Мұнай газ өндіруші өнеркәсіп және оның Қазақстан Республикасының әлеуметтік экономикалық дамуындағы ролі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ.ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
1.2 МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
2. МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ. ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ:
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ КӨЛЕМІ
2.2 МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН.ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
3. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙ.ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҰНАЙ.ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ . ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ.ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
1.2 МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
2. МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ. ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ:
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ КӨЛЕМІ
2.2 МҰНАЙ.ГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН.ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
3. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙ.ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҰНАЙ.ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ . ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Экономиканы дамытуда және экономикалық өсуді қамтамасыз етуде мұнай газ кешенінің алатын рөлін айрықша атап өтуге болады. Қазақстанның мұнай газ өнеркәсібі елдің экономикасын дағдарыс жағдайынан шығаратын күш деген көзқарас тұрақталып отыр. Президенттің 2030 ел экономикасын дамыту жөніндегі Қазақстан халқына стратегиялық жолдауында да мұнай газ саласының дамуы республикамыздың экономикалық өсуінің негізгі приоритетіне жатқызған.
Мұнай-газ саласы экономиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себеп болды. Себебі мұнай-газ өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының экономикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, сонымен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрылысының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрылымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газ комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
Өнеркәсіптік мамандандыру бойынша республиканың мұнай-газ саласы өз алдына 4 негізгі салалық бөлімшелерге бөлінеді: мұнай өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіруші және газ өңдейтін. Бұл салалық бөлімшелер өзара байланысқан және өндіру және өңдеу процесінде бір-бірін өзара толықтырушы болып келеді.
Әлемдегі запастың көлемі жағдайын біздің еліміз мұнай бойынша 12-ші орын (Каспий шельфтерін есептемегенде), газ және конденсат бойынша - 15-ші, ал өңдіру деңгейі бойынша 23-ші орын алады. Қазақстан үлесіне барланған бекітілген әлемдік мұнайдың 1,5 пайыз тиесілі, бұлар 207 мұнай және газ кен орындарына 2,2 милиард тонна мұнай запастарын, 690 милион тонна конденсатын және 2 трилион метр куб газ запастарын өндіреді.
Экономиканың старатегиялық маңызды саласы ретінде мұнай өндіру ұзақ бойына елге дамудың тұрақты сипатын, ірі валюталық түсімдері қамтамасыз етіп отыр. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Дағдарыс арқылы жаңару және даму» дағдарысқа қарсы бағдарлама ұсынды. Берілген бағдарламада ел басшысы дағдарысқа қарсы шаралардың негізгі үш бағытына аса назар аудартады. Оның сөзі бойынша басты міндет – елде болып жатқан экономикалық дағдарыс шарттарында Қазақстан халқына ауыртпалықтың түспеуі. Президенттің айтуы бойынша қазіргі дағдарыс Қазақстан үшін алғашқы емес. 90-ші жылдардың басында республикада өтпелі кезең дағдарысы болды. Жылына инфляцияның бірнеше мың пайызы, экономиканың 60%- ға күйреуі сол кездегі дағдарыстың негізгі сипаты болды. 90-ші жылдардың соңында пайда болған дағдарыс Қазақстан экономикасына үлкен соққы тигізді. Бұл кезеңде мұнай бағасы бір баррель үшін
Экономиканы дамытуда және экономикалық өсуді қамтамасыз етуде мұнай газ кешенінің алатын рөлін айрықша атап өтуге болады. Қазақстанның мұнай газ өнеркәсібі елдің экономикасын дағдарыс жағдайынан шығаратын күш деген көзқарас тұрақталып отыр. Президенттің 2030 ел экономикасын дамыту жөніндегі Қазақстан халқына стратегиялық жолдауында да мұнай газ саласының дамуы республикамыздың экономикалық өсуінің негізгі приоритетіне жатқызған.
Мұнай-газ саласы экономиканың басқа да салаларын дамытуына себеп болды, яғни халықтың өмірлік деңгейінің өсуіне себеп болды. Себебі мұнай-газ өнеркәсібінің дамуы тек тікелей мұнай және газбен байланысты салаларының экономикалық өсіміне ғана әсерін тигізіп қоймай, сонымен бірге ұлттық энергетиканың, транспорттық машина құрылысының, химия және мұнай-химия, жеңіл өнеркәсіп, транспорттық байланыстар, жолдардың құрылымдары, сервис және басқа да салаларының дамуы үшін алғы шарттар тудырды. Көмірсутек қорына байланысты Қазақстан дамуының жаңа этапы дәл осы мұнай-газ комплексінің дамуына байланысты болып келеді.
Өнеркәсіптік мамандандыру бойынша республиканың мұнай-газ саласы өз алдына 4 негізгі салалық бөлімшелерге бөлінеді: мұнай өндіретін, мұнай өңдейтін, газ өндіруші және газ өңдейтін. Бұл салалық бөлімшелер өзара байланысқан және өндіру және өңдеу процесінде бір-бірін өзара толықтырушы болып келеді.
Әлемдегі запастың көлемі жағдайын біздің еліміз мұнай бойынша 12-ші орын (Каспий шельфтерін есептемегенде), газ және конденсат бойынша - 15-ші, ал өңдіру деңгейі бойынша 23-ші орын алады. Қазақстан үлесіне барланған бекітілген әлемдік мұнайдың 1,5 пайыз тиесілі, бұлар 207 мұнай және газ кен орындарына 2,2 милиард тонна мұнай запастарын, 690 милион тонна конденсатын және 2 трилион метр куб газ запастарын өндіреді.
Экономиканың старатегиялық маңызды саласы ретінде мұнай өндіру ұзақ бойына елге дамудың тұрақты сипатын, ірі валюталық түсімдері қамтамасыз етіп отыр. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Дағдарыс арқылы жаңару және даму» дағдарысқа қарсы бағдарлама ұсынды. Берілген бағдарламада ел басшысы дағдарысқа қарсы шаралардың негізгі үш бағытына аса назар аудартады. Оның сөзі бойынша басты міндет – елде болып жатқан экономикалық дағдарыс шарттарында Қазақстан халқына ауыртпалықтың түспеуі. Президенттің айтуы бойынша қазіргі дағдарыс Қазақстан үшін алғашқы емес. 90-ші жылдардың басында республикада өтпелі кезең дағдарысы болды. Жылына инфляцияның бірнеше мың пайызы, экономиканың 60%- ға күйреуі сол кездегі дағдарыстың негізгі сипаты болды. 90-ші жылдардың соңында пайда болған дағдарыс Қазақстан экономикасына үлкен соққы тигізді. Бұл кезеңде мұнай бағасы бір баррель үшін
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 1974.
2. Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 1974.
3. О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнөз ирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4. О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 1988.
5. О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6. О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнөз е Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8. Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9. Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10. Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11. Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12. Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13. Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2000, № 2.
14. Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15. Кошелсв Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16. Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17. Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18. Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19. Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21. Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
22. Сатова Р.К., Джубалисва З.У. Ресурсоэкономные технологии в угольной промышленности // Мировой опыт рынка и становление рыночной системы хозяйствования в Республике Казахстан: Тез.докл.науч.-практ. конф.ППС,асп.и соиск.КазГАУ // Министерство образования РК.- Алматы, 2006.- ч.І.- С.81.
23. Сейтказисва А.М. Финансовое обеспечение инвестиционных стратегий предприятий. Вестник КазЭУ, 2007, № 1.- С.26-30.
24. Тонкопий М.С. Экономика природопользования.
Алматы,1998г.
25. Упушев Е.М. Экология, природопользованис, экономика.
Алматы, Экономика, 2002 г.
26.О.А.Яновская, М.К.Мамырова, Г.Т.Шакуликова.
Макроэкономика и нефтебизнес: мультипликационный эффскт
инвсстиционной связи- Экономика, Алматы, 1999.
27. Встреча на высшем уровне "Планета земля". Программа
действий. Повестка дня на 21 век и др. Докумснты конференции в
Рио-де-Жанейро в популярном изложении, Женева, 1993.
28.Ольсевич Ю. Трансформация экономических систсм, Москва, 1992.
30. Ел Прсзидентінің Қазақстан халқына Жолдауы. "Қазақстан-2030", барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ол-ауқатының артуы.// Егемен Қазақстан.-11 қазан 2007ж.
ЗІ.Қазақстан Республикасының индустриялдық-инновациялық бағдарламасы, Астана, 2004.
32. Қазақстан Республикасы Президентінің Дүниежүзілік экономикалық форумда (Давос) сөзі. Егемен Қазақстан, 04 қаңтар 2008ж.
1. Шаукенбаев Т.Щ. Экономика нефтяной промышленности
Казахстана // Издательство Казахстан. - Алма-Ата, 1974.
2. Шаукенбаев Т.Ш. О новой экономической реформе в
нефтсразведке. Алма-Ата, 1974.
3. О.Баймуратов и др. Долгосрочное прогнөз ирование развития
нсфтегазового комплекса Казахстана на основе компьютерного
моделирования. Экономика и статистика, № 2, 2004г.- С.61-68.
4. О.Баймуратов. Прикаспийский: проблемы освоения.
Казахстанская правда, 20 марта 1988.
5. О.Баймуратов, Егоров О.И. Структурные сдвиги в экономике Западного Казахстана на основе комплексного использования сырьсвых ресурсов. Прикаспийский регион. Проблсмы социально-экономического развития. Том 2, М.1998.
6. О.Баймуратов, Оразов Е.Т. 0 долгосрочном комплексном прогнөз е Экономика и статистика, № 2, 2000.- С.2-8.
7. Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О.Государственное регулирование экономики в условиях рынка.- Алматы, Экономика, 1998.- 247с.
8. Туркебаев Э.А. Основы рыночной экономики. Алматы, Қазақстан даму институты, 1998.- 321с.
9. Днишев Ф.М. Научно-техническое развитие в условиях становлсния национальных производительных сил: стратегия и механизм. Алматы, Ғылым, 1996.
10. Днишев Ф.М. Развитие национальных производительных сил. В книге Рыночная экономика Казахстана: проблемы становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б. Алматы, 2001. -384с.
11. Егоров О.И. Нефтегазовые рссурсы как фактор устойчивого развития экономики в условиях рынка // Институт экономики.-Алматы, 1999.- С.142.
12. Егоров О.И. и др. Нефтегазовый комплекс Казахстана:
проблсмы развития и эффективного функционирования.- Алматы,
2003.-53бс.
13. Егоров О.И. Перспективы развития нефтегазового комплекса
Казахстана // Нефть и газ, 2000, № 2.
14. Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в
условиях рынка. - Алматы, Экономика. -1998.- 247с.
15. Кошелсв Геолого-экономическая оценка минеральных
ресурсов. Учебное пособие, Алматы, 2004г.
16. Нурланова Н.К. Регионализация социально-экономичсских
преобразований-Рыночная экономика Казахстана: проблемы
становления и развития. Под ред.Кенжегузина М.Б.Алматы, 2001
388с.
17. Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиций
в экономике Казахстана: стратегия и механизм - Алматы, Ғылым,
1998.- 240с.
18. Окаев К.О. (в соавторстве). Предприниматсльство в
Республике Казахстан. Алматы, Экономика, 1999.
19. Сәтқалиева Т.С. Материалдық ресурстарды пайдалану
тиімділігін арттырудың үйымдастырушылық-экономикалық
аспектілсрі, ҚазЭУ хабаршысы, 2002, № 3,19-26 б.
20. Саткалиева Т.С. Стратегия развития минсрально-сырьевого комплекса Казахстана // Вестник КазЭУ, 2002, №4.-С.6-9.
21. Сатова Р.К. и др. Экономические показатели и
эффективность улавливания сернистых соединений из углей и
дымовых газов электростанций.//Вопросы рационального
природопользования в условиях формирования рыночных
отношений: Сб.научных трудов.- Алматы: КазГАУ, 1995. - С.94-109.
22. Сатова Р.К., Джубалисва З.У. Ресурсоэкономные технологии в угольной промышленности // Мировой опыт рынка и становление рыночной системы хозяйствования в Республике Казахстан: Тез.докл.науч.-практ. конф.ППС,асп.и соиск.КазГАУ // Министерство образования РК.- Алматы, 2006.- ч.І.- С.81.
23. Сейтказисва А.М. Финансовое обеспечение инвестиционных стратегий предприятий. Вестник КазЭУ, 2007, № 1.- С.26-30.
24. Тонкопий М.С. Экономика природопользования.
Алматы,1998г.
25. Упушев Е.М. Экология, природопользованис, экономика.
Алматы, Экономика, 2002 г.
26.О.А.Яновская, М.К.Мамырова, Г.Т.Шакуликова.
Макроэкономика и нефтебизнес: мультипликационный эффскт
инвсстиционной связи- Экономика, Алматы, 1999.
27. Встреча на высшем уровне "Планета земля". Программа
действий. Повестка дня на 21 век и др. Докумснты конференции в
Рио-де-Жанейро в популярном изложении, Женева, 1993.
28.Ольсевич Ю. Трансформация экономических систсм, Москва, 1992.
30. Ел Прсзидентінің Қазақстан халқына Жолдауы. "Қазақстан-2030", барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ол-ауқатының артуы.// Егемен Қазақстан.-11 қазан 2007ж.
ЗІ.Қазақстан Республикасының индустриялдық-инновациялық бағдарламасы, Астана, 2004.
32. Қазақстан Республикасы Президентінің Дүниежүзілік экономикалық форумда (Давос) сөзі. Егемен Қазақстан, 04 қаңтар 2008ж.
Дипломдық жұмыс
ТАҚЫРЫБЫ: МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУШІ ӨНЕРКӘСІП ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ РОЛІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
1.2 МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
2. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ:
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ КӨЛЕМІ
МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ
БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
3. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУДА ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕ МҰНАЙ
ГАЗ КЕШЕНІНІҢ АЛАТЫН РӨЛІН АЙРЫҚША АТАП ӨТУГЕ БОЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫН ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНАН
ШЫҒАРАТЫН КҮШ ДЕГЕН КӨЗҚАРАС ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР. ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА СТРАТЕГИЯЛЫҚ
ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫ РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ПРИОРИТЕТІНЕ ЖАТҚЫЗҒАН.
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА СЕБЕП
БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕП БОЛДЫ. СЕБЕБІ
МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗБЕН
БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН ТИГІЗІП
ҚОЙМАЙ, СОНЫМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ МАШИНА
ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП, ТРАНСПОРТТЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫНЫҢ
ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ
ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫ
ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ: МҰНАЙ ӨНДІРЕТІН,
МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ САЛАЛЫҚ
БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ ПРОЦЕСІНДЕ БІР-
БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨНДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН
ӘБІШҰЛЫ НАЗАРБАЕВ ДАҒДАРЫС АРҚЫЛЫ ЖАҢАРУ ЖӘНЕ ДАМУ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ
БАҒДАРЛАМА ҰСЫНДЫ. БЕРІЛГЕН БАҒДАРЛАМАДА ЕЛ БАСШЫСЫ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ
ШАРАЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҮШ БАҒЫТЫНА АСА НАЗАР АУДАРТАДЫ. ОНЫҢ СӨЗІ БОЙЫНША БАСТЫ
МІНДЕТ – ЕЛДЕ БОЛЫП ЖАТҚАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫС ШАРТТАРЫНДА ҚАЗАҚСТАН
ХАЛҚЫНА АУЫРТПАЛЫҚТЫҢ ТҮСПЕУІ. ПРЕЗИДЕНТТІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША ҚАЗІРГІ ДАҒДАРЫС
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН АЛҒАШҚЫ ЕМЕС. 90-ШІ ЖЫЛДАРДЫҢ БАСЫНДА РЕСПУБЛИКАДА ӨТПЕЛІ
КЕЗЕҢ ДАҒДАРЫСЫ БОЛДЫ. ЖЫЛЫНА ИНФЛЯЦИЯНЫҢ БІРНЕШЕ МЫҢ ПАЙЫЗЫ, ЭКОНОМИКАНЫҢ
60%- ҒА КҮЙРЕУІ СОЛ КЕЗДЕГІ ДАҒДАРЫСТЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ БОЛДЫ. 90-ШІ
ЖЫЛДАРДЫҢ СОҢЫНДА ПАЙДА БОЛҒАН ДАҒДАРЫС ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ҮЛКЕН СОҚҚЫ
ТИГІЗДІ. БҰЛ КЕЗЕҢДЕ МҰНАЙ БАҒАСЫ БІР БАРРЕЛЬ ҮШІН 9 ДОЛЛАРҒА ДЕЙІН
ҚЫСҚАРҒАН. МҰНАЙ -РЕСПУБЛИКА ЭКСПОРТЫНЫҢ НЕГІЗІ ЕКЕНІН ЕСЕПКЕ АЛА ОТЫРЫП,
ЕЛДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КҮЙЗЕЛІС КӨЛЕМІН ЕЛЕСТЕТУГЕ БОЛАДЫ. БҰЛ КЕЗЕНДЕ
ЕНБЕКАҚЫ ЖӘНЕ ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУГЕ ҚАРЖЫ ЖЕТКЕН ЖОҚ.
БІРАҚ ҚАЗАҚСТАН ОНЫҢ БАРЛЫҒЫН ЖЕҢДІ. ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖАНДАНАУЫНДА
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІН МЕМЛЕКЕТТІҢ ДАМУ ЖОЛЫН АНЫҚТАЙТЫН, ҚАЗАҚСТАН-2030
СТРАТЕГИЯСЫ ҮЛКЕН РОЛЬ ОЙНАДЫ. ЖАҢА БАҒДАРЛАМАНЫ ҰСЫНА ОТЫРЫП, ЕЛ
ПРЕЗИДЕНТІ Н.Ә. НАЗАРБАЕВ БЫЛАЙ ДЕДІ: ҚАЛЫПТАСҚАН ЖАҒДАЙДАН ШЫҒУ ҮШІН
ЖӘНЕ ЖАҢА ӨСУГЕ ДАЙЫН БОЛУ ҮШІН БІЗДІҢ ҚОЛЫМЫЗДА БАРЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕР БАР.
ДАҒДАРЫСТАР ҚАЙТАЛАНА БЕРЕДІ, БІЗДІҢ МАҚСАТЫМЫЗ-ОЛАРДЫ БАСҚАРА БІЛУ. ЕЛДІҢ
ЖЕТЕКШІ ЭКОНОМИКАЛАРЫ ДАҒДАРЫСТЫ ЖЕҢУ ҮШІН ОН ТРИЛЛИОН ДОЛЛАРДАН АСТАМ
ҚАРЖЫ ЖҰМСАҒАН, ОЛ БҮКІЛ ӘЛЕМДІК ЖҰӨ-НІҢ 15% ҚҰРАЙДЫ. АЛ ЖАҒДАЙ ӘЛІ
ӨЗГЕРГЕН ЖОҚ. 2000 ЖЫЛЫ РЕСПУБЛИКАДА ҰЛТТЫҚ ҚОРДЫҢ ҚҰРЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
ЖИНАҚТАУДЫҢ МАҚСАТТЫ САЯСАТЫ ӨТКІЗІЛДІ. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БЮДЖЕТКЕ ЖИНАУЛАР 20%
ҒА ТӨМЕНДЕГЕН, ЕЛДЕ ЕНБЕКАҚЫ ЖӘНЕ ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПРОБЛЕМЕЛАР
ЖОҚ. ҰЛТТЫҚ ҚОР ҚҰРА ОТЫРЫП, ҚАЗАҚСТАН БАСҚА ЕЛДЕРДЕН БІР ҚАДАМ АЛҒА
ЖЫЛЖЫП, ӘЛЕМДІК ДАҒДАРЫС АЛДЫНДА ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТАНДЫРДЫ. ДАҒДАРЫСҚА
ҚАРСЫ ШАРАЛАР ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ЖАЙ ТҰРАҚТАНДЫРУҒА БАҒЫТТАЛЫП ҒАНА ҚОЙМАЙ,
ӘЛЕМДІК ҚОҒАМДАСТЫҚТА ӨЗ ПОЗИЦИЯЛАРЫН САҚТАП, ДАМЫҒАН МЕМЛЕКЕТ РЕТІНДЕ
ДАҒДАРЫСТАН ШЫҒУДЫ ҚАРАСТЫРАДЫ. ҚАЗАҚСТАН ПРЕЗИДЕНТІНІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША
ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ ШАРАЛАР МАҚСАТЫНДА ҚОСЫМША ЕКІ ТРИЛЛИОН 700 МИЛЛИАРД ТЕНГЕ
ЖҰМСАЛҒАН, БҰЛ ӨЗ АЛДЫНА ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫ ЖЕНУДЕ КҮШТІ
СТИМУЛ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІ ЕЛГЕ ТРИЛЛИОНДАҒАН
ҚАРЖЫ ӘКЕЛЕДІ. БҰЛ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОТАНДЫҚ ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНІМІНІҢ БАРЛЫҚ
КӨЛЕМІНІҢ ЖАРТЫСЫН, ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ӨНІМНІҢ 30% , РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БЮДЖЕТТІҢ 60%
ҚҰРАЙДЫ. СОНДЫҚТАН БҰЛ СФЕРАДА МЕМЛЕКЕТТІҢ ӘРБІР ШЕШІМІ КӨПТЕГЕН ТАЛҚЫЛАУ
ЖӘНЕ ШИЕЛЕНІСТЕРДІҢ ОБЪЕКТІСІ БОЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА МҰНАЙ
ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ ЕЛ
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН. ЭКОНОМИКАНЫҢ ШИКІЗАТ
СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ МЕНШІК
СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҰРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕР МЕН ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН
ӘСЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАЛҒАН. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ
КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ– ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРАЙТЫН ҮЛЕСІ ТУРАЛЫ
АЙТЫЛҒАН. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МІНДЕТТЕРІНІҢ БІРІ - ТАБИҒИ
ГАЗҒА ДЕГЕН ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ. ҚАЙТА ӨҢДЕЛЕТІН МҰНАЙ САПАСЫ МЕН
МҰНАЙ ӨНІМДЕРІН АЛУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫН
ТИІМДІЛІГІ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. ОТАНДЫҚ ҚАЙТА ӨҢДЕУ САЛАЛАРЫ МҰНАЙ ГАЗДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖӘНЕ
МҰНАЙ ХИМИЯСЫ БӘСЕКЕЛЕСТІККЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫ ҮШІН ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТТАР
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ АЛАТЫН РӨЛІН АЙРЫҚША
АТАП ӨТУГЕ БОЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ
ЭКОНОМИКАСЫН ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНАН ШЫҒАРАТЫН КҮШ ДЕГЕН КӨЗҚАРАС
ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР. ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030 ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУ
ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ ГАЗ
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫ РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ
ПРИОРИТЕТІНЕ ЖАТҚЫЗҒАН.
МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫ ЭКОНОМИКАДАН БАСҚА САЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫНА ӘСЕР
ЕТТІ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПШІ, СЕБЕБІ МҰНАЙ
ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗБЕН
БАЙЛАНЫСТЫ САЛАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗІП ҚАНА ҚОЙМАЙ,
БАСҚА ДА САЛАНЫҢ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ
ДАМУЫ, МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ
КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ СИЯҚТЫ СҰРАҚТАР ТӨҢІРЕГІНДЕГІ
МӘСЕЛЕЛЕР ҚОЗҒАЛДЫ.
МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРІСІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ТҰЗ
КӨЗІРІ. РАС НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК ПРОЦЕСТІҢ ТІЗГІНІ ШЕТЕЛДІК
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ БОЛҒАНЫМЕН, АТАЛМЫШ САЛАҒА ОТАНДЫҚ МЕКЕМЕ,
КӘСІПОРЫНДАРДЫ КӨПТЕП ТАРТУ БІЗДІҢ ҮКІМЕТ ҮШІН БҮГІНГІ КҮННІҢ ӨЗЕКТІ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ БІРІНЕ АЙНАЛЫП ОТЫР.
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДА БІРТҰТАС МАМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БҮГІНГІ
ТАҢДА ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕГЕ АЙНАЛЫП ОТЫР. БҰЛ БІРІГУДІ ҰЙЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН ЕМЕС
,БАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ РЕСУРТАРДЫ БІР ЖЕРГЕ ШОҒЫРЛАНДЫРУ ТҰРҒЫСЫНАН ҚАБЫЛДАУ
ҚАЖЕТ. ШЫНЫНДА ДА БҰЛ ЖЕРДЕ ЭКАНОМИКАЛЫҚ МҮДДЕ ЖОҒАРЫ ТҰР. МҰНДАЙ
ИНТЕГРАЦИЯ– ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕДЕ КЕЗДЕСІП ЖҮРГЕН ҚҰБЫЛЫС.
БІЗ БҰДАН ОН ЖЫЛҒЫ УАҚЫТҚА ҚАРАҒАНДА БІРАЗ АЛҒА ЖЫЛЖЫДЫҚ. ТӨРТКҮЛ
ДҮНИЕНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП, КӨП НӘРСЕНІ ҮЙРЕНДІК. БІЗ ҚАЗІР
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРҒА САЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ДӘРЕЖЕГЕ ЖЕТТІК. ӨЗІМІЗДІҢ
БАЙЛЫҒЫМЫЗДЫ ӨЗІМІЗ ИГЕРЕТІН КҮНГЕ КЕЛДІК. ӨНІМ ӨНДІРУМЕН ОНЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ
БІР РЕТКЕ КЕЛТІРІП ОТЫРАТЫН ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕГІ ЗАҢДЫҚ БАЗА ҚАЛЫПТАСҚАН.
ҚАЗІР ЕЛІМІЗДЕ МЕНЕДЖМЕНТТІ ТОЛЫҚ МЕҢГЕРГЕН МАМАНДАРДЫҢ ШОҒЫРЫ ПАЙДА
БОЛДЫ. БІЗ ЕНДІГІ ЖЕРДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕП ЖАТҚАН ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ҮЗЕҢГІ ҚАҒЫСТЫРА АЛАТЫН ХӘЛГЕ ЖЕТТІК.
БҮГІНГІ КҮНІ ЕЛІМІЗ ХАЛҚЫНЫҢ ӨМІР СҮРУІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУДЕ ТИІМДІ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРУ ЖӘНЕ ДЕ ӘЛЕМДЕГІ БӘСЕКЕГЕ БАРЫНША ҚАБІЛЕТТІ
ЕЛУ ЕЛДІҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫНГА ИЕ БОЛУЫ ЖОҒАРЫ ҰЛТТЫҚ
БАСЫМДЫЛЫҚ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
НАРЫҚТА СҰРАНЫСҚА ИЕ БОЛЫП ОТЫРҒАН МИНЕРАЛДЫ-ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ, КӨПТЕГЕН
ДАМУШЫ ЕЛДЕРМЕН САЛЫСТЫРҒАНДА АЙТАРЛЫҚТАЙ ҚАРҚЫНМЕН ДАМЫҒАН ӨНДІРІСТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОСА ХАЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ БІЛІМІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІ
МЕН БІЛІКТІ КАДРЛАР ӘБДЕН ЖЕТКІЛІКТІ. ОСЫ ФАКТОРЛАРДЫ ЕЛІМІЗДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ
ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ОНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУЫНА ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ЖАҒДАЙ ТУҒЫЗАТЫНЫ БЕЛГІЛІ.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖАҺАНДЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ БОЛЖАУЛАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ОРТАЛЫҚ МӘСЕЛЕ БОЛУЫ ӘБДЕН ТАБИҒИ ПРОЦЕСС. ОСЫҒАН
ОРАЙ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚҚА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ МЕН
ШЕКТЕУЛЕРІН ҚАРАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МҮЛДЕМ БОС ЖӘНЕ ДЕРЕКСІЗ ЕМЕС. ӨСУ ШЕГІ
ЖӨНІНДЕГІ ОСЫ КҮНГІ САЯСИ ПІКІР САЙЫС ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 60-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ
ОРТАСЫНДА БАСТАЛДЫ. БҰЛ ЖЫЛДАРЫ БАТЫСТЫҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРІНДЕ РЕСУРСТЫҚ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ НАШАРЛАУ МӨСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖАН-ЖАҚТЫЛЫ
КӨҢІЛ АУДАРЫЛДЫ. ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕ "ЖАҺАНДЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘДІЛЕТСІЗДІК" ПЕН
"БАТЫСТЫҢ РЕСУРСТЫҚ ИМПЕРИАЛИЗМІ" ФАКТІСІНЕ СЫНИ КӨЗҚАРАСТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫМЕН
ТУРА КЕЛДІ. АЛ ОСЫ УАҚЫТТА ЕҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕ "АЛТЫН МИЛЛИАРД"
ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ ПӘРМЕНДІ ДАМЫДЫ, ОҒАН ТЕК ХАЛҚЫНЫҢ ЖАЛПЫ САНЫ БІР МИЛЛИАРДҚА
ЖУЫҚ КЕЙБІР ЕЛДЕРДЕ "ТҰРАҚТЫ ДАМУ" ЖЕТІСТІГІНІҢ НЕГІЗІ САЛЫНДЫ.
ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ӨРКЕНИЕТТІҢ ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ПАРАДИГМАСЫ РЕТІНДЕ "ТҰРАҚТЫ
ДАМУ" ҮҒЫМЫ БІРІНШІ РЕТ 1992 ЖЫЛЫ РИО-ДЕ-ЖАНЕЙРОДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
КОНФЕРЕНЦИЯДА ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ДАМУ ЖОНІНДЕГІ БҰҰ БАЯНДАМАСЫНДА
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. 1994 ЖЫЛГЫ БҰҰ-НЫҢ "АДАМ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ"
БАЯНДАМАСЫНДА "ТҰРАҚТЫ ДАМУ" ҰҒЫМЫНЫҢ КЕЛЕСІДЕЙ ТҮСІНДІРМЕСІ КЕЛТІРІЛДІ;
"БҰЛ ТЕК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІ ТУДЫРАТЫН ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ОНЫҢ
НӘТИЖЕЛЕРІН ӘДІЛ ҮЙЛЕСТІРЕТІН, ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БҰЗҒАННАН ГӨРІ, ЕҢ ҮЛКЕН
МӨЛШЕРДЕ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРЕТІН, АДАМДАРДЫ КЕДЕЙЛЕНДІРМЕЙ, ОЛАРДЫҢ
МҮМКІНДІКТЕРІН АРТТЫРА ТҮСЕТІН ДАМУ" ТҰРАҚТЫ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ
ҚАҒИДАЛАРЫ ДА ТЕЗ АРАДА ҚАЛЫПТАСТЫРЫЛДЫ, АДАМ ӨМІРІНІҢ САПАСЫ; ҒАЛАМШАРДА
БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘР ТҮРЛІЛІКТІ САҚТАУ; ҚАЛПЫНА КЕЛМЕЙТІН РЕСУРСТАРДЫҢ
САРҚЫЛМАУЫН БОЛДЫРМАУ; ҚҰНДЫЛЫҚ ЖӘНЕ ТӘРТІПТЕМЕЛІК ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТАНУ
ҚАЖЕТТІЛІГІ; ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БОЙЫНША ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ДАМУ ӘРІ МӘДЕНИ МҰРАНЫҢ ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙЛЕРІ БОЛАТЫН АЙМАҚТАР АРАСЫНДА ЖАҺАНДЫҚ
ЫМЫРАЛАРДЫ ІЗДЕСТІРУЛЕР СИЯҚТЫ ПІКІРЛЕРДІ ҚАМТЫДЫ. ОСЫҒАН СӘЙКЕС ТҰРАҚТЫ
ДАМУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ АЗДЫ-КӨПТІ ҮШ ДЕРБЕС БАҒЫТ БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ
-ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК, ОЛАР, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗ
БОЙЫНША, ТАБИҒИ ТҮРДЕ БІРТҰТАС БОЛЫП БІРІГУГЕ ТИІС.
ӘРБІР ЕЛДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ БОЙЫНША АТАЛМЫШ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ
ҮШІН ҚАНДАЙ СЕБЕПТЕР МЕН ФАКТОРЛАР ЕҢ МАҢЫЗДЫ БОЛАТЫНЫ ТУРАЛЫ ӨЗІНІҢ
ТҮСІНІГІ БОЛАДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ, БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗ БОЙЫНША, ЕЛІМІЗДІҢ
БІРСЫПЫРА ӘЛЕУМЕТТІК МҮМКІНДІКТЕРІ БАР. БІРІНШІДЕН, ҚОҒАМДЫҚ САНАДА БІЗ
ҰМТЫЛҒАН НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҰРПАТЫ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒДАРЛАНҒАН НАРЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҚАЛЫПТАСҚАН. ХХ-ШЫ ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
ОТКЕН КЕЗЕҢНІҢ АТАЛМЫШ ЭКОНОМИКАДАН САПАЛЫ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ БАР ЕКЕНІН ІС
ЖҮЗІНДЕ БАРЛЫҚ ЕЛ ЖЕТЕ ТҮСІНДІ. ЖАҺАНДАНУ ҮДЕРІСІ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАРЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ЖАҢА САПА БЕРІП, МӘНІ МЕН РОЛІНЕ ӘЛСУЛІ ТҮЗЕТУЛЕР
ЕНГІЗДІ. ЕКІНШІДЕН, ЕЛІМІЗДІҢ ДАМУЫНДАҒЫ МАҚСАТТАРЫ МЕН ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
СТРАТЕГИЯСЫН АЙҚЫН СЕЗІНУІМЕН ҮЗДІКСІЗ БАЙЛАНЫСТЫ. РЕСПУБЛИКАДА
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ҚҰЖАТТАРДЫҢ ТҰТАСТЫҚ ЖҮЙЕСІ ӘЗІРЛЕНДІ, ОЛ БАРЛЫҚ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ АГЕНТТЕРДІҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН ТЕК САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ
БАҒДАРЛАР КӨРСЕТІП ҚАНА ҚОЙМАЙДЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ МАҚСАТТАР МЕН МІНДЕТТЕРДІҢ
САБАҚТАСТЫҒЫН, ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТІЗБЕКТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
ЕЛІМІЗДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ МЕН ОНЫ БАЯНДЫ ЕТУ ҮДЕРІСІ ЖЕКЕ
ТҮСІНІЛЕТІН ЖӘНЕ БАСҚАРЫЛАТЫН БОЛУЫ ТИІС. МҰНДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ МЕН
ҰЛТТЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ РОЛІ ӨТЕ МАҢЫЗДЫ. ҮШІНШІДЕН, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕТКІЛІКТІ
ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ ӘЛЕУЕТІ БАР.
ӨНДІРІС ПЕН ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛҒАН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ ҰЛТТЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ДАҒДАРЫСТАН ӨТКЕНДІГІН ЖӘНЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ СЕБЕПКЕР БОЛЫП КЕЛЕ ЖАТҚАНДЫҒЫН
ЕСКЕРСЕК, ОСЫ ӨСІМ БОЛАШАҚТА ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ ПОСТИНДУСТРИАЛДЫҚ ДАМУДАН
ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУ ЖОЛЫНА ШЫҒАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫНА
АЙНАЛДЫ. ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ СЫРТҚЫ ҚОЛАЙСЫЗ ФАКТОРЛАРДАН САҚТАУ ҮШІН ДЕ
ЕЛІМІЗДЕ ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІ ЖЕДЕЛІРЕК ДАМЫТУ КЕРЕК. ЕЛБАСЫ АТАП
КӨРСЕТКЕНДЕЙ, ЕЛІМІЗ КӨМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫ МЕН ҚАРА ЖӘНЕ ТҮСТІ МЕТАЛЛДАРДЫҢ
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК НАРЫҒЫНДА БЕРІК ОРНЫҚТЫ ЖӘНЕ СОНЫМЕН ҚАТАР РЕСПУБЛИКА
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ ҚОСЫМША ҚҮНДЫ ӨНІМДЕРМЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕКТІ БӨЛУДЕ
ДЕ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫН АЛУЫ ҮШІН ҰМТЫЛАТЫН БОЛАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ
СИЯҚТЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ КҮРЕТАМАРЫ САНАЛАТЫН САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕСІНІҢ
КҮН ТӘРТІБІНЕ ҚОЙЫЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС. БҰЛ САЛАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙТЫН
БІРНЕШЕ ФАКТОРЛАРДЫ АТАП КӨРСЕТУГЕ БОЛАДЫ: БІРІНШІДСН, ЭКОНОМИКАНЫҢ
БОЛАШАҒЫ БАР САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАРҚЫНДЫ ЖӘНЕ ТИІМДІ ДАМУЫНЫҢ ШИКІЗАТТЫҚ НЕГІЗІН
ЖАСАУ; ЕКІНШІДЕН, ХАЛЫҚТЫҢ ЕҢБЕК ЕТУ МӘДЕНИ-ТҰРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫН ЖАҚСАРТА ТҮСУ; ҮШІНШІДЕН, РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ЖӘНЕ
ЖАЛПЫЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН АРТТЫРУ. ЕНДІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІ
ТҰТАСТАЙ АЛЫП ҚАРАСТЫРСАҚ, ОНЫ ЖЕДЕЛДЕТЕ ДАМЫТУ, СОЛ АРҚЫЛЫ ЗАМАНА КӨШІНЕН
ҚАЛЫСПАУ МІНДЕТІ ДЕ ОСЫ МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫНЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ ӨРКЕНДЕУІНСІЗ МҮМКІН
ЕМЕС. ЕЛІМІЗДЕГІ ТАБИҒИ БАЙЛЫҚТАР КӨЗІНІҢ МОЛДЫҒЫ ОЛАРДЫҢ ӨРКЕНДЕУІНЕ НЕГІЗ
БОЛАРЫ СӨЗСІЗ. ШЫНЫНДА ДА, РЕСПУБЛИКАНЫҢ 80-85 ПАЙЫЗЫ ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ
ӘЛУЕТКЕ ЖАТАДЫ. АЛДЫМЫЗДА ТҰРҒАН СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРДЫҢ
(ҚАЗАҚСТАН-2030, ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯ ЖӘНЕ Т.Б.) ІШІНДЕ
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫ АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРДАН ОРЫН АЛУЫ ЖАЙДАН-ЖАЙ ЕМЕС. ӨЙТКЕНІ БҰЛ
САЛА МЕН ОНЫҢ ӨНІМДЕРІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ "ОРГАНИЗМНІҢ" КҮРЕТАМЫРЫ ІСПЕТТЕС
БОЛҒАНДЫҚТАН ОНЫҢ ТҰТАСТАЙ ЖӘНЕ ДҰРЫС ҚЫЗМЕТ ЖАСАП ТҰРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
БАСҚАША АЙТҚАНДА БҰЛ САЛА ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІМІЗ БЕН
МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫМЫЗДЫ САҚТАП ТҰРУДА ШЕШУШІ РОЛ АТҚАРАТЫНДЫҚТАН
ДА ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ САЯСАТЫМЫЗДЫ ПӘРМЕНДІ ЖҮРГІЗУДІҢ БІРДЕН-БІР КЕПІЛІ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙЫ. ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 90-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ БАСЫНДА
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ДАЙЫНДАЛҒАН ҚОРЛАР КӨЛЕМІН ҰЛҒАЙТА АЛАТЫН
ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН АШУДЫ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СУ АЙДЫНЫН ИГЕРУ ЕСЕБІНЕН ҒАНА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МҮМКІН ЕКЕНІ АНЫҚ БОЛДЫ. КЕҢЕС КЕЗЕҢІНДЕ ТЕҢІЗДІҢ ОСЫ
АУМАҒЫНДА ЕКІ РЕТ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ТЕҢІЗ СУ ДЕҢГЕЙІНІҢ
ТҮСУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОНЫҢ БЕТІ ҚЫСҚАРҒАНДА, ТЕҢІЗ СУЫНАН БОСАТЫЛҒАН
КЕҢІСТІКТЕ ДЕ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ЕГЖЕЙ-ТЕГЖЕЙ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР ОРЫНДАЛДЫ.
ТЕҢІЗДІҢ СУЫ ТАЯЗ АУМАҒЫНЫҢ ЕДӘУІР БӨЛІГІНДЕ ЖЕРҮСТІ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ОСЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН КЕШЕНДІ
ИНТЕРПРЕТАЦИЯЛАУ АРҚЫЛЫ ҚАЗІРГІ ҚАШАҒАН, ЦЕНТРАЛЬНАЯ, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ОҢТҮСТІК
ЖАМБАЙ ҚҰРЫЛЫМДАР ТОБЫНЫҢ КОНТУРЛАРЫНА СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ІРІ ҚҰРЫЛЫМДАР
БЕЛГІЛЕНДІ. ОЛАР ХХ ҒАСЫРДЫҢ 80-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ АЯҒЫНДА ҚАЗГЕОФИЗИКА
БІРЛЕСТІГІНДЕ САЛЫНҒАН ШАҒЫЛДЫРАТЫН БЕТ БОЙЫНША КАСПИЙ МАҢЫ ОЙПАТЫНЫҢ
ЖИЫНТЫҚ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КАРТАСЫНДА БІРІНШІ РЕТ КӨРСЕТІЛДІ. 1993 ЖЫЛЫ ОСЫ
КАРТАЛАР CGG ФРАНЦУЗ КОМПАНИЯСЫМЕН БІРЛЕСІП, ЖЕТЕ ӘЗІРЛЕНДІ ЖӘНЕ АТЛАС
ТҮРІНДЕ ШЫҒАРЫЛДЫ. АТЛАСҚА ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАДА АТАЛҒАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ҮЛКЕН
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ БОЛЖАНДЫ. КАРТАЛАРДЫҢ АТЛАСЫН СОЛ КЕЗДЕГІ ҚР ГЕОЛОГИЯ
МИНИСТРЛІГІ МАҚҰЛДАДЫ, ОДАН КЕЙІН ОЛ ТАРАТЫЛЫП, ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫНА, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ НИЕТ БІЛДІРГЕН
ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ ААҚ-ҚА ДА БЕРІЛДІ. 1988-1989 ЖЫЛДАРЫ ОСЫ МАТЕРИАЛДАР
КСРО-НЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЫНДА ҚАРАЛДЫ ЖӘНЕ БҮКІЛ АУДАН КСРО-НЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ АЙМАҒЫНА ЖАТҚЫЗЫЛДЫ. 1992 ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА
ҚАЗАҚСТАН КАСПИЙДЕ ІЗДЕУ ЖҰМЫСТАРЫН БАСТАУ НИЕТІ ТУРАЛЫ БҮКІЛ ӘЛЕМГЕ
ЖАРИЯЛАДЫ. ОСЫ ЖЫЛДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАМАНДАР ТОБЫ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БӨЛІГІН ИГЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫН
ӘЗІРЛЕДІ. КАСПИЙДІҢ СУ АЙДЫНЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫН ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-
ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ИГЕРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ҮШІН ҚР
ҮКІМЕТІНІҢ 1993 ЖЫЛҒЫ 13 АҚПАНДАҒЫ № 97 ҚАУЛЫСЫМЕН ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ
МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫ ҚҰРЫЛДЫ.
1993 ЖЫЛДЫҢ 3 ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ҚР ҮКІМЕТІ SHELL (ГОЛЛАНДИЯ), STATOIL
(НОРВЕГИЯ), MOBIL (АҚШ), BP (АНГЛИЯ), TOTAL (ФРАНЦИЯ), AGIP (ИТАЛИЯ)
ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ОПЕРАТОРЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ МК, АЛ
КОНСОРЦИУМНЫҢ ДИРЕКТОРЫ Ж.Н.МАРАБАЕВ БОЛҒАН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМДЫ ҚҰРУ
ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМГЕ ҚОЛ ҚОЙДЫ.1994-1996 ЖЫЛДАРЫ КЕМІНДЕ 100
МЫҢ.ШАРШЫ КМ АЛАҢЫНДАҒЫ СУ АЙДЫНЫНДА СЕЙСМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ,
ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. СЕЙСМИКАЛЫҚ
ЖҰМЫСТАРМЕН КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЗЕРТТЕЛДІ,
ӨТЕ КӨП ЛОКАЛДЫҚ ТҰТҚЫШТАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАШАҒАН, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ
ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ АНЫҚТАЛДЫ, ОЛАРДЫҢ ҮЛКЕН БӨЛІГІ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУДЫ ОРНАТУ ҮШІН
НАҚТЫЛАНДЫ. 1997 ЖЫЛЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮКІМЕТІ ОКИОК КОНСОРЦИУМЫМЕН ӨНІМДІ БӨЛУ
ТУРАЛЫ КЕЛІСІМГЕ (ӨБК) ҚОЛ ҚОЙДЫ ЖӘНЕ 1999 ЖЫЛЫ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУ БАСТАЛДЫ. 20
ЖЫЛДЫҢ ШІЛДЕСІНДЕ КОНСОРЦИУМ ШЫҒЫС ҚАШАҒАНДАҒЫ №1 ҰҢҒЫМАДА МҰНАЙДЫҢ
ТАБЫЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ЖАРИЯЛАДЫ. СОЛ КЕЗДЕ, ҰҢҒЫМАДАН АЛЫНҒАН МҰНАЙЫ БАР
КАПСУЛАНЫ ҚОЛЫНДА ҰСТАП ТҰРЫП, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ:
БҮГІН ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ ҮШІН БАҚЫТТЫ КҮН. ҚАШАҒАНДА МҰНАЙДЫҢ АШЫЛУЫ - БІЗДІҢ
ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗ, БОЛАШАҚТА ГҮЛДЕНУІМІЗ, ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ӨМІРІН ЖАҚСАРТУ ҮШІН
ҮЛКЕН КӨМЕК. ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ҮМІТТЕРІ АҚТАЛДЫ ДЕДІ.
ШЫҒЫС ҚАШАҒАННАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАН, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ, ҚАЙРАҢ, АҚТОТЫ МЕН
ОҢТҮСТІК-БАТЫС ҚАШАҒАН, АЛ РЕСЕЙЛІК СЕКТОРДА ШИРОТНОЕ ЖӘНЕ ХВАЛЫНСКОЕ КЕН
ОРЫНДАРЫ АШЫЛДЫ. АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ ҚОРЫН 35%-КЕ
ӨСІРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРДІ. ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫНДА АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ 2008 ЖЫЛЫ ШЫҒУЫ
КЕРЕК. ҚАЗІР ҚАШАҒАНДА ЖӘНЕ КАСПИЙДІҢ БІРҚАТАР БАСҚА ДА КЕН ОРЫНДАРЫНДА
ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛІП ЖАТЫР.
1.2 МҰНАЙ -ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН МАҢЫЗЫ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗЕ АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕ КӨРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕНДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҰРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕРГЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҰЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҰРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҰРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖӨНІНДЕ ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КЕЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ӘЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКӘСІП ӨНІМДІЛІГІНІҢ ТӨМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ИНФРАҚҰРЫЛЫМНЫҢ ЖЕТІЛМЕГЕНДІГІ; КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МЕН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛЕМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РЕСПУБЛИКА ҮКІМЕТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҰНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ӨНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ЖОСПАРДА СЕРВИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БЕЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ӨСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КЕМ ЕМЕС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖІӨ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҰМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ӨНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖӘНЕ ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҰЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӘНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ,
ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРДІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГЕ
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БІР МӘНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ӨНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӘСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ӨНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ӨНІМНІҢ ТҰТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШЕ ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БҰЛ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШИКІЗАТ
ҚҰРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛЕСПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ӨНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ӘРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ МҰНАЙ ГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШЕШУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГЕН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҰЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРЕКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖОНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӘРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӘЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖЕТТІЛІГІ КСЛЕСІ СЕБСПТЕРМЕН
НЕГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДСН, ТҰТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕССИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРЕДІ. СОНДЫҚТАН ЕЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСКЕЛЕҢ
ҚАЖЕТЕСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНЕ САПАСЫ ТӨМЕН ШИКІЗАТ КӨЗДЕРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҰЛ ОНЫҢ ӨНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТЕРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҰНАЙ ХИМИЯ
ШИКІЗАТЫМЕН ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФЕРАҒА ЖІБЕРІЛУДЕ.
АТАЛҒАН СЕБЕПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ
КЕШЕНДІ ЖӘНЕ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӘСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҰНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУЛЕР, ТАСЫМАЛДАУ, ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ
ЖӘНЕ БАСҚА ДА ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҰЛ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДЕТІН ШЕШЕ АЛАТЫН ЖӘНЕ ДЕ
НАҚТЫ НӘТИЖЕЛЕРМЕН КӨРІНЕТІН МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҰРАЙДЫ. БҰЛАРДЫ
БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ОРТАДА ӘРЕКЕТ ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ӨЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ
СТРАТЕГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖЕТЕКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ,
ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ ПЕН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ
ӨНДІРІСТЕР ҚҰРУ, ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БӘСЕКЕ ТУДЫРУ, ҒЫЛЫМИ
ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҰРУ, БАСҚА
БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҰЛ БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҮРААЛАТЫН
ЖЕТЕКШІЛЕРМЕН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҰРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӘНЕ ДЕ БҰЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӘЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҰМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ДЕҢГЕЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ӘРТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӘСІПКЕРЛІК ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ӨЗ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ӨЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКЕРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МЕРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ӨТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ӘСЕР
ЕТЕДІ, СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЫНА КЕЗЕҢДЕРДЕН ӨТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН,СҰРАНЫСТЫҢ ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША
БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТЕРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҰРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДЕ СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ӘР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӘНЕ
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҰРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР КЕЗЕНІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТЕУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҰЛ ЭТАПТА КӨРСЕТКІШТЕРДЕГІ КЕЙБІР
КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ МҮМКІНШІЛІГІ
ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ӨНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІН КЕҢЕЙТУГЕ,
БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҰРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК
ҚУАТТАРДЫ ӨСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҰСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ.
БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ӘРЕКЕТІ НЕГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН АНЫҚТАЛАДЫ
(БІРЛЕСТІК ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНЕ КӨБЕЮІ, ТЕХНОЛОГИЯ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ИГІЛІКТЕРІН
МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР). СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН ҚАРАСТЫРУДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН СТРАТЕГИЯНЫҢ
ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӘСЕКЕ ЖАҒДАЙЫ
ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ӨЗ ТӘЖІРИБЕЛЕРІН
ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҰЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП
ЕСЕПТЕЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ
АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. МҰНЫ АМЕРИКАНДЫҚ ФИРМАЛАРДЫ
ТАЛДАУДАН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯ
ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КӨРСЕТЕДІ. МЫСАЛЫ: ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҮМК-
ДА ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПКЕ АЛА
ОТЫРЫП, МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК
ФАКТОРЫ ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ ЕТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӘНЕ
АЛЫС АУМАҚТАРДА ӨЗ ДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҰРАНЫСҚА ЖӘНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНСН ӨСЕ БАСТАЙДЫ. ТҰРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТЕГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БӘСЕКЕЛЕСТІК МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА
НОРМАСЫНЫҢ АЗАЮЫНА ЖӘНЕ БАҒАНЫҢ ТҰРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН
МҰНАЙ ГАЗДЫ ӨНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ
БҰЛ СЕКТОРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНДА ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕН
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚАРЖЫ ЖӘНЕ СТРАТЕГИЯ НӘТИЖЕСІНЕН МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ
2010 ЖЫЛЫ 30-35 ДОЛЛАРҒА ЖЕТЕДІ ДЕП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҰРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕ КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ӨНІМІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӘЛЕМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҰЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӘСЕРІН ТИГІЗДІ. БҰЛ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН ҚАТАР ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӘНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ
МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ. ӨЙТКЕНІ ЕЛДЕГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ
БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КӨТЕРМЕ САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ.
БҰЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ
ГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПЕКТИВТІ
ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӘСЕРІ
ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШЕНДІ САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАҒА РЕФОРМАСЫ МҰНАЙ
ГАЗ ӨНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ІШКІ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30
ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ БӨЛШЕК
СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ӨСУІНЕ СӘЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ КЕЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КӨҢІЛ БӨЛІНЕТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ
МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҰЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ
ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӘСЕРІН
ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КӨШУІ
КОПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСТІҢ
ФАКТОРЫ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ӨЗ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ
ҚАТАРЛЫ ЖӘНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕР МӨЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КӨП АЛУҒА;
* ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БӘСЕКЕГЕ
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
* ӨНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ
МАҚСАТЫНДА ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСЕ АЛАДЫ.
ӨЙТКЕНІ, МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМЕН БІРГЕ ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ
ШИКІЗАТТАРМЕН, БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМЕН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА
ШЕШІМДЕР МЕН БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ӘР ТҮРЛІ ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҰШЫРАП ТҰРАДЫ.
МҰНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҰСЫНЫП ТҮРУЫ ШАРТ. ІРІ МҰНАЙ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҰРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ
ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖӘНЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕР ӘРІПТЕСТЕРІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККЕ
ЖЕТУІН КӨЗ ДЕЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ
БІРЛЕСТІКТІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӨСІПОРЫНДАРДЫҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ
ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӘНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ
ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП КОМПАНИЯСЫНЫҢ ӘРЕКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӘРТІП ПЕН
ӘРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
2. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН ҚҰРЫЛЫМДЫҚ-ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ: ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ
КӨЛЕМІ
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ТАУЫП ӨНДІРЕ БАСТАҒАЛЫ ЖҮЗ ЖЫЛДАН АСҚАНЫН, МҰНАЙ
БҰЛАҒЫНЫҢ ЕМБІДЕГІ ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН БАСТАЛҒАНЫН, СОДАН МАҢҒЫСТАУДАҒЫ
ӨЗЕНГЕ ЖАЛҒАСЫП, АҚЫРЫ ТЕҢІЗДЕН БІР – АҚ ШЫҚҚАНЫН БІЗ БІЛЕМІЗ. ЕНДІ
БҮГІН ҚАРАП ОТЫРСАҚ, ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН ҚАШАҒАНҒА ДЕЙІН ҚАЗАҚ МҰНАЙЫ
ЖҮРІП ӨТКЕН ЖОЛ, ОЛ АСҚАН АСУЛАР МАҚАТ – ДОССОР – ҚАРАТОН – ҚҰЛСАРЫ –
ЖАЙЫҚ – ЕМБІ МҰНАЙ КӨЗДЕРІ БОЛЫП АШЫЛА БЕРДІ, АҚТАРЫЛА БЕРДІ, БАРЛАУ
БҰРҒЫСЫ МАҢҒЫСТАУҒА БҰРЫЛЫП, МЫНДА ДА ӨЗЕН МЕН ЖЕТІБАЙ, ҚАЛАМҚАС,
ҚАРАЖАМБАС КЕНДЕРІ АШЫЛДЫ.
АЛ БҮГІН КАСПИЙ ДЕП АТАЛАТЫН МҰНАЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЖАҒАЛАУЫНАН ТЕҢІЗ
КЕНІШІ АШЫЛДЫ. ОНЫҢ КҮКІРТІ МОЛ, ҚУАТЫ ӨТЕ ЖОҒАРЫ МҰНАЙ ҚОРЫ СОҢҒЫ
КЕЗДЕГІ БАРЛАУДЫҢ ҒАНА НӘТИЖЕСІНДЕ БҰРЫНҒЫ 1,7 МИЛЛИАРД ТОННА
КӨЛЕМІНЕН 2,9 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ДЕЙІН ӨСІП ШЫҚТЫ.
КАСПИЙДІҢ ҒАЖАП ЖАҢАЛЫҒЫ – ТЕҢІЗ ҚАЙРАҢЫНДА ЖАТҚАН МҰНАЙҒА БҰРҒЫ
САЛЫНУЫ БОЛДЫ. ҚАШАҒАН АРАЛЫНЫҢ ШЫҒЫС БӨЛІГІНДЕ, МОЛ МҰНАЙҒА КҮМП
БЕРДІ. БІРДЕН 7 МИЛЛИАРД ТОННА ҚОРЫ БАР ДЕГЕН СӨЗ АЙТЫЛДЫ. БҰЛ
ҒАЛАМАТ БАЙЛЫҚ. ӘРИНЕ, БІР БҰРҒЫДАН, БІР БҰРҒЫЛАУДАН ҚОР МӨЛШЕРІН
ДӘЛ АНЫҚТАУ МҮМКІН ЕМЕС. ДЕГЕНМЕН ОСЫ БІР ҒАЛАМАТ САННЫҢ ОЙДАН
АЛЫНБАҒАНЫ ДА РАС. ОСЫНЫҢ БӘРІ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ, БІРАЗ БӨЛІГІ
РАСТАЛСА ДА, ОНЫҢ БӘРІ МҰНАЙ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ ГАЗ БОЛЫП ШЫҚСА
ДА БҰЛ ОРАСАН БАЙЛЫҚ. АЛ ОДАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАНДА 4800 МЕТР
ТЕРЕҢДІККЕ ДЕЙІН БҰРҒЫЛАҒАНДА ОНДА ДА МҰНАЙ – ГАЗ БАР ЕКЕН, БАР
БОЛҒАНДА МОЛ ЕКЕН. СОНЫМЕН БҮГІНДЕ КАСПИЙ БАСЕЙНІНДЕ ОСЫ УАҚЫТҚА
ДЕЙІН ТАБЫЛҒАН, БАРЛАНҒАН, АЛЫНЫП ЖАТҚАН МҰНАЙ ҚОРЫ 13 – 15 МИЛЛИАРД
ТОННА.
КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СОЛТҮСТІК АЙМАҒЫ – ЕҢ БАЙ, ӨНІМДІДЕ ТИІМДІ БӨЛІГІ
РЕСЕЙ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕР АУМАҒЫНА ЖАТАДЫ.
ЛОНДОНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ИНСТИТУТЫНЫҢ
БОЛЖАМДЫ ДЕРЕКТЕРІ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ БАРЛЫҚ ҚОРЫ 31
МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ ЖӘНЕ 10 ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ГАЗ ЕКЕН.
МЫСАЛЫ ТЕҢІЗ КЕШЕНІНЕН АЛЫНАТЫН МҰНАЙДЫҢ БІР ТОННАСЫ 20
ДОЛЛАРҒА ТҮСЕДІ. АЛ СОЛ МӨЛШЕРДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ
БАҒАСЫ – ҚҰНЫ 200 ДОЛЛАРДАН АСАДЫ.
КАСПИЙДЕН БАСҚА ДА МОЛ МҰНАЙЛЫ ГАЗДЫ ӨҢІРЛЕР БАР. АҚТӨБЕ
ДАЛАСЫНДА ЖАҢАЖОЛ, КЕНҚИЯҚ, АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ АЙНАЛАСЫ МҰНЙ МЕН ГАЗ
ҚОРЫНА ТОЛЫ. ТОРҒАЙ ИІНІНДЕ, ШУ – ТАЛАС ОЙПАҢЫНДА, ЗАЙСАН– АЛАКӨЛ
МАҢЫНДА КЕЗДЕСЕДІ.
АЛ ЕНДІ ГАЗДЫҢ ТАЗА, ТАБИҒИ КҮЙІНДЕ МОЛ ҚОРЫ, ҚЫРУАР ҚОРЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА – ҚАРАШЫҒАНАҚТА ЖИНАЛҒАН. ОНЫҢ ЖАЛПЫ ҚОРЫ 1,3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТРГЕ ЖЕТЕДІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА. АДЖИП ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ
ҚАЗАН АЙЫНДА, ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАТЫН, ҚАШАҒАНДЫ ИГЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫН
ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖАРИЯЛАҒАН БОЛАТЫН. БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ КЕН ОРНЫНЫҢ
СЫНАҚ ӨНДІРІСТІК ИГЕРУ ЖҰМЫСТАРЫ АТҚАРЫЛАТЫН БОЛСА, ЕКІНШІ ЖӘНЕ
ҮШІНШІ КЕЗЕҢДЕРДЕ– КЕНІШТІ ИГЕРУДІҢ АУҚЫМДЫ ЖҰМЫСТАРЫ ҚАМТЫЛИАҚ. СОҒАН
СӘЙКЕС БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕ 14 ҮЙМЕ АРАЛДАРЫН САЛУ
ЖОСПАРЛАНЫП ОТЫР.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДА АЛҚАШҚЫ ЖАСАНДЫ
АРАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ АЯҚТАЛДЫ. ЕНДІГІ ЖЕРДЕ БҰЛ АРАЛДАН ЖЕР ҚОЙНАУЫН
БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛМЕК. АЛДАҒЫ УАҚЫТТА ЖАСАНДЫ АРАЛДАРДЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ КӨРШІ АҚТОТЫ ЖӘНЕ ҚАЙРАН ТІЛЕМДЕРІН БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫМЕН
ҚОСА ЖҮРГІЗІЛМЕК.
БҰДАН КЕЙІН МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫНА ДАЙЫНДЫҚТАР БАСТАЛМАҚ. БҰЛ
ПРОЦЕСТІ ЖЫЛДАМДАТУ ҮШІН БОЛЖАУ ҰҢҒЫМАЛАРЫ ӨНДІРУШІ ҰҢҒЫМАЛАР
ТҮРІНЕ ҚАЙТА ЖАРАҚТАНДЫРЫЛМАҚ. СОҒАН СӘЙКЕС ОСЫ ҰҢҒЫМАЛАР АРҚЫЛЫ
2007 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР СЕКТОРЫНДАҒЫ
ҚАШАҒАННЫҢ АЛҒАШҚЫ МҰНАЙЫ ӨНДІРІЛЕ БАСТАМАҚ.
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДА МҰНАЙ МЕН
ГАЗДЫҢ МОЛ ҚОРЫН АНЫҚТАУ ҮШІН КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМА ҚАБЫЛДАП, 1993 -
ЖЫЛДЫҢ 13 АҚПАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ КОМПАНИЯСЫН
ҚҰРДЫ. СОЛ ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ОСЫ КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМЫНА
АДЖИП, БРИТИШ ПЕТРОЛЕУМ – СТАТОЙЛ ОДАҒЫ, БРИТИШ ГАЗ, ШЕЛЬ
КОМПАНИЯЛАРЫ КІРГЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ҚҰРЫЛДЫ. ОСЫ ЖЫЛДАР
АРАЛЫҒЫНДА КАСПИЙШЕЛЬФ ОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТ АТҚАРДЫ. ӘЛГІ
ШЕТЕЛДІКТЕРДІҢ АЛДЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАР ӨЗДЕРІН ЖАН –
ЖАҚТЫ КӨРСЕТЕ БІЛДІ ДЕУДІҢ ДЕ БІР СЕБЕБІ ОСЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
КАСПИЙШЕЛЬФ ТЫМ ЖАСТЫҒЫНА ҚАРАМАЙ ҮЛКЕН ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ МОЙЫНҒА
ЖҮКТЕП ОТЫР. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ МҰНАЙЫМЫЗ ЖӨНІНЕН БҮГІНДЕ ҚАЛЫҢ ЖҰРТШЫЛЫҚ
ТОЛЫҚ ХАБАРДАР.
ТЕҢІЗ ТҮБІНДЕГІ ҚАЗЫНАНЫ ИГЕРУ – БІРІНШІ РЕТ ҚОЛҒА АЛЫНҒАЛЫ ОТЫРҒАН
ШАРУА. ҚҰРЛЫҚТАҒЫДАЙ ЕМЕС, БҰЛ КҮРДЕЛІРЕК САЛА, ӘРІ БІЗДІҢ БҰҒАН
КЕЛГЕНДЕ ТӘЖІРИБЕМІЗ ДЕ ТАПШЫ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНЕН МҰНАЙ ӨНДІРУДІ
БІЗДЕН БҰРЫН БАСТАҒАН ӘЗЕРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ. СОҢҒЫ ЖЫЛДЫҢ
КӨРСЕТКІШІНЕ КӨЗ САЛСАҚ , МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖЫЛЫНА 25 – 27 МИЛЛИОН ТОННАНЫҢ
ШАМАСЫНДА. МАМАНДАРДЫҢ ЕСЕПТЕУІНШЕ, ЖАЛПЫ РЕСПУБЛИКА АЙМАҒЫНДАҒЫ
ИГЕРІЛМЕГЕН МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 2 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСТАМ. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ
МҰНАЙ, ЖҮЗ ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР МҰНАЙЫМЫЗ ОСЫ МӨЛШЕРДЕ. СОЛТҮСТІК
КАСПИЙДЕГІ, ЯҒНИ СУ АСТЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 8 – 10 МИЛЛИАРД ТОННАҒА
ЖАҚЫН, ГАЗДЫҢ КӨРСЕТКІШІ ЕКІ БАСТАН. 2003 - 2004 ЖЫЛДАН БАСТАП СУ
АСТЫ МҰНАЙЫ ИГЕРІЛЕ БАСТАДЫ. 2012 -2014 ЖЫЛДАРДАҒЫ СУ АСТЫ МҰНАЙЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ 50 – 60 МИЛЛИОН ТОННАҒА ЖЕТУГЕ ТИІС ДЕГЕН БОЛЖАМ
ЖАСАЛЫП ОТЫР.
ҚР ЭНӨРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ
СҮЙЕНСЕК, ЕЛІМІЗДЕГІ ЖАЛПЫ МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ 9 ПАЙЫЗЫ, ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫҢ 15
ПАЙЫЗЫ ҒАНА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ ТИЕДІ ЕКЕН. ОСЫ КӨРСЕТКІШТІ
ТЫМ БОЛМАСА ЖАРТЫСЫНА ЖУЫҚТАТСАҚШЫ. ОЛАЙ БОЛМАҒАНДА ӨЗІМІЗ АРМАНДАП ЖҮРГЕН
50 ЕЛДІҢ ҚАТАРЫНА ҚОСЫЛУҒА КӨП УАҚЫТ ҚАЖЕТ ПЕ ДЕП ҚАЛАСЫҢ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ҚАЗАҚСТАННЬЩ КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ 5 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ЖУЫҚТАЙДЫ. АЛ ГАЗ 3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ШАМАСЫНДА. БҰНЫҢ ІШІНЕ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА ТИЕСІЛІ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ КІРІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. БОЛЖАМ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ
БІЗГЕ ТИЕСІЛІ БӨЛІГІНДЕ 17 МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. АТАЛҒАН
МИНИСТРЛІКТІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, 2006 ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗДЕ ЖАЛПЫ ӨНДІРІЛГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 62,4 МИЛЛИОН ТОННАНЫ ҚҰРАҒАН. АЛҒАШҚЫ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІҢ
БАСЫНДА ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ КОМПАНИЯСЫ ТҰР. БҰЛ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 13,56 МЛН.
ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ —10,32 МЛН. ТОННА, ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНІКІ —
9,39 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА (ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ІРІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ КОМПАНИЯСЫ—
ҚАЗМҰНАЙГАЗ. ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА 33 КӘСІПОРЫН КІРЕДІ). ЕКІНШІ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІ
СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ КОМПАНИЯСЫ БАСТАЙДЫ (5,9 МЛН. ТОННА). ОДАН СОҢ
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ 5,6 МЛН. ТОННА КӨЛЕМІНДЕ ҚАРА АЛТЫН ӨНДІРСЕ,
ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙ АҚ-НЫҢ ӨНІМІ 2,2 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕДІ. БІЗДЕГІ ОСЫ БАСТЫ
АЛТЫ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 47 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРІП КЕЛЕДІ. ЯҒНИ, ЖАЛПЫ
ЕЛІМІЗДЕ ӨНДІРІЛЕТІН КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 76 ПАЙЫЗЫН ОСЫ КӘСІПОРЫНДАР
БЕРІП ОТЫР. МҰНАЙ ӨНДІРУДЕ ҚОМАҚТЫ ҮЛЕСІ БАР ТАҒЫ БІР КОМПАНИЯ, ОЛ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН. БҰЛ КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРГЕН
ЕКЕН. КӘСІПОРЫННЫҢ ИГЕРГЕН ШИКІЗАТЫ ЖАЛПЫ ЕЛ ӨНІМІНІҢ 11 ПАЙЫЗЫН ҚАМТИДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРДЫҢ НАҚТЫ ҮЛЕСІ ҚАНДАЙ? БІР ДЕРЕК БОЙЫНША
ЖАЛПЫ МҰНАЙ ӨНІМІНІҢ 80 ПАЙЫЗЫ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ТИЕСІЛІ. КЕЛЕСІ ДЕРЕК ТЕК
ҚЫТАЙЛЫҚТАР ҒАНА 40 ПАЙЫЗҒА ИЕ, ҚАЛҒАНДАРЫНІКІ ТӨМЕН ДЕП КӨРСЕТЕДІ.
САРАПТАМАМЫЗ ДӘЛ ШЫҒУЫ ҮШІН БІЗ БҰЛ ДӘЙЕКСІЗ БОЛЖАМДАРДЫҢ БІРЕУІНЕ ДЕ
СҮЙЕНБЕЙ, КӘСІПОРЫНДАРҒА ТИЕСІЛІ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙ МЕН ӘЛІ
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫН ҚАТАР АЛЫП ҚАРАСТЫРДЫҚ. АЛДЫМЕН ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ
(АКЦИЯСЫНЫҢ 75 ПАЙЫЗЫНА АҚШ ИЕЛІК ЕТЕДІ) КОМПАНИЯСЫНАН БАСТАЙЫҚ. БҰЛ
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ — 13,56 МЛН. ТОННА. КЕН ОРНЫНДАҒЫ ИГЕРІЛМЕГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 1,25 МЛРД. ТОННА ДЕП БОЛЖАНАДЫ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ МҰНДАҒЫ ҮЛЕСІ 2, 67 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙЛІК БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН
ЛУКАРКО 0,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ӨНІМ АЛАДЫ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ
ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ 10,32 МЛН. ТОННА БОЛСА,
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 1,2 МЛРД. ТОННА ЕКЕНІ БЕЛГІЛІ. БҰЛ ЖОБАДА
ҰЛЫБРИТАНИЯ МЕН ИТАЛИЯ 3,3 МЛН. ТОННА, АКШ 2,1 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙ 1,5 МЛН.
ТОННА ҮЛЕСКЕ ИЕЛІК ЕТЕДІ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ. ӨНДІРУ АҚ ЖЫЛЫНА 9,39 МЛН.
ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРЕДІ. БОЛАШАҚТА АЛЫНУЫ ТИІС ШИКІЗАТ ҚОРЫНЫҢ КӨЛЕМІ —
205, 9 МЛН. ТОННА. ОСЫ КЕН ОРНЫНАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ 5,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ
ӨНДІРЕДІ. КОМПАНИЯ ӨЗ АКТИВТЕРІН СОҢҒЫ КЕЗДЕ БИРЖАЛАРҒА ОРНАЛАСТЫРУ АРҚЫЛЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҒЫП ЖҮР. СОНДЫҚТАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ АКЦИЯСЫНЫҢ 43,23
ПАЙЫЗЫ БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ (АКЦИЯСЫНЫҢ
100 ПАЙЫЗЫ ҚЫТАЙДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ) КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ — 5,9
МЛН. ТОННА. КӘСІПОРЫНҒА ЖАҢАЖОЛ, КЕҢҚИЯҚ ЖӘНЕ БІР КЕН ОРНЫ ҚАРАЙДЫ.
БҰЛАРДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ 111 МЛН. ТОННА БОЛЫП БЕЛГІЛЕНГЕН.
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 5,6 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. КӘСІПОРЫН
БАЛАНСЫНДА ЖАЛПЫ АЛҒАНДА 36 КЕН ОРНЫ БАР ЕКЕН. ҚАЗІР СОНЫҢ ТЕК 15-І ҒАНА
ИГЕРІЛУДЕ. МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗҒА ҚАРАСТЫ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ КӨМІРСУТЕК ҚОРЫ
960 МЛН. ТОННА БОЛАДЫ. 2006 ЖЫЛЫ ҚЫТАЙЛЫҚТАР ИЕЛІК ЕТЕТІН ПЕТРОҚАЗАҚСТАН
КОМПАНИЯСЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН. ОСЫ 2007 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША КОМПАНИЯҒА ТИЕСІЛІ МҰНАЙ ҚОРЫ 83,13 МЛН. ТОННАНЫ ҚҰРАДЫ.
ПЕТРОҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕЛІМІЗДЕ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ҚҰМКӨЛ РЕКОРСИЗ ЖӘНЕ
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ОЙЛ ПРОДАКТС ДЕГЕН БАСТЫ БӨЛІМШЕЛЕРІ БАР. ОСЫЛАРДЫ ҚОСА
АЛҒАНДА КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНДІРІП, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАЛПЫ
ӨНІМНІҢ 10 ПАЙЫЗЫН ЕНШІЛЕГЕН. ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 2,2 МЛН. ТОННА
ӨНІМ АЛСА, ЕКІ МИЛЛИОН ТОННАСЫМЕН ҚЫТАЙДЫ ӘР ЖЫЛЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРАДЫ.
КЕН ОРНЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ КӨЛЕМІ 46,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ДЕП ЕСЕПТЕЛІНЕДІ.
ҚАЗАҚОЙЛ-АҚТӨБЕ ЖШС 2005 ЖЫЛЫ 1,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН ЕКЕН. ӨТКЕН
ЖЫЛЫ ДА СОЛ МЕЖЕДЕН ТАБЫЛЫПТЫ. ӨЗДЕРІНЕ ТИЕСІЛІ КЕН ОРНЫНДА ИГЕРІЛМЕГЕН 36
МЛН. ТОННА ШИКІЗАТ БАР. ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ ЖАБЫҚ АЩИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ РЕСЕЙДІҢ
ЛУКОЙЛ-ОВЕРСИЗІ МЕН ҚЫТАЙДЫҢ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН КОМПАНИЯСЫ АКЦИЯЛАРЫНЫҢ 50
ПАЙЫЗЫ НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒ-АН. ҚАЗІР ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚҰМКӨЛ КЕН ОРНЫНЫҢ
СОЛТҮСТІК БӨЛІГІН ИГЕРЕДІ. ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ 3,4 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА.
ӘЛІ ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 37 МЛН. ТОННА ДЕП БОЛЖАНЫП ОТЫР. КОМПАНИЯ 2003
ЖЫЛЫ 171 ШАҚЫРЫМДЫҚ ҚҰМКӨЛ-ЖОСАЛЫ ҚҰБЫР ЖЕЛІСІН ІСКЕ ҚОСҚАН. СОНЫҢ
АРҚАСЫНДА БАТЫСҚА ЭКСПОРТТАЛАТЫН ЖОЛ 1200 ШАҚЫРЫМҒА ҚЫСҚАРЫПТЫ. БҰЛ ҚҰБЫР
ШИКІЗАТТЫ КАСПИЙ ҚҰБЫРЫ КОНСОРЦИУМЫ (КТК) АРҚЫЛЫ ЭКСПОРТТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРГЕН. ҚАЗГЕРМҰНАЙ — 1993 ЖЫЛЫ ҚҰРЫЛҒАН КОМПАНИЯ. АКЦИОНЕРЛЕРІ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН (50 ПАЙЫЗ) МЕН ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ (50 ПАЙЫЗ),
ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТОРҒАЙ, АҚШАБҰЛАҚ, НҰРАЛЫ, АҚСАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНДА ЖҰМЫС
ІСТЕЙДІ. ҮШ КЕНІШТЕГІ МҰНАЙ ДЫҢ ҚОРЫ 52,6 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕҒАБЫЛ. КОМПАНИЯ
БИЫЛ 9,5 МЛН. ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ӨНДІРУДІ ЖОСПАРЛАП ОТЫР. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ
ЖОБАСЫНДА ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫН ДА БОЛЖАМДАРҒА ҚАРАҒАНДА 2
МЛРД. ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. ЯҒНИ, БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕҢ ҮЛКЕН КЕН
ОРНЫ ОСЫ ҚАШАҒАН БОЛМАҚ. ҚР ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР
МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, МҰНДА ҚАЗІР МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ
ЖҮРІП ЖАТҚАН ЖОҚ. ТЕК ӘЗІРЛІК ЖҰМЫСТАРЫМЕН ҒАНА ШЕКТЕЛУДЕ. АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ
ЖЕР БЕТІНЕ БҰЙЫРТСА 2012 ЖЫЛЫ ШЫҒАДЫ. ҚАЗАҚСТАН КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРУГЕ
ТҮРКИЯ, РУМЫНИЯ, МОЛДАВИЯ, ИНДИЯ, НОРВЕГИЯ, ИТАЛИЯ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚЫТАЙ,
РЕСЕЙ, ТАҒЫ БАСҚА КӨПТЕГЕН ЕЛДЕР АТСАЛЫСЫП ЖАТЫР. ОСЫЛАРДЫҢ ІШІНДЕГІ ӨЗ ЫҒЫ
— ҚЫТАЙ, АҚШ, ИНДОНЕЗИЯ, РЕСЕЙ, ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖӘНЕ ИТАЛИЯ. ОЛАР ӨЗДЕРІН
ТРАНСҰЛТТЫҚ КОРПОРАЦИЯЛАР АРҚЫЛЫ ҰСЫНЫП ОТЫР. ӘР КЕН ОРНЫНДА ӨЗ ҮЛЕСТЕРІ
БАР. ӨТКЕН ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗ БОЙЫНША ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ КӨЛЕМІН ПАЙЫЗҒА ШАҚҚАНДА
ҚЫТАЙ — 22,4, АҚШ — 21,8, ҚАЗАҚСТАН—15,3, ИНДОНЕЗИЯ— 9,6, БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР
(ҚАЗМҰНАЙГАЗДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҚҚАН АКЦИЯЛАРЫНА ИЕЛІК ЕТУШІЛЕР)—
9,2, РЕСЕЙ —6,8, ҰЛЫБРИТАНИЯ —6,4, ИТАЛИЯ 5,8 ПАЙЫЗЫН ӨНДІРГЕН. КӨРІП
ОТЫРҒАНЫМЫЗДАЙ, БІЗДІҢ ҮЛЕСІМІЗ БАР БОЛҒАНЫ 15 ПАЙЫЗ. ЕНДІ ӘР КЕН ОРНЫ
БОЙЫНША АНЫҚТАЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПТЕП КӨРЕЙІК. КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫН ҚОСПАҒАНДА
ЕЛІМІЗДЕ 5,8 МЛРД. ТОННА КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ БАР ЕКЕН. СОНЫҢ 1,638 МЛН.
ТОННАСЫНА (29%) АҚШ, 931 МЛН. ТОННАСЫНА (16%) ИНДОНЕЗИЯ, 785 МЛН ТОННАСЫНА
(14%) ҰЛЫБРИТАНИЯ, 760 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАҚЫРЫБЫ: МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРУШІ ӨНЕРКӘСІП ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНДАҒЫ РОЛІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА
БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
1.2 МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН
МАҢЫЗЫ
2. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ- ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЛДАУ
2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ:
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ КӨЛЕМІ
МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ САЛАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЛПЫ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ
БАЛАНС КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ӘСЕРІ
3. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІН
КЕШЕНДІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЖОЛДАРЫ
3.1 МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
3.2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУДА ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕ МҰНАЙ
ГАЗ КЕШЕНІНІҢ АЛАТЫН РӨЛІН АЙРЫҚША АТАП ӨТУГЕ БОЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ
МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ ЭКОНОМИКАСЫН ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНАН
ШЫҒАРАТЫН КҮШ ДЕГЕН КӨЗҚАРАС ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР. ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУ ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА СТРАТЕГИЯЛЫҚ
ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫ РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ПРИОРИТЕТІНЕ ЖАТҚЫЗҒАН.
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУЫНА СЕБЕП
БОЛДЫ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕП БОЛДЫ. СЕБЕБІ
МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗБЕН
БАЙЛАНЫСТЫ САЛАЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ҒАНА ӘСЕРІН ТИГІЗІП
ҚОЙМАЙ, СОНЫМЕН БІРГЕ ҰЛТТЫҚ ЭНЕРГЕТИКАНЫҢ, ТРАНСПОРТТЫҚ МАШИНА
ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ, ХИМИЯ ЖӘНЕ МҰНАЙ-ХИМИЯ, ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІП, ТРАНСПОРТТЫҚ
БАЙЛАНЫСТАР, ЖОЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМДАРЫ, СЕРВИС ЖӘНЕ БАСҚА ДА САЛАЛАРЫНЫҢ
ДАМУЫ ҮШІН АЛҒЫ ШАРТТАР ТУДЫРДЫ. КӨМІРСУТЕК ҚОРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ЭТАПЫ ДӘЛ ОСЫ МҰНАЙ-ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ
ДАМУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӨНЕРКӘСІПТІК МАМАНДАНДЫРУ БОЙЫНША РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫ
ӨЗ АЛДЫНА 4 НЕГІЗГІ САЛАЛЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ: МҰНАЙ ӨНДІРЕТІН,
МҰНАЙ ӨҢДЕЙТІН, ГАЗ ӨНДІРУШІ ЖӘНЕ ГАЗ ӨҢДЕЙТІН. БҰЛ САЛАЛЫҚ
БӨЛІМШЕЛЕР ӨЗАРА БАЙЛАНЫСҚАН ЖӘНЕ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ӨҢДЕУ ПРОЦЕСІНДЕ БІР-
БІРІН ӨЗАРА ТОЛЫҚТЫРУШЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ӘЛЕМДЕГІ ЗАПАСТЫҢ КӨЛЕМІ ЖАҒДАЙЫН БІЗДІҢ ЕЛІМІЗ МҰНАЙ БОЙЫНША
12-ШІ ОРЫН (КАСПИЙ ШЕЛЬФТЕРІН ЕСЕПТЕМЕГЕНДЕ), ГАЗ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ
БОЙЫНША - 15-ШІ, АЛ ӨҢДІРУ ДЕҢГЕЙІ БОЙЫНША 23-ШІ ОРЫН АЛАДЫ.
ҚАЗАҚСТАН ҮЛЕСІНЕ БАРЛАНҒАН БЕКІТІЛГЕН ӘЛЕМДІК МҰНАЙДЫҢ 1,5 ПАЙЫЗ
ТИЕСІЛІ, БҰЛАР 207 МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫНА 2,2 МИЛИАРД ТОННА
МҰНАЙ ЗАПАСТАРЫН, 690 МИЛИОН ТОННА КОНДЕНСАТЫН ЖӘНЕ 2 ТРИЛИОН
МЕТР КУБ ГАЗ ЗАПАСТАРЫН ӨНДІРЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫҢ СТАРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ САЛАСЫ РЕТІНДЕ МҰНАЙ ӨНДІРУ
ҰЗАҚ БОЙЫНА ЕЛГЕ ДАМУДЫҢ ТҰРАҚТЫ СИПАТЫН, ІРІ ВАЛЮТАЛЫҚ ТҮСІМДЕРІ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫР. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН
ӘБІШҰЛЫ НАЗАРБАЕВ ДАҒДАРЫС АРҚЫЛЫ ЖАҢАРУ ЖӘНЕ ДАМУ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ
БАҒДАРЛАМА ҰСЫНДЫ. БЕРІЛГЕН БАҒДАРЛАМАДА ЕЛ БАСШЫСЫ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ
ШАРАЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҮШ БАҒЫТЫНА АСА НАЗАР АУДАРТАДЫ. ОНЫҢ СӨЗІ БОЙЫНША БАСТЫ
МІНДЕТ – ЕЛДЕ БОЛЫП ЖАТҚАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫС ШАРТТАРЫНДА ҚАЗАҚСТАН
ХАЛҚЫНА АУЫРТПАЛЫҚТЫҢ ТҮСПЕУІ. ПРЕЗИДЕНТТІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША ҚАЗІРГІ ДАҒДАРЫС
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН АЛҒАШҚЫ ЕМЕС. 90-ШІ ЖЫЛДАРДЫҢ БАСЫНДА РЕСПУБЛИКАДА ӨТПЕЛІ
КЕЗЕҢ ДАҒДАРЫСЫ БОЛДЫ. ЖЫЛЫНА ИНФЛЯЦИЯНЫҢ БІРНЕШЕ МЫҢ ПАЙЫЗЫ, ЭКОНОМИКАНЫҢ
60%- ҒА КҮЙРЕУІ СОЛ КЕЗДЕГІ ДАҒДАРЫСТЫҢ НЕГІЗГІ СИПАТЫ БОЛДЫ. 90-ШІ
ЖЫЛДАРДЫҢ СОҢЫНДА ПАЙДА БОЛҒАН ДАҒДАРЫС ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ҮЛКЕН СОҚҚЫ
ТИГІЗДІ. БҰЛ КЕЗЕҢДЕ МҰНАЙ БАҒАСЫ БІР БАРРЕЛЬ ҮШІН 9 ДОЛЛАРҒА ДЕЙІН
ҚЫСҚАРҒАН. МҰНАЙ -РЕСПУБЛИКА ЭКСПОРТЫНЫҢ НЕГІЗІ ЕКЕНІН ЕСЕПКЕ АЛА ОТЫРЫП,
ЕЛДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КҮЙЗЕЛІС КӨЛЕМІН ЕЛЕСТЕТУГЕ БОЛАДЫ. БҰЛ КЕЗЕНДЕ
ЕНБЕКАҚЫ ЖӘНЕ ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУГЕ ҚАРЖЫ ЖЕТКЕН ЖОҚ.
БІРАҚ ҚАЗАҚСТАН ОНЫҢ БАРЛЫҒЫН ЖЕҢДІ. ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖАНДАНАУЫНДА
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІН МЕМЛЕКЕТТІҢ ДАМУ ЖОЛЫН АНЫҚТАЙТЫН, ҚАЗАҚСТАН-2030
СТРАТЕГИЯСЫ ҮЛКЕН РОЛЬ ОЙНАДЫ. ЖАҢА БАҒДАРЛАМАНЫ ҰСЫНА ОТЫРЫП, ЕЛ
ПРЕЗИДЕНТІ Н.Ә. НАЗАРБАЕВ БЫЛАЙ ДЕДІ: ҚАЛЫПТАСҚАН ЖАҒДАЙДАН ШЫҒУ ҮШІН
ЖӘНЕ ЖАҢА ӨСУГЕ ДАЙЫН БОЛУ ҮШІН БІЗДІҢ ҚОЛЫМЫЗДА БАРЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕР БАР.
ДАҒДАРЫСТАР ҚАЙТАЛАНА БЕРЕДІ, БІЗДІҢ МАҚСАТЫМЫЗ-ОЛАРДЫ БАСҚАРА БІЛУ. ЕЛДІҢ
ЖЕТЕКШІ ЭКОНОМИКАЛАРЫ ДАҒДАРЫСТЫ ЖЕҢУ ҮШІН ОН ТРИЛЛИОН ДОЛЛАРДАН АСТАМ
ҚАРЖЫ ЖҰМСАҒАН, ОЛ БҮКІЛ ӘЛЕМДІК ЖҰӨ-НІҢ 15% ҚҰРАЙДЫ. АЛ ЖАҒДАЙ ӘЛІ
ӨЗГЕРГЕН ЖОҚ. 2000 ЖЫЛЫ РЕСПУБЛИКАДА ҰЛТТЫҚ ҚОРДЫҢ ҚҰРЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
ЖИНАҚТАУДЫҢ МАҚСАТТЫ САЯСАТЫ ӨТКІЗІЛДІ. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БЮДЖЕТКЕ ЖИНАУЛАР 20%
ҒА ТӨМЕНДЕГЕН, ЕЛДЕ ЕНБЕКАҚЫ ЖӘНЕ ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПРОБЛЕМЕЛАР
ЖОҚ. ҰЛТТЫҚ ҚОР ҚҰРА ОТЫРЫП, ҚАЗАҚСТАН БАСҚА ЕЛДЕРДЕН БІР ҚАДАМ АЛҒА
ЖЫЛЖЫП, ӘЛЕМДІК ДАҒДАРЫС АЛДЫНДА ЭКОНОМИКАСЫН ТҰРАҚТАНДЫРДЫ. ДАҒДАРЫСҚА
ҚАРСЫ ШАРАЛАР ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ЖАЙ ТҰРАҚТАНДЫРУҒА БАҒЫТТАЛЫП ҒАНА ҚОЙМАЙ,
ӘЛЕМДІК ҚОҒАМДАСТЫҚТА ӨЗ ПОЗИЦИЯЛАРЫН САҚТАП, ДАМЫҒАН МЕМЛЕКЕТ РЕТІНДЕ
ДАҒДАРЫСТАН ШЫҒУДЫ ҚАРАСТЫРАДЫ. ҚАЗАҚСТАН ПРЕЗИДЕНТІНІҢ АЙТУЫ БОЙЫНША
ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ ШАРАЛАР МАҚСАТЫНДА ҚОСЫМША ЕКІ ТРИЛЛИОН 700 МИЛЛИАРД ТЕНГЕ
ЖҰМСАЛҒАН, БҰЛ ӨЗ АЛДЫНА ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫ ЖЕНУДЕ КҮШТІ
СТИМУЛ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІ ЕЛГЕ ТРИЛЛИОНДАҒАН
ҚАРЖЫ ӘКЕЛЕДІ. БҰЛ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОТАНДЫҚ ӨНЕРКӘСІПТІК ӨНІМІНІҢ БАРЛЫҚ
КӨЛЕМІНІҢ ЖАРТЫСЫН, ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ ӨНІМНІҢ 30% , РЕСПУБЛИКАЛЫҚ БЮДЖЕТТІҢ 60%
ҚҰРАЙДЫ. СОНДЫҚТАН БҰЛ СФЕРАДА МЕМЛЕКЕТТІҢ ӘРБІР ШЕШІМІ КӨПТЕГЕН ТАЛҚЫЛАУ
ЖӘНЕ ШИЕЛЕНІСТЕРДІҢ ОБЪЕКТІСІ БОЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС КІРІСПЕ, ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҮШ БӨЛІМНЕН ТҰРАДЫ.
БІРІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА МҰНАЙ
ГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ ЕЛ
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ ҚАРАСТЫРЫЛҒАН. ЭКОНОМИКАНЫҢ ШИКІЗАТ
СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ МЕНШІК
СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕҢДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҰРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕР МЕН ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ.
ЕКІНШІ БӨЛІМДЕ ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ – ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ЭКОНОМИКАҒА ТИГІЗЕТІН
ӘСЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАЛҒАН. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ
КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ– ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРАЙТЫН ҮЛЕСІ ТУРАЛЫ
АЙТЫЛҒАН. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МІНДЕТТЕРІНІҢ БІРІ - ТАБИҒИ
ГАЗҒА ДЕГЕН ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ. ҚАЙТА ӨҢДЕЛЕТІН МҰНАЙ САПАСЫ МЕН
МҰНАЙ ӨНІМДЕРІН АЛУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗІЛДІ.
ҮШІНШІ БӨЛІМДЕ МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫН КЛАСТЕРЛІК БАҒЫТТА ДАМЫТУДЫН
ТИІМДІЛІГІ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ – ГАЗ КОМПЛЕКСІНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. ОТАНДЫҚ ҚАЙТА ӨҢДЕУ САЛАЛАРЫ МҰНАЙ ГАЗДЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖӘНЕ
МҰНАЙ ХИМИЯСЫ БӘСЕКЕЛЕСТІККЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУЫ ҮШІН ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒЫТТАР
ҚАРАСТЫРЫЛҒАН.
1. ЭКОНОМИКА МЕН МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТА ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСТАРЫ
1.1 МҰНАЙ-ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
ЭКОНОМИКАНЫ ДАМЫТУДА МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ АЛАТЫН РӨЛІН АЙРЫҚША
АТАП ӨТУГЕ БОЛАДЫ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ ЕЛДІҢ
ЭКОНОМИКАСЫН ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНАН ШЫҒАРАТЫН КҮШ ДЕГЕН КӨЗҚАРАС
ТҰРАҚТАЛЫП ОТЫР. ПРЕЗИДЕНТТІҢ 2030 ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУ
ЖӨНІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОЛДАУЫНДА ДА МҰНАЙ ГАЗ
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫ РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ
ПРИОРИТЕТІНЕ ЖАТҚЫЗҒАН.
МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫ ЭКОНОМИКАДАН БАСҚА САЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫНА ӘСЕР
ЕТТІ, ЯҒНИ ХАЛЫҚТЫҢ ӨМІРЛІК ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУІНЕ СЕБЕПШІ, СЕБЕБІ МҰНАЙ
ГАЗДЫҚ ӨНЕРКӘСІПТІҢ ДАМУЫ ТЕК ТІКЕЛЕЙ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗБЕН
БАЙЛАНЫСТЫ САЛАНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗІП ҚАНА ҚОЙМАЙ,
БАСҚА ДА САЛАНЫҢ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫ ШАРТТАРЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ
ДАМУЫ, МҰНАЙ ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙ ГАЗ
КЕШЕНІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ СИЯҚТЫ СҰРАҚТАР ТӨҢІРЕГІНДЕГІ
МӘСЕЛЕЛЕР ҚОЗҒАЛДЫ.
МҰНАЙ ГАЗ ӨНДІРІСІ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ТҰЗ
КӨЗІРІ. РАС НЕГІЗГІ ӨНДІРІСТІК ПРОЦЕСТІҢ ТІЗГІНІ ШЕТЕЛДІК
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ БОЛҒАНЫМЕН, АТАЛМЫШ САЛАҒА ОТАНДЫҚ МЕКЕМЕ,
КӘСІПОРЫНДАРДЫ КӨПТЕП ТАРТУ БІЗДІҢ ҮКІМЕТ ҮШІН БҮГІНГІ КҮННІҢ ӨЗЕКТІ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ БІРІНЕ АЙНАЛЫП ОТЫР.
МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДА БІРТҰТАС МАМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БҮГІНГІ
ТАҢДА ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕГЕ АЙНАЛЫП ОТЫР. БҰЛ БІРІГУДІ ҰЙЫМДЫҚ ТҰРҒЫДАН ЕМЕС
,БАРЛЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ РЕСУРТАРДЫ БІР ЖЕРГЕ ШОҒЫРЛАНДЫРУ ТҰРҒЫСЫНАН ҚАБЫЛДАУ
ҚАЖЕТ. ШЫНЫНДА ДА БҰЛ ЖЕРДЕ ЭКАНОМИКАЛЫҚ МҮДДЕ ЖОҒАРЫ ТҰР. МҰНДАЙ
ИНТЕГРАЦИЯ– ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕДЕ КЕЗДЕСІП ЖҮРГЕН ҚҰБЫЛЫС.
БІЗ БҰДАН ОН ЖЫЛҒЫ УАҚЫТҚА ҚАРАҒАНДА БІРАЗ АЛҒА ЖЫЛЖЫДЫҚ. ТӨРТКҮЛ
ДҮНИЕНІҢ ТӘЖІРИБЕСІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП, КӨП НӘРСЕНІ ҮЙРЕНДІК. БІЗ ҚАЗІР
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРҒА САЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ДӘРЕЖЕГЕ ЖЕТТІК. ӨЗІМІЗДІҢ
БАЙЛЫҒЫМЫЗДЫ ӨЗІМІЗ ИГЕРЕТІН КҮНГЕ КЕЛДІК. ӨНІМ ӨНДІРУМЕН ОНЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ
БІР РЕТКЕ КЕЛТІРІП ОТЫРАТЫН ЖЕТКІЛІКТІ ДӘРЕЖЕДЕГІ ЗАҢДЫҚ БАЗА ҚАЛЫПТАСҚАН.
ҚАЗІР ЕЛІМІЗДЕ МЕНЕДЖМЕНТТІ ТОЛЫҚ МЕҢГЕРГЕН МАМАНДАРДЫҢ ШОҒЫРЫ ПАЙДА
БОЛДЫ. БІЗ ЕНДІГІ ЖЕРДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕП ЖАТҚАН ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ҮЗЕҢГІ ҚАҒЫСТЫРА АЛАТЫН ХӘЛГЕ ЖЕТТІК.
БҮГІНГІ КҮНІ ЕЛІМІЗ ХАЛҚЫНЫҢ ӨМІР СҮРУІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУДЕ ТИІМДІ ЭКОНОМИКАНЫ ҚҰРУ ЖӘНЕ ДЕ ӘЛЕМДЕГІ БӘСЕКЕГЕ БАРЫНША ҚАБІЛЕТТІ
ЕЛУ ЕЛДІҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫНГА ИЕ БОЛУЫ ЖОҒАРЫ ҰЛТТЫҚ
БАСЫМДЫЛЫҚ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
НАРЫҚТА СҰРАНЫСҚА ИЕ БОЛЫП ОТЫРҒАН МИНЕРАЛДЫ-ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ, КӨПТЕГЕН
ДАМУШЫ ЕЛДЕРМЕН САЛЫСТЫРҒАНДА АЙТАРЛЫҚТАЙ ҚАРҚЫНМЕН ДАМЫҒАН ӨНДІРІСТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОСА ХАЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ БІЛІМІНІҢ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙІ
МЕН БІЛІКТІ КАДРЛАР ӘБДЕН ЖЕТКІЛІКТІ. ОСЫ ФАКТОРЛАРДЫ ЕЛІМІЗДІҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫНЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ
ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ОНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУЫНА ЖӘНЕ ҚОҒАМНЫҢ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ЖАҒДАЙ ТУҒЫЗАТЫНЫ БЕЛГІЛІ.
ТҰРАҚТЫ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖАҺАНДЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚТЫҚ БОЛЖАУЛАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ОРТАЛЫҚ МӘСЕЛЕ БОЛУЫ ӘБДЕН ТАБИҒИ ПРОЦЕСС. ОСЫҒАН
ОРАЙ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚҚА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ МЕН
ШЕКТЕУЛЕРІН ҚАРАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ МҮЛДЕМ БОС ЖӘНЕ ДЕРЕКСІЗ ЕМЕС. ӨСУ ШЕГІ
ЖӨНІНДЕГІ ОСЫ КҮНГІ САЯСИ ПІКІР САЙЫС ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 60-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ
ОРТАСЫНДА БАСТАЛДЫ. БҰЛ ЖЫЛДАРЫ БАТЫСТЫҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРІНДЕ РЕСУРСТЫҚ
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ НАШАРЛАУ МӨСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖАН-ЖАҚТЫЛЫ
КӨҢІЛ АУДАРЫЛДЫ. ДАМУШЫ ЕЛДЕРДЕ "ЖАҺАНДЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘДІЛЕТСІЗДІК" ПЕН
"БАТЫСТЫҢ РЕСУРСТЫҚ ИМПЕРИАЛИЗМІ" ФАКТІСІНЕ СЫНИ КӨЗҚАРАСТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫМЕН
ТУРА КЕЛДІ. АЛ ОСЫ УАҚЫТТА ЕҢ ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДЕ "АЛТЫН МИЛЛИАРД"
ТҮЖЫРЫМДАМАСЫ ПӘРМЕНДІ ДАМЫДЫ, ОҒАН ТЕК ХАЛҚЫНЫҢ ЖАЛПЫ САНЫ БІР МИЛЛИАРДҚА
ЖУЫҚ КЕЙБІР ЕЛДЕРДЕ "ТҰРАҚТЫ ДАМУ" ЖЕТІСТІГІНІҢ НЕГІЗІ САЛЫНДЫ.
ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ӨРКЕНИЕТТІҢ ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА ПАРАДИГМАСЫ РЕТІНДЕ "ТҰРАҚТЫ
ДАМУ" ҮҒЫМЫ БІРІНШІ РЕТ 1992 ЖЫЛЫ РИО-ДЕ-ЖАНЕЙРОДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
КОНФЕРЕНЦИЯДА ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ДАМУ ЖОНІНДЕГІ БҰҰ БАЯНДАМАСЫНДА
ҚАРАСТЫРЫЛДЫ. 1994 ЖЫЛГЫ БҰҰ-НЫҢ "АДАМ ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ"
БАЯНДАМАСЫНДА "ТҰРАҚТЫ ДАМУ" ҰҒЫМЫНЫҢ КЕЛЕСІДЕЙ ТҮСІНДІРМЕСІ КЕЛТІРІЛДІ;
"БҰЛ ТЕК ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУДІ ТУДЫРАТЫН ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ОНЫҢ
НӘТИЖЕЛЕРІН ӘДІЛ ҮЙЛЕСТІРЕТІН, ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ БҰЗҒАННАН ГӨРІ, ЕҢ ҮЛКЕН
МӨЛШЕРДЕ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРЕТІН, АДАМДАРДЫ КЕДЕЙЛЕНДІРМЕЙ, ОЛАРДЫҢ
МҮМКІНДІКТЕРІН АРТТЫРА ТҮСЕТІН ДАМУ" ТҰРАҚТЫ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ
ҚАҒИДАЛАРЫ ДА ТЕЗ АРАДА ҚАЛЫПТАСТЫРЫЛДЫ, АДАМ ӨМІРІНІҢ САПАСЫ; ҒАЛАМШАРДА
БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘР ТҮРЛІЛІКТІ САҚТАУ; ҚАЛПЫНА КЕЛМЕЙТІН РЕСУРСТАРДЫҢ
САРҚЫЛМАУЫН БОЛДЫРМАУ; ҚҰНДЫЛЫҚ ЖӘНЕ ТӘРТІПТЕМЕЛІК ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТАНУ
ҚАЖЕТТІЛІГІ; ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БОЙЫНША ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ДАМУ ӘРІ МӘДЕНИ МҰРАНЫҢ ТҮРЛІ ДЕҢГЕЙЛЕРІ БОЛАТЫН АЙМАҚТАР АРАСЫНДА ЖАҺАНДЫҚ
ЫМЫРАЛАРДЫ ІЗДЕСТІРУЛЕР СИЯҚТЫ ПІКІРЛЕРДІ ҚАМТЫДЫ. ОСЫҒАН СӘЙКЕС ТҰРАҚТЫ
ДАМУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ШЕҢБЕРІНДЕ АЗДЫ-КӨПТІ ҮШ ДЕРБЕС БАҒЫТ БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ
-ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК, ОЛАР, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗ
БОЙЫНША, ТАБИҒИ ТҮРДЕ БІРТҰТАС БОЛЫП БІРІГУГЕ ТИІС.
ӘРБІР ЕЛДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫ БОЙЫНША АТАЛМЫШ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ
ҮШІН ҚАНДАЙ СЕБЕПТЕР МЕН ФАКТОРЛАР ЕҢ МАҢЫЗДЫ БОЛАТЫНЫ ТУРАЛЫ ӨЗІНІҢ
ТҮСІНІГІ БОЛАДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ, БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗ БОЙЫНША, ЕЛІМІЗДІҢ
БІРСЫПЫРА ӘЛЕУМЕТТІК МҮМКІНДІКТЕРІ БАР. БІРІНШІДЕН, ҚОҒАМДЫҚ САНАДА БІЗ
ҰМТЫЛҒАН НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ТҰРПАТЫ ӘЛЕУМЕТТІК БАҒДАРЛАНҒАН НАРЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҚАЛЫПТАСҚАН. ХХ-ШЫ ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫНДАҒЫ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
ОТКЕН КЕЗЕҢНІҢ АТАЛМЫШ ЭКОНОМИКАДАН САПАЛЫ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ БАР ЕКЕНІН ІС
ЖҮЗІНДЕ БАРЛЫҚ ЕЛ ЖЕТЕ ТҮСІНДІ. ЖАҺАНДАНУ ҮДЕРІСІ НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАРЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ЖАҢА САПА БЕРІП, МӘНІ МЕН РОЛІНЕ ӘЛСУЛІ ТҮЗЕТУЛЕР
ЕНГІЗДІ. ЕКІНШІДЕН, ЕЛІМІЗДІҢ ДАМУЫНДАҒЫ МАҚСАТТАРЫ МЕН ОНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
СТРАТЕГИЯСЫН АЙҚЫН СЕЗІНУІМЕН ҮЗДІКСІЗ БАЙЛАНЫСТЫ. РЕСПУБЛИКАДА
СТРАТЕГИЯЛЫҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ҚҰЖАТТАРДЫҢ ТҰТАСТЫҚ ЖҮЙЕСІ ӘЗІРЛЕНДІ, ОЛ БАРЛЫҚ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ АГЕНТТЕРДІҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН ТЕК САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ
БАҒДАРЛАР КӨРСЕТІП ҚАНА ҚОЙМАЙДЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ МАҚСАТТАР МЕН МІНДЕТТЕРДІҢ
САБАҚТАСТЫҒЫН, ОЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ТІЗБЕКТІЛІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
ЕЛІМІЗДІҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУ ТРАЕКТОРИЯСЫНА ШЫҒУ МЕН ОНЫ БАЯНДЫ ЕТУ ҮДЕРІСІ ЖЕКЕ
ТҮСІНІЛЕТІН ЖӘНЕ БАСҚАРЫЛАТЫН БОЛУЫ ТИІС. МҰНДА МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ МЕН
ҰЛТТЫҚ ЖОСПАРЛАУДЫҢ РОЛІ ӨТЕ МАҢЫЗДЫ. ҮШІНШІДЕН, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕТКІЛІКТІ
ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ ӘЛЕУЕТІ БАР.
ӨНДІРІС ПЕН ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛҒАН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫ ҰЛТТЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ДАҒДАРЫСТАН ӨТКЕНДІГІН ЖӘНЕ СОҢҒЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ СЕБЕПКЕР БОЛЫП КЕЛЕ ЖАТҚАНДЫҒЫН
ЕСКЕРСЕК, ОСЫ ӨСІМ БОЛАШАҚТА ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ ПОСТИНДУСТРИАЛДЫҚ ДАМУДАН
ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДАМУ ЖОЛЫНА ШЫҒАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫНА
АЙНАЛДЫ. ЭКОНОМИКАМЫЗДЫ СЫРТҚЫ ҚОЛАЙСЫЗ ФАКТОРЛАРДАН САҚТАУ ҮШІН ДЕ
ЕЛІМІЗДЕ ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТІ ЖЕДЕЛІРЕК ДАМЫТУ КЕРЕК. ЕЛБАСЫ АТАП
КӨРСЕТКЕНДЕЙ, ЕЛІМІЗ КӨМІРСУТЕГІ ШИКІЗАТЫ МЕН ҚАРА ЖӘНЕ ТҮСТІ МЕТАЛЛДАРДЫҢ
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК НАРЫҒЫНДА БЕРІК ОРНЫҚТЫ ЖӘНЕ СОНЫМЕН ҚАТАР РЕСПУБЛИКА
ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ ҚОСЫМША ҚҮНДЫ ӨНІМДЕРМЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЕҢБЕКТІ БӨЛУДЕ
ДЕ ЛАЙЫҚТЫ ОРЫН АЛУЫ ҮШІН ҰМТЫЛАТЫН БОЛАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІ
СИЯҚТЫ ЭКОНОМИКАНЫҢ КҮРЕТАМАРЫ САНАЛАТЫН САЛАНЫ КЕШЕНДІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕСІНІҢ
КҮН ТӘРТІБІНЕ ҚОЙЫЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС. БҰЛ САЛАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙТЫН
БІРНЕШЕ ФАКТОРЛАРДЫ АТАП КӨРСЕТУГЕ БОЛАДЫ: БІРІНШІДСН, ЭКОНОМИКАНЫҢ
БОЛАШАҒЫ БАР САЛАЛАРЫНЫҢ ҚАРҚЫНДЫ ЖӘНЕ ТИІМДІ ДАМУЫНЫҢ ШИКІЗАТТЫҚ НЕГІЗІН
ЖАСАУ; ЕКІНШІДЕН, ХАЛЫҚТЫҢ ЕҢБЕК ЕТУ МӘДЕНИ-ТҰРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫН ЖАҚСАРТА ТҮСУ; ҮШІНШІДЕН, РЕСПУБЛИКАМЫЗДЫҢ ЭКСПОРТТЫҚ ЖӘНЕ
ЖАЛПЫЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН АРТТЫРУ. ЕНДІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІ
ТҰТАСТАЙ АЛЫП ҚАРАСТЫРСАҚ, ОНЫ ЖЕДЕЛДЕТЕ ДАМЫТУ, СОЛ АРҚЫЛЫ ЗАМАНА КӨШІНЕН
ҚАЛЫСПАУ МІНДЕТІ ДЕ ОСЫ МҰНАЙ ГАЗ САЛАСЫНЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ ӨРКЕНДЕУІНСІЗ МҮМКІН
ЕМЕС. ЕЛІМІЗДЕГІ ТАБИҒИ БАЙЛЫҚТАР КӨЗІНІҢ МОЛДЫҒЫ ОЛАРДЫҢ ӨРКЕНДЕУІНЕ НЕГІЗ
БОЛАРЫ СӨЗСІЗ. ШЫНЫНДА ДА, РЕСПУБЛИКАНЫҢ 80-85 ПАЙЫЗЫ ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ
ӘЛУЕТКЕ ЖАТАДЫ. АЛДЫМЫЗДА ТҰРҒАН СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫ БАСЫМДЫЛЫҚТАРДЫҢ
(ҚАЗАҚСТАН-2030, ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯ ЖӘНЕ Т.Б.) ІШІНДЕ
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫ АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРДАН ОРЫН АЛУЫ ЖАЙДАН-ЖАЙ ЕМЕС. ӨЙТКЕНІ БҰЛ
САЛА МЕН ОНЫҢ ӨНІМДЕРІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ "ОРГАНИЗМНІҢ" КҮРЕТАМЫРЫ ІСПЕТТЕС
БОЛҒАНДЫҚТАН ОНЫҢ ТҰТАСТАЙ ЖӘНЕ ДҰРЫС ҚЫЗМЕТ ЖАСАП ТҰРУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ.
БАСҚАША АЙТҚАНДА БҰЛ САЛА ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУІМІЗ БЕН
МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫМЫЗДЫ САҚТАП ТҰРУДА ШЕШУШІ РОЛ АТҚАРАТЫНДЫҚТАН
ДА ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ САЯСАТЫМЫЗДЫ ПӘРМЕНДІ ЖҮРГІЗУДІҢ БІРДЕН-БІР КЕПІЛІ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МҰНАЙЫ. ӨТКЕН ҒАСЫРДЫҢ 90-ШЫ ЖЫЛДАРЫНЫҢ БАСЫНДА
РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ДАЙЫНДАЛҒАН ҚОРЛАР КӨЛЕМІН ҰЛҒАЙТА АЛАТЫН
ІРІ КЕН ОРЫНДАРЫН АШУДЫ КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СУ АЙДЫНЫН ИГЕРУ ЕСЕБІНЕН ҒАНА
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МҮМКІН ЕКЕНІ АНЫҚ БОЛДЫ. КЕҢЕС КЕЗЕҢІНДЕ ТЕҢІЗДІҢ ОСЫ
АУМАҒЫНДА ЕКІ РЕТ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ТЕҢІЗ СУ ДЕҢГЕЙІНІҢ
ТҮСУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОНЫҢ БЕТІ ҚЫСҚАРҒАНДА, ТЕҢІЗ СУЫНАН БОСАТЫЛҒАН
КЕҢІСТІКТЕ ДЕ ІЗДЕУ ЖӘНЕ ЕГЖЕЙ-ТЕГЖЕЙ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР ОРЫНДАЛДЫ.
ТЕҢІЗДІҢ СУЫ ТАЯЗ АУМАҒЫНЫҢ ЕДӘУІР БӨЛІГІНДЕ ЖЕРҮСТІ ГЕОФИЗИКАЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. ОСЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫН КЕШЕНДІ
ИНТЕРПРЕТАЦИЯЛАУ АРҚЫЛЫ ҚАЗІРГІ ҚАШАҒАН, ЦЕНТРАЛЬНАЯ, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ОҢТҮСТІК
ЖАМБАЙ ҚҰРЫЛЫМДАР ТОБЫНЫҢ КОНТУРЛАРЫНА СӘЙКЕС КЕЛЕТІН ІРІ ҚҰРЫЛЫМДАР
БЕЛГІЛЕНДІ. ОЛАР ХХ ҒАСЫРДЫҢ 80-ШІ ЖЫЛДАРЫНЫҢ АЯҒЫНДА ҚАЗГЕОФИЗИКА
БІРЛЕСТІГІНДЕ САЛЫНҒАН ШАҒЫЛДЫРАТЫН БЕТ БОЙЫНША КАСПИЙ МАҢЫ ОЙПАТЫНЫҢ
ЖИЫНТЫҚ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КАРТАСЫНДА БІРІНШІ РЕТ КӨРСЕТІЛДІ. 1993 ЖЫЛЫ ОСЫ
КАРТАЛАР CGG ФРАНЦУЗ КОМПАНИЯСЫМЕН БІРЛЕСІП, ЖЕТЕ ӘЗІРЛЕНДІ ЖӘНЕ АТЛАС
ТҮРІНДЕ ШЫҒАРЫЛДЫ. АТЛАСҚА ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАДА АТАЛҒАН ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ҮЛКЕН
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ БОЛЖАНДЫ. КАРТАЛАРДЫҢ АТЛАСЫН СОЛ КЕЗДЕГІ ҚР ГЕОЛОГИЯ
МИНИСТРЛІГІ МАҚҰЛДАДЫ, ОДАН КЕЙІН ОЛ ТАРАТЫЛЫП, ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ
КОМПАНИЯЛАРЫНА, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАЗАҚСТАНДА ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ НИЕТ БІЛДІРГЕН
ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ ААҚ-ҚА ДА БЕРІЛДІ. 1988-1989 ЖЫЛДАРЫ ОСЫ МАТЕРИАЛДАР
КСРО-НЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ЖОСПАРЫНДА ҚАРАЛДЫ ЖӘНЕ БҮКІЛ АУДАН КСРО-НЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ РЕЗЕРВТЕРІНІҢ АЙМАҒЫНА ЖАТҚЫЗЫЛДЫ. 1992 ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА
ҚАЗАҚСТАН КАСПИЙДЕ ІЗДЕУ ЖҰМЫСТАРЫН БАСТАУ НИЕТІ ТУРАЛЫ БҮКІЛ ӘЛЕМГЕ
ЖАРИЯЛАДЫ. ОСЫ ЖЫЛДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАМАНДАР ТОБЫ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БӨЛІГІН ИГЕРУДІҢ МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫН
ӘЗІРЛЕДІ. КАСПИЙДІҢ СУ АЙДЫНЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫН ГЕОЛОГИЯЛЫҚ-
ГЕОФИЗИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ИГЕРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ ҮШІН ҚР
ҮКІМЕТІНІҢ 1993 ЖЫЛҒЫ 13 АҚПАНДАҒЫ № 97 ҚАУЛЫСЫМЕН ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ
МЕМЛЕКЕТТІК КОМПАНИЯСЫ ҚҰРЫЛДЫ.
1993 ЖЫЛДЫҢ 3 ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ҚР ҮКІМЕТІ SHELL (ГОЛЛАНДИЯ), STATOIL
(НОРВЕГИЯ), MOBIL (АҚШ), BP (АНГЛИЯ), TOTAL (ФРАНЦИЯ), AGIP (ИТАЛИЯ)
ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРЫМЕН ОПЕРАТОРЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ МК, АЛ
КОНСОРЦИУМНЫҢ ДИРЕКТОРЫ Ж.Н.МАРАБАЕВ БОЛҒАН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМДЫ ҚҰРУ
ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМГЕ ҚОЛ ҚОЙДЫ.1994-1996 ЖЫЛДАРЫ КЕМІНДЕ 100
МЫҢ.ШАРШЫ КМ АЛАҢЫНДАҒЫ СУ АЙДЫНЫНДА СЕЙСМИКАЛЫҚ, ЭКОЛОГИЯЛЫҚ,
ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗІЛДІ. СЕЙСМИКАЛЫҚ
ЖҰМЫСТАРМЕН КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЗЕРТТЕЛДІ,
ӨТЕ КӨП ЛОКАЛДЫҚ ТҰТҚЫШТАР, ОНЫҢ ІШІНДЕ ҚАШАҒАН, ҚҰРМАНҒАЗЫ, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ
ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ АНЫҚТАЛДЫ, ОЛАРДЫҢ ҮЛКЕН БӨЛІГІ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУДЫ ОРНАТУ ҮШІН
НАҚТЫЛАНДЫ. 1997 ЖЫЛЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҮКІМЕТІ ОКИОК КОНСОРЦИУМЫМЕН ӨНІМДІ БӨЛУ
ТУРАЛЫ КЕЛІСІМГЕ (ӨБК) ҚОЛ ҚОЙДЫ ЖӘНЕ 1999 ЖЫЛЫ ІЗДЕУ БҰРҒЫЛАУ БАСТАЛДЫ. 20
ЖЫЛДЫҢ ШІЛДЕСІНДЕ КОНСОРЦИУМ ШЫҒЫС ҚАШАҒАНДАҒЫ №1 ҰҢҒЫМАДА МҰНАЙДЫҢ
ТАБЫЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ЖАРИЯЛАДЫ. СОЛ КЕЗДЕ, ҰҢҒЫМАДАН АЛЫНҒАН МҰНАЙЫ БАР
КАПСУЛАНЫ ҚОЛЫНДА ҰСТАП ТҰРЫП, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ:
БҮГІН ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫ ҮШІН БАҚЫТТЫ КҮН. ҚАШАҒАНДА МҰНАЙДЫҢ АШЫЛУЫ - БІЗДІҢ
ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗ, БОЛАШАҚТА ГҮЛДЕНУІМІЗ, ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ ӨМІРІН ЖАҚСАРТУ ҮШІН
ҮЛКЕН КӨМЕК. ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ ҮМІТТЕРІ АҚТАЛДЫ ДЕДІ.
ШЫҒЫС ҚАШАҒАННАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАН, ҚАЛАМҚАС-ТЕҢІЗ, ҚАЙРАҢ, АҚТОТЫ МЕН
ОҢТҮСТІК-БАТЫС ҚАШАҒАН, АЛ РЕСЕЙЛІК СЕКТОРДА ШИРОТНОЕ ЖӘНЕ ХВАЛЫНСКОЕ КЕН
ОРЫНДАРЫ АШЫЛДЫ. АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МҰНАЙ ҚОРЫН 35%-КЕ
ӨСІРУГЕ МҮМКІНДІК БЕРДІ. ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫНДА АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ 2008 ЖЫЛЫ ШЫҒУЫ
КЕРЕК. ҚАЗІР ҚАШАҒАНДА ЖӘНЕ КАСПИЙДІҢ БІРҚАТАР БАСҚА ДА КЕН ОРЫНДАРЫНДА
ДАЙЫНДЫҚ ЖӘНЕ БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛІП ЖАТЫР.
1.2 МҰНАЙ -ГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН БОЛЖАУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ МЕН МАҢЫЗЫ
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДАМУ СТРАТЕГИЯСЫНДА
МҰНАЙГАЗ САЛАСЫН ДАМЫТУ МЕН ОНЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТАҒЫ
ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСУІНІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЫ БОЛАДЫ. ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БАЙ
КЕЙБІР ДАМУШЫ ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗЕ АЛМАҒАНДАРЫН
ЖӘНЕ ШИКІЗАТТЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТАУАР НАРЫҚТАРЫНДАҒЫ КОНЪЮНКТУРАСЫНЫҢ
ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНІН ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕ КӨРСЕТУДЕ. ЭКОНОМИКАНЫҢ
ШИКІЗАТ СЕКТОРЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ТАБЫСҚА ИЕ БОЛА ОТЫРЫП, МЕМЛЕКЕТ ПЕН ЖЕКЕ
МЕНШІК СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА САЛАЛАРЫН ДАМЫТУҒА ЫНТАЛЫЛЫҚТАРЫНЫҢ
ЖОҚТЫҒЫ, АЛ ШАМАЛЫ НЕМЕСЕ КЕДЕЙ РЕСУРСТАРЫ БАР ЕЛДЕР, ТҰРАҚТЫ ӨМІРШЕНДІК
ШЕГІНДЕ БОЛА ТҰРА, ЭКОНОМИКАНЫҢ ЖАҢА СЕКТОРЛАРЫНЫҢ ДАМУЫ ҮШІН ТҰРАҚТЫ
ӘРЕКЕТТЕРГЕ ШАРАЛАР ҚОЛДАНАДЫ. ДЕГЕНМЕН, ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАШАҚТА ШИКІЗАТ
ҚОРЛАРЫ САРҚЫЛАДЫ, БҰЛ ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ КЕН ОРЫНДАРЫНЫҢ ТОЛЫҚ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАННАН КЕЙІН ТҰРАҚТЫ ДАМУ БАҒЫТЫНДА ЕЛЕУЛІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ТУҒЫЗУЫ
МҮМКІН. ОСЫ ОРАЙДА, КӨЗ ЖЕТЕРЛІК БОЛАШАҚТА ТҰРАҚТЫ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАРДЫ, ЕҢ АЛДЫМЕН МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ БОЛАТЫНДЫҒЫ ЖӨНІНДЕ ПІКІРЛЕР ҚАЛЫПТАСТЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ БҮГІНГІ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ КЕЛЕСІ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ АТАУҒА
БОЛАДЫ: ЭКОНОМИКАНЫҢ БІРЖАҚТЫ ШИКІЗАТТЫҚ БАҒЫТТАЛУЫ; ЕЛДІҢ ІШІНДЕГІ
САЛААРАЛЫҚ ЖӘНЕ АЙМАҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІРІГУЛЕРДІҢ ӘЛСІЗДІГІ; ӨҢДЕУШІ
ӨНЕРКӘСІП ӨНІМДІЛІГІНІҢ ТӨМЕНДІГІ; ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК
ИНФРАҚҰРЫЛЫМНЫҢ ЖЕТІЛМЕГЕНДІГІ; КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ АРТТА ҚАЛУШЫЛЫҒЫ; ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-
КОНСТРУКТОРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ШЫҒЫС ҮЛЕСІНІҢ ТӨМЕНДІГІ, ҒЫЛЫМ МЕН
ӨНДІРІС АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА ІС-ҚИМЫЛ МЕН ТАҒЫ БАСҚАЛАРДЫҢ БОЛМАУЫ. ОСЫ
ПРОБЛЕМАЛАРҒА ОРАЙ, 2003 ЖЫЛҒЫ НАУРЫЗДА РЕСПУБЛИКА ҮКІМЕТІНІҢ 2003-2006
ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ ҰСЫНЫЛДЫ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ЭКОНОМИКАНЫ
ӘРТАРАПТАНДЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ШИКІЗАТҚА БАҒЫТТАЛУЫН ОТАНДЫҚ
КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ҚОСЫЛГАН ҚҰНЫ ЖОҒАРЫ БОЛАТЫН ӨНІМДЕРДІ ШЫҒАРУҒА БАҒЫТТАУДЫҢ
ЖОЛДАРЫН ӘЗІРЛЕУ, СОНДАЙ-АҚ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ЖОСПАРДА СЕРВИСТІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
ЭКОНОМИКАҒА КӨШУ ҮШІН ЖАҒДАЙЛАР ЖАСАЛУДА. БАҒДАРЛАМА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰЗАҚ
МЕРЗІМДІ ТҰРАҚТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУҒА БЕЛСЕНДІ АРАЛАСҚАН КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ
АСАДЫ. НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРДІҢ ІШІНДЕ ӨҢДЕУШІ ӨНЕРКӘСІПТЕ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ ӨСУДІ
8,4 ПАЙЫЗДАН КЕМ ЕМЕС, ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІН 2015 ЖЫЛЫ 2000 ЖЫЛМЕН
САЛЫСТЫРҒАНДА 3 ЕСЕДЕН КЕМ ЕМЕС АРТУЫН ЖӘНЕ ЖІӨ-НІҢ ЭНЕРГИЯ ЖҰМСАЛУЫН 2 ЕСЕ
ТӨМЕНДЕТУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ЭКОНОМИКАНЫ ТИІМДІ ДАМЫТУ ШАРТТАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ЖАНАР-ЖАҒАР ОТЫНДАРЫ
МЕН ХИМИЯЛЫҚ ЗАТТАРДЫҢ КӨП АССОРТИМЕНТІН АЛУ МАҚСАТЫНДА МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН
КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ АРҚЫЛЫ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ЕСЕПТЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА ХИМИЯ ӨНЕРКӘСІБІ ҮШІН ЕЛІМІЗДІҢ ҚУАТ КӨЗІ ЖӘНЕ ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМДЕРМЕН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МАҚСАТЫМЕН МҰНАЙГАЗ ШИКІЗАТЫН КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУДІҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУ МАҢЫЗДЫ ПРОБЛЕМА БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЕЛІМІЗДІҢ ШИКІЗАТ
БАЗАСЫН ЗЕРТТЕУДІҢ БҰЛ БАҒЫТЫН БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ ҚАРАУҒА
МҮМКІНДІК БЕРЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫН ТЕРЕҢ ЖӘНЕ КЕШЕНДІ ҚАЙТА ӨҢДЕУ,
ЖОҒАРЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ҒЫЛЫМДЫ ҚАЖЕТСІНЕТІН ӨНДІРІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ЖОҒАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕР МЕН ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРДІҢ АЗАЮЫНА ӘКЕЛУГЕ
ҚАБІЛЕТТІ.
"ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" ҮҒЫМЫ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ БІР МӘНДІ
ТҮСІНДІРІЛМЕЙДІ. ОНЫ ТЕК ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫ ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ ҚОСА
ӨНДІРІЛЕТІН ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫ ДА ЖАТҚЫЗУҒА БОЛАДЫ. "ӨНЕРКӘСІПТЕ ШИКІЗАТТЫ
КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ" МОНОГРАФИЯСЫНЫҢ АВТОРЫ В.М.АНДРИЯНОВ, "ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ
ПАЙДАЛАНУДЫҢ БІРЛЕСКЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҮЛБАСЫН ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ МАҚСАТЫ ЕҢБЕКТІ ЗАТҚА АЙНАЛДЫРУҒА, ЕҢ АЛДЫМЕН, ӨНДІРУГЕ, СОНДАЙ-АҚ
ТАСЫМАЛДАУҒА ӘРІ МҮМКІНДІГІ БОЙЫНША ШИКІЗАТТЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУГЕ ШЫҒЫНДАРДЫ
МЕЙЛІНШЕ АЗАЙТУ, ӨНІМНІҢ ТҰТЫНУ ТИІМДІЛІГІН МЕЙЛІНШЕ ӨСІРУ" ЕКЕНІН АТАЙДЫ.
БІЗДІҢ КӨЗҚАРАСЫМЫЗША, ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ БҰЛ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЖАҚСАРТУГА БАҒЫТТАЛҒАН БАСТАПҚЫ ШИКІЗАТ
ҚҰРАМЫНДА БОЛАТЫН НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ІЛЕСПЕ КОМПОНЕНТТЕРДІ, ӨНДІРІСТІК ҮДЕРІСТІҢ
БАРЛЫҚ САТЫЛАРЫНДАҒЫ ҚАЛДЫҚТАРДЫ МЕЙЛІНШЕ ТОЛЫҚ, ӘРІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. ШИКІЗАТТЫ КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ МҰНАЙ ГАЗ РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУДЫ АРТТЫРУДАҒЫ ШЕШУШІ БАҒЫТТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ӘРІ
ЗЕРДЕЛЕНГЕН САНАТҚА ЖАТАДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ БҰЛ ПРОБЛЕМАНЫ ШЕШУ ЕРЕКШЕ
КҮРДЕЛІ ЖОНЕ СОНДЫҚТАН ДА ОНЫҢ КӨПТЕГЕН ТСОРИЯЛЫҚ, ӘРІ ПРАКТИКАЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ БҮГІНГІ КҮНГЕ ДЕЙІН ӘЛІ ДЕ ШЕШІЛМЕГЕН.
МҰНАЙГАЗ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖЕТТІЛІГІ КСЛЕСІ СЕБСПТЕРМЕН
НЕГІЗДЕЛГЕН: БІРІНШІДСН, ТҰТЫНЫЛАТЫН АТАЛМЫШ РЕСУРСТАР КОЛЕМІНІҢ
ПРОГРЕССИВТІ ӨСУІ ҚАЛПЫНА ҚАЙТЫП КЕЛМЕЙТІН ШИКІЗАТ РЕСУРСТАРЫНА БІРШАМА
ШЕКТЕУЛІ ҚОРЛАР КЕЗІНДЕ ЖҮРЕДІ. СОНДЫҚТАН ЕЛІМІЗДІҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӨСКЕЛЕҢ
ҚАЖЕТЕСІНУІН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ҮШІН ОСЫ РЕСУРСТАРДЫ ӨНЕРКӘСІПТІК АЙНАЛЫМҒА
БІРШАМА ЖОЛЫ ҚИЫН ЖӘНЕ САПАСЫ ТӨМЕН ШИКІЗАТ КӨЗДЕРІН ҚАТЫСТЫРУҒА ТУРА
КЕЛЕДІ, БҰЛ ОНЫҢ ӨНДІРІЛУІНІҢ ҚЫМБАТТАЙ ТҮСУІНЕ ӘКЕЛЕДІ. ЕКІНШІДЕН, ҚАЗІРГІ
УАҚЫТТА БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ЫСЫРАПҚОРШЫЛДЫҚ
ДЕРЕКТЕРІ БАЙҚАЛАДЫ. МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНДЕ АСА БАҒАЛЫ МҰНАЙ ХИМИЯ
ШИКІЗАТЫМЕН ЖҮРЕТІН ІЛЕСПЕ ГАЗДЫҢ АЛАУЛАП ЖАҒЫЛЫП, АТМОСФЕРАҒА ЖІБЕРІЛУДЕ.
АТАЛҒАН СЕБЕПТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ШИКІЗАТЫ МЕН ІЛЕСПЕ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ
КЕШЕНДІ ЖӘНЕ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ ТӘСІЛІ ЕРЕКШЕ МӘНДІЛІККЕ ИЕ БОЛАДЫ.
КӨПТЕГЕН ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ КЕН
ОРЫНДАРЫНДА ШИКІЗАТТЫ АЛУ, ҚАЗБА, МҰНАЙ ӨҢДЕУ, СЕРВИСТІК ҚЫЗМЕТ
КӨРСЕТУЛЕР, ТАСЫМАЛДАУ, ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРДЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫНА БАҚЫЛАУ ЖҮРГІЗУ
ЖӘНЕ БАСҚА ДА ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТТАР ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БҰЛ
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖИЫНТЫҒЫН КЕҢІСТІГІ БОЙЫНША ӨЗ МІНДЕТІН ШЕШЕ АЛАТЫН ЖӘНЕ ДЕ
НАҚТЫ НӘТИЖЕЛЕРМЕН КӨРІНЕТІН МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫ ҚҰРАЙДЫ. БҰЛАРДЫ
БІРЫҢҒАЙ МАҚСАТ БІРЛЕСТІРУІ ТИІС, АТАП АЙТҚАНДА ОЛАРДЫҢ ҚАТАҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК
ОРТАДА ӘРЕКЕТ ЕТУІ, БІР-БІРІМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСУІ, ӨЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ
СТРАТЕГИЯЛАРЫН ЖҮРГІЗУІ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ЖЕТЕКШІ БІРЛЕСТІКТЕР ӘЛЕМДІК САТУ,
ДҮНИЕ ЖҮЗІНЕН ШИКІЗАТ ПЕН МАТЕРИАЛДАРДЫ САТЫП АЛУ, КӨПТЕГЕН ЕЛДЕРДЕ
ӨНДІРІСТЕР ҚҰРУ, ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТОРЛАР АРҚЫЛЫ БӘСЕКЕ ТУДЫРУ, ҒЫЛЫМИ
ИНСТИТУТТАР МЕН ТӘЖІРИБЕЛІК КОНСТРУКТОРЛЫҚ ИНСТИТУТТАР ҚҰРУ, БАСҚА
БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БІРІГУ (БҰЛ БІРЛЕСТІКТСРДІҢ ІШІНДЕГІ БӨССКЕ ҚҮРААЛАТЫН
ЖЕТЕКШІЛЕРМЕН) СИЯҚТЫ ЖАҺАНДАНУ САЯСАТЫН ЖҮРГІЗУДЕ.
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ДАМУЫНА НЕГІЗГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
БАҒЫТ, БІЗДІҢ ПАЙЫМДАУЫМЫЗША, МҰНАЙ ГАЗ БИЗНЕС ОРТАЛЫҒЫН ҚҰРУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БҰЛ БИЗНЕЕ ОРТАЛЫҚ ОТЫН-ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КЕШЕННІҢ ТҰРАҚТЫ ЖӘНЕ
ДИНАМИКАЛЫҚ ДАМУЫНА СЕПТІГІН ТИГІЗЕР ЕДІ, ЖӘНЕ ДЕ БҰЛ ЕЛДІҢ БАРЛЫҚ
РССУРСТАРЫ МЕН ӘЛЕУЕТІН ТОЛЫҚ ЖӘНЕ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ БАҒЫТЫНДА ЖҰМЫСТАР
АТҚАРАР ЕДІ. ЕЛДІҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БІРЛЕСТІКТЕРІНІҢ ЖЕТІЛУ ЖОЛДАРЫ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТІНЕ ТІКЕЛЕЙ БАЙЛАНЫСТЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ
БӘСЕКЕЛЕСТІК ДЕҢГЕЙГЕ ЖЕТУІ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ПАЙДА ТҮСІРУ ЖОЛЫНДА
ӘРТҮРЛІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚУАТТЫ
НЫҒАЙТУМЕН ҚАТАР КӘСІПКЕРЛІК ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ ТӨМЕНДЕТУ ҮШІН
БІРЛЕСТІКТЕР ӨЗ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ІСКЕ АСЫРА БАСТАЙДЫ. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ
КЕШЕНДІ БАСҚАРУ КЕЗІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-САЯСИ, ҒЫЛЫМИ-
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ДЕ БАСҚА ӨЗГЕРІСТСРДІҢ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ ЕСКЕРУІНЕ ТУРА
КЕЛЕДІ. ЕҢ МАҢЫЗДЫСЫ БОЛЫП, СЫРТҚЫ ТАЛАПТАР МЕН СТРАТЕГИЯЛЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ІШКІ МҮМКІНДІКТЕРІН ТАЛДАУ БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ. БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚЫСҚА, ОРТА, МЕРЗІМДІ КЕЗЕҢДЕРГЕ ЖАСАҒАН
СТРАТЕГИЯСЫ МАҢЫЗДЫ ҚҰЖАТ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ, ОЛ ӨТКІЗУ
МЕХАНИЗМІНЕ, ТЕХНИКАЛЫҚ, ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕРДІҢ КЕЗЕҢДІК ДАМУЫНА ӘСЕР
ЕТЕДІ, СОНДЫҚТАН ОНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ МЫНА КЕЗЕҢДЕРДЕН ӨТУІ КЕРЕК:
- ӨТКІЗГЕН ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕСІНЕН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР
НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒАН АЛДЫН АЛА ЖАСАЛҒАН КЕЗЕҢ: НАРЫҚТЫ, ІСКЕРЛІК
БЕЛСЕНДІЛІКТІ, АЙНАЛЫМНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН,СҰРАНЫСТЫҢ ИНТЕНСИВТІЛІГІ БОЙЫНША
БАҒАЛАУ, НАРЫҚТЫҢ СЕГМЕНТТЕРІН ТАҢДАУ
ЖӘНЕ НАРЫҚТЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН ТАЛДАУ;
АЛДЫН-АЛА ҚҰРАСТЫРУ КЕЗЕҢІНДЕ СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ӘР ТҮРЛЕРІНЕН АЛЫНҒАН ЖӘНЕ
ІШКІ ТЕНДЕНЦИЯНЫҢ НЕГІЗІНДЕ ПАЙДА БОЛҒАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПАРАМЕТРЛЕР ҚҰРАЙДЫ;
АЛҒЫ ШАРТТАР КЕЗЕНІНДЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ САНДЫҚ ТҮРЛЕРІН ЕСЕПТЕУ
АРҚЫЛЫ БІРЛЕСТІКТІҢ ДЕҢГЕЙІ АНЫҚТАЛАДЫ;
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯНЫ АНЫҚТАУ. БҰЛ ЭТАПТА КӨРСЕТКІШТЕРДЕГІ КЕЙБІР
КЕМШІЛІКТЕРДІҢ НЕГІЗІНДЕ АНЫҚТАЛҒАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ МҮМКІНШІЛІГІ
ТУЫНДАЙДЫ. ЖАҢА ӨНДІРІСТЕРДІ ДАМЫТУҒА, ІС-ӘРЕКЕТ ТҮРЛЕРІН КЕҢЕЙТУГЕ,
БІРЛЕСКЕН КӨСІПОРЫНДАР ҚҰРУҒА, ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК
ҚУАТТАРДЫ ӨСІРУГЕ МҮМКІНШІЛІК ЖОЛДАРЫ ҚАРАСТЫРЫЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ АРҚЫЛЫ ТИІМДІЛІКТІ БАҒАЛАУ ЖОБАЛАРЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫҢ ЕҢ ТИІМДІ НҰСҚАСЫН ТАҢДАП АЛУҒА СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ.
БІРЛЕСТІКТІҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР ӘРЕКЕТІ НЕГІЗГІ МАҚСАТТАРМЕН АНЫҚТАЛАДЫ
(БІРЛЕСТІК ӨНІМДЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ҮЛЕСІНІҢ АЗАЮЫ ЖӘНЕ КӨБЕЮІ, ТЕХНОЛОГИЯ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕТЕКШІЛІГІ, МАТЕРИАЛДЫҚ, ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ИГІЛІКТЕРІН
МАКСИМАЛДЫ ПАЙДАЛАНУ, ТАБЫСТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ ТАҒЫ БАСҚАЛАР). СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
ПРОЦЕСІ МАҚСАТТАРДЫ ТАҢДАУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ЖОЛДАРЫН ҚАРАСТЫРУДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРАДЫ. ӘР БІРЛЕСТІКТІҢ ЖЕТІСТІГІ БОЛЫП САНАЛАТЫН СТРАТЕГИЯНЫҢ
ЖАСЫРЫН ТҮРДЕ БОЛУЫ. ЕГЕР СЫРТҚЫ ОРТА, ТЕХНОЛОГИЯ, БӘСЕКЕ ЖАҒДАЙЫ
ҮЙРЕНШІКТІ ҚАЛЫПТА БОЛСА, ОНДА БІРЛЕСТІКТІҢ БАСҚАРМАСЫ ӨЗ ТӘЖІРИБЕЛЕРІН
ЖӘНЕ БІЛІМДЕРІН ҚОЛДАНА АЛАДЫ. БҰЛ ЖАҒДАЙДА СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП
ЕСЕПТЕЛЕДІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҒАНА ЕМЕС, ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨЗГЕРУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙЕЛІК ЖӘНЕ
АШЫҚ СТРАТЕГИЯ ТИІМДІ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ. МҰНЫ АМЕРИКАНДЫҚ ФИРМАЛАРДЫ
ТАЛДАУДАН АЛЫНҒАН АҚПАРАТТАР АЙҚЫНДАЙДЫ. АЛДЫН-АЛА ТАЛДАНҒАН СТРАТЕГИЯ
ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ЕКЕНІН КӨРСЕТЕДІ. МЫСАЛЫ: ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҮМК-
ДА ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ СТРАТЕГИЯ ТАЛДАНҒАН, МҮНДА МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПКЕ АЛА
ОТЫРЫП, МҰНАЙ СЕКТОРЫНЫҢ БАСЫМДЫ ДАМУЫ КӨРСЕТІЛГЕН.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ БІРЛЕСТІКТЕРІ ҮШІН БӘСЕКЕЛЕСТІК
ФАКТОРЫ ТЕК СЫРТҚЫ НАРЫҚТА ҒАНА ӘРЕКЕТ ЕТЕДІ, АЛАЙДА ІРІ ҚАЛАЛАРДА ЖӘНЕ
АЛЫС АУМАҚТАРДА ӨЗ ДЕРІН СНДІ ҒАНА КӨРСЕТС БАСТАДЫ. ІШКІ НАРЫҚТА ОНЫҢ РӨЛІ
СҰРАНЫСҚА ЖӘНЕ ӘСІРЕСЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ ӘСЕРІНСН ӨСЕ БАСТАЙДЫ. ТҰРАҚТЫ ДАМУ
СТРАТЕГИЯСЫНДА БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ЕУРОПА МЕН
АҚШ АРАСЫНДА ЖОҒАРЫ БӘСЕКЕЛЕСТІК МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІ СЕКТОРЫНДА ПАЙДА
НОРМАСЫНЫҢ АЗАЮЫНА ЖӘНЕ БАҒАНЫҢ ТҰРАҚТЫ БОЛУЫНА АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНДЫҚТАН
МҰНАЙ ГАЗДЫ ӨНДЕУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІН КЕҢЕЙТУ СТРАТЕГИЯСЫ
БҰЛ СЕКТОРДЫҢ ИНВЕСТИЦИЯСЫН АНЫҚТАЙДЫ, ПАЙДАНЫҢ ӨСУ МАССАСЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР, АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП ӨНІМІНІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНДА ФАКТОРЛАРДЫҢ НЕГІЗГІЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. БҰЛ ЖЕРДЕН
БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ҚАРЖЫ ЖӘНЕ СТРАТЕГИЯ НӘТИЖЕСІНЕН МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК БАҒАСЫ
2010 ЖЫЛЫ 30-35 ДОЛЛАРҒА ЖЕТЕДІ ДЕП БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ.
СТРАТЕГИЯНЫ ҚҰРАСТЫРУ КЕЗІНДЕ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІНІҢ ІШКІ БАҒАСЫНЫҢ
ДИНАМИКАСЫНА ЕСЕП ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕ КӨҢІЛ АУДАРАРЛЫҚ БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДІ.
ӨЙТКЕНІ, ЕЛДІҢ ІШКІ НАРЫҚТАҒЫ АТАЛМЫШ ӨНІМІНІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1996-1997
ЖЫЛДАРЫ ӘЛЕМДІК БАҒАҒА ЖЕТТІ, АЛ БЕНЗИННІҢ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫ 1,5-1,7 ЕСЕ
КӨТЕРІЛДІ. БҰЛ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҒДАЙ СОЛ ЖЫЛДАРЫ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
БАСҚА ДА ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САЛАЛАРЫНА КЕРІ ӘСЕРІН ТИГІЗДІ. БҰЛ СТРАТЕГИЯНЫҢ
ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНА МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІ САПАСЫНЫҢ ӨСУІМЕН ҚАТАР ОНЫҢ
ӨНІМДЕРІНІҢ СЕКТОРЫНА БАҒА РЕФОРМАСЫН ЖӘНЕ КЕШЕНДІ САЛЫҚ ЖҮРГІЗУ
МҮМКІНДІГІН ТУДЫРДЫ. ӨЙТКЕНІ ЕЛДЕГІ МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ КӨТЕРМЕ
БАҒАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ БОЛУЫ КӨТЕРМЕ САУДА ДЕҢГЕЙІНДЕГІ САЛЫҚ ТҮРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ.
БҰЛ ЖАҒДАЙ ЕУРОПАДА КЕРІСІНШЕ КӨТЕРМЕ САУДАДАҒЫ САЛЫҚ МИНИМАЛДЫ ЖӘНЕ МҰНАЙ
ГАЗ БИЗНЕСІНДЕ БӨЛШЕК САУДА САТЫСЫНА ҚАРАЙ БОЛАДЫ. СОНДЫҚТАН ПЕРСПЕКТИВТІ
ДАМУДЫҢ ТҮРЛЕРІНІҢ БІРІ БОЛЫП ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ КҮШТІ ӘСЕРІ
ЕСЕПТЕЛІНЕДІ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ КЕШЕНДІ САЛЫҚТЫҚ ЖӘНЕ БАҒА РЕФОРМАСЫ МҰНАЙ
ГАЗ ӨНІМДЕРІ СЕКТОРЫНДА САЛЫҚТЫ АЗАЙТУҒА ЖӘНЕ ІШКІ КӨТЕРМЕ БАҒАСЫН 25-30
ПАЙЫЗҒА КЕМІТУІНЕ АЛЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚТЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ БӨЛШЕК
СЕКТОРДА БАҒА ДИНАМИКАСЫНЫҢ ӨСУІ САТЫП АЛУШЫЛАРДЫҢ ҚАБІЛЕТІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ӨСУІНЕ СӘЙКЕС БОЛАДЫ. СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ КЕЗІНДЕ ҚАРЖЫ ДИНАМИКАСЫНЫҢ
ВАЛЮТАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА АЗ КӨҢІЛ БӨЛІНЕТІНДІГІ ІШКІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ИГІЛІКТЕРДІҢ
МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІНЕ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. БҰЛ БІРЛЕСТІКТЕР ДАМУ
ПЕРСПЕКТИВАСЫНА ЖӘНЕ ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША АҚПАРАТТАРДЫ АЛУҒА ӘСЕРІН
ТИГІЗЕДІ. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПЕН ЕСЕП БЕРУДІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТҚА КӨШУІ
КОПТЕГЕН ҚИЫНШЫЛЫҚТАРДЫҢ БІРІ БОЛЫП САНАЛАДЫ. ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ ПРОГРЕСТІҢ
ФАКТОРЫ МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ДАМУЫНА ӨЗ ӘСЕРІН ТИГІЗЕДІ. АЛДЫҢҒЫ
ҚАТАРЛЫ ЖӘНЕ ПРОГРЕССИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ:
* ПАЙДАЛЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕР МӨЛШЕРІН МЕЙЛІНШЕ КӨП АЛУҒА;
* ӨНДІРІЛЕТІН МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМДЕРІНІҢ ЖОҒАРЫ САПАСЫ МЕН БӘСЕКЕГЕ
ҚАБІЛЕТТІЛІГІ;
* ӨНДІРІСТІҢ ЫСЫРАБЫ МЕН ҚАЛДЫҚТАРЫН ҚЫСҚАРТУҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУГЕ БОЛАДЫ.
РЕСПУБЛИКАНЫҢ МҰНАЙ ГАЗ БІРЛЕСТІКТЕРІ ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫН ТАРАТУ
МАҚСАТЫНДА ШЕТЕЛДІК АЛДЫҢҒЫ ҚАТАРЛЫ БІРЛЕСТІКТЕРМЕН БӘСЕКЕГЕ ТҮСЕ АЛАДЫ.
ӨЙТКЕНІ, МҰНАЙ ГАЗ ӨНІМІН ӨНДІРУДЕГІ ТӘЖІРИБЕМЕН БІРГЕ ТАБИҒАТТАҒЫ МОЛ
ШИКІЗАТТАРМЕН, БАЙ КЕН ОРЫНДАРЫМЕН, СОНЫМЕН ҚАТАР ӨЗ СТРАТЕГИЯСЫНДА
ШЕШІМДЕР МЕН БІЛІМДЕРІНЕ, ОЙЛАРЫНА СҮЙЕНЕ АЛАДЫ. ОТАНДЫҚ ЭНЕРГИЯ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ӘР ТҮРЛІ ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІСКЕ ҰШЫРАП ТҰРАДЫ.
МҰНДАЙ ЖАҒДАЙДА МЕНЕДЖЕРЛЕР ЖАҢА ТАЛАПТАРДЫ ҰСЫНЫП ТҮРУЫ ШАРТ. ІРІ МҰНАЙ
БІРЛЕСТІКТЕРІ ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МАҚСАТТАРДЫ ІСКЕ АСЫРУДА ТҰРАҚТЫ ДАМУДЫҢ ЖАЛПЫ
ПЕРСПЕКТИВТІ БИЗНЕСІНЕ ЖӘНЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН БАСҚА ШАРУАШЫЛЫҚ
СУБЪЕКТІЛЕР ӘРІПТЕСТЕРІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЕТІСТІККЕ
ЖЕТУІН КӨЗ ДЕЙДІ. БАСҚАРУДА БІРЫҢҒАЙ СТРАТЕГИЯНЫҢ ЖЕТІСТІГІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ
БІРЛЕСТІКТІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНА БАҒДАРЛАМА ЕНШІЛЕС КӨСІПОРЫНДАРДЫҢ
ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕСІНІҢ КОНСОЛИДАЦИЯСЫНА ТАЛАП ҚОЯДЫ, СОНЫМЕН ҚАТАР САЛЫҚ САЛУ
ҚАҒИДАЛАРЫН ЕНГІЗЕДІ. МҰНАЙ ГАЗ ӨНЕРКӘСІПТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕ МӘНІ ИКЕМДІ САЛЫҚ
ЗАНДЫЛЫҒЫНА АТАЛМЫШ ӨНЕРКӘСІП КОМПАНИЯСЫНЫҢ ӘРЕКЕТІНЕ ОПТИМАЛДЫҚ ТӘРТІП ПЕН
ӘРБІР ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АЙҚЫНДАЙДЫ.
2. МҰНАЙ-ГАЗ КЕШЕНІНІҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРІН ҚҰРЫЛЫМДЫҚ-ҚАРҚЫНДЫҚ ЖАҒЫНАН
ТАЛДАУ
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МҰНАЙ СЕКТОРЫ: ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕР ЕТУДІҢ
КӨЛЕМІ
ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙ ТАУЫП ӨНДІРЕ БАСТАҒАЛЫ ЖҮЗ ЖЫЛДАН АСҚАНЫН, МҰНАЙ
БҰЛАҒЫНЫҢ ЕМБІДЕГІ ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН БАСТАЛҒАНЫН, СОДАН МАҢҒЫСТАУДАҒЫ
ӨЗЕНГЕ ЖАЛҒАСЫП, АҚЫРЫ ТЕҢІЗДЕН БІР – АҚ ШЫҚҚАНЫН БІЗ БІЛЕМІЗ. ЕНДІ
БҮГІН ҚАРАП ОТЫРСАҚ, ҚАРАШҰҢҒЫЛДАН ҚАШАҒАНҒА ДЕЙІН ҚАЗАҚ МҰНАЙЫ
ЖҮРІП ӨТКЕН ЖОЛ, ОЛ АСҚАН АСУЛАР МАҚАТ – ДОССОР – ҚАРАТОН – ҚҰЛСАРЫ –
ЖАЙЫҚ – ЕМБІ МҰНАЙ КӨЗДЕРІ БОЛЫП АШЫЛА БЕРДІ, АҚТАРЫЛА БЕРДІ, БАРЛАУ
БҰРҒЫСЫ МАҢҒЫСТАУҒА БҰРЫЛЫП, МЫНДА ДА ӨЗЕН МЕН ЖЕТІБАЙ, ҚАЛАМҚАС,
ҚАРАЖАМБАС КЕНДЕРІ АШЫЛДЫ.
АЛ БҮГІН КАСПИЙ ДЕП АТАЛАТЫН МҰНАЙ ТЕҢІЗІНІҢ ЖАҒАЛАУЫНАН ТЕҢІЗ
КЕНІШІ АШЫЛДЫ. ОНЫҢ КҮКІРТІ МОЛ, ҚУАТЫ ӨТЕ ЖОҒАРЫ МҰНАЙ ҚОРЫ СОҢҒЫ
КЕЗДЕГІ БАРЛАУДЫҢ ҒАНА НӘТИЖЕСІНДЕ БҰРЫНҒЫ 1,7 МИЛЛИАРД ТОННА
КӨЛЕМІНЕН 2,9 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ДЕЙІН ӨСІП ШЫҚТЫ.
КАСПИЙДІҢ ҒАЖАП ЖАҢАЛЫҒЫ – ТЕҢІЗ ҚАЙРАҢЫНДА ЖАТҚАН МҰНАЙҒА БҰРҒЫ
САЛЫНУЫ БОЛДЫ. ҚАШАҒАН АРАЛЫНЫҢ ШЫҒЫС БӨЛІГІНДЕ, МОЛ МҰНАЙҒА КҮМП
БЕРДІ. БІРДЕН 7 МИЛЛИАРД ТОННА ҚОРЫ БАР ДЕГЕН СӨЗ АЙТЫЛДЫ. БҰЛ
ҒАЛАМАТ БАЙЛЫҚ. ӘРИНЕ, БІР БҰРҒЫДАН, БІР БҰРҒЫЛАУДАН ҚОР МӨЛШЕРІН
ДӘЛ АНЫҚТАУ МҮМКІН ЕМЕС. ДЕГЕНМЕН ОСЫ БІР ҒАЛАМАТ САННЫҢ ОЙДАН
АЛЫНБАҒАНЫ ДА РАС. ОСЫНЫҢ БӘРІ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ, БІРАЗ БӨЛІГІ
РАСТАЛСА ДА, ОНЫҢ БӘРІ МҰНАЙ БОЛМАЙ – АҚ БІРАЗЫ ГАЗ БОЛЫП ШЫҚСА
ДА БҰЛ ОРАСАН БАЙЛЫҚ. АЛ ОДАН КЕЙІН БАТЫС ҚАШАҒАНДА 4800 МЕТР
ТЕРЕҢДІККЕ ДЕЙІН БҰРҒЫЛАҒАНДА ОНДА ДА МҰНАЙ – ГАЗ БАР ЕКЕН, БАР
БОЛҒАНДА МОЛ ЕКЕН. СОНЫМЕН БҮГІНДЕ КАСПИЙ БАСЕЙНІНДЕ ОСЫ УАҚЫТҚА
ДЕЙІН ТАБЫЛҒАН, БАРЛАНҒАН, АЛЫНЫП ЖАТҚАН МҰНАЙ ҚОРЫ 13 – 15 МИЛЛИАРД
ТОННА.
КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ СОЛТҮСТІК АЙМАҒЫ – ЕҢ БАЙ, ӨНІМДІДЕ ТИІМДІ БӨЛІГІ
РЕСЕЙ МЕН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЕР АУМАҒЫНА ЖАТАДЫ.
ЛОНДОНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ИНСТИТУТЫНЫҢ
БОЛЖАМДЫ ДЕРЕКТЕРІ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ БАРЛЫҚ ҚОРЫ 31
МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ ЖӘНЕ 10 ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ГАЗ ЕКЕН.
МЫСАЛЫ ТЕҢІЗ КЕШЕНІНЕН АЛЫНАТЫН МҰНАЙДЫҢ БІР ТОННАСЫ 20
ДОЛЛАРҒА ТҮСЕДІ. АЛ СОЛ МӨЛШЕРДЕГІ МҰНАЙДЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ
БАҒАСЫ – ҚҰНЫ 200 ДОЛЛАРДАН АСАДЫ.
КАСПИЙДЕН БАСҚА ДА МОЛ МҰНАЙЛЫ ГАЗДЫ ӨҢІРЛЕР БАР. АҚТӨБЕ
ДАЛАСЫНДА ЖАҢАЖОЛ, КЕНҚИЯҚ, АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ АЙНАЛАСЫ МҰНЙ МЕН ГАЗ
ҚОРЫНА ТОЛЫ. ТОРҒАЙ ИІНІНДЕ, ШУ – ТАЛАС ОЙПАҢЫНДА, ЗАЙСАН– АЛАКӨЛ
МАҢЫНДА КЕЗДЕСЕДІ.
АЛ ЕНДІ ГАЗДЫҢ ТАЗА, ТАБИҒИ КҮЙІНДЕ МОЛ ҚОРЫ, ҚЫРУАР ҚОРЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАНДА – ҚАРАШЫҒАНАҚТА ЖИНАЛҒАН. ОНЫҢ ЖАЛПЫ ҚОРЫ 1,3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТРГЕ ЖЕТЕДІ.
ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА РЕСПУБЛИКАМЫЗДАҒЫ ЖАЛПЫ ӨНІМ КӨЛЕМІНДЕГІ МҰНАЙ–
ГАЗ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҮЛКЕН ҮЛЕСІ 30 ПАЙЫЗДЫ ҚҰРАП ОТЫР. МҰНАЙДЫҢ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАСТАПҚЫ ЖӘНЕ ҚАЛДЫҚ ҚОРЫ 2 МЛРД. ТОННА ШАМАСЫНДА
БОЛСА, ЕЛІМІЗДІҢ БАТЫС БӨЛІГІНДЕ ТАБЫЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЛАРЫН ҚОСА
ЕСЕПТЕГЕНДЕ ОНЫҢ КӨЛЕМІ 6 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСҚАН. ЕЛ АУМАҒЫНДА 70
МҰНАЙ КЕНІШІ ӘЛІ ИГЕРІЛУ ҮСТІНДЕ. АЛ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ӘЛЕМДІК
ЭКОНОМИКАДА СЕНСАЦИЯЛЫҚ ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ ТАНЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕГІ
БОЛЖАМДЫ МҰНАЙ ҚОРЫ 7 МИЛЛИАРД БАРРЕЛЬГЕ ЖЕТЕТІНІН ЕСКЕРСЕК,
КӨРСЕТКІШ БАҒАНАСЫ БІРДЕН 13 МИЛЛИАРД БАРРЛЕЛЬГЕ КӨТЕРІЛМЕК.
СОНДЫҚТАН ДА ЕЛІМІЗДІ ӘЛЕМДЕГІ ІРІ МҰНАЙ ДЕРЖАВАЛАРЫНЫҢ БІРІНЕ
АЙНАЛДЫРЫП ОТЫРҒАН КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ОСЫ КЕНІШТІ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ИГЕРУГЕ ҚАТЫСТЫ БАРЛЫҚ ШАРАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУДА. АДЖИП ӨТКЕН ЖЫЛДЫҢ
ҚАЗАН АЙЫНДА, ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАТЫН, ҚАШАҒАНДЫ ИГЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫН
ІСКЕ АСЫРЫЛУЫН ЖАРИЯЛАҒАН БОЛАТЫН. БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ КЕН ОРНЫНЫҢ
СЫНАҚ ӨНДІРІСТІК ИГЕРУ ЖҰМЫСТАРЫ АТҚАРЫЛАТЫН БОЛСА, ЕКІНШІ ЖӘНЕ
ҮШІНШІ КЕЗЕҢДЕРДЕ– КЕНІШТІ ИГЕРУДІҢ АУҚЫМДЫ ЖҰМЫСТАРЫ ҚАМТЫЛИАҚ. СОҒАН
СӘЙКЕС БІРІНШІ КЕЗЕҢДЕ ҚАШАҒАН КЕНІШІНДЕ 14 ҮЙМЕ АРАЛДАРЫН САЛУ
ЖОСПАРЛАНЫП ОТЫР.
ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КАСПИЙ ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДА АЛҚАШҚЫ ЖАСАНДЫ
АРАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ АЯҚТАЛДЫ. ЕНДІГІ ЖЕРДЕ БҰЛ АРАЛДАН ЖЕР ҚОЙНАУЫН
БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫ ЖҮРГІЗІЛМЕК. АЛДАҒЫ УАҚЫТТА ЖАСАНДЫ АРАЛДАРДЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ КӨРШІ АҚТОТЫ ЖӘНЕ ҚАЙРАН ТІЛЕМДЕРІН БАРЛАУ ЖҰМЫСТАРЫМЕН
ҚОСА ЖҮРГІЗІЛМЕК.
БҰДАН КЕЙІН МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫНА ДАЙЫНДЫҚТАР БАСТАЛМАҚ. БҰЛ
ПРОЦЕСТІ ЖЫЛДАМДАТУ ҮШІН БОЛЖАУ ҰҢҒЫМАЛАРЫ ӨНДІРУШІ ҰҢҒЫМАЛАР
ТҮРІНЕ ҚАЙТА ЖАРАҚТАНДЫРЫЛМАҚ. СОҒАН СӘЙКЕС ОСЫ ҰҢҒЫМАЛАР АРҚЫЛЫ
2007 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР СЕКТОРЫНДАҒЫ
ҚАШАҒАННЫҢ АЛҒАШҚЫ МҰНАЙЫ ӨНДІРІЛЕ БАСТАМАҚ.
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРЫНДА МҰНАЙ МЕН
ГАЗДЫҢ МОЛ ҚОРЫН АНЫҚТАУ ҮШІН КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМА ҚАБЫЛДАП, 1993 -
ЖЫЛДЫҢ 13 АҚПАНЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФ КОМПАНИЯСЫН
ҚҰРДЫ. СОЛ ЖЫЛДЫҢ ЖЕЛТОҚСАНЫНДА ОСЫ КОМПАНИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМЫНА
АДЖИП, БРИТИШ ПЕТРОЛЕУМ – СТАТОЙЛ ОДАҒЫ, БРИТИШ ГАЗ, ШЕЛЬ
КОМПАНИЯЛАРЫ КІРГЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ҚҰРЫЛДЫ. ОСЫ ЖЫЛДАР
АРАЛЫҒЫНДА КАСПИЙШЕЛЬФ ОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТ АТҚАРДЫ. ӘЛГІ
ШЕТЕЛДІКТЕРДІҢ АЛДЫНДА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАР ӨЗДЕРІН ЖАН –
ЖАҚТЫ КӨРСЕТЕ БІЛДІ ДЕУДІҢ ДЕ БІР СЕБЕБІ ОСЫ.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНСОРЦИУМ ШЕТЕЛДІК МҰНАЙ БАРЛАУШЫЛАРЫНЫҢ ТЕҢІЗДЕГІ
ІС – ТӘЖІРИБЕСІН АЛЫП КЕЛДІ. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАРЖЫЛАЙ МОЛ
МҮМКІНДІКТІҢ АРҚАСЫНДА ҒАНА МЕМЛЕКЕТ КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАЛАР ЖҮЗЕГЕ
АСТЫ. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕ МҰНАЙ МЕН ГАЗДЫҢ ӨТЕ СИРЕК
КЕЗДЕСЕТІН МОЛ ҚОРЫ БАРЛЫҒЫ ҒЫЛЫМИ ТҰРҒЫДАН ЖӘНЕ ДАУ ТУҒЫЗБАЙТЫНДАЙ
НАҚТЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ АРҚАСЫНДА ДӘЛЕЛДЕНІП ОТЫР. ТҰҢҒЫШ РЕТ КАСПИЙ
ТЕҢІЗІ ҚАЙРАҢЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СЕКТОРДЫҢ БЛОКТАРЫ КАРТАҒА СЫЗЫЛДЫ.
КОНСОРЦИУМНЫҢ КЕЛІСІМІНЕ СӘЙКЕС АЛҒАШ ИГЕРІЛЕТІН БЛОКТАР АЙҚЫНДАЛДЫ,
ОНЫ ҚАЗАҚСТАНКАСПИЙШЕЛЬФПЕН БІРЛЕСІП ИГЕРУ, ҚАТЫСУШЫ КОМПА-НИЯЛАРДЫҢ
ҮЛЕСІНЕ ТИЕТІН АЛАҢДАРДЫҢ АЛДАҒЫ АҒЫМДАҒЫ ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ БЕКІТІЛДІ.
КАСПИЙШЕЛЬФ ТЫМ ЖАСТЫҒЫНА ҚАРАМАЙ ҮЛКЕН ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ МОЙЫНҒА
ЖҮКТЕП ОТЫР. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ МҰНАЙЫМЫЗ ЖӨНІНЕН БҮГІНДЕ ҚАЛЫҢ ЖҰРТШЫЛЫҚ
ТОЛЫҚ ХАБАРДАР.
ТЕҢІЗ ТҮБІНДЕГІ ҚАЗЫНАНЫ ИГЕРУ – БІРІНШІ РЕТ ҚОЛҒА АЛЫНҒАЛЫ ОТЫРҒАН
ШАРУА. ҚҰРЛЫҚТАҒЫДАЙ ЕМЕС, БҰЛ КҮРДЕЛІРЕК САЛА, ӘРІ БІЗДІҢ БҰҒАН
КЕЛГЕНДЕ ТӘЖІРИБЕМІЗ ДЕ ТАПШЫ. КАСПИЙ ТЕҢІЗІНЕН МҰНАЙ ӨНДІРУДІ
БІЗДЕН БҰРЫН БАСТАҒАН ӘЗЕРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ. СОҢҒЫ ЖЫЛДЫҢ
КӨРСЕТКІШІНЕ КӨЗ САЛСАҚ , МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖЫЛЫНА 25 – 27 МИЛЛИОН ТОННАНЫҢ
ШАМАСЫНДА. МАМАНДАРДЫҢ ЕСЕПТЕУІНШЕ, ЖАЛПЫ РЕСПУБЛИКА АЙМАҒЫНДАҒЫ
ИГЕРІЛМЕГЕН МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 2 МИЛЛИАРД ТОННАДАН АСТАМ. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ
МҰНАЙ, ЖҮЗ ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР МҰНАЙЫМЫЗ ОСЫ МӨЛШЕРДЕ. СОЛТҮСТІК
КАСПИЙДЕГІ, ЯҒНИ СУ АСТЫНДАҒЫ МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 8 – 10 МИЛЛИАРД ТОННАҒА
ЖАҚЫН, ГАЗДЫҢ КӨРСЕТКІШІ ЕКІ БАСТАН. 2003 - 2004 ЖЫЛДАН БАСТАП СУ
АСТЫ МҰНАЙЫ ИГЕРІЛЕ БАСТАДЫ. 2012 -2014 ЖЫЛДАРДАҒЫ СУ АСТЫ МҰНАЙЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ 50 – 60 МИЛЛИОН ТОННАҒА ЖЕТУГЕ ТИІС ДЕГЕН БОЛЖАМ
ЖАСАЛЫП ОТЫР.
ҚР ЭНӨРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ
СҮЙЕНСЕК, ЕЛІМІЗДЕГІ ЖАЛПЫ МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ 9 ПАЙЫЗЫ, ӨНДІРІЛГЕН ШИКІЗАТТЫҢ 15
ПАЙЫЗЫ ҒАНА ҚАЗАҚСТАНДЫҚ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҮЛЕСІНЕ ТИЕДІ ЕКЕН. ОСЫ КӨРСЕТКІШТІ
ТЫМ БОЛМАСА ЖАРТЫСЫНА ЖУЫҚТАТСАҚШЫ. ОЛАЙ БОЛМАҒАНДА ӨЗІМІЗ АРМАНДАП ЖҮРГЕН
50 ЕЛДІҢ ҚАТАРЫНА ҚОСЫЛУҒА КӨП УАҚЫТ ҚАЖЕТ ПЕ ДЕП ҚАЛАСЫҢ. ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА
ҚАЗАҚСТАННЬЩ КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ 5 МИЛЛИАРД ТОННАҒА ЖУЫҚТАЙДЫ. АЛ ГАЗ 3
ТРИЛЛИОН ТЕКШЕ МЕТР ШАМАСЫНДА. БҰНЫҢ ІШІНЕ КАСПИЙДІҢ ҚАЗАҚСТАНҒА ТИЕСІЛІ
АЙМАҒЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ КІРІП ОТЫРҒАН ЖОҚ. БОЛЖАМ БОЙЫНША КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ
БІЗГЕ ТИЕСІЛІ БӨЛІГІНДЕ 17 МИЛЛИАРД ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. АТАЛҒАН
МИНИСТРЛІКТІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, 2006 ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗДЕ ЖАЛПЫ ӨНДІРІЛГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 62,4 МИЛЛИОН ТОННАНЫ ҚҰРАҒАН. АЛҒАШҚЫ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІҢ
БАСЫНДА ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ КОМПАНИЯСЫ ТҰР. БҰЛ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 13,56 МЛН.
ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ
ЖЫЛДЫҚ КӨРСЕТКІШІ —10,32 МЛН. ТОННА, ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНІКІ —
9,39 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА (ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ІРІ МҰНАЙ ӨНДІРУШІ КОМПАНИЯСЫ—
ҚАЗМҰНАЙГАЗ. ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА 33 КӘСІПОРЫН КІРЕДІ). ЕКІНШІ ЖЕТЕКШІ ҮШТІКТІ
СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ КОМПАНИЯСЫ БАСТАЙДЫ (5,9 МЛН. ТОННА). ОДАН СОҢ
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ 5,6 МЛН. ТОННА КӨЛЕМІНДЕ ҚАРА АЛТЫН ӨНДІРСЕ,
ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙ АҚ-НЫҢ ӨНІМІ 2,2 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕДІ. БІЗДЕГІ ОСЫ БАСТЫ
АЛТЫ КӘСІПОРЫН ЖЫЛЫНА 47 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРІП КЕЛЕДІ. ЯҒНИ, ЖАЛПЫ
ЕЛІМІЗДЕ ӨНДІРІЛЕТІН КӨМІРСУТЕК ШИКІЗАТЫНЫҢ 76 ПАЙЫЗЫН ОСЫ КӘСІПОРЫНДАР
БЕРІП ОТЫР. МҰНАЙ ӨНДІРУДЕ ҚОМАҚТЫ ҮЛЕСІ БАР ТАҒЫ БІР КОМПАНИЯ, ОЛ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН. БҰЛ КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРГЕН
ЕКЕН. КӘСІПОРЫННЫҢ ИГЕРГЕН ШИКІЗАТЫ ЖАЛПЫ ЕЛ ӨНІМІНІҢ 11 ПАЙЫЗЫН ҚАМТИДЫ.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК КОМПАНИЯЛАРДЫҢ НАҚТЫ ҮЛЕСІ ҚАНДАЙ? БІР ДЕРЕК БОЙЫНША
ЖАЛПЫ МҰНАЙ ӨНІМІНІҢ 80 ПАЙЫЗЫ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ТИЕСІЛІ. КЕЛЕСІ ДЕРЕК ТЕК
ҚЫТАЙЛЫҚТАР ҒАНА 40 ПАЙЫЗҒА ИЕ, ҚАЛҒАНДАРЫНІКІ ТӨМЕН ДЕП КӨРСЕТЕДІ.
САРАПТАМАМЫЗ ДӘЛ ШЫҒУЫ ҮШІН БІЗ БҰЛ ДӘЙЕКСІЗ БОЛЖАМДАРДЫҢ БІРЕУІНЕ ДЕ
СҮЙЕНБЕЙ, КӘСІПОРЫНДАРҒА ТИЕСІЛІ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙ МЕН ӘЛІ
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫН ҚАТАР АЛЫП ҚАРАСТЫРДЫҚ. АЛДЫМЕН ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ
(АКЦИЯСЫНЫҢ 75 ПАЙЫЗЫНА АҚШ ИЕЛІК ЕТЕДІ) КОМПАНИЯСЫНАН БАСТАЙЫҚ. БҰЛ
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ — 13,56 МЛН. ТОННА. КЕН ОРНЫНДАҒЫ ИГЕРІЛМЕГЕН
МҰНАЙДЫҢ ҚОРЫ 1,25 МЛРД. ТОННА ДЕП БОЛЖАНАДЫ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ
КОМПАНИЯСЫНЫҢ МҰНДАҒЫ ҮЛЕСІ 2, 67 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙЛІК БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН
ЛУКАРКО 0,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ӨНІМ АЛАДЫ. ҚАРАШЫҒАНАҚ ПЕТРОЛЕУМ
ОПЕРЕЙТИНГ Б.В. КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНІМІ 10,32 МЛН. ТОННА БОЛСА,
ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 1,2 МЛРД. ТОННА ЕКЕНІ БЕЛГІЛІ. БҰЛ ЖОБАДА
ҰЛЫБРИТАНИЯ МЕН ИТАЛИЯ 3,3 МЛН. ТОННА, АКШ 2,1 МЛН. ТОННА, РЕСЕЙ 1,5 МЛН.
ТОННА ҮЛЕСКЕ ИЕЛІК ЕТЕДІ. ҚАЗМҰНАЙГАЗ БАРЛАУ. ӨНДІРУ АҚ ЖЫЛЫНА 9,39 МЛН.
ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРЕДІ. БОЛАШАҚТА АЛЫНУЫ ТИІС ШИКІЗАТ ҚОРЫНЫҢ КӨЛЕМІ —
205, 9 МЛН. ТОННА. ОСЫ КЕН ОРНЫНАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ 5,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ
ӨНДІРЕДІ. КОМПАНИЯ ӨЗ АКТИВТЕРІН СОҢҒЫ КЕЗДЕ БИРЖАЛАРҒА ОРНАЛАСТЫРУ АРҚЫЛЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҒЫП ЖҮР. СОНДЫҚТАН ҚАЗМҰНАЙГАЗ АКЦИЯСЫНЫҢ 43,23
ПАЙЫЗЫ БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. СNРС-АҚТӨБЕМҰНАЙГАЗ (АКЦИЯСЫНЫҢ
100 ПАЙЫЗЫ ҚЫТАЙДЫҢ ИЕЛІГІНДЕ) КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ — 5,9
МЛН. ТОННА. КӘСІПОРЫНҒА ЖАҢАЖОЛ, КЕҢҚИЯҚ ЖӘНЕ БІР КЕН ОРНЫ ҚАРАЙДЫ.
БҰЛАРДАҒЫ ШИКІЗАТ ҚОРЫ 111 МЛН. ТОННА БОЛЫП БЕЛГІЛЕНГЕН.
МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 5,6 МЛН. ТОННА МҰНАЙ ӨНДІРЕДІ. КӘСІПОРЫН
БАЛАНСЫНДА ЖАЛПЫ АЛҒАНДА 36 КЕН ОРНЫ БАР ЕКЕН. ҚАЗІР СОНЫҢ ТЕК 15-І ҒАНА
ИГЕРІЛУДЕ. МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗҒА ҚАРАСТЫ КЕН ОРЫНДАРЫНДАҒЫ КӨМІРСУТЕК ҚОРЫ
960 МЛН. ТОННА БОЛАДЫ. 2006 ЖЫЛЫ ҚЫТАЙЛЫҚТАР ИЕЛІК ЕТЕТІН ПЕТРОҚАЗАҚСТАН
КОМПАНИЯСЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН. ОСЫ 2007 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША КОМПАНИЯҒА ТИЕСІЛІ МҰНАЙ ҚОРЫ 83,13 МЛН. ТОННАНЫ ҚҰРАДЫ.
ПЕТРОҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕЛІМІЗДЕ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ҚҰМКӨЛ РЕКОРСИЗ ЖӘНЕ
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН ОЙЛ ПРОДАКТС ДЕГЕН БАСТЫ БӨЛІМШЕЛЕРІ БАР. ОСЫЛАРДЫ ҚОСА
АЛҒАНДА КОМПАНИЯ 2006 ЖЫЛЫ 6,8 МЛН. ТОННА ӨНДІРІП, ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАЛПЫ
ӨНІМНІҢ 10 ПАЙЫЗЫН ЕНШІЛЕГЕН. ҚАРАЖАНБАСМҰНАЙГАЗ АҚ ЖЫЛЫНА 2,2 МЛН. ТОННА
ӨНІМ АЛСА, ЕКІ МИЛЛИОН ТОННАСЫМЕН ҚЫТАЙДЫ ӘР ЖЫЛЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП ОТЫРАДЫ.
КЕН ОРНЫНДАҒЫ ШИКІЗАТ КӨЛЕМІ 46,6 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА ДЕП ЕСЕПТЕЛІНЕДІ.
ҚАЗАҚОЙЛ-АҚТӨБЕ ЖШС 2005 ЖЫЛЫ 1,3 МЛН. ТОННА ӨНІМ ӨНДІРГЕН ЕКЕН. ӨТКЕН
ЖЫЛЫ ДА СОЛ МЕЖЕДЕН ТАБЫЛЫПТЫ. ӨЗДЕРІНЕ ТИЕСІЛІ КЕН ОРНЫНДА ИГЕРІЛМЕГЕН 36
МЛН. ТОННА ШИКІЗАТ БАР. ТОРҒАЙ-ПЕТРОЛЕУМ ЖАБЫҚ АЩИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ РЕСЕЙДІҢ
ЛУКОЙЛ-ОВЕРСИЗІ МЕН ҚЫТАЙДЫҢ ПЕТРОҚАЗАҚСТАН КОМПАНИЯСЫ АКЦИЯЛАРЫНЫҢ 50
ПАЙЫЗЫ НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒ-АН. ҚАЗІР ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ҚҰМКӨЛ КЕН ОРНЫНЫҢ
СОЛТҮСТІК БӨЛІГІН ИГЕРЕДІ. ЖЫЛДЫҚ ӨНДІРІС КӨЛЕМІ 3,4 МЛН. ТОННА ШАМАСЫНДА.
ӘЛІ ИГЕРІЛМЕГЕН ШИКІЗАТ ҚОРЫ 37 МЛН. ТОННА ДЕП БОЛЖАНЫП ОТЫР. КОМПАНИЯ 2003
ЖЫЛЫ 171 ШАҚЫРЫМДЫҚ ҚҰМКӨЛ-ЖОСАЛЫ ҚҰБЫР ЖЕЛІСІН ІСКЕ ҚОСҚАН. СОНЫҢ
АРҚАСЫНДА БАТЫСҚА ЭКСПОРТТАЛАТЫН ЖОЛ 1200 ШАҚЫРЫМҒА ҚЫСҚАРЫПТЫ. БҰЛ ҚҰБЫР
ШИКІЗАТТЫ КАСПИЙ ҚҰБЫРЫ КОНСОРЦИУМЫ (КТК) АРҚЫЛЫ ЭКСПОРТТАУҒА МҮМКІНДІК
БЕРГЕН. ҚАЗГЕРМҰНАЙ — 1993 ЖЫЛЫ ҚҰРЫЛҒАН КОМПАНИЯ. АКЦИОНЕРЛЕРІ —
ПЕТРОҚАЗАҚСТАН (50 ПАЙЫЗ) МЕН ҚАЗМҰНАЙГАЗ ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫ (50 ПАЙЫЗ),
ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТОРҒАЙ, АҚШАБҰЛАҚ, НҰРАЛЫ, АҚСАЙ КЕН ОРЫНДАРЫНДА ЖҰМЫС
ІСТЕЙДІ. ҮШ КЕНІШТЕГІ МҰНАЙ ДЫҢ ҚОРЫ 52,6 МЛН. ТОННАҒА ЖЕТЕҒАБЫЛ. КОМПАНИЯ
БИЫЛ 9,5 МЛН. ТОННА КӨМІРСУТЕГІН ӨНДІРУДІ ЖОСПАРЛАП ОТЫР. СОЛТҮСТІК КАСПИЙ
ЖОБАСЫНДА ЖАҢАДАН АШЫЛҒАН ҚАШАҒАН КЕН ОРНЫН ДА БОЛЖАМДАРҒА ҚАРАҒАНДА 2
МЛРД. ТОННА МҰНАЙ БАР КӨРІНЕДІ. ЯҒНИ, БОЛАШАҚТА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕҢ ҮЛКЕН КЕН
ОРНЫ ОСЫ ҚАШАҒАН БОЛМАҚ. ҚР ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ РЕСУРСТАР
МИНИСТРЛІГІНІҢ МӘЛІМЕТІНЕ ҚАРАҒАНДА, МҰНДА ҚАЗІР МҰНАЙ ӨНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ
ЖҮРІП ЖАТҚАН ЖОҚ. ТЕК ӘЗІРЛІК ЖҰМЫСТАРЫМЕН ҒАНА ШЕКТЕЛУДЕ. АЛҒАШҚЫ МҰНАЙ
ЖЕР БЕТІНЕ БҰЙЫРТСА 2012 ЖЫЛЫ ШЫҒАДЫ. ҚАЗАҚСТАН КӨМІРСУТЕГІН ИГЕРУГЕ
ТҮРКИЯ, РУМЫНИЯ, МОЛДАВИЯ, ИНДИЯ, НОРВЕГИЯ, ИТАЛИЯ, ОҢТҮСТІК КОРЕЯ, ҚЫТАЙ,
РЕСЕЙ, ТАҒЫ БАСҚА КӨПТЕГЕН ЕЛДЕР АТСАЛЫСЫП ЖАТЫР. ОСЫЛАРДЫҢ ІШІНДЕГІ ӨЗ ЫҒЫ
— ҚЫТАЙ, АҚШ, ИНДОНЕЗИЯ, РЕСЕЙ, ҰЛЫБРИТАНИЯ ЖӘНЕ ИТАЛИЯ. ОЛАР ӨЗДЕРІН
ТРАНСҰЛТТЫҚ КОРПОРАЦИЯЛАР АРҚЫЛЫ ҰСЫНЫП ОТЫР. ӘР КЕН ОРНЫНДА ӨЗ ҮЛЕСТЕРІ
БАР. ӨТКЕН ЖЫЛЫ ЕЛІМІЗ БОЙЫНША ӨНДІРІЛГЕН МҰНАЙДЫҢ КӨЛЕМІН ПАЙЫЗҒА ШАҚҚАНДА
ҚЫТАЙ — 22,4, АҚШ — 21,8, ҚАЗАҚСТАН—15,3, ИНДОНЕЗИЯ— 9,6, БЕЛГІСІЗ ТҰЛҒАЛАР
(ҚАЗМҰНАЙГАЗДЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ РЫНОКҚА ШЫҚҚАН АКЦИЯЛАРЫНА ИЕЛІК ЕТУШІЛЕР)—
9,2, РЕСЕЙ —6,8, ҰЛЫБРИТАНИЯ —6,4, ИТАЛИЯ 5,8 ПАЙЫЗЫН ӨНДІРГЕН. КӨРІП
ОТЫРҒАНЫМЫЗДАЙ, БІЗДІҢ ҮЛЕСІМІЗ БАР БОЛҒАНЫ 15 ПАЙЫЗ. ЕНДІ ӘР КЕН ОРНЫ
БОЙЫНША АНЫҚТАЛҒАН МҰНАЙ ҚОРЫН ЕСЕПТЕП КӨРЕЙІК. КАСПИЙ ҚАЙРАҢЫН ҚОСПАҒАНДА
ЕЛІМІЗДЕ 5,8 МЛРД. ТОННА КӨМІРСУТЕГІ ҚОРЫ БАР ЕКЕН. СОНЫҢ 1,638 МЛН.
ТОННАСЫНА (29%) АҚШ, 931 МЛН. ТОННАСЫНА (16%) ИНДОНЕЗИЯ, 785 МЛН ТОННАСЫНА
(14%) ҰЛЫБРИТАНИЯ, 760 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz