Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І . тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка тектоникасын геологиялық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2.Африканың геологиялық даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ . тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың тектоникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2. Африканың материгіндегі неотектоникалық қозғалыстар ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І . тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка тектоникасын геологиялық зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2.Африканың геологиялық даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
ІІ . тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың тектоникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2. Африканың материгіндегі неотектоникалық қозғалыстар ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Кіріспе
Африка — Жердiң Евразиядан кейiнгi көлемi жағынан екiншi үлкен материгi. Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегi ауданың 30,3 млн. км2, аралдарсыз —29,2 млн. км2.
Африка материгi Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек қызыл және Жерорта тенiзi бөлiп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың бiртұтас құрлық массивiн құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың орасан зор кеңiстiктерi болып тастаған.
Матертериктiң шеткi нүктелерi солтүстiкте — Эль-Абьяд мүйiсi (37"2(У с. е,), оңтүстiкте — Игольдың мүйiсi (34С52' о. с\). Африка солтүстiктен оңтүстiкке 8 мың км созылып жатыр. Материктiң ең жалпақ бөлiгi экватордан солтүстiкте 10 мен 16 аралығында жатыр, мұнда Африка 17 33' б. б. бастап (Альмади мүйiсi), 51°24 ш. б. (Хафун мүйiсi) дейiн созылып, енi 7500 км-ге жетедi. Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың iшiндегi ең үлкенi — Мадагаскар. Үндi мұхитынна одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба, Мафня, Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлiк материктен пайда болған және материкке таяу жатыр.Атлант мұхитында материктiк және вулканды аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйiс, Маспас-Игема-Бииого, Принспен, Сан-Томе, Аннобон.Африканың экватордын екi қапталындағы негiзiнен тропиктiк-экваторлық кеңiстiк алыбындағы орны жоғары температураның басым болуына себепшi болса. iшкi белiктерiн онша тiлiмдембеуi Ірi тұйықтығы Африкаға тән контпиненттiлiк туғызады. Тегiс рельефтiң басым болуы және географиялық орны зоналықтың айқын көрiнуiне жағдай жасайды. Табиғат жағдайлары бiршама бiртектес болып келетiн ендiктi бойлап созылып жатқан жалпақ кәпiрлер экватордан солтүстiкке және онтүстiкке қарай бiрiн-бiрi заңды түрде алмастырады.
Африка — Жердiң Евразиядан кейiнгi көлемi жағынан екiншi үлкен материгi. Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегi ауданың 30,3 млн. км2, аралдарсыз —29,2 млн. км2.
Африка материгi Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек қызыл және Жерорта тенiзi бөлiп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың бiртұтас құрлық массивiн құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың орасан зор кеңiстiктерi болып тастаған.
Матертериктiң шеткi нүктелерi солтүстiкте — Эль-Абьяд мүйiсi (37"2(У с. е,), оңтүстiкте — Игольдың мүйiсi (34С52' о. с\). Африка солтүстiктен оңтүстiкке 8 мың км созылып жатыр. Материктiң ең жалпақ бөлiгi экватордан солтүстiкте 10 мен 16 аралығында жатыр, мұнда Африка 17 33' б. б. бастап (Альмади мүйiсi), 51°24 ш. б. (Хафун мүйiсi) дейiн созылып, енi 7500 км-ге жетедi. Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың iшiндегi ең үлкенi — Мадагаскар. Үндi мұхитынна одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба, Мафня, Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлiк материктен пайда болған және материкке таяу жатыр.Атлант мұхитында материктiк және вулканды аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйiс, Маспас-Игема-Бииого, Принспен, Сан-Томе, Аннобон.Африканың экватордын екi қапталындағы негiзiнен тропиктiк-экваторлық кеңiстiк алыбындағы орны жоғары температураның басым болуына себепшi болса. iшкi белiктерiн онша тiлiмдембеуi Ірi тұйықтығы Африкаға тән контпиненттiлiк туғызады. Тегiс рельефтiң басым болуы және географиялық орны зоналықтың айқын көрiнуiне жағдай жасайды. Табиғат жағдайлары бiршама бiртектес болып келетiн ендiктi бойлап созылып жатқан жалпақ кәпiрлер экватордан солтүстiкке және онтүстiкке қарай бiрiн-бiрi заңды түрде алмастырады.
Пайдланылған әдебиетер
1) Берлянт А.М., Сваткова Т.Г., «Практикум по картографии и картогрфическому черчению» Общегеографическое и тематические карты и Атласы МГУ-1991 г.в.
2) Бераевский А.М. «Математическая картография»Москва -1998 г.в.
3) Востокова А.В. «Оформление карт» Москва -1986 г.в.
4) Евтеев О.А. «Проектирование и составление социально-экономических карт» Москва-1999 г.в.
5) Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Практирование и составление карт» Москва – 1982 г.в.
6) Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии» Москва- 1991 г.в.
7) Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва 1982 г.в.
8) Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
9) Салищев К.А. «Картография» Москва 1966 год.
10) Салищев К.А. «Оточности количественных определений по специальным картам» Москва 1963 год.
11) Т. Қалыбеков «Геодезия мен топография негіздері»Алматы 1993
1) Берлянт А.М., Сваткова Т.Г., «Практикум по картографии и картогрфическому черчению» Общегеографическое и тематические карты и Атласы МГУ-1991 г.в.
2) Бераевский А.М. «Математическая картография»Москва -1998 г.в.
3) Востокова А.В. «Оформление карт» Москва -1986 г.в.
4) Евтеев О.А. «Проектирование и составление социально-экономических карт» Москва-1999 г.в.
5) Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Практирование и составление карт» Москва – 1982 г.в.
6) Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии» Москва- 1991 г.в.
7) Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва 1982 г.в.
8) Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
9) Салищев К.А. «Картография» Москва 1966 год.
10) Салищев К.А. «Оточности количественных определений по специальным картам» Москва 1963 год.
11) Т. Қалыбеков «Геодезия мен топография негіздері»Алматы 1993
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І - тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка тектоникасын геологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2.Африканың геологиялық даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..6
ІІ - тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың
тектоникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2.2. Африканың материгіндегі неотектоникалық
қозғалыстар ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .19
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Кіріспе
Африка — Жердiң Евразиядан кейiнгi көлемi жағынан екiншi үлкен
материгi. Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегi ауданың 30,3 млн. км2,
аралдарсыз —29,2 млн. км2.
Африка материгi Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек қызыл және
Жерорта тенiзi бөлiп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың бiртұтас
құрлық массивiн құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың орасан зор
кеңiстiктерi болып тастаған.
Матертериктiң шеткi нүктелерi солтүстiкте — Эль-Абьяд мүйiсi (37"2(У с.
е,), оңтүстiкте — Игольдың мүйiсi (34С52' о. с\). Африка солтүстiктен
оңтүстiкке 8 мың км созылып жатыр. Материктiң ең жалпақ бөлiгi экватордан
солтүстiкте 10 мен 16 аралығында жатыр, мұнда Африка 17 33' б. б. бастап
(Альмади мүйiсi), 51°24 ш. б. (Хафун мүйiсi) дейiн созылып, енi 7500 км-ге
жетедi. Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың iшiндегi ең
үлкенi — Мадагаскар. Үндi мұхитынна одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба,
Мафня, Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлiк материктен пайда
болған және материкке таяу жатыр.Атлант мұхитында материктiк және вулканды
аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйiс, Маспас-Игема-Бииого,
Принспен, Сан-Томе, Аннобон.Африканың экватордын екi қапталындағы негiзiнен
тропиктiк-экваторлық кеңiстiк алыбындағы орны жоғары температураның басым
болуына себепшi болса. iшкi белiктерiн онша тiлiмдембеуi Ірi тұйықтығы
Африкаға тән контпиненттiлiк туғызады. Тегiс рельефтiң басым болуы және
географиялық орны зоналықтың айқын көрiнуiне жағдай жасайды. Табиғат
жағдайлары бiршама бiртектес болып келетiн ендiктi бойлап созылып жатқан
жалпақ кәпiрлер экватордан солтүстiкке және онтүстiкке қарай бiрiн-бiрi
заңды түрде алмастырады.
І – тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка территориясын геологиялы зерттеу тарихы
Зоналық құрылым, әсiресе, материктiк барынша сом және рельефi бiрсыдырғы
солтүстiк бөлiгiнде айқын көрiнедi. Бiздiң эрамыздан көптеген ғасырлар
бұрын материктiң жағалауы мен iшкi аудандарында Азия мен Солтүстiк
Африканың халықтары: финикиялықтар, египеттiктер, карфагендiктер болып
тұрған. Ерте орта ғасырда Шығыс және Солтүстiк Африкаға Аравия түбегiнен
арабтар өткен.
ХV ғасырда португалдықтар Индияға аплратын жол iздеу барысында Африканың
жағалауын зерттеген. Бұл, көл саудасының және африка елдерiн
европалықтардың басып алуының бастапқы кезенi болатын. XVIII ғасырдың
аяғымен XIX ғасырдың бас кезiнде Англия мен Франция материктiң iшкi
жағындағы бiрнеше отарларды жаулап алды. Бұл жаулаулар кезiнде ашылыстар
мен зерттеулер катар жүргiзiлдi. 1788 жылы ағылшындар Африканың iшкi
бөлiктерiн ашуға жәрдем ететiн ассоциация құрды. XIX ғасырдағы
зерттеулердiң айтарлықтай нәтижссi — Африканың ең iрi өзендерi Ннгер, Нiл,
Конго және Замбеглi бассейiндерiнiң зерттелуiне байланысты негiзгi
географиялық проблемаларды шешу болды. Орталық және Оңтүстiк Африканы
зерттеп бiлуге ағылшын ғалымы Д. Ливингстон үлкен үлес қосты. Ол отыз жыл
бойы (1840— 1873) Атлант мұхитынан үндi мұхитына дейiнгi және Кейптауннан
экваторға дейiнгi ұлан-байтақ кеңiстiктi зерттедi.
XIX ғасырдың екiншi жартысында Нiл мен Конго суайрығы облысын зерттеу
жұмыстарын орыс ғалымы В. В, Юнкер жүргiзiдi.
XIX ғасырдың бiрiншi жартысында түгел континенттiң тағтастан және оның
жекеленген бөлшектерi немесе елдерi географиясы iрi жинақталған жұмыстар
жасалды.
Африка жағаларын Атлант және үндi мұхиттары шайып жатады. Атлант мұхиты
оның жағасында бiрден-бiр iрi шығанақ— Гивнен шығанағын құрады. Африканың
аз жырымдалған батыс жағасын бойлай енсiз (100 км. дейiн) материктiк
қайрандар созылып жатыр, оның қия беткейi су асты үстiрттерiне және оларды
бөлiп тұран шұңғымалармен бөлiнген. Орта Атлант жотасынан шығыста,
Африканың қарсысында, тереңдiгi 3000 метрден 7200 метрге дейiн жететiн
Канар, Жасыл Мүйiс, Гвинея, Ангола, Кап және Агульяс қазан шұңғымалары
жатыр.
Ағыстар Африка жағаларындағы жоғарғы қабат сулары температурасының
таралуына айтарлықтай ыкпал жасайды, температураның экватордан солтүстiкке
және онтүстiкке қарай төмендеудi жалпы зандылығына түзету енгiзедi. Суық
ағыстардың айқын бiлiнуiне және тереңдiгi салқын сулардың көтерiлуiне
байланысты Африка жағаларындағы әсiресе экватордан оңтүстiкке қарайғы судың
температурасы осы ендiктердiң орташа температурасына қарағанда едәуiр
(шамамамен 5—7°С). Мысалы, Оңтүстiк Пассат ағысының бастауында августь
айында судың температурасы +22—25° С болады. Гвинея ағысының сулары +28°С
жылиды. Африканың солтүстiк-батыс жағаларында жылдың орташа температура 4-
20° С, ал оңтүстiк-батыста 15° С. қыста.-ол -ЬI20С дейiн төмендейдi.
Атлантиканың Африка жағаларындағы тұздылығы мұхиттың қалыпты тұздылығына
жуық. Бұған пассат шөлiне (әсiресе Сахарара) қарама-қарсы орналасқан
акватория жатпайды, оның тұздылығы 37%0-ге дейiн жетедi, ал Азор
аралдарынан оңтүстiк-батысқа қарай 37,9° -ге дейiн арттады. Бұл — дүние
жүзi мұхитынның ашық бөлiгiндегi ең жоғарғы тұздылық.
Африканы шығысы мен оңтүстiк шығысынан жнектейтiн үндi мұхитының
солтүстiк-батыс бөлiгi Гондвананың ыдырауының нәтижесiнде бордан кейiнгi
кезенде калыптасты. Ол түбiнiң өте оилы - қырлы болуымен және
терендiктердiң күрт ауысуымен сипатталады. Мұхиттың басқа бөлiктерiнен оның
солтүстiк-батыс бөлiгiн Аравия-үндi су асты жотасы бөлiп тұрады. Оның
шегiнде тереңдiгi 500 метрден асып түсетiн қазан шұңқырлар бар (Сомали,
Мадагаскар, Мозамбик). қазан шұңқырларды бөлiп тұратын су асты жоталарының
шындарын вулкандық және маржандық аралдар (Маскарен және басқа) құрайды.
Кейбiр жоталар жер кабығының материктiк типiнде болып келедi және ежелгi.
Гондвана құрылымдарының қалдықтары болып табылады. Үндi мұхитының солтүстiк
және солтүстiк-батыс бөлiктерiндегi ағыс жүйесiн субэкваторлық және
тропиктiк белдеулердiң пассаттық және муссондық циркуляциясы
айқындайды.Экватордан оңтүстiкке қарай Африка жағалары мен Мозамбик пен
Иголы мүйiсi жылы ағыстары өтедi. Соңғысы; — Дүние жүзiлiк мұхитдық ең
тұрақты және күштi ағыстардың бiрi. Бұл ағыстар Оңтүстiк Пассат ағысынан
пайда болады да Онтүстiк-Шығыс Африка жағаларында оңтүстiк жарты шардың
қысы кезiнде температураның +20°С дейiн және одан да жоғары көтерiлуiн
туғызады. Экватордан солтүстiкке қарай муссондық Сомалий ағысы әрекет етедi
де солтүстiк жарты шардың жазында оңтүстiк жарты шардан бiршама суық-су
алып келедi, ал қыста солтүстiктен бiршама су жеткiзедi. Тұтас алғанда үндi
мұхитында 10° о. е. солтүстiкке қарай жыл бойына судың температурасы үлкен
терең дiктерге дейiн жоғары. Оның ең жылы болатын кезi май айы ( +
27°—29°С). Африка жағаларындағы судың тұздылығы 35—36°;).
1.2. АфриканыҢ геологиялы даму тарихы
Африка түгелдей дерлiк (оның солтүстiк-батыс және оңтүстiк таулы шет.
аймақтарынан басқасы) бiртұтас платформалық ғимарат — Африка платформасына
жатады. Ол ежелгi материк (супер-.платформа) Гондвананың құрамына кiрген.
Гондвананың қалыптасуы бүкiл археозой және протерозой бойы жүрген. Ол
байкал тиктоникалық кезеңi аяқталғаннан кейiн палсеазой дәуiрi басына жер
құрлықының бiртұтас iрi учаскесi ретiнде қалыптасты. Африка платформасының
одан әрi дамуы Гопдвананың ыдырап. Африка-Аразия бiртұтас платформасының
оқшаулануы ал содан кейiн оның Африка және Аравия платформалары болып
бөлiнуiне байланысты. Сол кездiң өзiнде Африка платформаның Тетис
тиктоникалық зонасымен қазiргi солтүстiк шекарасы айқындалған болатын.
Палсозойдың аяғындаТондананың ыдырауы және қазiргi материктердiң
пiшiнiнiң қалыптасуы басталды. Бұған дейiн-ақ платформаның негiзгi
құрылымдық элементтерi массивтерi айқындалды және Африка-Аравия
платформасының дамуындағы солтүстiк пен оңтүстiк бөлiктерiнiң
айырмашылықтары белгiлендi. Оның шағын, солтүстiк бөлiгi палсозойдың
бастапқы кезiне негiзiнен теңiздiк, ал мезезойда континентальдық ылғал
жинау облысына (Сахара плитасы) айналды. Оңтүстiк және шығыс, үлкен
бөлiктерi бүкiл постротофозой тарихы бойына көбiнесе тұманданумен болды.
Олардың арасындағы шекараны әр автор әр түрлi жүргiзедi. Шамамен алғанда
оның орны — Камерун мен қызыл теңiздiң солтүстiк бөлiгiнiң аралығында.
Африканың солтүстiк бөлiгiнде теңiздiң барынша кеңiнен жайылуы
палеазойдың бiрiншi жартысында болған. Карбонның орта шенiнен бастап қызыл
түстi қабаттардың жинақталуымен қосарласа теңiз деңгейiнiң төмендеуi мен
аридтiк жағдайлардың таралуы етек алып отыр. Карбонда Жерорта теңiзi
геосинклиналында тау пайда бола бастады, сахара сннсклизаларындағы тұнба
қабаттардың қатпарларға жннақталуы соның жаңғырығы iспеттi. Бұл кезде
Африканың оңтүстiк бөлiгiне кетсiзiлу басым болды. Иiлу және шөгiндi жиналу
қалың континенттiк. қап формациясы калыптасқан Кап аймағына қана тән болды.
Палеозойдың аяғында бүкiл платформа жаппай көтерiлiп, оған мұз басуы
коса-қабат жүрдi. Мұздың және су-мұз шөгiндiлерi Двеик сериясын құрады,
оның калыңдығы кейбiр жерлерде 300 м жеттi. Ол контiненттің оңтүстiк
бөлiндегi иiндердi — Капру, Калахарн және Конго ойыстарын толтырды.
Олардың үстiнде қаррудың қалың континенттiк формациялары жиналды. Мұз
басудың негiзгi орталықтары Конго шығысына қарайды ежелгi массивтер
алабында,- сондай-ақ Нубия-Аравия қалқанында жатты.
Карру формациясының құрылуы бүкiл триас бойына жалғаса бердi. сонымен
бiр мезгiлде оңтүстiкте кап формациясы қабаттарының катпарларға жинақталуы
мен кетерiлуi және Кап тауы жүйесiнiң түзiлуi жүрдi. Жоғарғы триас пен
юраның бас кезiнде тектоникалық әрекет етек алды, ол Африканың
оңтүстiгiнде, шығысында және солтүстiк-батысында пормендi вулкандық
әрекетпен аяқталды.
Бүкiл юра бойына және бордың бас кезiнде Африканың көпшiлiк бөлiгi
көтерiлумен болды. Ойыстарда континенттiк шөгiндiлер жинақталды және
граниттер мен карбонаттар жарып кiрiп кимберлит түтiкшелерi пайда болды.
Сол кезде әуелi үндi, содан кейiн Атлант мұхиты аумақындағы шығу мен
жарылуларқа және мұхит шетi иiндерiнiң пайда болуына-байланысты казiргi
Африка контурының қалыптасуы жердi. Солтүстiкте Тетпеке өтерде
перикратондың түстi.
Бордың екiншi жартысында және эоценде Сахара плитасын қайталап
трапегресенгi жайлап алды да соның нәтежесiнде Жерорта теңiзiнiң Гивения
шығысымен жалғасты. Сондай-ақ теңiз Нубия-Аравия калқанының шегiне дейiн
жеттi және материк пен Мадагаскардағы үндi мұхиты жағалауын қамтыды.
Сол кездегi теңiз шөгiндiлерiнiң арасында карбонатты терригендiк тунбалар
алып келедi. Материктiң iшкi ауландарында бордын аяқ шеңiнен бастап
көтерiлулер жүрдi және вулкандар жандана түстi.
Бор дәуiрiнiң екiншi жартысында және кайнозойдың бас кезiнде Африка үшiн
ылғалды және ыстық тропнктiк климат жағдайлары тап болды, ол тропиктiк бай
орман флорасы мен тропнктiк омыртқалы жануарлар фаунасының таралуына
қолайлы жағдай туғызды. Құрлықтың үстi үгi бетiнде гидроморфты кызыл түстi
N қабық қалыптасты. Мұндай жағдайлар тек кана орталық аудандарқа қана емес,
сонымен бiрге материктiң солтүстiк және солтүстiк аудандарына да тарады.
Органикалық дүниенiн түр құрамының қалыптасуына әуелi Африка, Мадагаскар,
Австралия арасында, бұрын орын алып, бор дәуiрiнде байланыстары, содан
кейiн Оңтүстiк Америкамен арадағы түпкiлiктi түрде тек кайнозойдың бас
кезiнде қана тоқталған бұрынғы байланыстар сондай-ақ бүкiл кайнозой бойына
жалғасқан Аравия аркылы Евразия мен байланыс ықпалын тигiздi. құрлықтың
басқа учаскелерiнiң ықпалы әсiресе флораның қалыптасуына әсер етедi.
Африканың фаунасы палеогеннен бастап бiздiң кезiмiзге дейiн өзiндiк
ерекшелiгiмен көзге түседi.
Эоценнiң аяғы мен олнгоценнiң басында Африканы түгелден Дерлiк. әсiресе
оның оңтүстiк және шығыс бөлiгiн, пармендi тектоникалық әрекеттер қамтыды.
Мұның өзiн өазiргi табиғат жағдайының қалыптасуы тұрғысынан қарағанда
материктiң дамуының соңғы аса маңызды кезеңi деп есептеуiмiз керек.
Африкадағы эоценнiң соңы мен олпгоценнiң басындағы карңғынды көртiлудi,
вулканизмдi, опырытардың пайда болуын осы материк үшiн неотектонкалық
кезеңiнiң басы деп санауға болады. Осымен бiр мезгiлде тропнктен тыс
аудандар климатының құрғақатнуы тропиктiк органикалық дүниенiң экваторға
қарап шегнуi, гидрофиттердiн азайып, құрғақшылықты ұнататын өсімдіктер мен
жануарлардың көбеюі, қызыл түсті гидроморфтық қабықтарды карбоиат
кабықтардың алмастыруы басталды.
ІІ – тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың тектоникасы
Тектоникалық жанданушылық пароксизмдерін біршама жай-батзакат кезеңдері
ауыстырды, оиың барысында матсриктің шеттерікде теңіз трансгрсссиясы мен
ойыстарда шөгінділер жинақталып тегістелуі және жүрді. Афрнка
платформасындағы көтерілу мен тектоникалық жандану фазалары Жерорта
теңіздік геосинкинальмен Евразияның басқа да бөліктеріндегі сондай
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І - тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка тектоникасын геологиялық
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2.Африканың геологиялық даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..6
ІІ - тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың
тектоникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 10
2.2. Африканың материгіндегі неотектоникалық
қозғалыстар ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .19
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Кіріспе
Африка — Жердiң Евразиядан кейiнгi көлемi жағынан екiншi үлкен
материгi. Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегi ауданың 30,3 млн. км2,
аралдарсыз —29,2 млн. км2.
Африка материгi Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек қызыл және
Жерорта тенiзi бөлiп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың бiртұтас
құрлық массивiн құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың орасан зор
кеңiстiктерi болып тастаған.
Матертериктiң шеткi нүктелерi солтүстiкте — Эль-Абьяд мүйiсi (37"2(У с.
е,), оңтүстiкте — Игольдың мүйiсi (34С52' о. с\). Африка солтүстiктен
оңтүстiкке 8 мың км созылып жатыр. Материктiң ең жалпақ бөлiгi экватордан
солтүстiкте 10 мен 16 аралығында жатыр, мұнда Африка 17 33' б. б. бастап
(Альмади мүйiсi), 51°24 ш. б. (Хафун мүйiсi) дейiн созылып, енi 7500 км-ге
жетедi. Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың iшiндегi ең
үлкенi — Мадагаскар. Үндi мұхитынна одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба,
Мафня, Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлiк материктен пайда
болған және материкке таяу жатыр.Атлант мұхитында материктiк және вулканды
аралдар бар. Олар: Мадейра, Канар, Жасыл Мүйiс, Маспас-Игема-Бииого,
Принспен, Сан-Томе, Аннобон.Африканың экватордын екi қапталындағы негiзiнен
тропиктiк-экваторлық кеңiстiк алыбындағы орны жоғары температураның басым
болуына себепшi болса. iшкi белiктерiн онша тiлiмдембеуi Ірi тұйықтығы
Африкаға тән контпиненттiлiк туғызады. Тегiс рельефтiң басым болуы және
географиялық орны зоналықтың айқын көрiнуiне жағдай жасайды. Табиғат
жағдайлары бiршама бiртектес болып келетiн ендiктi бойлап созылып жатқан
жалпақ кәпiрлер экватордан солтүстiкке және онтүстiкке қарай бiрiн-бiрi
заңды түрде алмастырады.
І – тарау. Африканың жер бедерінің қалыптасуы
1.1. Африка территориясын геологиялы зерттеу тарихы
Зоналық құрылым, әсiресе, материктiк барынша сом және рельефi бiрсыдырғы
солтүстiк бөлiгiнде айқын көрiнедi. Бiздiң эрамыздан көптеген ғасырлар
бұрын материктiң жағалауы мен iшкi аудандарында Азия мен Солтүстiк
Африканың халықтары: финикиялықтар, египеттiктер, карфагендiктер болып
тұрған. Ерте орта ғасырда Шығыс және Солтүстiк Африкаға Аравия түбегiнен
арабтар өткен.
ХV ғасырда португалдықтар Индияға аплратын жол iздеу барысында Африканың
жағалауын зерттеген. Бұл, көл саудасының және африка елдерiн
европалықтардың басып алуының бастапқы кезенi болатын. XVIII ғасырдың
аяғымен XIX ғасырдың бас кезiнде Англия мен Франция материктiң iшкi
жағындағы бiрнеше отарларды жаулап алды. Бұл жаулаулар кезiнде ашылыстар
мен зерттеулер катар жүргiзiлдi. 1788 жылы ағылшындар Африканың iшкi
бөлiктерiн ашуға жәрдем ететiн ассоциация құрды. XIX ғасырдағы
зерттеулердiң айтарлықтай нәтижссi — Африканың ең iрi өзендерi Ннгер, Нiл,
Конго және Замбеглi бассейiндерiнiң зерттелуiне байланысты негiзгi
географиялық проблемаларды шешу болды. Орталық және Оңтүстiк Африканы
зерттеп бiлуге ағылшын ғалымы Д. Ливингстон үлкен үлес қосты. Ол отыз жыл
бойы (1840— 1873) Атлант мұхитынан үндi мұхитына дейiнгi және Кейптауннан
экваторға дейiнгi ұлан-байтақ кеңiстiктi зерттедi.
XIX ғасырдың екiншi жартысында Нiл мен Конго суайрығы облысын зерттеу
жұмыстарын орыс ғалымы В. В, Юнкер жүргiзiдi.
XIX ғасырдың бiрiншi жартысында түгел континенттiң тағтастан және оның
жекеленген бөлшектерi немесе елдерi географиясы iрi жинақталған жұмыстар
жасалды.
Африка жағаларын Атлант және үндi мұхиттары шайып жатады. Атлант мұхиты
оның жағасында бiрден-бiр iрi шығанақ— Гивнен шығанағын құрады. Африканың
аз жырымдалған батыс жағасын бойлай енсiз (100 км. дейiн) материктiк
қайрандар созылып жатыр, оның қия беткейi су асты үстiрттерiне және оларды
бөлiп тұран шұңғымалармен бөлiнген. Орта Атлант жотасынан шығыста,
Африканың қарсысында, тереңдiгi 3000 метрден 7200 метрге дейiн жететiн
Канар, Жасыл Мүйiс, Гвинея, Ангола, Кап және Агульяс қазан шұңғымалары
жатыр.
Ағыстар Африка жағаларындағы жоғарғы қабат сулары температурасының
таралуына айтарлықтай ыкпал жасайды, температураның экватордан солтүстiкке
және онтүстiкке қарай төмендеудi жалпы зандылығына түзету енгiзедi. Суық
ағыстардың айқын бiлiнуiне және тереңдiгi салқын сулардың көтерiлуiне
байланысты Африка жағаларындағы әсiресе экватордан оңтүстiкке қарайғы судың
температурасы осы ендiктердiң орташа температурасына қарағанда едәуiр
(шамамамен 5—7°С). Мысалы, Оңтүстiк Пассат ағысының бастауында августь
айында судың температурасы +22—25° С болады. Гвинея ағысының сулары +28°С
жылиды. Африканың солтүстiк-батыс жағаларында жылдың орташа температура 4-
20° С, ал оңтүстiк-батыста 15° С. қыста.-ол -ЬI20С дейiн төмендейдi.
Атлантиканың Африка жағаларындағы тұздылығы мұхиттың қалыпты тұздылығына
жуық. Бұған пассат шөлiне (әсiресе Сахарара) қарама-қарсы орналасқан
акватория жатпайды, оның тұздылығы 37%0-ге дейiн жетедi, ал Азор
аралдарынан оңтүстiк-батысқа қарай 37,9° -ге дейiн арттады. Бұл — дүние
жүзi мұхитынның ашық бөлiгiндегi ең жоғарғы тұздылық.
Африканы шығысы мен оңтүстiк шығысынан жнектейтiн үндi мұхитының
солтүстiк-батыс бөлiгi Гондвананың ыдырауының нәтижесiнде бордан кейiнгi
кезенде калыптасты. Ол түбiнiң өте оилы - қырлы болуымен және
терендiктердiң күрт ауысуымен сипатталады. Мұхиттың басқа бөлiктерiнен оның
солтүстiк-батыс бөлiгiн Аравия-үндi су асты жотасы бөлiп тұрады. Оның
шегiнде тереңдiгi 500 метрден асып түсетiн қазан шұңқырлар бар (Сомали,
Мадагаскар, Мозамбик). қазан шұңқырларды бөлiп тұратын су асты жоталарының
шындарын вулкандық және маржандық аралдар (Маскарен және басқа) құрайды.
Кейбiр жоталар жер кабығының материктiк типiнде болып келедi және ежелгi.
Гондвана құрылымдарының қалдықтары болып табылады. Үндi мұхитының солтүстiк
және солтүстiк-батыс бөлiктерiндегi ағыс жүйесiн субэкваторлық және
тропиктiк белдеулердiң пассаттық және муссондық циркуляциясы
айқындайды.Экватордан оңтүстiкке қарай Африка жағалары мен Мозамбик пен
Иголы мүйiсi жылы ағыстары өтедi. Соңғысы; — Дүние жүзiлiк мұхитдық ең
тұрақты және күштi ағыстардың бiрi. Бұл ағыстар Оңтүстiк Пассат ағысынан
пайда болады да Онтүстiк-Шығыс Африка жағаларында оңтүстiк жарты шардың
қысы кезiнде температураның +20°С дейiн және одан да жоғары көтерiлуiн
туғызады. Экватордан солтүстiкке қарай муссондық Сомалий ағысы әрекет етедi
де солтүстiк жарты шардың жазында оңтүстiк жарты шардан бiршама суық-су
алып келедi, ал қыста солтүстiктен бiршама су жеткiзедi. Тұтас алғанда үндi
мұхитында 10° о. е. солтүстiкке қарай жыл бойына судың температурасы үлкен
терең дiктерге дейiн жоғары. Оның ең жылы болатын кезi май айы ( +
27°—29°С). Африка жағаларындағы судың тұздылығы 35—36°;).
1.2. АфриканыҢ геологиялы даму тарихы
Африка түгелдей дерлiк (оның солтүстiк-батыс және оңтүстiк таулы шет.
аймақтарынан басқасы) бiртұтас платформалық ғимарат — Африка платформасына
жатады. Ол ежелгi материк (супер-.платформа) Гондвананың құрамына кiрген.
Гондвананың қалыптасуы бүкiл археозой және протерозой бойы жүрген. Ол
байкал тиктоникалық кезеңi аяқталғаннан кейiн палсеазой дәуiрi басына жер
құрлықының бiртұтас iрi учаскесi ретiнде қалыптасты. Африка платформасының
одан әрi дамуы Гопдвананың ыдырап. Африка-Аразия бiртұтас платформасының
оқшаулануы ал содан кейiн оның Африка және Аравия платформалары болып
бөлiнуiне байланысты. Сол кездiң өзiнде Африка платформаның Тетис
тиктоникалық зонасымен қазiргi солтүстiк шекарасы айқындалған болатын.
Палсозойдың аяғындаТондананың ыдырауы және қазiргi материктердiң
пiшiнiнiң қалыптасуы басталды. Бұған дейiн-ақ платформаның негiзгi
құрылымдық элементтерi массивтерi айқындалды және Африка-Аравия
платформасының дамуындағы солтүстiк пен оңтүстiк бөлiктерiнiң
айырмашылықтары белгiлендi. Оның шағын, солтүстiк бөлiгi палсозойдың
бастапқы кезiне негiзiнен теңiздiк, ал мезезойда континентальдық ылғал
жинау облысына (Сахара плитасы) айналды. Оңтүстiк және шығыс, үлкен
бөлiктерi бүкiл постротофозой тарихы бойына көбiнесе тұманданумен болды.
Олардың арасындағы шекараны әр автор әр түрлi жүргiзедi. Шамамен алғанда
оның орны — Камерун мен қызыл теңiздiң солтүстiк бөлiгiнiң аралығында.
Африканың солтүстiк бөлiгiнде теңiздiң барынша кеңiнен жайылуы
палеазойдың бiрiншi жартысында болған. Карбонның орта шенiнен бастап қызыл
түстi қабаттардың жинақталуымен қосарласа теңiз деңгейiнiң төмендеуi мен
аридтiк жағдайлардың таралуы етек алып отыр. Карбонда Жерорта теңiзi
геосинклиналында тау пайда бола бастады, сахара сннсклизаларындағы тұнба
қабаттардың қатпарларға жннақталуы соның жаңғырығы iспеттi. Бұл кезде
Африканың оңтүстiк бөлiгiне кетсiзiлу басым болды. Иiлу және шөгiндi жиналу
қалың континенттiк. қап формациясы калыптасқан Кап аймағына қана тән болды.
Палеозойдың аяғында бүкiл платформа жаппай көтерiлiп, оған мұз басуы
коса-қабат жүрдi. Мұздың және су-мұз шөгiндiлерi Двеик сериясын құрады,
оның калыңдығы кейбiр жерлерде 300 м жеттi. Ол контiненттің оңтүстiк
бөлiндегi иiндердi — Капру, Калахарн және Конго ойыстарын толтырды.
Олардың үстiнде қаррудың қалың континенттiк формациялары жиналды. Мұз
басудың негiзгi орталықтары Конго шығысына қарайды ежелгi массивтер
алабында,- сондай-ақ Нубия-Аравия қалқанында жатты.
Карру формациясының құрылуы бүкiл триас бойына жалғаса бердi. сонымен
бiр мезгiлде оңтүстiкте кап формациясы қабаттарының катпарларға жинақталуы
мен кетерiлуi және Кап тауы жүйесiнiң түзiлуi жүрдi. Жоғарғы триас пен
юраның бас кезiнде тектоникалық әрекет етек алды, ол Африканың
оңтүстiгiнде, шығысында және солтүстiк-батысында пормендi вулкандық
әрекетпен аяқталды.
Бүкiл юра бойына және бордың бас кезiнде Африканың көпшiлiк бөлiгi
көтерiлумен болды. Ойыстарда континенттiк шөгiндiлер жинақталды және
граниттер мен карбонаттар жарып кiрiп кимберлит түтiкшелерi пайда болды.
Сол кезде әуелi үндi, содан кейiн Атлант мұхиты аумақындағы шығу мен
жарылуларқа және мұхит шетi иiндерiнiң пайда болуына-байланысты казiргi
Африка контурының қалыптасуы жердi. Солтүстiкте Тетпеке өтерде
перикратондың түстi.
Бордың екiншi жартысында және эоценде Сахара плитасын қайталап
трапегресенгi жайлап алды да соның нәтежесiнде Жерорта теңiзiнiң Гивения
шығысымен жалғасты. Сондай-ақ теңiз Нубия-Аравия калқанының шегiне дейiн
жеттi және материк пен Мадагаскардағы үндi мұхиты жағалауын қамтыды.
Сол кездегi теңiз шөгiндiлерiнiң арасында карбонатты терригендiк тунбалар
алып келедi. Материктiң iшкi ауландарында бордын аяқ шеңiнен бастап
көтерiлулер жүрдi және вулкандар жандана түстi.
Бор дәуiрiнiң екiншi жартысында және кайнозойдың бас кезiнде Африка үшiн
ылғалды және ыстық тропнктiк климат жағдайлары тап болды, ол тропиктiк бай
орман флорасы мен тропнктiк омыртқалы жануарлар фаунасының таралуына
қолайлы жағдай туғызды. Құрлықтың үстi үгi бетiнде гидроморфты кызыл түстi
N қабық қалыптасты. Мұндай жағдайлар тек кана орталық аудандарқа қана емес,
сонымен бiрге материктiң солтүстiк және солтүстiк аудандарына да тарады.
Органикалық дүниенiн түр құрамының қалыптасуына әуелi Африка, Мадагаскар,
Австралия арасында, бұрын орын алып, бор дәуiрiнде байланыстары, содан
кейiн Оңтүстiк Америкамен арадағы түпкiлiктi түрде тек кайнозойдың бас
кезiнде қана тоқталған бұрынғы байланыстар сондай-ақ бүкiл кайнозой бойына
жалғасқан Аравия аркылы Евразия мен байланыс ықпалын тигiздi. құрлықтың
басқа учаскелерiнiң ықпалы әсiресе флораның қалыптасуына әсер етедi.
Африканың фаунасы палеогеннен бастап бiздiң кезiмiзге дейiн өзiндiк
ерекшелiгiмен көзге түседi.
Эоценнiң аяғы мен олнгоценнiң басында Африканы түгелден Дерлiк. әсiресе
оның оңтүстiк және шығыс бөлiгiн, пармендi тектоникалық әрекеттер қамтыды.
Мұның өзiн өазiргi табиғат жағдайының қалыптасуы тұрғысынан қарағанда
материктiң дамуының соңғы аса маңызды кезеңi деп есептеуiмiз керек.
Африкадағы эоценнiң соңы мен олпгоценнiң басындағы карңғынды көртiлудi,
вулканизмдi, опырытардың пайда болуын осы материк үшiн неотектонкалық
кезеңiнiң басы деп санауға болады. Осымен бiр мезгiлде тропнктен тыс
аудандар климатының құрғақатнуы тропиктiк органикалық дүниенiң экваторға
қарап шегнуi, гидрофиттердiн азайып, құрғақшылықты ұнататын өсімдіктер мен
жануарлардың көбеюі, қызыл түсті гидроморфтық қабықтарды карбоиат
кабықтардың алмастыруы басталды.
ІІ – тарау. Африканың тектоникасына жылпы сипаттама
2.1. Африканың тектоникасы
Тектоникалық жанданушылық пароксизмдерін біршама жай-батзакат кезеңдері
ауыстырды, оиың барысында матсриктің шеттерікде теңіз трансгрсссиясы мен
ойыстарда шөгінділер жинақталып тегістелуі және жүрді. Афрнка
платформасындағы көтерілу мен тектоникалық жандану фазалары Жерорта
теңіздік геосинкинальмен Евразияның басқа да бөліктеріндегі сондай
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz