Кәсіпорын табысын бөлу және пайданы арттыру жолдары

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Кәсіпорын табысын бөлу және пайданы арттыру жолдары

мазмұны

кіріспе

1Бөлім. Кәсіпорын табысына және табыстылық көрсеткіштеріне жалпы түсінік

1. 1. Кәсіпорынның табысы, оның мәні мен түрлері, жіктелуі

Кәсіпорын қызметінің табыстылығын анықтау жолдары

1. 3 Кәсіпорынның қызметінің тиімділік көрсеткіштерін талдау

ІІ Бөлім. Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштеріне талдау

(«ӨзенМұнайГаз» ӨФ мысалында)

2. 1. Кәсіпорын қызметін негізгі экономикалық көрсеткіштер бойынша талдау

2. 2. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау

2. 3. Кәсіпорынның салыстырмалы- коэффициенттік табыстылық көрсеткіш терін талдау

3. Бөлім. Кәсіпорын табысын бөлу және пайданы арттыру жолдары

3. 1. Кәсіпорын табысын бөлістірудің негізгі жолдары

3. 2. Пайданы арттырудың жолдары және оны кәсіпорында қолдану

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

«Табыс» ұғымы жалпы мемлекетте - ұлттық табыс ретінде, кәсіпорындарда - жалпы табыс, таза табыс түсінігі ретінде және жеке тұлғаларда - халықтың ақшалай табысы, жеке табысы түрінде қарастырылады. Экономикалық - табыс, деп тұрақты және нарықтық субьектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша қаражаттарының түсімдері айтылады. Табыс табу кез-келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ол нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамудың көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдереді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, ағымдағы шығындар болса, олар банктің қысқа қысқа мерзімді ссудалармен және коммерциялық несиелермен, сонымен қатар капитал салымдары ұзақ мерзімдік несиелермен жабылуы мүмкін.

Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен қатар, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады. Оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс бойынша қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың табыстылығы анықталады.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан тұрады.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде -жалпы кәсіпорын табысына түсінік берілген. Сонымен қатар кәсіпорын табысының жалпы, орта, шекті түрлеріне және де кәсіпорын табыстылығының көрсеткіштеріне анықтама берілген.

Екінші бөлімде кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштеріне, яғни абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштеріне талдау жүргізілген. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау қаржылық талдау қарастырылған. Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; салық салынғанға дайінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше жағдайлардан алынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс және де маржиналды табыс қарастырылған.

Сонымен қатар бұл бөлімде кәсіпорын қызметінің тиімділігінің көрсеткіштері талданған және де оларды талдауға қажетті формулалар келтірілген. Осыған байланысты кәсіпорынның табыстылығын арттыру жолдарының көрсеткіштері дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде қарастырылған.

Дипломдық жұмысты жазу барысына мынадай авторлардың негізгі және көмекші әдебиеттері қолданылды: К. Ш. Дүйсенбаев, Э. Т. Төлегенов, «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау», А. Қ. Мейірбеков, Қ. Ә. Әлімбетов «Кәсіпорын экономикасы», Нурсеит К. О., Темирбекова Н. Б. Нурсеитова А. «Теория рыночной экономики: предпринимательский аспект».

1Бөлім. Кәсіпорын табысына және табыстылық көрсеткіштеріне жалпы түсінік

1. 1. Кәсіпорынның табысы, оның мәні мен түрлері, жіктелуі

Табыс - төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен қатар түрліше маңызды қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздің кең мағынасында ақшалай құнына ие болуды кез - келген ақша қаражатының түсімі немесе материалдық құндылықты алуды көрсетеді. Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. «Табыс» ұғымы жалпы мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарда (жалпы табыс, таза табыс), ал жеке тұлғаларда (халықтың ақшалай табысы, жеке табыс) болып қолданылады.

«Табыстар» ұғымы келесідей түрде анықталады:

Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі. Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықты сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.

«Таза табыс»- жалпы табыс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.

Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субьектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады.

Нарық жағдайында табыстың рөлі айтарлықтай жоғары. Жоспарлы - директивті экономика жағдайында оның рөлі төмендетілген болатын. Табыс табу кез-келген кәсіпорынның мақсатты функциясы ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс кәсіпорынның қозғаушы күшіне айналды. Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады

Өткізуден тыс операциялардан алынғантабыс

Кәсіпорынның табысы

Өнімді сатудан түскен табыс

Басқадай өткізуден алынған табыс

Сызба 1. 1. Кәсіпорын табысының тізбектік жіктелу формасы

Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді. Оны кейбір экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса, енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Табыс алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару.

Пайдаға әсер етуші ішкі факторлар:

Сызба 1. 2. Кәсіпорын пайдасын үлестіру және қалыптастыру

Қосылған қүн салығын акциздерді есептемегенде қолданылып жүрген баға есебінде сатудан түскен ақшалай түсімдер

ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК

құны

Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда: Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда

Басқадай өткізуден алынған пайда:

Басқадай өткізуден алынған пайда

+: +

өткізуден тыс пайдалар, зияндар:

өткізуден тыс пайдалар, зияндар

Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда:

Басқадай өткізуден алынған пайда:

өткізуден тыс пайдалар, зияндар:

Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда:

Басқадай өткізуден алынған пайда:

Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда: Баланстық (жалпы пайда)

Басқадай өткізуден алынған пайда:

Пайдаға салынатын негізгі салықты есептемегендегі шығарылып тасталынатын табыс

Жеңілдік есебімен пайдаға салынатын салық

Мөлшерлеме

Пайдаға салынатын

салықтың сомасы

Баланстық пайда

Қорлану:

Қорлану

Таза пайда:

Таза пайда

Тұтыну:

Тұтыну

Салықтар және басқада міндетті төлемдер

Мына төмендегі табыстардың түрлерін айыруға болады:

Жалпы табыс (ЖТ) - бұл тауарлардың белгілі мөлшерін сатудан түскен ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне көбейткенге тең.
Орта табыс (ОТ) - жалпы табысты (ЖТ) өнім өлшемінің мөлшеріне бөлу (К)

ОТ= ЖТ/К

Шекті табыс (ШТ) - бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқасында жалпы табыстың үстелуі.

ШТ= ЖТ/К

Шекті табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін бағалауға мүмкіндік береді және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорындарды ұлғайту мүмкіндігінде құндық бағдарлар қызмет етеді. Таза пайда экономикалық санатының маңызды жэне кез келген коммерциялык мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда пайда экономикалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс саласының таза пайдасын қамтиды. Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады. Пайда дегеніміз - тауар өткізуден және кызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге жэне сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, пайда -бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын қызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші. Кез-келген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толықтыратын, ал оның басқа бөлігі - қосымша еңбек, қосымша өнім немесе қүн жағынан алғанда, пайда кұрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқында бұйым тек жұмсалған шығынды ғана өтеп, ешқандай пайда келтермесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?

Шынында да, кэсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған өнім өндіруді арттырып, оның сапасын жақсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділіғі артып, өндіріс шығыны азайтылса, пайда мөлшері де өседі. Демек, бүл кәсіпорын өндіріс тиімділігн арттырады деген сөз.

Пайда баланстық жэне есептеулік болып бөлінеді.

Жалпы баланстық пайда мынадан құралады:

тауарлът өнімдерді сатудан түскен пайда;
тауарлы өнімнің қүрамына жатпайтын басқа өнімдерденжэне қызмет көрсетуден түскен пайда немесе зиян;
сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскенпайда немесе зияндар. Оған жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар жэне т. б.

Есептеулік пайда - бұл негізғі өндірістік жэне айнымалы нормативтік қорларды жэне банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін жалпы баланстық пайда.

Пайда жоспары бағалар мен келісім шарттар, салыстырмалы жэне қазіргі қолданылып жүрген бағалар негізінде жасалады. Пайда көлемін анықтау тікелей есептеу немесе талдау әдістерімен жүргізіледі. Пайданы тікелей есептеу әдісімен анықтау - өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сатудан түсетін ақшалай

түсім және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы болып табылады.

Пайда белгілі бір нысандарды орындайды.

Біріншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жетудеэкономикалық тиімділікті сипаттайды.

Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі жэне кэсіорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып табылады.

Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден бір көзі. Ол бюджетке салық түрінде түседі жэне басқа да табыс түсімдерімен қатар қоңамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін

қаржыландыруға пайдаланылады.

Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Оны алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға бағыт көрсетеді.

Кәсіпорынның пайдасы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық пайданың жиынтық деңгейі - кәсіпорынның жалпы пайдасы. Жалпы пайданың негізгі жиынтық элементтері болатындар:

өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетудентүсетін пайда;
негізгі қорларды, сол сияқты басқада сатудан түскен пайда;

• өткізуден тыс операциялардың қаржы нэтижелері.
Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты:

өнім бағасы
өнім өндіруге кететін шығындар.

Нарықтағы өнім бағасы -сұраныс пен ұсыныстың өзара іс қимыл нәтижесі. Еркін бэсеке жағдайында нарықтық баға қүрылымы заңының әсерінен өнім бағасы не жоғары, не төмен болуы өндірушінің немесе сатып алушының қалауынша болуы мүмкін емес, ол автоматты түрде теңеседі.

Кесте 1. 1.

Пайданың жалпы түрлері бойынша жіктелуі да

н Пайданың түрлері және оны есептеудің әдісі:

Жалпы пайда = жалпы табыс - өндіріс шығындары

Экономикалық пайда = жалпы табыс - барлық ресурстардың

экономикалық шығындары

Бухгалтерлік пайда = жалпы табыс - оның шығындары

Таза экономикалық пайда = бухгалтерлік пайда - өндірістің анық шығын

дары

Таза пайда = жалпы пайда - салықтар, міндетті төлемдер

Қалыпты пайда = капиталға нормптивті қайтарым-кәсіпкерлік табыстың

мөлшері

Шаруашылық пайдасы = қалыпты пайда - экономикалық пайда

Кәсіпорын пайдасының мақсаттылығы:

өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады
ресурстарды пайдалану деңгейін және оларды сипаттайды.
Инновациялық технологиларды инвестициялауды ынталандыру.

Кәсіпорынның шекті мақсаты пайда табу. Пайда табу үшін қоғамға керекті тауарлар мен қызметтерді өндіру керек, тек қана өндіру емес сапалы өнім, қызмет бәсекелестікте жеңетін бағасы жоғары тауарлар мен қызмет болуы керек. Баға бәсекелесінде пайда табу үшін әрбір өнімге, кызметке шаққанда аз шығын жұмсау, сапалы өнім өндіру керек. Егер кәсіпорын зиянмен жүмыс істесе ол банкрот болуы мүмкін.

Таза пайда формуласы :

Таза пайда = жалпы түсім алу ( өнімнің толық ( коммерциялық ) өзіндік құн + кәсіпорын төлейтін салық + айып санкциялары) .

Кәсіпорын пайда табу үшін төрт тәсілді еркін колдануы керек:

баға тағайындау;
шығындарды жақсарту;
өнім көлемін арттыру;
өнімнің ассортименті мен номенклатурасын таңдау.

Егер кәсіпорын төлем мүмкіндігі жоқ болса, яғни несие бергендерге қайтарым жасай алмаса, бюджетке және тағы басқа төлемдерді қайыра алмаса, ол кәсіпорын банкрот болады. Ондай кәсіпорындарға мынадай шара қолдануы мүмкін :

1) қайта құрумен байланты сыртқы басқарушы сауықтандыру санкцияларын қолдануы мүмкін ( 18 айға төлемді шегіндіру ) ;

2) алажақтардың бакылауымен, немесе арбитраж сотының қаулысымен шешім қабылданады;

3) бейбіт келісім - несие беруші мен бережақтьщ арасында төлемді кейінгі мерзімге калдырады, элде бережақтан шегеру жасайды.

Бережақ кәсіпорынның мүлкін бөлу мынадай кезекпен басталады:

арбитраж жэне конкурспен басқарған орган еңбегінетөлем;
азаматтарға денсаулығына зиян келтіргені үшін бережақ;
жұмысшыларға еңбек ақы;
бюджетке немесе бюджет сыртына төлемдер;
кэсіпорын мүлкіне үлесі бар кәсіпорын мүшелеріне;
басқа меншіктілерге;
басқа қалған талаптарға төлем төлеу. Кәсіпорын қызметінің табыстылығын анықтау жолдары

Тиімділік пен кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты

экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:

Кәсіпорынның тапқан табысының өндірістік негізгі жәнеайналмалы қорларының құнына қатысты;
Кәсіпорынның тапқан табысының сатылған өнімнің өзіндікқұнына қатысы.

Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған ресурстар мен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылықты немесе толығынан пайдалылық мөлшерін білдіреді.

Тәжірибеде пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланылады. Бүл пайданың ағындағы шығындарымен қатынасы

(кэсіпорын шығындары, өзіндік құн ) немесе аванстық жүмсау ( негізгі өндірістік қорлар және айналым қаражаты ) . Бүл екі өлшеуіш аванстық жұмсау айналымы жиынтығының көрсеткішіне өзара байланысты.

Тәжірибеде кәсіпорын қызметінің бірнеше пайдалылық көрсеткіштері қолданылады.

1. Өнімнің пайдалылығын барлық сатылған өнімнің және түрлерін есептегенде ғана мүмкін болады. Бірінші жағдайда ол өнім ді сатқандағы пайданың жэне оны өндіруге және сатуға кеткен шығьшдардың қатынасын анықтайды. Барлық сатылған өнімнің пайдалылығын тауарлары өнімді сатудан алынған пайданың өткізуден алынған түсімнің қатынасына есептеп шығарады; баланыстық пайда жөніде - өнімді сатудан алынған түсім. Барлық өнімді сатудағы пайдалылық көрсеткіштері кәсіпорынның ағымдағы шығындарының тиімділігі және өнімді сату табысы жөнінде түсінік білдіреді.

2. Өндіріс қорларының пайдалылығы баланыстық пайданың
негізгі өндірістік қорлардың және айналым каржыларының
жылдық орташа күнына қатынасы. Бұл көрсеткішті таза пайда
арқылы да есептеуге болады.

3. Кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы оның қарауындағы мүліктер дің қүны аркылы есептелінеді. Есептегенде баланыстық және таза пайданың көрсеткіштерін пайдаланылады.

Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылығы таза пайданың баланс аркылы есептелінетін оның жеке қаржысының қатынасымен анықталады.

Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша процент мөлшерлемесі:

Басқа кәсіпорындардың үлес қосуынан түскен табыстар;
Қүнды қағаздардан түскен табыстар;
Алынған айыппұлдан асып түсу, өсімақы, төлемніңтүрақсыздығы.

Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету -шаруашылықтът жүргізудің эр түрлі мэсэлелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр. Тек қанша өнім өндірілгенінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек жүмсалғандығының да маңызы зор. Мэселенің бұлай қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен

материалдарды жұмсай отырып, шиказаттың әрбір өлшеміне неғұрлым көп өнім алуға, шығарылған бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге өндірістің тиімділігін арттыруға жету қажет. Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі бағыттарын қорытындылауға талпыныс жасаса, онда оларды үш топқа бөлуге болады. Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі өндірістік қорлардың пайдалануын жақсартудың, екіншіден, айналмалы өндірістік қорларды неғұрлым тиімді пайдаланудың жэне үшіншіден, қазіргі еңбек шығындарының нэтижелігін жақсартудың есебінен арттырылады. Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарасы - еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. Басқа да біркелкі жағдайларда өнімнің өзіндік құны неғэдрлым арзан болған сайын тиімділік соғұрлы жоғары болатыны белгілі. Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар өнімнің немесе шығарылатын тауарлардың сапасы да едэуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен сата алады.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады.

Пайда дегеніміз - тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріс пен оны өндіруге және сатуға жұмсалған шығындардың айырмасы. Яғни пайда - бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын қызметінің нәтижелі экономикалық көрсеткіші. Кез- келген кәсіпорында жалақы ұжымға оның жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі - қосымша еңбек - қосымша өнім немесе құн жағынан алғанда, пайда құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұнсыз жалпы тауар өндірісінің болуы мумкін емес. Егер белгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған өнім өндіруді арттырып, оның сапасын жақсартып, ассортиментін кеңейтсе, егер еңбек өнімділігі артып, өндіріс шығыны азайтылса, пайда мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндіріс тиімділігін арттырды деген сөз.

Пайда баланстық және есептеулік болып бөлінеді.

Кәсіпорынның пайда көрсеткіштері

Қосылған құн салығын және акциздерді Өнімнің өзіндік

есептемегендегі қолданылып жүрген баға құны

есебінде сатудан түскен ақшалай түсімдер

Тауарлы өнімді сатудан Басқа да өткізуден Өткізуден тыс

түскен пайда (жұмыс, алынған пайда + пайдалар

қызмет ) зияндар

Баланстық (жалпы Пайдаға салынатын негізгі салықтар есепте-

пайда) мегендегі шығарылып тасталатын табыс

Жеңілдік есебінен Мөлшерлеме, Пайдаға салынатын салық % Х пайдаға салынатын салықтың сомасы =

Баланстық пайда Салықтар және басқа да міндетті төлемдер

Қорлану Таза пайда Тұтыну

Сызба 1. 3. Кәсіпорынның пайда көрсеткіштері

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады.

Пайда баланстық және есептеулік болып бөлінеді.

Жалпы баланстық пайда мынадан құралады:

Тауарлы өнімдерді сатудан түскен пайда;
Тауарлы өнімнің құрамына жатпайтын басқа өнімдерден және қызмет көрсутен түскен пайда немесе зиян;
Сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе зияндар. Оған жататындар: айыппұлдар, сыйлықтар т. б.

Есептеулік пайда - бұл негізгі өндірістік және айналмалы нормативтік қорларды және банктерден алған несиелерді шегергендегі бюджетке түсетін жалпы баланстық пайда. Пайда жоспары бағалар мен келісім шарттар, салыстырмалы және қазіргі қолданылып жүрген бағалар негізінде жасалады. Пайда көлемін анықтау тікелей есептеу немесе талдау әдістерімен жүргізіледі.

Пайданы тікелей есептеу әдісімен анықтау - өнімнің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сатудан түсетін ақшалай түсім және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы болып табылады. Пайда белгілі бір нысандарды орындайды

Біріншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық тиімді ліктісипаттайды. Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижесі және кәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып табылады.

Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден- бір көзі.

Ол бюджетке салық түрінде түседі және басқа да табыс түсімдерімен қатар

қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға пайдаланады.

Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Оны алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға бағыт көрсетеді.

Кәсіпорынның пайдасы әртүрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін. Барлық пайданың жиынтық деңгейі - кәсіпорынның жалпы пайдасы. Жалпы пайданың негізгі жиынтық элементтері болатындар:

өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетуден түсетін пайда;
негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан түсетін пайда;
өткізуден тыс операциялардың қаржы нәтижелері.

Кәсіпорынның пайдасы 2 көрсеткішке байланысты: