Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің құрылымы мен ұйымдастыру ерекшеліктері

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1 Қаржы жүйесінің мәні және қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Қаржы жүйесінің ұғымы және оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Қаржы жүйесін ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... 8

2 Қаржы жүйесінің құрылымы немесе 2010 . 2011 жылдардағы қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің құрылымын сипаттау ... 13
2.2 Жалпы мемлекеттік қаржылар . қаржы жүйесінің негізгі буыны ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3 2010.2011 жылдардағы қаржы жүйесінің даму тенденциясын талдау ... ...19

3 Қазақстан республикасының қаржы жүйесін дамыту мәселелері және жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.1 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін жетілдіру мәселелері мен оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қосымша

Мемлекет экономикасында қаржы жүйесінің атқаратын қызметтері өте маңызды болып табылады. Қаржы жүйесінің жағдайына қарап экономиканың жағдайын болжауға болады. Қаржы жүйесінің қызметі экономикалық қатынастар жиынтығын туғызып, ақша қаражатын ұлғаймалы ұдайы өндірісте құру, пайдалануды жүзеге асырады және басқа да қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.
Президенттің Қазақстан халқына жолдауында қойған біздің мемлекеттің кең ауқымды мақсаты – тәуелсіз гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды орнату үшін шекті ұзақ мерзімді басымдылықтарды жүзеге асыру керек: ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның үйлесімі, шетелдік инвестициялар мен ішкі жиналымдардың жоғарғы деңгейімен бірге ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өркендеу, республика азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл - ауқаты, инфрақұрылымы, әсіресе көлік пен байланыс, кәсіби мемлекет. Осы басымдылықтарды іске асыру мемлекеттен орасан зор қаржылық ресурстарды жұмылдыру мен тиімді қолдануды талап етеді. Яғни қаржы экономиканың даму процесін қамтамасыз етуге бағытталады.
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр түрлі қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрінде болып жатады. Құбылыстар бетінде бұл қозғалыс ақшалай соманы шаруашылық жүргізуші субъектілердің бір-бірімен қолма-қол ақшасыз жасасатын есеп айырысулары; табысты бөлу және кәсіпорындарда, фирмаларда ішкі шаруашылық арналымының қорларын қалыптастыру; мемлекеттік бюджеттің кірістеріне салық төлемдерін аудару; қайырымдылық қорларына қаражаттар төлеу және тағы басқа операциялар қолма-қол ақшасыз немесе қолма-қол ақшамен есеп айырысу түрінде бір иеленушіден басқа иеленушіге беруі болып табылады.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда, қоғамның экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттік қаржылар әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы материалдық және материалдық емес игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі бөлігі қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет көрсетеді. Экономикалық заңдардың талаптарына сәйкес бұл қаржылар ұлттық шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстар мен қорланымдарды бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Ал халықтың қаржысы шаруашылық, еңбек қызметтерінің (жалақы, акция дивиденті, банк салымының проценті және тағы басқалар) негізінде, коммерциялық және халықтық банктегі сақталған қаржылардың, зейнеткерлік қорды мемлекеттің іске қосуының нәтижесінде ақшалай қаражатты құрайды. Бұл құрылымдардың қызметі экономикалық қатынастар жиынтығын туғызып,

Пайдаланылған әдебиеттер

1. «Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі» Ресми газет №21,22 Алматы 2008ж.
2. 2010 жылға арналған Республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 қарашадағы № 88-III Заңы .
3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы
4. Р.Аимкулов, А.Оспанов «Мемлекеттік бюджет» дәріс конспектілері. Семей 2010 жыл .
5. С.Әкімбеков, А. Баймұхаметова, У.Жанайдаров «Экономикалық теория» оқу құралы Астана 2009 жыл .
6. Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М. Есқалиев, Е.Жатқанбаев, С.Досқалиев «Экономикалық теория негіздері» оқулық Алматы 2011 жыл .
7. Н.Әпсәләмов, Қ.Исабеков, Ө.Сұлтанов «Экономикалық теория негіз- дері» оқу құралы Алматы 2010 жыл .
8. Е.Баянов «Мемлекет және құқық негіздері» Алматы 2010 жыл .
9. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ү.Байжомартов «Нарықтық экономика негіз- дері» Алматы 2012 жыл . б.75
10. Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев «Қаржы» оқулық Алматы 2011 жыл .
11. К.Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері» Алматы 2010 жыл .
12. А.Сахариева, С.Сахариев «Жаңа кезең экономикалық теориясы» оқулық Алматы 2009 жыл .
13. «Аль Пари» журналы «Мемлекеттік қаржы жүйесіндегі бюджеттік процедураның орны мен рөлі» Л.У.Мырзабай 2010 ж. №1 б.64-67
14. «Аль Пари» журналы «Бюджет аралық қатынас – бюджет процесін дамытудың бірден-бір қайнар көзі» Л.У.Мырзабай 2011 ж. №4 б.100-102
15. «Қаржы-Қаражат» журналы «Мемлекеттік бюджет – Қазақстанның стратегиялық басымдылықтарын жүзеге асырудың негізі» А.Павлов 2010 ж. №9
16. «Қаржы-Қаражат» журналы «Бюджеттік жоспарлауды жетілдірудің мәселелері» А.Орманбаев , Б.Есенгелдин 2012 ж. № 6
17. «Қаржы-Қаражат» журналы «Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» Исаева А. 2011 ж. №6
18. «Қаржы-Қаражат» журналы «Қазақстанның қаржылық жүйесінің мықтылығы және оның факторлары» Искакова З. 2010 ж. №5
19. «Қаржы-Қаражат» журналы «Қазақстанның ұлттық экономикасының дамуының қаржылық аспектілері » Нурумов А. 2009ж. №2
20. «Семей таңы» газеті «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» Президенттің халыққа жолдауынан үзінді 2009 ж. №8
21. Қазақстан Республикасының және оның аймақтарының статистикалық көрсеткіштері. 2010 ж. №12 ,2005 ж. №12,2006 ж. №12

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 Қаржы жүйесінің мәні және қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қаржы жүйесінің ұғымы және оның құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3 Қаржы жүйесін ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ...8

2 Қаржы жүйесінің құрылымы немесе 2010 - 2011 жылдардағы қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің құрылымын сипаттау ... 13
2.2 Жалпы мемлекеттік қаржылар - қаржы жүйесінің негізгі буыны ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3 2010-2011 жылдардағы қаржы жүйесінің даму тенденциясын талдау ... ...19

3 Қазақстан республикасының қаржы жүйесін дамыту мәселелері және жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.1 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін жетілдіру мәселелері мен оларды шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қосымша
h3h4Кіріспе

Мемлекет экономикасында қаржы жүйесінің атқаратын қызметтері өте маңызды болып табылады. Қаржы жүйесінің жағдайына қарап экономиканың жағдайын болжауға болады. Қаржы жүйесінің қызметі экономикалық қатынастар жиынтығын туғызып, ақша қаражатын ұлғаймалы ұдайы өндірісте құру, пайдалануды жүзеге асырады және басқа да қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.
Президенттің Қазақстан халқына жолдауында қойған біздің мемлекеттің кең ауқымды мақсаты - тәуелсіз гүлденген және саяси тұрақты Қазақстанды орнату үшін шекті ұзақ мерзімді басымдылықтарды жүзеге асыру керек: ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның үйлесімі, шетелдік инвестициялар мен ішкі жиналымдардың жоғарғы деңгейімен бірге ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өркендеу, республика азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл - ауқаты, инфрақұрылымы, әсіресе көлік пен байланыс, кәсіби мемлекет. Осы басымдылықтарды іске асыру мемлекеттен орасан зор қаржылық ресурстарды жұмылдыру мен тиімді қолдануды талап етеді. Яғни қаржы экономиканың даму процесін қамтамасыз етуге бағытталады.h4
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр түрлі қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрінде болып жатады. Құбылыстар бетінде бұл қозғалыс ақшалай соманы шаруашылық жүргізуші субъектілердің бір-бірімен қолма-қол ақшасыз жасасатын есеп айырысулары; табысты бөлу және кәсіпорындарда, фирмаларда ішкі шаруашылық арналымының қорларын қалыптастыру; мемлекеттік бюджеттің кірістеріне салық төлемдерін аудару; қайырымдылық қорларына қаражаттар төлеу және тағы басқа операциялар қолма-қол ақшасыз немесе қолма-қол ақшамен есеп айырысу түрінде бір иеленушіден басқа иеленушіге беруі болып табылады.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда, қоғамның экономикалық құрылымын қалыптастыруда, өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттік қаржылар әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық қызметті атқаруға жұмсалады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы материалдық және материалдық емес игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі бөлігі қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет көрсетеді. Экономикалық заңдардың талаптарына сәйкес бұл қаржылар ұлттық шаруашылықты одан әрі дамытуға қажетті ақшалай табыстар мен қорланымдарды бөлу және пайдалану үшін қолданылады. Ал халықтың қаржысы шаруашылық, еңбек қызметтерінің (жалақы, акция дивиденті, банк салымының проценті және тағы басқалар) негізінде, коммерциялық және халықтық банктегі сақталған қаржылардың, зейнеткерлік қорды мемлекеттің іске қосуының нәтижесінде ақшалай қаражатты құрайды. Бұл құрылымдардың қызметі экономикалық қатынастар жиынтығын туғызып, ақша қаражатын ұлғаймалы ұдайы өндірісте құру, бөлу, пайдалануды жүзеге асырады және басқа да қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.
Тақырыптың өзектілігі - Еліміздің ең басты экономикалық мазмұны орталықтандырылған жоспарлы жүйеден нарыққа өту болды. Қаржы ең алдымен бюджет жүйесінің дамуына айтарлықтай ықпал жасайды және қаржы жүйесі арқылы экономиканың жағдайын болжауға болады. Егемендігі жарасқан тәуелсіз еліміздің қаржы жүйесінің дамуы шаңдалып, дамыған елдер қатарында болуы мақсатқа алынды.
Курстық жұмыстың мақсаты - қаржы жүйесінің мәні мен маңызын ашу, Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің негізгі буындарымен таныстыру, сонымен қатар шет мемлекеттердің қаржы жүйесінің құрылымын еліміздің қаржы жүйесімен салыстыра отырып, оның негізгі мәселелері мен осы мәселелердің шешу жолымен таныстыру.
Курстық жұмыстың мақсатына сәйкес, осы жұмысты жазуда келесідей міндеттер қойылады:
oo Қаржы жүйесінің ұғымын ашу және Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің құрылымымен таныстыру;
oo Қаржылардың атқаратын қызметтерін және басқа экономикалық категориялармен байланысын ашу;
oo Дамыған шет мемлекеттердің қаржы жүйесінің құрамы мен құрылымымен таныстыру;
oo Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің негізгі элементтерінің маңызын ашу;
oo 2010-2011 жылдардағы қаржы жүйесінің даму тенденциясын талдау;
oo Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің дамыту мәселелерімен таныстыру;
oo Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың алғы шарттарының маңызын ашу.
Қалыпты әлеуметтік-экономикалық дамудағы қаржылардың маңыздылығы ерекше. Сондықтан бірінші бөлімде мен қаржының мән-мағынасын, экономикалық мазмұнын, оның атқаратын қызметтері жайындағы мәселелерді және шет мемлекеттің қаржы жүйесін, дәлірек айтсақ, АҚШ мемлекетінің қаржы жүйесін қарастырамын. Екінші бөлімде қаржы жүйесінің құрылымын қарастырамын, 2010-2011 жылдардағы қызметіне талдау жасалады және соңғы үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің даму мәселелерін және жетілдірудің бағыттарын қарастырамын. h4
1 Қаржы жүйесінің мәні және қажеттілігі

1.1 Қаржы жүйесінің ұғымы және оның құрылымы

Қаржы (орта ғасырдағы латын тілінің financia сөзінен пайда болған қолма қол ақша, табыс деген ұғымды білдіреді) қоғамда өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады. Қаржы әрқашанда мемлекеттің өсіп дамуымен тығыз байланысты және мемлекеттермен бір уақытта пайда болған. Қаржылар мемлекеттің атрибуты болып табылады және мемлекеттің материалдық тірегі ретінде көрініс табады. Негізінде қаржылар ақша түріндегі қоғамдық өнімді бөлуге байланысты экономикалық (ақшалай) қатынастардың айтарлықтай аумағын қамтиды және ақшалай сипатта болады.h4 Қаржылар өте мол ақша қаражаттары қорлары ретінде әрқашанда мемлекет меншігінде болады және жалпы мемлекеттік мұқтаждықтардан қанағаттандыру процесінде басты рөл атқарады. Қаржылар мемлекеттің өсіп дамуының материалдық негізі және оның өзіне тән міндеттері мен функцияларын ақшалай қамтамасыз етудің қайнар көзі болып есептелінеді. Бұл терминнің авторын 1577 жылы Республика туралы алты кітап деген еңбегін жазған француз ғалымы Ж.Боден деп есептеуге болады . [8. 6-б]
Қаржының мәні оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің функцияларымен айқындалады. Қаржының пайда болуынын бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған тауар өндірісі болып есептеледі. Тауар өндірісінің негізі тауар өндірушілердің экономикалық оқшауланушылығын шарттастыратын қоғамдық еңбек бөлінісі болып табылады. Қаржы термині екі мағынадан тұрады: материалдық мағынада және экономикалық категория ретінде.
Материалдық (ақшалай) мағынада қаржы деп мемлекеттің өз қармағындағы, меншігіндегі ақша қаражаттары қорларының жиынтығын айтады. Бұл жерде айта кететін бір жәйт, азаматтар көбінесе қаржыны ақша деп түсінеді. Қаржы өте мол ақша қаражаттары қорлары ретінде тек мемлекет қолында болады және ешқандай айырбас процесіне араласпайды. Ал азаматтардың қолында күнделікті өмірде жұмсалатын жалпыға бірдей құндылық баламасы - ақшалар болып табылады. Ал экономикалық категория ретінде қаржы деп мемлекеттің ақшалай ресурстарын жоспарлы түрде қалыптастыратын және бөлетін, сондай-ақ олардың пайдалануын ұйымдастыратын экономикалық қатынастардың жүйесін айтады. Қаржының ақшадан мазмұны жағынан да функциялары жағынан да айырмашылығы бар. Ақша - бұл ең алдымен өндірушілердің еңбек шығындары өлшенетін жалпыға ортақ балама, ал қаржы - жалпы ішкі өнім мен ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі, ақша қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасаудың құралы. Ол өндіруге, бөлуге және тұтынуға ықпал жасайды және объективті сипатта болады. Қаржының мәні ақша нысанындағы құн қозғалысынан туындайды. Мұндай қозғалыстың шарты тауар ақша қатынастарының болуы және экономикалық заңдардың іс-әрекеті болып табылады. Қаржының қажеттігі объективті мән-жайдан тауар-ақша қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттіліктерінен туындайды .
Қаржы жүйесі ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана түсуі болып табылады. Қаржы жүйесі ақша қаражаттарының қорларын құру және пайдалану негізіндегі қатынастардың жиынтығын және де осы қатынастарды үйымдыстыратын органдарды қамтиды. Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті. Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі тек бір ғана буынмен мемлекеттік бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм жағдайында батыстың көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде КСРО-ның қаржы жүйесін екі негізгі буын - мемлекеттік бюджет пен жергілікті қаржылар құрады. Олар ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік берді, бұл буындардың көмегімен мемлекет өзінің саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды. Қаржының мәнділік сипаттамасын, оның қоғамдық-экономикалық процестегі орнын негіздей отырып, қаржы жүйесін сыныптаудың қағидалы үлгісі қойылған. Осы критерийге сәйкес қаржы жүйесі мынандай үш бөлікті қамтиды: қаржы қатынастарының жиынтығы, ақша қорларының жиынтығы және басқарудың қаржы аппараты. [7. 52-б]
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық жүргізуші субъектілер, аймақтар және жеке азаматтар арасында пайда болатын экономикалық, ақша қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды. Қаржы қатынастары негізінен екі сфераны қамтиды: мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен байланысты болатын экономикалық ақша қатынастары және кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы жүйесі оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның қосалқы жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатталады: қаржы бір жағынан өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі болып келеді, екінші жағынан өзінің функциялық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе болып табылады. Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларды функциялық қосалқы жүйелер ретінде мыналарды жатқызады: салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың, қаржылық бақылаудың және басқа қосалқы жүйелер. Сонымен қаржылар ақшалай құралдар қорының қалыптасу, бөлу және пайдаланумен байланысты қатынастарды көрсетеді.h4

1.2 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін дамытудың
алғышарттары

Қоғамның саяси және әлеуметтік өмірін демократияландыру, экономикалық реформа шаруашылық қызметті мемлекеттік құқықтық реттеуге көзқараста түбегейлі өзгертулерді қажет етеді. Бұл талаптарға экономикалық реформалардың дамуындағы жаңа кезеңді ашуға, өндірістік қатынастарды түбірлі өзгерту үшін негіз жасауға шақыратын негіз қалаушы заңнамалық актілер сай келеді: меншік туралы, мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру туралы, кәсіпорындар туралы, бюджет және салық жүйесі туралы, шаруашылқ қызмет бостандығы және кәсіпкерлікті дамыту туралы, сыртқы экономикалық қызметті ұйымдастыру туралы, банктер және банктік қызмет туралы, сақтық қызмет туралы, банкроттық туралы, шетелдік инвестициялар туралы, азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңдар және басқалар.h4
Аталған заңдардың қаржы қатынастарын да қоса, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық қатынастарды құқықтық реттеуді жасау үшін база болып табылады. өзінің табиғаты бойынша бұл заңдар нарықтық экономиканың жаңа үлгісін жасауға, өндіріс тиімділігін ұзақ мерзімдегі және тұрақты факторлар ретіндегі қаржы қатынастарын дамытуға бағдарланған шаруашылық тіршілігі, экономикалық өзара қатынастар, қаржылық қызметі аймақ кәсіпорындар мен ұйымдардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің нақтылы дербестігін қамтамасыз ететін жаңа заңнамалық негізбен реттеліп отыруы тиіс.
Қазіргі кезде қаржы жүйесі терең өзгерістерге ұшырап, қайта құрылуда. Қаржы жүйесін қайта құрудың басты міндеті - оның Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақтандырып, одан әрі тездетуге ықпал етуді күшейту, ұлттық табыстың үздіксіз өсуін қамтамасыз ету, өндірістің барлық буындарында шаруашылық-коммерциялық есепті нығайту болып табылады.
Нарықтық қатынастарға көшу барысында қаржы жүйесінің рөлі мен маңызы шұғыр артады. Қаржы-несие нарықтық механизмдердің неғұрлым тиімді жұмыс істейтін секторлардың біріне айналуы тиіс.
Қаржы және ең алдымен бюджет жүйесі жалпы ішкі өнімнің өсуіне және оның басты бөлігі - ұлттық табысқа, макроэкономика және микроэкономика кәсіпорындардың, фирмалардың және салалардың дамуына және халықтың көптеген жігінің хал-ахуалына айтарлықтай ықпал жасайды.
Қоғамда істің жайы қаржы ахуалымен анықталады, сондықтан тұрақтану мен дамудың бағдарламасы бірінші кезекте экономиканың тиімділігін арттыру жөніндегі жалпы экономикалық шараларды іске асыруды қарастыруы тиіс.
Бұл шаралардың қатарында - өндірісітк қатынастарды жетілдіру, экономиканы әлеуметтік қайта бағдарлау, ұлттық шаруашылықтың құрылымын жаңғырту, ғылыми-техникалық прогресті тездету.
Сыртқы экономикалық қызметті жандандыру, ішкі өндіріс есебінен тұтыну рыногын толықтыру проблемасын шешу шаралары тұрақты қаржы шараларының ішінде инвестицияларды оңтайластыру, басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын шығындарды азайту, шаруашылық жүргізудің барлық деңгейінде үнемдеу режимін қатаңдандыру қажет; экономиканың төменгі деңгейінде - залалдылықты болдырмау, коммерциялық есепті дамыту, қаржы жүйесінің барлық буындарында қаржылық өзара қарым-қатынастарды индикативтік реттеу қажет.
Қорытындылай келе, Қазақстан нарықтық және демократиялық реформаларды жүзеге асырды, саяси-әлеуметтік тұрақтылығын сақтады, әр түрлі салада көптеген жетістіктерге жетті - осындай қиын жодардан өтті.
Республикадағы макроэкономикалық тұрақтылыққа жеттік, құрылымдық реформалар өткізілді.
Ақырғы бес жылда Қазақстан Орта Азия мемлекеттерінің арасында жалпы ішкі өнімнің өсуі бойынша алдыңғы қатарда және де Еуропа мен Азия арасындағы көпірге айналды. Енді, Қазақстан тұрақты, сенімді серік болып табылады.
Негізгі инвестициялар пайдалы қазбалар, ауыл шаруашылығы, инфрақұрылым, әлеуметтік сферадағы объектілердің дамуына және туризмнің дамуына бағытталған. Қазақстан өзінің тиімді географиялық орналысуына байланысты ірі аймақтық мемлекет ретінде, яғни соңғы жылдарда ноу-хау және қажетті қаржыларды өзіне қарата алады.
Таяудағы 25 жыл ішінде шетел инвесторлары 100 млн АҚШ долларынан жоғары болатын келісім шартқа отырды.
Қазақстан әлі де еуропалық мемлекеттермен экономикалық серіктесуге тырысады. [19. 3-б]
Бүгінгі күнде біз, яғни Қазақстан мемлекеті алдымызға шамданушылық мәселе қоямыз - бәсекеге тұрақты дамыған 50 елдің қатарына қосылу, - деп Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев айтқан.

H 41.3 Қаржы жүйесін ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі

Американдық федерациясында бюджеттік құрылым АҚШ Конституциясымен қабылданды. Бұл құжат бойынша штаттар федеративті одаққа басқа өкілдіктермен қоса мемлекеттік шығындарды шығаруға құқықты тапсырды. ХХ ғасырда АҚШ-тың бюджетік құрылымы және федеративті бюджет көптеген өзгерістерге ұшырады. Негізінен, мемлекеттік бюджеттің мөлшері өсті, сонымен бірге мемлекеттің жалпы ішкі өнім, табыстар мен шығыстардың құрылымы, қаржылардың қатынасы да өзгерістерге ұшырады.
Басқа дамыған мемлекеттердегідей АҚШ-тың бюджеті де үш негізгі функцияларды орындайды:h4
oo мемлекеттік құралдарды ұстау (басқару аппараты, әскер, соттар және тағы басқалар);
oo әлеуметтік қамтамасыз ету мақсатында әлеуметтік топтардағы тұрғындар мен территориялар арасындағы табыстарды қайта бөлу;
oo экономикалық өсуге жағдай жасау, кәсіпкерлікті қолдаудағы шарттарды қалыптастыру үшін бюджетті құрал ретінде қолдану.
АҚШ-тың бюджеттік құрылымы федеративті болып саналады және үш деңгейден тұрады:
1. федеративті бюджет;
2. 50 штаттардың бюджеттері - федерация мүшелері;
3. әкімшілік, шаруашылық-кәсіпкерлік, мәдени және басқа бөлімшелердің 12,7 мың бюджеттері.
АҚШ-тағы федеральды бюджет - бұл негізгі бағыттар және бағдарламаларға сай түсімдердің көздері бойынша барлық мемлекеттік табыстар мен шығыстардың сметасы. Бюджеттік табыстар негізін салықтық және салықтық емес түсімдер құралады, сондағы біріншісі үлкен бөлігін құрайды.
Федеральды бюджеттің табыстар мен шығыстар құрылымы негізінен мемлекеттің бюджеттік-қаржылық саясатына байланысты жыл сайын өзгеріп отырады. АҚШ-тың феральды бюджеттің құрылымына саяси оқиғалар күшті әсер етеді. Сондықтан мемлекеттің қаржылық стратегиясын президенттің әкімшілігі анықтайды.
Әлеуметтік бағдарламалар маңызды екі функцияны орындайды:
1. адамның капиталына инвестициялардың түсуін қамтамасыз етеді;
2. қоғамдағы әлеуметік тұрақтылыққа кепілдік ретінде болады.
2002 жылғы бюджетте аса маңызды мән болып АҚШ-та білім жүйесін жетілдіру саналды. Бұл бюджет бойынша қаржы-қаражатты үш еседей бөлу, яғни 5 жылға 5 млрд доллар бөлінді. Президент әскери бюджетті 4,8%-ке ұлғайтуды ұсынды. АҚШ-тың 2004 жылға бюджеті 2 трлн 230 млрд долларды құрады және американдық экономиканы ынталандыру бойынша жоспарларды қамтиды.
Федеральды үкіметтің бюджеттік жылы 1 қазаннан басталып, келесі жылдың 30 қыркүйегінде аяқталады, көптеген штаттарда - 1 шілдеден келесі жылдың 30 маусымына дейін. Штаттардың жартысынан көбі бюджетті екі жылға тәжірибелейді.
АҚШ-тағы штаттардың және жергілікті органдардың бюджеттері едәуір дербес немесе тәуелсіз деп айтуға болады. Оларды әкімшілік бірліктердің басқару органдары құрастырады, қабылдайды және орындайды. Федеральды өкімет штаттардың бюджеттерін бақыламайды. Штаттардың өкіметі қаржы және бюджет бойынша федерация алдында жауап бермейді. Шығыстардың сметасын бюджеттік және қаржылық бюролар құрастырады, ал табыстар сметасын - салықтық әне басқа органдар. Бюджеттің проекті жергілікті заңнамалық органдарға тапсырылады.
Штаттардың ең ірі шығыстары: ағарту (35% бюджеттің шығыстық бөлігі), әлеуметтік қамтамасыз ету (13%), денсаулық сақтау (9%), қоршаған ортаны қорғау, үй құрылысы.
Жергілікті бюджеттер мемлекеттік игіліктерді қаржыландыру мақсатында жұмсалады: тауарлар мен қызмет көрсетулерді сатып алу, мемлекеттік ұйымдар мен кәсіпорындардағы жұмысшылар мен қызметкерлерге жалақыны төлеу.
Жергілікті өкімет органдарының бюджеттері бөлектенген және әрбір мемлекеттік басқару бөлімшесі өзінің бюджеті өзі құрастырады, қарастырады және орындайды.
Мемлекеттік қаржылар жүйесінде маңызды орынды дербес қаржылық мекемелер ретінде қалыптасқан арнайы қорлар атқарады. Олар мақсатты мағынасы бар аұшалай ресурстардың жиынтығын көрсетеді. Табыстары салықтық және салықтық емес түсімдер, сонымен қатар федеральды бюджеттің қаражаттары есебінен қалыптасады. Арнайы қорларға жатқызылады:
oo әлеуметтік сақтандыру қорлары - қартайғанда, денсаулығын жоғалтқан жағдайда және басқалар;
oo шаруашылық өмірді реттеуге бағытталған экономикалық қорлар;
oo ғылыми-зерттеушілік қорлар;
oo әскери-саяси қорлар - президенттің қарамағындағы резервтер.
Салықтық төлемдердің жүйесін көбінесе бюджеттің табыстық бөлігі анықтайды. Сондықтан АҚШ-тың салықтық жүйесі өзінің құрылымы жағынан бюджеттік жүйеге ұқсас және федеральды бюджеттің, штаттар мен жергілікті органдардың бюджеттердің табыстарының басты көзі болып есептеледі. Федеральды үкімет барлық салықтық түсімдердің 70% алады, штататрдың үкіметі - 20%, жергілікті өкімет - 10%. [17. 4-б]
Қазіргі федеральды салықтар құрылымына сегіз бағыттар (түрлер) кіреді:
1. жеке табыс салығы (2001 жылы федеральды бюджеттің табыстық бөлігінің 48%);
2. әлеуметтік қамтамасыз ету қорларына салықтық аударымдар (34%);
3. корпоративті табыс салығы (10%);
4. акциздік жиналымдар (4%);
5. мұрагерлікке және сыйға салынатын салық;
6. кеден баждары;
7. тұтыну тауарларының көтермелік сатудан салығы;
8. жылжитын және жылжымайтын мүлікке салық.
Соңғы үш салық түрлерінің сомасы 2001 жылғы федеральды бюджеттің 4% құрайды.
Тура салықтар американдық салық жүйесінде маңызды орынға ие, яғни олар: өзіндік табысқа салық (жеке табыс салығы), әлеуметтік қамтамасыз ету қорларына мақсатты аударымдар, корпоративті табыс салығы.
АҚШ-та жеке табысқа салық салудың келесі қасиеттері танылады:
oo салық салудың прогресивті мәні;
oo салықтық аударымдардың дискреттығы - әрбір үлкен ставка тек қана анықталған соманың нақты бөлігіне пайдаланылады;
oo салық салу ставкасының заңдылық тәртібіндегі үздіксіз өзгерістер;
oo салық салудың әмбебаптығы - табыстың теңдік сомасында әдетте бірдей салықтық ставкалар болады;
oo мақсатты жеңілдіктер мөлшерінің көптігі;
oo әлеуметтік қамтамасыз ету қорларына салықтық жиналымдардың ерекшеленуі;
oo салық салуға түспейтін жеке табыстардың белгіленген минималды деңгейі.
Федеральды салық салу жүйесіндегі өзінің көлемі жағынан екінші орындағы - әлеуметтік қамтамасыз ету қорларына жарналар - бірнеше компоненттерден тұрады. Оған кіретіндер: әлеуметтік сақтандыру үшін салық; медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету үшін салық; жұмыссыздыққа жеке салық ретінде федеральды жәрдемақы қорындағы төлемдер.
Жергілікті салықтар үш негізгі топтарға бөлінеді.
Бірінші топ - жергілікті ооргандардың тура және жанама салықтары. Тура салықтарға: мүліктік және кәсіптік салықтар, мұрагерлікке және сыйға салынатын салықтар жатады, жанама салықтарға - сату үшін, жанармайға, темекі және ішімдік заттарына салынатын салықтар.
Жергілікті салықтардың екінші тобы жалпы мемлекеттік салықтарға қосымшалар ретінде қарастырылады. Бұндай салықтарға жеке табыс және корпоративті табыс салықтары жатады.
Жергілікті салықтардың үшінші тобы - көлік құралдарына, иттерді ұстауға, қонақүйлерге, коммуналды жиналымдарға және басқаларға салынатын салықтар. Көлікке салынатын салық ставкасы көлік түріне байланысты болады. Негізінен, бұл салық түрінің мемлекеттік және жергілікті бюджеттер үшін аса үлкен маңызы жоқ.
Жергілікті салықтар:
oo мүліктік;
oo сатудан және айналымнан жалпы салық;
oo жеке табыс салығы;
oo сатуға жалпы салық;
oo корпоративті;
oo мұрагерлікке және сыйға салынатын салық.
АҚШ-тың салықтарының құрылымы берілген. (ҚОСЫМША А)
АҚШ-тың салықтық қызметі келесі түрде қалыптасқан. Салықтық жүйенің басты институционалды бірлігі федеральды ұйым - ішкі табыстар қызметтілігі болып табылады, оның ішінде орталық аппарат, 7 аймақтық және 62 аудандық салықтық басқармалар біріктірілген. Әрбір штатта өзінің салықтық қызметі бар. Ол әдетте табыстар департаменті деп аталады. Үш штатта салықтық қызметтің басшысын сайлау арқылы таңдайды, ал кейбір штаттарда салықтық қызметті комиссия басқарады.
h4 2 2010 - 2011 жылдардағы Қазақстан Республикасы қаржы жүйесін құрылымын талдау

2.1 Қазақсатан Республикасының қаржы жүйесінің құрылымын сипаттау

Қаржы жүйесі ұғымы тиісті акша қаражаттарының қорын құру және пайдалану негізіндегі қатынастардың жиынтығын, сондай-ақ, осы қатынастарды ұйымдастыратын органдарды қамтиды. Кейде бұл ұғым тар мағынада мемлекеттің қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады, бірақ бұл анық емес.Жоғарыда көрсетілген ұғымның анықтамасына қаржының мәндік сипаттамасынан туындайтын қаржы жүйесінің сыныпталуының қағидалық моделі, оның қоғамдық-экономикалық үрдістегі орны берілген. Осы критерийге сәйкес қаржы жүйесі үш бөлімнен тұрады:
1)қаржы қатынастарының жиынтығы;
2)ақша-қаражат қорларының жиынтығы;
3)басқарудың қаржылық аппараты.
Қаржыдағы функционалдық сыныптамаға сәйкес, салық, бюджет, сыртқы экономикалық қатынастар, қаржыны жоспарлау, бақылау және басқаларды функционалдық жүйеастылар деп атауға болады.
Қаржы жүйесінің сыныптамасында функционалдық критерийден басқа қаржы жүйесін звенолар бойынша шектеуге мүмкіндік беретін қаржы субъектілерінің нышаны бойынша мемлекет қаржысы, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, халық қаржысы деп жіктеуге болады. Сыныпқа байланысты болып келетін звенолар қаржы қатынастары, қаржы қорлары, басқару аппараты тәрізді элементтерден тұрады. Қасиеттерін осылай жүйелендіру қаржы жүйесіне интеграциялық сипат береді.
Қаржы жүйесінің жекелеген құрамдас бөліктерінің орны мен рөлі әрқилы болып келеді. Бастапқы элемент басқа элементтер жүйесінде жетекші орынға ие болып келеді. өйткені оның ролі звенолар мен элементтер жүйесінде басты орында болып келеді. Бұл - ең алдымен, мемлекеттік бюджет түрінде берілген мемлекеттік қаржылар.Материалдық өндіріс саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылары қаржының негізін құрайды және олар қаржылық жүйенің бастапқы буыны болып табылады, өйткені материалдық өндірісте нақты өнім қоғаның қаржы ресурсының негізгі көзін құрайды.Өндірістік емес саладағы қржының қаржы жүйесіндегі орны мен ролі оның ұлттық табысының қолдануы мен бөлісіне байланысты анықталады. Бұл салада қаржылық қатынастар оның бастапқы құрылымы мен оның қаржылық жүйенің буындарымен, сонымен қатар баға, несие, т.б. тәрізді басқа экономикалық буындарымен пайда болады.[7.65-б]
Халықтың қаржылары қаржы жүйесінің ерекше бір бөлігін көрсетеді. Халық өзінің қаражаттарымен жалпы мемлекеттік қаржылық жүйесімен және меншіктің барлық нысанындағы материалдық өндіріс пен өндірістік емес салалардағы шаруашылық жүргізуші субъектілермен қатынасқа түседі.
Қаржы - бұл мемлекет, занды және жекс тұлғалардың арасында ақша құраллары қорларының қалыптасуы, бөлу және пайдалану жөнінде болатын экономикалық катынастар жуйесі. Қаржы ақша кұралдары қорының қалыптасуы мен пайдалануының бақылау жэне ЖҰӨ-нің бөлінуі мен қайта бөлінуінің экономикалык құралы. Қаржының мәні оның қызметтері арқылы анықталады: бөлу, бақылау, ынталандыру, фискалдық.Қаржының бөлу кызметтері шаруашылық субъектілерін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету, олар мақсатты бағытталған ақша қорлары формасында пайдаланылады. Салық арқылы мемлекеттік бюджетте қаржы құралдары шоғырландырылып, өндірістік, әлеуметтік, халық шаруашылық проблемаларын шешуге жұмсалынады. Салық арқылы мемлекет кәсіпорындардың, фирмалардың, азаматтардын табыстарының бөлігін қайта бөліп, оларды өндірістік және элеуметтік инфрақұрылымнын дамуына, шығындарды белгілі мерзімде өтейтін қор және салаларға инвестиция түрінде жұмсайды. Ақша формасында қоғамдық өнімнің құнының қозғалысымен байланысты қаржылар ұдайы өндіріс процесін жалпы және фазалар бойынша сан жағынан бейнелейді.Сондықтан қоғамда қалыптасатын экономикалық пропорцияларды үнемі бақылап отыруға мүмкіндік береді.Қаржының ынталандырушы кызметі: салық ставкаларын, жеңілдік-терді, салық салу жағдайларын өзгерту арқылы мемлекет белгілі салалар мен өндірістердің тез дамуына жағдайлар жасайды және қоғамның өзекті проблемаларын иіешуге ықпал етеді. Салық жеңілдіктері арқылы мемлекет техниқалық прогресті, жұмыс орындарының көбеюіне, өндірістің ұлғаюына күрделі қаржылардың салынуын ынталандырады.Қаржының фискалдық қызметі ол салық көмегімен кәсіпорындар мен азаматтардың табысының бір бөлігін орталыктандырып, мемлекеттік қызметті жетілдіру үшін өндірістік емес сфераны дамытуға жұмсайды.Ұлттық экономика шеңберіндегі каржы катынастарының жиынтығы мемлекеттің қаржы жүйесін құрайды. Қаржы жүйесі орталықтан-дырылған, орталыктандырылмаған қаржылар мен үй шаруашылығының қаржыларынан қалыптасады.Орталықтандырылған қаржылар - ол мемлекеттік бюджеттік жүйе, мемлекеттік несие, мүліктік және өзіндік сақтандыру қорлары, арнайы бюджеттік қорлар.Олар ұлттық экономиканы жалиы реттеудің, маңызды әлеуметтік, экономикалық мәселелерді шешудің құралдары ретінде пайдаланылады.[4. 83-б]
Орталықтандырылмаған қаржылар ортурлі меншік формасындағы кэсіпорындар мен фирмалардыц каржылары. Бұл заішы тұлғалар арасындағы, занды тұлгалар мсн мемлекет арасындағы және заңды түлғалар мен жеке түлғадар арасындағы каржы катынастары. Кәсіпорындар мен салалар қаржылары қаржы жүйесінің негізін кұрайды. Мұнда қаржы ресурстарыныц маңызды бөлігі калыптасады. Әртүрлі меншік формасындағы кәсіпорындардың қаржы жағдайынан елдің жалпы қаржы жағдайы тәуелді болады.

2.2 Жалпы мемлекеттік қаржылар - қаржы жүйесінің негізгі буыны ретінде

Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің жеке экономикалық құрылымын зерттеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес. Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары - кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық қатынастардың құрамды бөлігі.
Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап, пайдаланады.
Қаржы жүйесін қаржы субъектілерінің (қаржы қатынастарына қатысушылар) нысаны бойынша төмендегідей жіктейді:h4
oo мемлекет қаржысы
oo шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы
oo халық қаржысы (үй шаруашылығы). (ҚОСЫМША Б)
Енді осылардың әрбіреуіне жеке - жеке тоқталып өтемін.
Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын орындау үшін оны қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін қаржы жүйесінің маңызды сферасы болып табылады.
Экономикалық мәні жағынан мемлекет қаржысы мемлекеттің, оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған қаражаттарды мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын орындауға пайдалану үшін қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлумен байланысты болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде, қоғамдық ұдайы өндірісті дамытуда маңызды рөл атқарады. Мемлекеттік қаржылар әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараттары мен қорғанысқа, тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға, сыртқы экономикалық және басқа қызметтердіі атқаруға жұмсалады. [10. 105-б]
Мемлекеттік қаржылардың құрамына мыналар кіреді:
oo мемлекеттік бюджет;
oo бюджеттен тыс қорлар;
oo мемлекеттік несие.
Мемлекеттік бюджет - экономиканы, әлеуметтік-мәдени, қорғаныс пен мемлекеттік басқару қажеттіктерін қаржыландыруға бағытталған елдің орталықтандырылған бюджет қорын құру және пайдаланумен байланысты мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасында ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуге қатысты туындайтын ақша қатынастарын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.