Құрылыс ұйымдарының өзіне түсетін құның төмендету резервтері

Диплом тақырыбы

«Құрылыс ұйымдарының өзіне түсетін құның төмендету резервтері

Мазмұны

Кіріспе

Ұлттық экономика дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету және шаруашылық айналымға аймақтық минералды шикізат ресурстарға енгізуде аумақтар мен халық шаруашылығы салаларының әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерін талдау маңызды орын алады. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің барлық түрлеріне жұмсалатын шығындар деңгейін алдағы уақытта төмендету, оның ішінде өнімнің өзіндік құнын төмендету қажеттілігі туындайды.

Нарықтық экономикаға көшу жағдайында өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткішті есептеу - берілген көрсеткіш бойынша жоспардың орындалуын бағалауға, оның динамикасын, кәсіпорынның рентабелділігін және әртүрлі өнім түрлерін анықтауға, өндіріс ішінде шаруашылық есеп жүргізуге, өзіндік құнының төмендеу себептерін, өнімге бағаны анықтауға, елде ұлттық пайданың бөлінуін, жаңа техника және техниканың экономикалық тиімділігін есептеуге, жаңа өнім түрін өндіру шешімінің туындауына қажет.

Осы дипломдық жұмыстың ең маңызды мақсаты болып өндірістік шығындарды талдау және өнеркәсіптік өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және осы талдаулар нәтижесінің өнімді сату жоспарына әсерін қарастыру болып табылады. Өйткені, өнімнің өзіндік құны өнеркәсіптік кәсіпорынның өндірістік және қаржылық-шаруашылық қызметінің барлық жақтарын бейнелейді. Өндіріс шығындары мен өнімнің өзіндік құнын талдау өндіріс рентабельдігілігін арттыру және кәсіпорынның бәсеке қабілетін арттыру мақсатында өндіріс қорларын ашу, материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарды пайдалануды тұрақты бақылаудың маңызды құрамы болып табылады.

Өзіндік құнды төмендету халық шаруашылығының капиталсыйымды және еңбексыйымды салаларында өзекті мәселелер ретінде орын алады. Олар материалдар, отын, электр энергиясы шығындарын, еңбек шығындарын төмендеуін, негізгі қорлар тиімділігінің артуын, өндірісті ұйымдастыруды жетілдіруді бейнелейді. Баға еркіндігі мен жоғарғы қарқынды инфляция нәтижесінде соңғы жылдардағы мұнай өндірісінің ұдайы өсу қарқыны орын алып отыр.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, қазіргі талапқа сай өндірістің өзіндік құнын есептеу және талдау әдістемесін өңдеу қажет. Бұл әдістеме нарықтық экономика жағдайындағы аппаратының өзгеру себептері мен деңгейлері бойынша талаптарын қанағаттандыруы тиіс. Өзіндік құнның қалыптасуы мен оны болашаққа болжамдық бағалануын бақылауды күшейту, технологиялық шығындар, қызмет көрсетумен және өндірістік процестерді басқарумен байланысты шығындар, нормативтерін қатаң сақтау маңызды қажеттілікке ие болып отыр. Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі салалардың нарықтық шаруашылық жүргізу әдістеріне көшуі жағдайындағы өндірістің өзіндік құнын төмендету жолдары мен резервтерін іздеу, шығындарды есептеу, талдау және басқару әдістерін жақсарту, сондай-ақ бұл сұрақтардың теоретикалық және әдістемелік толық зерттелмеуінің маңыздылығымен сипатталады.

Осы айтылғандардан өндірістік міндеттерді талдау маңыздылығы туындайды және дипломдық жұмыс ретінде таңдаған тақырыбымның актуалдылығы дәлелденеді, бұл тақырыптық-тәжірибелік мәні де зор.

Дипломдық жұмыста, келесі мақсаттар мен міндеттерді қойылған:

- теориялық, әдістемелік материалдар мен ғылыми әдебиеттерді қарастыру, өнімнің өзіндік құнының ролі мен мәнін көрсету, таңдаған тақырып бойынша талдау және жоспарлау әдістемесін мазмұндау;

- зерттеу объектісінің техникалық-экономикалық, ұйымдық-өндірістік сипаттамасын беру;

- өнімнің өзіндік құнының динамикасы мен құрылымын талдау, "" ЖШС -де өндірілетін өнімнің және көрсетілетін қызметтің өзіндік құнының өзгеруіне әсер еткен факторларды анықтау;

- өндірілетін өнім бірлігіне жұмсалатын шығындарды кеміту жолдары мен резервтерін ашып көрсету.

Дипломдық жұмыс "" ЖШС - нің нақты есептік, статистикалық және жоспарлық мәліметтер негізінде орындалған және бұл жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен және қорытындыдан тұрады, ал соңында қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетіледі.

Бірінші бөлім: «Нарықтық экономикаға көшу жағдайындағы өнімнің өзіндік құны және оның мәні»деп аталады және ол өзіндік құнды өндірістік-шаруашылық қызметінің бағалау көрсеткіштерінің бірі ретінде қарастыруға, өзіндік құнға енетін шығындардың құрамы мен жіктелуін анықтауға негізделген. Бұл бөлімде, сондай-ақ, шығындарды есептеу және өзіндік құн калькуляциясы әдістемесі көрсетілген.

Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу объектісі болып «» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі табылады, бұл кәсіпорын Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға, яғни меншік құқығында оқшауланған мүлігі бар және өзінің міндеттемелері бойынша осы мүлікпен жауап беретін, шаруашылық субъект болып табылады, өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді ала, жүзеге асыра алады, сотта талапкер және жауапкер бола алады. ЖШС өзінің заңды құқықтары мен міндеттерін, оны белгіленген тәртіпте мемлекеттік тіркеуден өткізген сәттен бастап алады және де өз атынан келісімшарттар жасайды.

Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорын жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорын тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа бәсекелестердің алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.

«» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі өндіріс шығындарына талдау жасау арқылы шығындар бюджетін құру және өнімді сатуды жоспарлау деп аталатын екінші бөлім "" ЖШС - нің, яғни зерттеу объектісінің өндірістік-экономикалық сипаттамасынан басталады. Бұл бөлімде өнімнің өзіндік құнын талдаудың мәні, талдау көздері мен міндеттері көрсетіледі, шығындар динамикасы мен құрылымына зерттеу жүргізіледі, өндірістік шығындар деңгейінің өзгерісіне әсер еткен факторлар сипатталады.

Соңғы үшінші бөлім өнімнің өзіндік құнын төмендету резервтері және өнімді сату көлемін арттыру жолдары деп аталады және өнімнің өзіндік құнын талдауды калькуляция статьялары, техникалық-экономикалық факторлар бойынша одан әрі бөлшектеуге негізделген. Мұнда мұнай өндірісіне жұмсалатын жиынтық шығындар жағдайына баса назар аударылады. Себебі, бұл көрсеткіш өзіндік құнды төмендету резервтерін түсіндірудің басты инструменті болып табылады. Бұл бөлімнің соңында резервтер көлемі есептеледі және зерттеу тақырыбы бойынша ұсыныстар жасалады.

Зерттеу процесінде өнімнің өзіндік құнының төмендеуі негізгі қорларды тиімді қолдануды жоғарлату мен байланысты екені анықталды. Нарықтық экономика жағдайындағы өзіндік құнды бағаламау сапалы көрсеткіштердің нашарлауынан өндіріс тиімділігінің төмендеуінен болады.

Қазіргі кезде қаржылық дағдарыс қанатын кең жайып келе жатырған бүгінгі экономикада нарықтық қатынас субъектілері негізгі және айналым қорларын тиімді пайдалану нәтижесінде өндірістік оң нәтижелерге жетуге ұмтылып, өз қаражаттарын тиімді пайдалануға және үнемдеуге тырысу қажет.

Дипломдық жұмысты жазу барысында кең көлемді әдеби көздер, осы мәселемен Кеңестік кезеңде, сондай-ақ Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу кезеңінде айналысқан экономист-ғалымдардың әдебиеттері кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, өнімнің өзіндік құнын талдаудың және жоспарлаудың сәйкес жалпы ғылыми әдістері пайдаланылды.

1. Нарықтық экономикаға көшу жағдайындағы өнімнің өзіндік құны және оның мәні

1. 1 Өнімнің өзіндік құны - өндірістік-шаруашылық қызметтің маңызды көрсеткіші ретінде

Өнімнің өзіндік құны - кәсіпорындағы өндіріс және оның өнімдерін өткізудегі шығындардың ақшалай түрі. Оған барлық еңбек шығындары (шикізат, отын, энергия, амортизация және т. б. ) және түрлі еңбек шығыны (еңбек ақы және әлеуметтік сақтандыруға аударымдар) кіреді. Түрлі еңбектің басқа бөлігін, өндірісті кеңейту мақсаттары және жалпымемлекеттік қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған, қоғамның таза табысын құрайды. Ол өзіндік құнға жатпайды, пайда мен салық айналымы түрінде кіреді.

Нарықтық экономикаға көшу жағдайында өнімнің өзіндік құны кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткішті есептеу - берілген көрсеткіш бойынша жоспардың орындалуын бағалауға, оның динамикасын, кәсіпорынның рентабелділігін және әр түрлі өнім түрлерін анықтауға, өндіріс ішінде шаруашылық есеп жүргізуге, өзіндік құнының төмендеу себептерін, өнімге бағаны анықтауға, елде ұлттық пайданың бөлінуін, жаңа техника және техниканың экономикалық тиімділігін есептеуге, жаңа өнім түрін өндіру шешімінің туындауына қажет. [1]

Өнімнің жеке және салалық өзіндік құнын ажыратып көрсетуге болады.

Кәсіпорынның өз өндірісі мен өнімді өткізу шығындары жеке өзіндік құнды құрайды.

Салалық өзіндік құн салалар бойынша орташа шығынмен анықталады. Бұл негізінен көтерме баға қоюда қолданылады.

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінде шығындардың пайда болу орнына қарай цехтық, фабрика-зауыттық және толық өзіндік құн деп бөлінеді.

Цехтық өзіндік құнда цехта шығарылатын өнімді дайындау шығындары қарастырылады. өнімнің (қызмет) өзіндік құны учаске, ауысым және бригада үшін анықталады.

Фабрика-зауыттық өзіндік құн - кәсіпорындарды басқару бойынша шығындарға кіретін жалпы зауыттық шығындар және цехтық-өндірістік шығындар сомасы (зауыт басқару қызметшілерінің еңбек ақылары, жалпы зауыттық ғимараттарды ағымды жөндеуі және амортизациясы) .

Мақсаттарға байланысты өзіндік құнның келесі түрлері қолданылады: жалпы, тауарлы немесе өнімнің өткізілген өзіндік құны, салыстырмалы өнімнің өзіндік құны, өнім бірлігінің өзіндік құны және т. с. с. Сондай-ақ жоспарлы, есепті және есеп айырысу өзіндік құны ажыратылады.

Жоспарлы өзіндік құн шығындардың максималды мүмкін шамасын айқындайды және кәсіпорынға қажет өндірісті ұйымдастыру және техника деңгейінің шығындарын қамтиды. Ол негізгі капитал, еңбек шығындарының және энергетикалық, материалдық ресурс шығындарының актив бөлігін қолдануда жоспарлы прогрессивті норма бойынша есептеледі.

Есепті өзіндік құн жоспарлы шығындарды нақты шығындармен салыстыру негізінде өзіндік құнның төмендеуі бойынша жоспарлы міндеттердің орындалу деµгейінен анықталады. Есеп айырысу өзіндік құны - ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін нығайту жобалары негізіндегі техникалық-экономикалық есептерде қолданылады.

Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын жоспарда және есепте сипаттау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады:

• салыстырмалы өнімнің өзіндік құнының өзгеруі;
• тауар өнімінің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар.

Салыстырмалы тауар өнімінің өзіндік құнының өзгеруі - бұл базистік жылдағы өнімнің өз құнына жатқызылған пайызбен көрсетілген үнем немесе қымбаттау.

Тауар өнімінің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар барлық тауар өнімінің өзіндік құнын тауар өнімінің көлеміне бөлу арқылы анықталады.

Өндірісте есептеу тәсілі бойынша өнімнің жоспарлы (сметалы) нормативтік және нақты өзіндік құндарын бөліп көрсетеді.

Жоспарлы (сметалы) өзіндік құн кәсіпорындағы өнім өндірісінің ұйымдық-техникалық деңгейіне қажет шығындарды қамтиды. Ол белгіленген баға мен ресурстарды тарифтік пайдаланудың жоспарлы нормасы бойынша есептеледі.

Нормативтік өзіндік құн ресурстарды пайдаланудың ағымдағы нормасы негізінде есептелген өндіріс және өткізу шығындарын айқындайды. Ол нақты өнімнің нормативті калькуляциясында көрінеді.

Нақты өзіндік құн есептік кезеңдегі нақты өнім түрін дайындау және өткізу шығындарын анықтайды. Ол нақты өнім өндірісіне кеткен ресурстардың шығындарын сипаттайды. Шығарылатын өнімнің өзіндік құнына кәсіпорынның барлық шығындары кірмейді. Мысалы: өнеркәсіптік емес шаруашылық шығындары (кәсіпорынның балансындағы балабақшалар, емханалар, жатакханалар, мектептер, клубтар және т. с. с. ) кірмейді.

Өзіндік құн бағаның құралуының нәтижелі базасы ретінде болады және пайда, рентабелділік деңгейі, жалпымемлекеттік ақша қоры - бюджеттің құрылуына әсер етеді.

Өнімнің өзіндік құн деңгейі кәсіпорынның техникалық және ұйымдық жетістіктерінде, жұмыстың кемшіліктерінде, еңбек және қаржы ресурстары мен табиғи байлықты пайдаланғанда, шаруашылықтандыру әдістерінде, жұмысшының творчестволық ынтасын дамытуда, ауылшаруашылық қызметтің теріс және оң жақтарында көрінеді.

Өзіндік құн техникалық және шаруашылық шешімдердің экономикалық тиімділігінің шектік көрсеткіші болып табылады - өндірістің автоматизациясы, механизациясы, экономикалық аудандар және салалар бойынша капитал салымдарын бөлу, өндірісті бірлестіру және мамандандыру.

Өзіндік құн - көтерме бағаның негізгі базасы. Бағаның екінші бөлігі - таза табыс. Бағаның негізгі базасы өзіндік құн болғандықтан өндіріс нақты шығынын көрсетуге тиіс.

Өзіндік құнның төмендеуі - пайда мен рентабельділіктің көбеюімен, өсімге бағаның төмендеуі, еңбекақының көбеюі, өндірістің көбеюі, материалды - еңбек ресурстарын жинақтаудың басты көзі.

Пайда мөлшерін анықтау өнімді өткізу, баға және өзіндік құнды жоспарлаумен байланысты.

Өзіндік құнды жоспарлау оның құралу факторлары мен жағдайына әсер етеді, ішкі шаруашылық есептің негізі және экономикада прогрессивті, ұйымдастыру ролін атқарады. [5]

Өндірістің өзіндік құнының қалыптасуы кәсіпорындағы ішкі салалық байланысында тізбекті түрде жүреді. Шикізат шығынын азайту өндірісінің өзіндік құнын төмендетудің басты мәселесі болып табылады. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын басқару - өнім өндірісіндегі шығынның және жеке өнімнің өзіндік құнының қалыптасуының, өнімнің өзіндік құнының төмендеуі бойынша орындалған тапсырмаға бақылау жүргізудің жоспарлы процесі. Өнімнің өзіндік құнын басқару жүйесінің негізгі элементтері болып шығынды болжау, жоспарлау, нормалау, калкульяциялау, өзіндік заңды бақылау және талдау табылады.

Өнімнің өзіндік құны - маңызды сапалы көрсеткіштердің бірі. Оның төмендеуі ұлттық шаруашылық маңызды, себебі кәсіпорында пайданың құрылуына, өнеркәсіптік өнімнің барысының төмендеуіне ықпалын тигізеді. Сондай-ақ өнімнің өзіндік тыңының төмендеуі ұлттық табыстың көбеюін, ұдайы өндірістің қаржының жоғарылатып, жұмысшылардың материалды жағдайларының деңгейін қамтамасыз етеді.

Өнімнің өзіндік құнының төмендеуінің бағыттарын және жолдарын өнім өндіруге жұмсалатын шығындар негізінде анықтайды. өзіндік құнды талдау процесінде бұл көрсеткіштермен жоспардың қалай құрылғанын, өткен жылға қарағанда өзіндік құн қаншаға кемігенін, өзіндік құнның төмендеу себептерін және факторларын, оның соңғы нәтижелерге сандық әсерін анықтау қажет.

Талдаудың негізгі міндеті - өнімнің өзіндік құнының төмендеуінің қорларын және оларды пайдалану жолдарын жасау.

Өзіндік құнды талдау процесінде алғашқы кезекте мына материалдар қолданылады:

1. Кәсіпорынның әлеуметтік және экономикалық даму жоспары, оның негізгі бөлімдері - «өнімнің өзіндік құнының жоспары», «Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы», «өндірістің тиімділігін көтеру жоспары».
2. Кәсіпорынның жылдық есептері - 1С формасы, «өндірістік бірлестік, кәсіпорынның өзіндік құн жоспарын орындау жөнінде есеп» қосымшасымен, шығындардың құрылуы және бөлінуі көрінетін өнеркәсіптік өнімнің жеке түрлерінің рентабельділігі туралы анықтама керек.
3. Ағымды есептік - 1С формасы, сонымен бірге өзіндік құнның есептік калькуляциясы.
4. Кәсіпорын бөлімдерінің есептері және алғашқы аналитикалық есептің мәліметтері.

өзіндік құнның талдауы келесі негізгі бағыттарда жүреді:

• өзіндік құнның қорытынды көрсеткіштерінің динамикасын және оның өзгеру факторларын талдау.
• өнім бірлігінің өзіндік құны немесе тауар өнімін 1 теңгеге шаққандағы өзіндік құнын талдау.
• шығындар құрылымын және оның динамикасын талдау.
• өзіндік құнды төмендету қорларын айқындау.
• өнімнің өзіндік құнын факторлы талдау.

өзіндік құнның талдауы өткенді шолатын, жедел алдын алу болжауы түрлерінде болуы мүмкін. [2]

өткенді мерзімді шолатын талдау шығындар динамикасының ақпараттарын жинау және оның өзгеру факторлары мақсатында жүргізіледі. өткенді шолатын талдау нәтижелері өнімнің жоспарлы өзіндік құнын анықтауда, баға саясатын құруда, өнімнің бәсеке қабілеттілігін арттыруға бағытталған басқарушылық шешімдерді жасағанда қолданылады.

Өнімнің өзіндік құнының жедел талдауы өндірістік емес шығындары және жоғалтуларды уақытында анықтау үшін 1, 5, 10 күндік есеп мәліметтері бойынша немесе күн сайын жүргізіледі. Жедел талдау нәтижелері ресурстармен иілгіш маневр жасау үшін қолданылады.

Бұйымдардың нақты түрлерінің өзіндік құнын алдын ала талдау бұйымның өмірлік циклінің алғашқы сатысында - ғылыми-зерттеу және тәжірибелі-конструкторлық жұмыстарды жүргізу кезеңінде жүргізіледі.

Болашақты (болжамды) талдау нарықтағы ресурстар өзгерісін болжауға байланысты бұйымдардың жеке және толықтай өзіндік құнының төмендеуі немесе жоғарылауын бақылауға негізделген. Келешекте жалпы шығындардың өзгерісін анықтау үшін талдаудың шығындар-көлем-пайда қатынасты әдісі қолданылады. Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары мен шығындар арқылы анықталады. Өнім көлемінің өзгеруі фирмалардың ұсынатын тауарлардың мөлшері және оның бағасымен байланысты. Өндірістің шығындары бухгалтерлік және экономикалық шығындар болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығындар бұл өнімнің өзіндік құнының құрамына кіретін нақты шығындар. Бұлар шикізат, материалдар, жалақы, амортизация, салықтар және т. б.

Шығындар деп тауарды жеткізудегі және жоспарлы түрде өнімдердің ақшалай нысанындағы және қоғамдық еңбектің шығынын айтады. Олар қызметкерлерге еңбекақы шығынын, тасымалдау, сақтау, безендіру, сорттау және тауарды сатуға дайындауды айтады және де сату шығындарын, сауда ұйымдастыру, есеп жүргізуге және сауда қаржы қызметінің жоспары орындалуын қадағалауға кеткен шығындарды қосады.

Тауар айналымының қоғамдық шығындардың жалпы сомасына тұтынушы рыногын табуға, сатып алуға және тұтынушылардың қалауы бойынша үйлеріне жеткізу сияқты қызметтерде кіреді. Тұтыну шығындары барлық шығындардың шамамен айналыс сферасының барлық шығындарын және сауданың ағымдағы шығындарының бір жарым есесін құрайды.

Бірақ, сауда шығындарының барлығын шығындар айналысына жатқызуға болмайды. Мүлік шығындары мен жоғалтулар немқұрайлы қарағанның салдарынан, дебиторлық қарыздардың бар болуы, уақытында төленбеген төлемдермен үстеме ақылардың, шаруашылық келісім шарттардың орындалмауы және басқаруда шығындар айналым шығындарына жатпайды.

Бұл аталған шығындарды кінәлі қызметкерлерден өндіру қажет, немесе шаруашылық қызметтің нәтижесі ретінде шығындау керек.

Сауда шығындары барлық шығындар айналымының 40%-дан жоғары бөлігін құрайды, соның ішінде 65%-ы жеке сауда тармақтарының үлесіне келеді. Шығындар өнімді өткізудің әртүрлі қатынасы тұрақты болып табылмайды. Көтерме сауда және жеке сауда шығындарының үлесі төмендейді, ал халықтың тамақтану үлесі артады және жеміс-жидек, ауыл шаруашылығы өнімдерінің көтерме сауда, сақтау, жеткізетін мекемелердің үлесі өседі.

Таза шығындар айналымы- бұл тауарларды сату, сатып алу процесіндегі құн формасының өзгерісімен байланысты шығындар (есеп жүргізу, ақша және несиелік есептер жүргізу, жарнама ұымдастыру және т. б. ) .

Қосымша шығындар айналымының таза шығындар айналымынан айырмашылығы олар тауар құнында өлшенбейді, өндірістің материалдық саласында құрылған таза түсім есебінен жүргізіледі.

Өнімнің өзіндік құнына енетін шығындар құрамы және оларды жіктеу.

Өзіндік құнды төмендету қорларын айқындау, оны жоспарлау, есептеу және талдау өндірістік шығындар құрамын және оның жіктелуін талап етеді.

Шығын классификациясының келесі белгілері кең қолданылады:

1. ұдайы өндіріс процесіне байланысты шығындар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Өндірістік шығындарға өнім өндіруге кеткен, ал өндірістік емес шығындарға өнім өткізуге кеткен шығындар жатады.
2. Шығындардың экономикалық мазмұнына қарай шығындар негізгі және қосымша болып бөлінеді. Негізгі шығындарға техникалық процеспен байланысты шығындар (шикізат, негізгі материалдар, технологиялық отын және энергия, негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек ақылары және т. б. ) . қосымшаға басқарма мен өндіріске қызмет ету бойынша жұмсалған шығындар жатады.
3. Өзіндік құнға қосу негізінде шығындар тікелей және жанама болып бөлінеді:

Тікелей шығындар - өнім өндіруге байланысты шығындар, сол себепті өзіндік құнға енеді.

Жанама шығындар - тікелей шығындардан өзгешелігі кәсіпорын немесе цехтың бүкіл қызметіне байланысты шығындар. Бұған өндіріске қызмет ету және басқару шығындары жатады. Мысалы: цехтық шығындар, жалпызауыттық шығындар.

Біртектес шығындар элементті (жәй) және кешенді болып бөлінеді.

Элементті - алғашқы, сапалы біртектес шығындар. Оларға шикізат, негізгі материалдар, еңбек ақы және әлеуметтік сақтандыруға аударулар және т. б.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс