Жасөспірімдік кезеңдегі суицидті мінез – құлықтың қалыптасуына әсер етуші факторлар

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жасөспірімдік кезеңдегі суицидті мінез - құлықтың

қалыптасуына әсер етуші факторлар

Бүгінгі біздің қоғамда адамдарды алаңдататын мәселелер көптеп кездесуде. Солардың бірі жасөспірімдер арасындағы суицидті мінез-құлық проблемасы. Демократиялық және экономикалық қайта өрлеу дәуірінде адам санасы да түбегейлі өзгерістерге енді. Бұл кезең әсіресе жасөспірімдерге ауыр тиуде. Себебі олар жас ерекшеліктеріне сәйкес тұрақсыз, қолайсыз жағдайларды басынан өткереді. Соған сай біз мінез-құлық ауытқушылығын сөз еткенде ең алдымен жасөспірімдерді есепке аламыз.

Жалпы суицид дегеніміз бұл саналы түрде жоспарланып іске асатын адамның өзіне өзі қол жұмсау әрекеті. Бұл барлық мәдениетке тән құбылыс. Қазіргі таңда суицид дүние жүзінде өлімнің басты себебінің бірі ретінде қарастырылады. Бұл құбылыс ұжымдық сипатқа ие болып, жұқпалы психикалық эпидемияға айналып барады.

Суицид (ағылшын тіліндегі suicide сөзінен шыққан, аудармасы өзіне-өзі қол жұмсау) дегеніміз бұл мақсатқа бағытталған өз бетімен өмірден кету.

Суицидті мінез-құлық тұлғаның маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру жолында кездесетін кедергілерге қарсылық көрсетуге қабілетсіздіктің нәтижесінде туындайтын әрекет. Күшті эмоционалды дағдарыс интенсивті сипат алған кезде жағдайдан тұлға шығатын дұрыс жол таба алмайды. Ол үшін өмір маңызын жояды .

Суицидті мінез-құлық ауқымды ұғым. Оның құрамына суицид әрекетімен қатар өліммен аяқталмаған суицидті талпыныстар, өзіне-өзі қол жұмсауға даярлықты білдіретін пікірлер, ойлар, ниеттер енеді. Вассерманның зерттеуі бойынша, суицидке даярлану үрдісі бірнеше айларға дейін, кейде бірнеше жылға дейін созылады.

Суицидті актілер кез-келген жас ерекшелікте кездеседі: 3-6 жастағы балалардың арасында да өзіне өзі қол жұмсау әрекеттері туралы мәліметтер тіркелген. Бірақ бұл жаста суицидті мінез-құлық жасөспірімдермен салыстырғанда өте сирек кездеседі. Нашақорлық, нарықтық экономика жағдайларына жсаөспірімдердің бір бөлігінің бейімделмеуі, сана фрустрациясы және нақты белгіленген, қалыптасқан өмірлік позицияларының болмауы, тоталитарлық секталардың деструктивті ықпалы - осының барлығы жасөспірімдік ортада суицидтің деңгейінің көтерілуіне себеп болды. Суицидті мінез-құлықтың екінші шыңы орта жасқа (40-60 жас) сәйкес келеді. Психологиялық проблемалармен қатар бұл жасқа соматикалық денсаулықтың бұзылуы, горманальды қайта құрылу, құндылықтар иерархиясының өзгеруі тән болып табылады.

XX ғасырдың басында З. Фрейд суицидтің алғашқы психологиялық теориясының негізін салды. Онда ғалым адамның өзін-өзі өлтіруіне бағытталған агрессияның ролін атап көрсетті. Американдық психиатр К. Меннингер Фрейд идеяларын өңдеді. Оның ойынша барлық суицидтер үш өзара байланысты санасыз себептерден болады: кек\жек көрушілік (өлтіру тілегі), депрессия\үмітсізідік (өлу тілегі), өзін -өзі кіналау сезімі (өліп қалу тілегі) . Психологиялық концепцияларға сай суицидті тенденциялардың қалыптасуында негізгі фактор ретінде психологиялық фактор саналады.

А. Г Амбрумова, Е. М Вроно жасөспірімдік шақтағы суицидті мінез-құлыққа тән тұлғалық ерекшеліктерді зерттей отырып, олардың көп бөлігіне импульсивтілік тән деген. Барлық суицидент жасөспірімдер эксплозивтілік және эмоционалды тұрақсыздықпен сипатталады. Бұндай жасөспірімдердің көңіл-күйлерінің өзгеруі бір сәт пен мәнсіз әсерлерге тәуелді. Дау-жанжалды ситуацияларда оларда үрейлену элементтері бірге жүретін шашыраңқылық күй, вегетативті бұзылыстар (тахикардия, гипергидроз және т. б) пайда болады.

Жасөспірімдік кезеңдегі суицид бұл көмекке шақыру жан айқайы, өзінің ситуациясына өзгелердің назарын аудартуға тырысу. Бұл жерде шынайы өлім тілегі болмайды, өлім туралы ойлары анық емес, инфантильді түрде болады.

Жасөспірімдік кезеңдегі суицидті мінез-құлық өмірлік тәжірибенің жеткіліксіздігімен байланысты. Жасөспірімдер өмірлік мақсаттарын дұрыс анықтауға және оған жетудің жолдарын белгілеуге қабілетсіз. И. П Павлов өзіне өзі қол салуды «мақсат рефлексін» жоғалту арқылы түсіндіреді. Осыған байланысты ғалым былай деп тұжырым жасады: «Мақсат рефлексі үлкен өмірлік мәнге ие, ол әрбір адамның өмірлік энергиясының басты формасы. Мақсат жоғалған кезде өмірдің де қызықтылық деңгейі төмендейді. Әрине адамдардың өмірлік мақсаттары шексіз. Өзіне өзі қол салу кезінде өмір рефлекстерінің тежелуі, тоқталысы орын алады . . . ». И. П Павлов суицид әрекетін жасаған тұлғалар психикалық науқастар деген пікірді жоққа шығарады.

Жасөспірімдерде өлімнен үрейлену сезімі қалыптасқан. Жасөспірімдер психологиясына тән «метафизикалық интоксикация » өлім мен өмір тақырыбында терең ойлануында көрінеді. Жалпы тұрақсыздық, сыни көзқарастың жетіспеушілігі, өзін-өзі бағалаудың жоғары болуы және эгоцентризм олар үшін өмір құндылықтарының төмендеуіне жағдай жасайды. Бұл жасөспірімдердің эмоционалды көңіл-күй көріністерін негативтілікке бояйды, ал пайда болған дау-жанжал суицидті мінез-құлықтың көрінуіне себепші болады.

Баланың басты қажеттіліктерінің қанағаттанбауының себептері келесідей:

-Баланың жас ерекшеліктеріне, қажеттіліктеріне сай тамақтанудың, киім-кишектің, білімнің, медициналық көмектің жетіспеуі;

-Қажетті назардың бөлінбеуі, қарапайым қамқорлықтың болмауы. Нәтижесінде бала бақытсыз жағдайдың, қайғылы оқиғаның құрбанына айналады;

- Жарақаттау, алкоголь, есірткі қолдануға, қылмыс жасауға тарту.

Ата-ананың ең басты міндеттерінің бірі өзінің баласы үшін оны тұлғасы қалыпты дамытатын психологиялық жағдай жасау.

Ата-ананың балаларына қатысты қатыгез қарым-қатынас формаларын талдауда американдық және ағылшын ғалымдары келесідей бөліп қарастырды:

-Ата-ананың баласының денсаулығын бақыламауы (кездейсоқ жарақаттар, тамақтанудың бұзылуы, гигиеналық талаптарды ұстанбау және т. б) ;

-Ата-аналар тарапынан болатын дөрекі қарым-қатынас (дауыс көтеру, қорқытып үркіту және т. б) ;

-Балаға бағытталған шынайы қатыгездік(ұрып-соғу, психологиялық қысым көрсету және т. б. ) .

Көптеген мамандар суицидті белсенділіктің екі формасын бөліп қарастырады: ішкі және сыртқы. Ішкі формасының құрамына енеді:

1. Суицидті ойлар, өлім тақырыбындағы қиялдар;

2. Суицидті толғаныстар: өзіне өзі қол салу тәсілі анықталып, уақыты жоспарланады;

3. Суицидті ниеттер: суицидті ойларға ерік-жігер компоненті қосылып, жасөспірімдер өздерін белгілі бір әрекетке бағыттайды.

Суицидті белсенділіктің сыртқы формалары екі топқа бөлінеді:

1. Суицидті ұмтылыстар-өліммен аяқталмаған, өзіне өзі қол салуға бағытталған мақсатты әрекет актілері.

2. Орындалған суицид -әрекет адам өлімімен аяқталады.

Жалпы суицидті әрекетке дайындалып жүрген жасөспірімдерді мына белгілер арқылы анықтауға болады:

Сөздік белгілер:

1. Жасөспірім өлім туралы ашық және тура айта бастайды: «Мен одан әрі өмір сүре алмаймын».

2. Өзінің тілегі туралы жанама түрде түсінік береді: «Мен енді ешкім үшін проблема тудырмайтын боламын . . . » .

3. Өзіне өзі қол жұмсау тақырыбында көп әзілдеу.

4. Өлім тақырыбындағы сұрақтарға қызығушылық таныту.

Мінез-құлық белгілері:

1. Өзі үшін маңызды болған нәрселерді өзгелерге тарату, барлық жұмыстарын ретке келтіру.

2. Жасөспірім іс-әрекетінде келесідей радикалды өзгерістер байқалады:тағамдарды өте аз немесе өте көп мөлшерде қолдану, оқу үрдісінде сабақтардан еш себепсіз қалу, берілген үй тапсырмаларына көңіл бөлмеу, жолдастарымен қарым-қатынасқа түспеу, қызбалық көрсету, көңіл-күйдің түсіңкі болуы, қоршаған ортадағы құылыстарға немқұрайдылық таныту.

3. Әлсіздік, үмітсіздік белгілерінің көрінуі.

Суицидті әрекетке баратын жасөспірімдердің ситуациялық белгілері:

1. Әлеуметтік оқшауланған (жолдастары болмайды немесе бір ғана досы болады) ;

2. Қалыпты емес ортада өмір сүретіндер(отбасындағы дағдарыс, ата-ананың ішімдік қолдануы) .

3. Өздерін денелік, сексуалды, эмоционалды зорлықтың құрбаны сезінетін жасөспірімдер.

4. Бұрын суицидті әрекетке барған жасөспірімдер.

5. Жолдастары, таныс адамдары немесе отбасы мүшелері суицид жасағандықтан жасөспірімнің де суицидті мінез-құлыққа бейім болуы.

6. Оның жақын адамдарының өлімі, ата-аналарының ажырасуы. ( 30 - 32 б)

Бүгінгі күні қалыптсақан жасөспірімдік кезеңдегі суицдті мінез-құлыққа қатысты келесідей аңыздарды жоққа шығару қажет. Сондықтан аңыздар мен нақты фактілерді қарастырып өтейін:

Аңыз: «Өзіне өзі қол салу туралы айтып жүретін адамдар бұндай әрекетті қолданбайды немесе мүлдем жасамайды».

Факт: «Көптеген жасөспірімдер суицидті әрекет жасамастан бұрын өздерінің ниетін растайтын маңызды сөздік дәлелдер келтіреді.

Аңыз: «Егер адам өзіне өзі қол салу туралы шешім қабылдаған болса, онда оны еш нәрсе де тоқтатуға қабілетсіз».

Факт: «Суицидті мінез-құлықты орындауды ойластырып жүрген жасөспірімдердің көп бөлігі өмір сүру мен өлу тілегі арасында жүреді. Олар өзінің дағдарыс күйлері аяқталғанын қалайды және оның жолдарын іздейді, алайда көп жағдайда олардың жанайқайын дос-жолдастары, отбасы мүшелері тіпті мамандар да естімейді.

Аңыз: «Суицид әрекетін жасап аман қалған адам болашақта өздерін қауіпті сезінбейді. »

Факт: «Көптеген депрессия күйіне шалдыққан жасөспірімдер дәрігерлердің көмегімен сауығып кетіп, кейін қалыпты өмір сүре алады».

Суицидті мінез-құлық белгілері көрінетін жасөспірімдермен тек арнайы даярланған мамандар ғана емес, кез-келген ересек (ата-ана, педагогтар) жұмыс жасай алады. Олармен әңгімелесу және біріккен іс атқару кезінде келесі ережелерді ұстану қажет:

1. Тыңдай білу шеберлігі. Суицидті мінез-құлықты жасөспірімдер әрдайым өз ойларымен өзгелермен бөлісуге тырысады, себебі оның ойлары өзін үрейлендіреді. Бұндай жасөспірімдерді мұқият, назар салып тыңдаңыз. Кез-келген адамға жаны дағдарысқа ұшыраған кезде оны біреудің тыңдауға дайын болуы ол үшін өте маңызды. Оған сөйлеу еркіндігін беріп, өз ойыңызды айту арқылы сөйлеушінің монологын бұзбауыңыз қажет. Жасөспірімдермен қамқорлық қарым-қатынас орнатып, оны ерекше назармен тыңдау қажет.

2. Банализация. Суицидті мінез-құлықты жасөспірім өзінің проблемасын ауқымды (глобальды) сипатта көреді және оған сыни көзқарас танытуға қабілетсіз. Бұған әсіресе өмірлік тәжірибесі жеткіліксіз жасөспірімдер бейім болады. Сондықтан өзіңіздің өмірлік тәжірибеңізді қолдана отырып, кез-келген проблеманың шешімін табуға болатындығын түсіндіріңіз.

3. Эстетикалық тұрғыны қолдану. Адамдарды өлімнен кейінгі олардың денесінің эстетикалық көрінісі үрейлендіретіндігі суицидологияда белгілі. Сондықтан көптеген адамдар өлімнен кейінгі өз денелерінің суреттерін көргеннен кейін суицидті әрекеттен бас тартқан болатын. Эстетикалық тұрғы дегеніміз суицидті мінез-құлықты жасөспірімдерге олардың өлімнен кейінгі денесінің суреттерін салып көрсету.

4. Болашақтан көзқарас. Бұл принципке сәйкес жасөспірім өзін және өзінің әрекеттерін кең контекстте көріп, өмірлік құбылыстарға философиялық тұрғыдан қарауы тиіс.

5. Жақсылық пен жамандық өлшемдерін жасау. Жасөспірімнің өзі өзекті деп білетін ситуациялардың негативті жақтарынан арылтып, оның өміріндегі позитивті құбылыстардың бар екендігін есіне салып отыру.

6. Контраст әрекеті(өзге адамдармен салыстыру) . Кейбір адамдар өздеріне қарағанда әлде қиын ситуациядағы адамдарды көрген кезде өз бойында болып жатқан дағдарыс сезімдеріне шыдамдылық танытады. Сондықтан жасөспірімдерге оның ситуациясынан да қиын жағдайлармен күрескен адамдарды үлгі ету қажет.

7. Проблеманы шешу үшін бар тәжірибені қолдану. Кез-келген адам өткен өмірінде белгілі бір қиындықтарға кездеседі және оның шешу жолдарын таба біледі. Сондықтан жасөспірімдерге оның өткен өміріндегі көрсеткен «батылдық» дағдылары туралы есіне түсіріп, қазір де сол тәжірибені қолдануға көмек беру.

8. Күш потенциалын ояту. Көптеген суицидті мінез-құлыққа бейім жасөспірімдер бойындағы өзіндік әлсіздікті сезінеді. Оған осы кезде энергетикалық бастау тауып беру қажет, яғни оның бойында ерік-жігер, денелік күш, шыдамдылық күштерді оятуға белсенді түрде көмектесу қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.