМКІНДІКТЕРІ БАР БАСҚА БӘСЕКЕЛЕСТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІМЕН
СӘЙКЕС КЕЛМЕЙДІ.
ҚАЗАҚСТАН КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚҰРАМЫНДА ПАРАФИН МЕН
МЕРКАПТАННЫҢ ЖАЛПЫ МӨЛШЕРІ ЖОҒАРЫ, СОНДЫҚТАН БҰЛ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙЫН
ТАСЫМАЛДАУ ҮШІН ЖӘНЕ САҚТАУ ҮШІН ДЕ, ОЛАРДАН МҰНАЙ ӨНІМІН ӨНДІРУ
ҮШІН ДЕ ҚОЛАЙСЫЗДЫҚ ТУДЫРАДЫ.
ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ӘДЕТТЕ ҰЛТТЫҚ МҰНАЙ ӨҢДЕУШІ ЗАВОДТАРҒА ӨҢДЕЛУ
ҮШІН ЖІБЕРІЛМЕЙ, ЭКСПОРТҚА ЖІБЕРІЛЕДІ. МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ ЭКСПОРТЫМЕН
КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТТЫ ӨНДІРУШІ ШЕТЕЛ ЖӘНЕ БІРІККЕН КӘСІПОРЫНДАР
АЙНАЛЫСАДЫ. ЖОБАЛЫҚ ЭКСПОРТТЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫЛАРЫН ІСКЕ ҚОСУ АРҚЫЛЫ
СЫРТҚЫ САУДА АЙНАЛАСЫНДАҒЫ МҰНА СЕКТОРЫНЫҢ МӨЛШЕРІ ЖЕДЕЛ ӨСЕТІНІ
КӨРСЕТІЛГЕН. АЛ МҰНАЙ ЖӘНЕ ТАБИҒИ ГАЗДАН ӨҢДЕЛГЕН ӨНІМНІҢ ЭКСПОРТЫ
ЖАЛПЫ ЭКСПОРТ КӨЛЕМІНІҢ ІШІНДЕ АЗ МӨЛШЕРДЕ БОЛЫП ОТЫР, СЕБЕБІ
ҰЛТТЫҚ МҰНАЙ ӨҢДЕУШІ ЗАВОДТАҒЫ ҚИЫН ЖАҒДАЙ ЭКСПОРТТЫҚ ТАСЫМАЛДЫҢ
СИПАТЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІН ҚИЫНДАТЫП ОТЫР.
СОНДЫҚТАН НАТУРАЛДЫ ЖӘНЕ ҚҰНДЫҚ ТҮРІНДЕГІ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
КОНДЕНСАТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКСПОРТТЫҚ ТАСЫМАЛЫ, ОСЫ САЛАДАҒЫ БАСҚА ТҮРДЕГІ
ӨНІМНІҢ ЭКСПОРТЫНАН АСЫП ОТЫР ЖӘНЕ РЕСПУБЛИКА ТҮСІМІНІҢ КӨП
МӨЛШЕРІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР.
ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТАНЫ БАСТАП АЛЫНҒАН ЖЫЛДАРЫ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ
ИМПОРТТЫҚ ОНЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНА ҚАРАҒАНДА КӨП БАЙҚАЛҒАН
ЖОҚ. ИМПОРТТА НЕГІЗДЕЛГЕН ҰЛТТЫҚ ТҰТЫНУДАҒЫ ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ТАУАРЛАР
БАСЫМ БОЛДЫ. ТҮРКІМЕНСТАН ЖӘНЕ ӨЗБЕКСТАННАН ТАБИҒИ ГАЗДЫҢ КЕЙБІР
МӨЛШЕРІН ИМПОРТТАУҒА ТУРА КЕЛТІРДІ.
МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨНІМІНІҢ ИМПОРТЫ МЕН ЭКСПОРТЫН ТАЛДАЙ
ОТЫРЫП, КЕЛЕСІДЕЙ ҚОРЫТЫНДЫ ЖАСАУҒА БОЛАДЫ: ЖЕКЕ ӨҢДЕУШІ ҚУАТТАРДЫ
ЖАСАУ, ӘСІРЕСЕ, ТАБИҒИ ГАЗДЫҢ, КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ БАРЛЫҚ
РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ, ЖЕКЕ МАГИСТРАЛДЫ ҚҰРУ АРҚЫЛЫ ЖАҚЫН
ЖӘНЕ АЛЫС ЕЛДЕРДІҢ ТӘУЕЛДІЛІГІН ТӨМЕНДЕТУ ҚАЖЕТ.
ОСЫЛАЙ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІ, ТЕК СОҢҒЫ
УАҚЫТТАРДА БІЛІП КЕЛЕ ЖАТҚАН ҚОЛАЙЛЫ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz